هایکو
محمد احمدی‌زاده
هایکو اون آلتینجی یوز ایلده ژاپونیادا دوغولان بیر شعیر چئشیدیدیر. هایکو تکجه ژاپونیادا دئییل، بلکی دونیانین بیر چوخ یئرینده سئویلیر. بو شعیر طرزینده دوغانین میستیک دوشونجه‌لرینی، روحانی فلسفه‌لری، ذئن بودیست اوستادلارین اؤیرتدیکلرینی، سمبوللار، پارادوکس و ایمگه‌لرله هورولموش اولان دوشونجه‌لری تاپا بیلریک.
هایکو شعیری اوچ دیزه‌دن(سطیر) و توپلام اون یئددی هئجه‌دن اولوشار. سطیرلرین هئجه ساییسی ” قو- شیچی- قو” ( بئش- یئددی- بئش) اولماقدادیر. هئجه ساییسی، قافیه کیمی عاغیللاردا شعیرین قالماسینا کؤمک ائله‌یر.
ایلک باشدا هامی بو اوچ قیسا دیزه‌نین راحاتلیقلا یازیلماسی دوشونولور، اویسا بو شعیر طرزینین ایلهام وئرن قایناقلاری و دوغا ایله اویوملو اولماق زورونلولوغو، اونون نه قدر چتین یازلماسینی آنلادیر.
گنلده شعیر آنلیق بیر دورومدان بحث ائله‌ییر. ایلک ایکی دیزه، اولاغان اوستو بیر گؤزلم اورتایا قویار. اوچونجو دیزه ایسه، شعیری جاشدیران بیر بئش هئجه‌لی دیزه ایله سونا چاتدیرار. منطیقلی اؤنده گئدن ایکی سطیردن، بیر سونوج چیخارتما کیمی بیر شئی. سانکی ایکی دیزه‌ده توتولموش اولان نفس، اوچونجو دیزه‌ده بیردن ائشیگه اوتورولر.
هایکو قایدالاری ایله ایلگیلی “دئتریش کوروشه” اونون سوموت ( ماددی) اولدوغونو ذیکر ائله‌ییر. هایکونون قونوسو اینسان طبیعتیندن خاریج بیر طبیعت اولدوغونو دئییر. هایکودا بیر دفه لیک بیر دوروم و یا اولای، ایندیکی زاماندا اولموش کیمی آنلادیلیر. هایکونون مئوسیملر و فصللرله باغلانتیسی اولدوغونو سؤیله‌ییر. کوروشه‌نین دئدیگینه گؤره، اصلینده طبیعتدن بحث ائدرکن آماج روحو یانسیتماق و گؤسترمکدیر.
گونوموزده “ماتسو باشو” ( ۱۶۴۴-۱۶۹۴) ایلک بؤیوک هایکو شاعیری ساییلیر. اونون قورباغا هایکوسو دونیانین ان چوخ تانینمیش هایکوسودور.
古池や
蛙飛び込む
水の音
ترجومه‌سی:
اسکی بیر حوووض
قورباغا آتیلار ایچینه
شالاپ!
عئینی زاماندا “بوسون” و “کوبایاشی ایسا” دان دا بؤیوک هایکو اوستالاری اولاراق آد آپارا بیلریک.
ایسا بعض هایکونون (۵-۷-۵) هئجه قورالینی بوزوبدور. اونون اثرلرینین تملینده میزاحلا قاریشیم اینسان و مخلوقات سئوگیسی وار.
نیلوفر اوزرینده قورباغا
آمما صوراتینی
نئجه ده آسمیش
تورکجه دیلیمیزده ده سؤزجوکلر، عئینی ژاپونیادا اولدوغو کیمی هئجه‌له‌نه بیلر. اصلینده بیلدیگینیز کیمی قافیه‌نین یانیسیرا، هئجه اولچوسو ده بیزیم خالق بایاتیلاریمیزین تمل داشی ساییلیر. تورکجه ده ده ( -۷-۵) تابلوسونا باغلی اولاراق گؤزل و آنلاملی هایکولار اورتایا چیخارا بیلریک.
کلاسیک هایکو هئجه‌سینده یازدیغیم بیر نئچه هایکونو سیزلرله پایلاشماق ایسته‌ییرم.
۱)
گؤزلر
ایکی گول، اوزده
اوره‌گین ریتمین پوزور
باخیشین اییسی
۲)
ایستکسیز
تک بیر آرزوم وار
اوطاقدا تورآتانا
میلچک ایستیرم
۳)
چای
چای، ایستکاندا
دئییر گئجه یاریسی
سوس، قورتار منی
۴)
شیرین یوخو
کؤرپه بئشیکده
عاغیل یاتیب صاندیقدا
لای لای دئییر رای
۵)
یازماق واختی
گوندوزدن گلدیم
گئجه‌یه هدیه‌م، قلم
بیر کاسا دا واخت
۶)
یازیق
یازیق ایکیمیز
حیرص منه یومروق آتیر
من ده دوورارا
۷)
ایچینده کی اوشاق
بویلو قال هر واخت
ایچینده قالسین اوشاق
ائشیک ظولمتدیر
۸)
اوچ دوه
اوشاق، گنج، قوجا
عؤمور دوه کروانی
زامان دوه‌چی
۹)
دوشمنلر
ایچده بؤجکلر
خالق زمیده قورخولوق
قورخسون قارقالار
۱۰)
باهار
دیشلر بوداقدا
آچار آغزینی آغاج
گولر قونچه لر
۱۱)
کؤنول باهاری
دوداقلار گولر
کؤنولده آچار گوللر
ارییر قملر
