آذربایجان ادبی دیلینین گونئی قولو(۱۰)- مئدیا اوسلوبو
فیروز رفاهی
پراکتیکال اوسلوبلارین سیراسینا داخیل اولان بو اوسلوبو پوبلیسیست-مطبوعات اوسلوبونون داوامچیسی و تؤره‌مه‌سی سایماق اولار. أیر کئچن یوز ایلده اؤنجه مطبوعات سونرا رادیو و تئلئویزیون پوبلیسیست – مطبوعات اوسلوبونون اساس واسیطه‌سی ساییلیردیسا، آرتیق بو گون اونون ایفاده واسیطه‌سی داها گئنیش بیر آرئال قازانیب و سرحدسیز بیز ایمکانا مالیک اولوبدور. مئدیا اوسلوبو دئیه‌نده اینترنئت و هر هانسی بیر الئکتئرونیک کامونیکاسیا واسیطه سینده ایشله نیلن دیل نظره آلینیر.
مئدیا ایمکانلاری و اونون خصوصی تظاهور فورماسیندان یارارلانماق اوچون علم-تئکنولوژی بیزیم یاردیمیمیزا چاتیب و آنا دیلیمیزده « عملیاتچی سیستئم» و «یازی سیستئمی»-نی یاراتدی. بوتون بو ایمکانلار آنجاق لاتین ألیفباسینین گوجو واسیطه‌سیله باش وئریر. بورادا بعضی گونئیلی دیلداشلاریمیز همین تئکنولوژی واسیطه‌لرینی گئنیشلندیرمک اوچون باشقا کنار پروقلاملاری یاراداراق چوخ چالیشدیلار کی، لاتین و عرب ألیفباسینی باریشدیرسینلار: میثال اوچون بیر متنی عرب ألیفباسیندان لاتینه و یا عکسینه چئویرمک پروقراملاری خاطیرلاتماق یئرینده اولار.
مئدیا اوسلوبونون ایفاده طرزی و تظاهور فومالاری چوخ رنگارنگدیر. بورادا یازی ، شکیل و سس بیر آندا ایشلنیلیر. یازی و سس دیل ابزارلاری اولدوغو اوچون اونون قایدا-قانونلارینی گؤزله ملیدیر.
مئدیا اوسلوبو چوخ گنجکدیر. آنجاق او آز بیر مدتده کلوبال بیر جغرافیایا مالیک اولوبدور. شیمالی آذربایجاندا مئدیادان گئنیش شکیلده ایستیفاده اولونور و بو واسیطه گونو-گوندن گوجلنیر. شیمالی آذربایجاندا آذربایجان أدبی دیلی هم یازیلی صورتده ، هم ده شیفاهی صورتده (دانیشیق اوتاقلاری) مئدیادا تطبیق اولونور. مئدیا اوسلوبونون کلوبال جغرافیاسی اولدوغو اوچون اونو شیمال و جنوب دئیه ایکی یئره بؤلمک دوغرو اولماز. کیم هارادا یاشاییر بو اوسلوبدان یارارلانا بیلر. بیز مئدیا اوسلوبونو اونون تظاهور شکلینه گؤره ایکی یئره بؤلوروک: ۱- لاتین قرافیکاسیندا اولان مئدیا؛ ۲- عرب قرافیکاسیندا اولان مئدیا. دؤزدور بیز ائله الئکتئرونیک قایناقلارا راستلاشیریق کی، اونلار داها چوخ اوخوجو ایله علاقه ده اولماق اوچون هر ایکی قرافیک فورمادان یارارلانیرلار.
مئدیا اوسلوبوندان ایستیفاده ائدنلری ایکی قروپ ساییریق: ۱- نورمالاری گؤزله یینلر ؛ ۲- نورمادان کناردا اولانلار.
مئدیا اسولوبونون یارانماسیله او ، اؤزونه مخصوص لوغت فوندو یارادیب و یئنی سؤزلر أدبی دیله داخیل ائدیبدیر. بو سؤزلرین بیر قروپو آلینما سؤزلردیر ، بیر قروپو دا اؤز دیلیمیزین ایمکاریندان فایدالاناراق یارادیلان یئنی سؤزلردیر.
أیر بیز پوبلیسیست اوسلوبون واسیطه‌سیله یئرلی تئرمین و سؤزلردن ایستفاده ائتمکله کؤتله ایله علاقه یاراتماق ایستییریک، مئدیا اوسلوبوندا بو عکسینه اولمالیدیر؛ بوتون دونیادا یاشایان آذربایجانلیلار اوچون آنجاق آذربایجان أدبی دیلینده علاقه یاراتماق داها دوغرو و یئرینده دیر. یئرلی و لهجه خصوصیتلردن فایدالانماق کفایت دئییل و دیلین آنلاما قاوراییشینی چوخ محدودلاشدیریر.
مئدیا اوسلوبوندا تئرمینلرین خصوصی بیر فورماسی دا وار کی، لاتین قرافیکاسیندا داها یاخشی تظاهور ائدیر. او دا سؤزلرین ایختصار شکیلده یازیلماسیدیر. بو عرب قرافیکاسیندا اولا بیلمز مثلا slm (salam), ltf (lütfən). بو خصوصیتی داها چوخ موبایل تئلئفونلاری واسیطه سیله گوندریلن قیسا مئساژ سئرویسینده SMS گؤره بیلیریک. عرب قرافیکاسیندا بئله ایمکان اولمادیغی اوچون «قیسا مئساژ»-لاردا یالنیز لاتین ألیفباسیندان یارارلانماق مومکوندور. ائله بونا گؤره دیر کی، “صدا و سیما” تشکیلاتینین خارجی پروقراملاریندا – خصوصا آذربایجان دیلینده خارجه اوچون حاضیرلانان بؤلومده بوتون مئساژلار ( حتا ایران داخیلیندن گؤندریلن مئساژلار) لاتین قرافیکاسی ایله اولور. هله لیک بونا چیخیش یولو تاپمامیشلار.
مئدیا اوسلوبو آذربایجان خالقینی داها دا یاخینلاشدیریر. بیز دونیانین هر بیر یئرینده باش وئرن سیاسی، أدبی، مدنی پروسئسلری اؤز آنا دیلیمیزده اوخویوب، دیلداشلاریمیزلا بیرباشا علاقه ساخلایا بیلریک. میثال اوچون اینتئرنئتده اولان فوروملاردا (forum) جانلی اولاراق اؤز دوشونجه میزی باشقالاریندا چاتدیرماق ایمکانیمیز وار.
مئدیا اوسلوبون أن بؤیوک ایمکانی سئچمک مسأله‌سیدیر. بیز اینترنت واسیطه‌سیله و مئدیا اوسلوبون چرچیوه‌سینده هر هانسی بیر معلوماتی اؤز دیلیمیزده سئچیب فایدالانا بیلریک.
گرگ ضیالیلاریمیز بو ایمکاندان داها چوخ بهره لنسینلر و آذربایجان أدبی دیلینین اینکیشافیندا و یاییلماسیندا ، ایستر بو تایدا ، ایستر تورپاقلاریمیزدان کناردا پایلاری اولسون.
مئدیا اوسلوبو باشقا اوسلوبلاردان فرقلندیرن أن اساس یانی اونون گئنیشلیییدیر. أیر هر هانسی بیر اوسلوب اؤزونه مخصوص سایاغی، سؤز فوندو و قراماتیک فورماسی وارسا مئدیا اوسلوبو بونلارین هامیسینی بیر یئرده جمعلشدیریب منیمسه‌ییر. مئدیا اوسلوبوندا باشقا اسولوبلارین نایلیتلری توپلانیلیر؛ بورادا بیر یاندان بدیعی اوسلوب، دینی اوسلوب، علمی اوسلوب، پوبلیسیست-مطبوعات اوسلوبو باشقا بیر یاندان یاریم اوسلوبلار ایجتیماعی-سیاسی و مدنی مضمونلو یازیلار درج اولونور. بوندان علاوه فلکلور و خالق یاریجیلیغی مضمونوندا یارادیلمیش أثرلرده اؤزلرینه مخصوص اولان بدیعی اوسلوب ایله شیفاهی اوسلوبون بیرلشمه‌سینی گؤزمک مومکوندور.
أدبی دیلین یئنی چاغیندا دئمک اولار کی، مئدیا و اوندا فعال اولان اوسلوب بویوک بیر چاخناشما یاراداجاغدیر. مئدیا دیلی محدود بیر جغرافیادان چیخاردیب هر یئره سپه‌لییر. بو سپه‌لمک قایدا-قانون طلب ائدیر. بونا گوره نورمالارین دوزگون ایشلتمه سی و نورمادان کنارا چیخماماق مئدیا چاغینین أن واجیب مسأله سیدیر.
ایجازه وئرین بورادا بیر آز مووضوعدان اوزاخلاشیب دیله عاید داستانی سیزه دانیشیم. بوتون دونیا دینلرینده دیلین یارانماسی اوچون موقدس روایتلر وار. اونلاردان بیری ده توراتا عایدیر. دئمک توراتدا یازیلیبدیر کی، چوخ أسکیلردن اینسانلار بیر دیلده دانیشیب یاشاییردیلار. بو اینسانلار بیر زامان دوشوندولر بیر گؤیدلن قاییرسینلار و اوجا آللاها أل چاتدیرسینلار. بونا گؤره باشلادیلار گؤیدلنی تیکمه‌یه ( بو گؤیدلنین آدی برج نمرود ایدی). او طرفدن ده تانری گؤزدو بو آداملار دوغرودان اونا یاخینلاشیرلار، دوشوندو بیر ایش گؤرسون کی، بو اینسانلار عملرینده موفق اولماسینلار. نه ائتدی ؟ اونلارین دیلینه پته سالدی. دیللری پته لشن آداملار داها بیر-بیرینی باشا دوشمه دیلر و بینانی یاریمچیق اوتوروب هره بیر یانا گئتدی. او گوندن دونیادا موختلیف دیللر دانیشیلدی. ایندی بیز ده أیر هره‌میز بیر دیلده دانیشساق و اؤزوموز ایسته‌دیییمیز کیمی یازساق، داها آنا دیلیندن واحید بیر دیلدن سؤز ائتمک مومکون اولماز.
مئدیا بو گون بئله بیر مرحله‌ده‌دیر. بیز گرگ هئچ اولمازسا بورادا أدبی دیلین واحید استانداردلارینی گؤزله‌یک؛ هانسیلار کی، آتالاریمیزین سعیی نتیجه سینده یارانیبدیر. استاندارد دیلی مئدیادا تبلیغ ائدک.
منیم شخصی قناعتیم بئله دیر کی، نورمالاری رعایت ائدنلرین سایی ایستر تورکجه‌ده ، آذریجه‌ده و سایرده استانداردلاری رعایت ائتمیینلردن قات-قات اوستوندور.
بیزیم دیلداشلاریمیز ، ایرانداکیلار داها چوخ بو مسألیه جان آتمالیدیرلار. من ائله سایتلارا راستلاشمیشام کی، اونو یارادان دیل اؤیرتمک آرزوسوندادیر؛ آنجاق مشدی عباد دئمیشکن چه فایدا کی، هر شئی یالنیشدیر- داها چوخ دیلدن باشا دوشدوعو شخصی آنلاییشلاردیر. مارقلیسی دا بودور کی، همین سایتدا یازیلان مکتوبلاردا بو ایش آلقیشلانیلیب و چوخ شئی اؤیرنیلمه سی قئید اولونور.
آللاه بیزی بئله بد عملردن اوزاق ائیله سین. آمین دئیینلر دیدار گؤرسون!
