{«کؤچورمه»یه نه احتیاج وار؟ }
بیر زامانلار موغانشهر کیتاب ائوینین یئتکیلی سوروملولوغونو داشییان{شخض} چئویرمه‌یه گؤره آشاغیلاییجی یانلیش سؤزلر ائتمیشدی. ائله کی، آراشدیریب ائتمه‌دن، اوزمانلیق ساحه‌سی اولمادان، عؤمرونده ایکی سطیر چئویرمه‌ییب، ائدنله ده ایکی کلام دانیشمادان هیککه‌یه قاپیلیب بیر الین بارماق سایی‌سیندا بئله اولمایان حیاتینی گؤز گؤره-گؤره اودا آتانلارا آلت ائدیجی سؤزلر یازمیشدی. بو یانلیش ائیلمین ائتگیسی او قدر اولدو کی، گله‌جک گونلرده کؤنول آلماق اوچون بو آدامین ایی ایستمینه باخمایاراق نه یاپسا دا، او کؤتو چوخورون بوش ایچی بیر تورلو دولمادی کی دولمادی.
۱- بئله بیر سؤز وار: «آیی‌دان بیر توک ده چوخدور.» فارسجادا بونا قارشیلیق؛ «در بیابان لنگه کفش هم غنیمت است.» دئیه آنیلماقدادیر. تورکجه ادبیاتین او چوراقلیق دؤورونو یاشادیغی گونلر تورکجه بیر کیتابی الده ائدیب اوخویا بیلمه‌نین آنلامی بلکه ایندی او آنلاری تام‌تامینا یاشایان بیزه بئله یادسینمیش‌دیر. حالبو کی، ایندی ده باسیلان گرکلی کیتابلار هر ادبیاتچی‌یا یولونو آزماییب هیزلی یورومه‌سی اوچون دیکیلن مایاک حؤکمونده‌دیر.
۲- یاشادیغیمیز دوروم اورتادادیر. حیاتینی بللی ماددی دوزنه سوخمایان آدام اوچون تورکجه‌چی‌لییین هر ساحه‌سینده چابا گؤسترمک، آچیق آشکار اؤلومه دعوت چیخارماق کیمی بیر شئی‌دیر. ائله کی، او‌گون بوگون‌دور منیم اوز‌اوسته قالدیغیم اورتادا. دورومو چوخ بولاندیرماق ایسته‌میرم آنجاق ایللرین آیلیغینی یئییب قارنینی یئکه‌لدنلرله حالیمیز بیر دارتیلاماز. اگر کؤچورمه بیر شئی دئییلدی‌سه نه‌دن بیز بو حالداییق؟ اگر سن حالا اونلار قدر بئله بیلمیرسن‌سه، نییه باش‌آغری وئریرسن. کیتاب کیتاب دئمکله آغیز… [باغیشلایین] بئیین کیتابلا دولمور کی! یا رف‌لره کیتابلار سیرالانمیر کی!
۳- هر ادبی یاخود سیاسی یا دا اؤنملی باشقا-باشقا اولایلاری دؤورونون بولوندوغو قوشوللارینا گؤره چکیب دارتارلار. تهرانین تورک کیتاب ساتیش دوکانلاریندا تکجه علی‌آغا واحیدله، فضولی‌نین(او دا تاپیلسایدی هله) زور بولوندوغو چاغدا، «کؤچورمه‌لر» حتتا اوره‌تیله بیله‌جک دوز یازی‌یا دا شعرلردن چوخ-چوخ اوستون ساییلا بیلیردی؛ چونکو ادبی چوراقلیق یاشایان بیر ییغین جاماعاتین البت کی اورتدییی حئکایه‌نین، رومانین… باشقا تور یازیلاری‌نین ایچیندن ایی بیر شئی چیخمایاجاغی بس بللی‌دی. بیر ده بعضی گوجلو رومانلارلا، فلسفی اثرلرله اوز-گؤز اولما جسارتی بیریکدیریر واختی‌یله کؤچورمه‌لردن فالاندان اؤیرندیییمیز تئرمینلر فالان…
۴- منه ائله گلیر کی، دؤوروموزده کؤچورمه‌یه پیس باخیب، اونو ادبیاتین باشقا گوجلو بیر قولو ایله چیرپماغا چالیشان، بؤیومه‌یه کسه یول آختاران اینسانلاردیرلار. او قدر کؤچورمه‌لر، چئویرمه‌لر داهاسی موختلیف هوروت اوره‌تی‌لریندن سونرا گئنه تورکجه یازیب دانیشا بیلمه‌ین اینسانلار… ایکی کلمه سوروسونو بئله فارسجا دیل دیزیمی‌نین تئرمینی ایله یازیب آنلاتماغا چالیشان اینسانلار…
۵- واختیله چئویرمه‌یه ده همن تانیش قارد آشاغیلاییجیلار گؤوده‌سی ایله توتولوردو. بو قدر ائتگیسینی گؤره- گؤره ایندینین اؤزونده ده چئویرمه‌نی چیرپیب، اونو ادبیات ساحه‌سیندن دیشلامیش کیمی گؤسترنلر وار نه یازیق. آنجاق دونیانین گلیشمه‌سینده نئجه بؤیوک پایی اولدوغونو، بیلیمه یاراشیر ائیلمی ایله گؤستردی. چوخلو بولوش صاحیبی دوشونرلرین گلیب چاتدیغی یئره یئتیب، اینکیشافلارا یئلته‌نه بیلمه سببینین ان باشلیجاسی چالیشمالارینین کناریندا البته کی چئویرمه‌لر اولموشدور.
۶- ایندی همن قایغی‌کئش کؤچوروب چئویرن اینسانلارین سایه‌سینده تورکجه کیتاب بوللوغو یارانیب. ائله اونلارین امه‌یی سونوجوندا مدرن مئدییادا موختلیف بؤلومده تورکجه بوللو pdf هؤروتلر واردیر. بونلار اولا- اولا سیز آشاغیلاییجی آرخاداش حالا اوره‌یینین ایسته‌یینی تورکجه‌ده یازیب دانیشا بیلمیرسن. ایندی آرتیق قالانینی سن دوشون… من ایلک کیتابیمی کؤچورنده «سؤزلویوم» بئله یوخ ایدی. اوندان ایکی ایل سونرا من «بهزاد بهزادی»نین ایضاحلی لوغت سؤزلویونون کؤچورمه‌‌سینی الده ائده بیلدیم. نه قدر دینجلدیییمی آلقیلایا بیله‌جه‌یینی سانمیرام. باخین، بو کؤچورمه منی ائله بیر سیخینتی‌دان قورتاردی، گومان ائدیرم، کؤچورمه‌نین اؤنمی آنلامیندا تک بو سؤزوم کیفایت ائده. هم آنلاملار الیمده ایدی، هم ده اورتوگرافیسی هرچند جانا یاتان دئییلدی، آمما اینساندا بللی بیر فیکیر اولوشدورا بیلیردی. او زامانا قدر من اؤز دوشونجه‌مین، بیر ده «وارلیق» درگی‌سینین حئسابینا اور‌توگرافینی باش-گؤز ائله‌مه‌یه چالیشیردیم.
۷- یئتمیشینجی ایللرین سونوندا یارانان آزاجیق نیسبی اؤزگورلوک‌دن یارارلانیب مملکت مقیاسیندا تورکجه چاپ اولونان ایلکین‌لردن اولماغا چالیشدیم. اصلینده تورکیه سفیرلیییندن کیملیییمی قویوب گؤتوردویوم «بختیار وهابزاده»نین «اورک‌ده‌دیر سؤزون کؤکو» کیتابینی اؤزوم هیزلی اوخویوم دئیه کؤچوردوم. اؤزوم ایچین کؤچوردوم. سونرا اوداداکی یولداشلارین ایلک دفعه قولاغلارینا دیدییی اؤزبه‌اؤز دیلیمیزده اولان یازی‌نین ایچرلییی، اورتوگرافیسی چوخ بیه‌نیلدی، حؤکمن چاپا وئرمه‌ییمی ایسته‌دیلر. ساغ اولسونلار بورج پوللا یاردیم ائدنلری ده اولدو. قویدوغوم پوللا برابر اوچ مین تیراژدا باسیلان کیتابلاریمین اوچ‌ده بیریندن سونرا هامیسی باتدی. ناشیر باتیردی. او کیتابلار سون واختا قدر هله ده بیرینجی چاپ آدینا سرگی‌لرده ساتیلیردی.آرتیق نه حیکمت ایدی‌سه قورتارما بیلمیردی. نه‌سه… کؤچورولن او کیتابین آیاغی یونگول اولدو. آرخادان گلن چوخ آرخاداشلارا یول‌گؤستریجی اولدو. ایندی اونلار سئچیلیب ساییلان یازار شاعیرلردیرلر. بونون نه‌یی پیس‌دیر. بلکه بو اولایلاری من مین ایله سؤیله‌مزدیم، آنجاق سنین ده سایه‌نده «بو» سؤیلنتی‌لر اورتایا چیخدی. او کؤچورمه‌دن، بو دا سن‌دن…
۸- هله ایکینجی اوچونجو کؤچوردویوم کیتابلار چیخدیقدان سونرا چوخلاری گلیب دئییردی کی، «تورک دیلینده شعر وار یعنی؟»
تورکجه ادبیاتین دیرچه‌لیشینده کؤچورمه‌لرین واز کئچیلمز رولو واردیر. کیتابلارین دیرینی دارتیشمیرام، آنجاق ایچینده آزاجیق ادبی یئته‌نه‌یی اولانی، بو کؤچورمه‌لر ایسته‌دیییندن ده یوکسک زیروه‌لره ائریشتیره بیلمیش باجاریغی اولموشدوقلاری اولموشدور. آنلایاجاغین، کؤچورمه‌لر، یئنی یورد پئشینده اولانلاری چوخدان ایسته‌دییی یئره کؤچوردوب. سیز اونلاری آد اولاراق تانیمیرسینیز، آنجاق اونلار کسکین قلملری ایله دوشونجه اورتمه‌یه چالیشیب، آرتیق بیلییین داها یوخاری قاتلاریندا یول‌گؤستریجی‌لریمیزه چئوریلیبلر. بو دا، بیلییین آیاقلار آلتینا آلدیغی گله‌نکسل بؤیوک-کیچیک دوزه‌نی پوزونتوسونا گون کیمی اؤرنک.
۹- ایلک کؤچورمه‌می بلکه بئش-آلتی سئری دفتردن دفتره کئچدیم، دوز آلینسین دئیه. ایملاجا یانلیشی اولماسین دئیه دیشاری‌دا تورکجه‌سی اولمایان فارسلارا ائتدیردیییم تایپا بلکه اون سئری دوزه‌لیش گتیردیم. راحاتینا باخان، یئرینده اوتوروب هئچ ایشین قولپوندان توتاماز. من هله ادبیاتدا تانینمایان آدامین چاپ گئدیشاتیندا قارشیلاشدیغی موصیبتلری بیر کنارا بوراخیرام. تورک کیتابی‌دیر دئیه، ارشاد میللی کیتاب‌ائوینه ۳۰، ۴۰ جیلد گؤتوردویونو ده سنین حئسابینا یازیردی، ناشیر ده یایماغینی بوینونا گؤتورموردو.
۱۰- ایندی کی اورتام یوخ ایدی. آدامین اؤز ائوینده کیتاب چیخارتدیغینا دایر کیمسه‌نین بیلگیسی اولموردو. ایندی گئنه شوکورلر اولسون اوچ‌بئش شهرده کندده بیر ایکی ادبیاتچی دوست تانیش واردیر. کیتابینی تانیدا بیله‌جک هئچ بیر اورقان، مئدییا فالان یوخ. کیتابینی اوخویا بیلمه‌یه‌جک یوزه دوخسان‌دوققوز تورک ائلین وار. او بیر کیشی ده آجلیغینین پئشینده.
۱۱-باخما بوگون ادبیاتچینی، یازاری، شاعیری سئویب ساییرلار. اوستوندن چوخ زامان اؤتمه‌سه ده، یازارا شاعیره یاخشی باخمیردیلار. شاعیر اولدوغونو ایللرله گیزلتمک زوروندا قالیردین. بوگونکو تک اینیستادا باشینین چیخمادیغی استورینی قویوب گؤیسونو قابارتما شانسین یوخ ایدی البت. بوگونکو کیمی ادبیاتدان گؤوده‌نین سرخوشلوغونا یاتیریملار یاپما اولاناغین اولامازدی. اونونده‌کی مینالار نئجه تمیزلندی ده بؤیله اوجالاردان سسین گلر اولدو؛ هئچ می دوشونمزمی‌سن؟
۱۲- صوبحه یوخون ایدی آزجیق هوشدانیم ایسته‌دیم، باخدیم کی آبیرلی باشلی یاتمیشیم‌دیر؛ یوخودا گؤرورم کؤچورمه‌نی آشاغیلایان اینسان گلیب یازیب کی؛ -داها چوخ «یئنی‌دن اوخونوشدور» کؤچورمه. -من ده یازیرام کی، حالبو کی کیمسه‌نین نه‌سه دئییب یازدیغی یوخ ایکن البت، -اوخونوشون یورومو بام‌باشقادیر. بو اولسا «یئنی‌دن دینله‌ییش» اولا‌بیلیر، «اوخونوش» ایسه داها چوخ الشتیری ایله یئنی‌دن یازیلی هؤروتو کیمسه‌یه یا دا بللی بیر ادبی توپلوسونا همن هؤروتو داها آچیق آیدینجا آنلاتماق‌دیر. -سونرا بونون(بو فیکیرین) هاردان گلیدییینی دوشونوب گولومسونورم. دئیه‌سن عمللی-باشلی سینیریمه توخانیب‌میش بو آخماق اولای.
۱۳- آیریجا، باخمایاراق کی بوگونکو کؤچورمه‌لردن اؤزوم زامان- زامان چوخلو یارارلانمیشام، یارارلانماغا دا داوام ائدیرم. دوشونورم دوشونورم بیر یئره وارا بیلمیرم؛ بونون نه‌یی پیس‌دیر. پیس او نسنه‌دیر کی اولمایا. پیس او ایشدیر کی گؤرولمه‌یه. منیم‌سه ایشله‌دیییم کؤچورمه‌لرین ایلکی خاریج هامیسی کریل الیفبادان کؤچورولموشدور. بو الیفبانی آذربایجان مئدییاسی لوطفونه اؤیرنمیشدیم. نه باشینیزی آغریدیم اؤزومو بیر جور روس مدنیتینه بورجلو بیلیرم. ایلک کؤچورمه‌م ده آکادئمیک «احمد شمیده» طرفیندن آذربایجان تورکجه‌سیندن تورکیه تورکجه‌سینه اویغونلاشدیریلمیشدی، بو دا یازی-پوزو ایشینه تزه قوشولان بیری اولان منیم ایچین ایشین هئچ ده آسان اولماماغی دئمک ایدی. ائله کی، کریل الیفباسی اونون یانیندا مین تویا گئت حالی آلدی. هانسی ساحه‌نی الشتیرمک ایسته‌ییرسن‌سه بارماغینی اونون اوستونه قویمالی، باشین چیخمادیغی باشقا دیرلی ساحه‌لری اؤز حالینا بوراخمالی‌سان. مادام دیر وئرمه‌یی باجارمیرسان، او زامان کیچیتمک ده عاغلیندان کئچمه‌یه‌جک.
۱۴- یازی، پوزو، چئویرمه، کؤچورمه ذؤوق، یئته‌نک مسأله‌سی‌دیر. کیمسه‌یه نییه یازمیرسان یا نییه چئویرمیرسن دئمک اولماز. تکجه ادبیات دئییل، بیلدیییمیز پئشه‌کار ساحه‌لرده دانیشیقلار، الشتیریلر باش وئرمیش اولایلار اوزه‌رینه یاپیلار. اولوب بیتمه‌یه‌نی دانیشیرلار. اؤزللیکله الینی آغلا قارایا وورمایان کیمسه‌ده بئله بیر یئتکی یوخدور کی تپه‌ده اوتوروب کیمی‌لرین نه‌لری یاپماسینا فرمان کسسین. بو ایشلر آدلیم رومانلاردان ایکی پاراگراف استوری‌ده اوخوماغا بنزه‌مز. آرخادا بیلگی جبهه‌خانان اولمالی‌دی. اوخوماق‌دان انگین یورولمالی اولمالی کی هر اولانا چنه یورماغا جانین قالماسین.
۱۵- کؤچورمه‌لر، واختیله، ائله ایندی ده، یازانلارین، شاعیرلرین یاپیتلارینی اوستله‌ییب گرکلی‌لیک می کالیته می باخیمیندان اؤن‌پلانا کئچه‌بیلمیش اولموش‌دیرلار. دیل‌ده گرامئرده قوصورسوزلوقلاری اونلارین بعضن چاغجیل اورتاملارا آیاق اویدورمامالارینی گؤرمزدن گله بیلمیش، یانلیش یا دا کالیته‌سیز یاپیت اوره‌تی‌لرینی سرگیله‌مکدن داها اوستون توتولموشدور.
۱۶- کؤچورگه ایله اوغراشان اینسانلار سؤزسوز کی ادبیاتلا یاخیندان اوزاقدان ایلگیسی اولانلار اولموشلار. ادبیاتدا دا، باشقا اؤنملی ساحه‌لر کیمی ایشلر «گیر ایچینه وور ایچینه» ایله ایره‌لی‌له‌یه بیلمز. تانینمیش یا تانینمامیش بللی بیر دوزنه اویور. دوز‌ده یورومه‌یی اؤیره‌نیب دیک‌لری داها گئری‌یه بوراخماق، دوزلرین اؤنم‌سیز دیکلرین ده لازیم‌سیز یا دا داها لازیملی اولدوغو آنلامینا گله‌مز. بو کریتیک ایشلرده سیرالامانین نه قدر اؤنملی اولدوغونو بیلدیریر. بو، دوشونجه ایشلری‌نین اینتئللئکتوال گلیشمه پروسئسی اویقولاماسی ایله ایلگیلی‌دیر. واختیله بو اینتئللئکتوال ادبی سیرالامانی دوغروجا یاشاماییب، دورمادان آرد-آردا یازان آرخاداشلارین یاپیت سوییه‌لری(داها دوغروسو «سوییه‌سیزلیک‌لری») آپ‌آچیق اورتادا دورور. زامانیندا «کؤچورمه» یا چئویرمه‌لرله اوغراشمادیقلاری اوچون دئییل، آما اونلاری اوخومادیقلاری اوچون اولا بیلیر.
۱۷- «کؤچورمه‌لر» هئچ قوشقوسوز کی، باشقا ادبی بیچم‌لرین یانیندا باش وئریب‌دیر. بیردن ایکی‌یه شعر داستان رومان اوخوماییب یازمایان اینسان، بونلارا کؤنول وئرمه‌ین اینسان میللتین ادبی قایغی یوکونو داشیما فیکرینه دوشه‌بیلر می؟ داهاسی بو «کؤچورمه» فیکیری بئینینده اوره‌تیله بیلر می؟ الشتیری‌ده بؤیله بیر ایلکه وار کی؛ هر هانسی بیر هؤروتو، کونتئکست‌دن آیری ایرده‌له‌ییب الشتیرمک اولا‌بیلسین او هؤروتون ایستمی‌نین یا دا آنلامی‌نین قارشیتیندا دورسون. دوشونمه‌دن یازیچی‌نی امک وئردییی هانسی‌سا تانینیب اؤزوم‌سنمیش نورموندان سورقولاماق دا نه اولا؟ سورقونو بئله تورکجه وئره‌بیلمه‌ییب‌سن! گئدیب اؤیره‌نه‌بیله‌جه‌یین قایناقلاری دا داشا توتورسان.
۱۸- ساغلام هؤروت ساغلام هؤروت یارادیر.
بیز دیلیمیزی هانسی‌سا ادبی ژانردا اؤیرنمک اوچون بللی اثرلری اؤز دیلیمیزده اوخومالییق.
