هر بیر شعر اینتئللئکتوال یاناشمالاریندان، مؤوضوسوندان، مضمونوندان، و آماجیندان، و حتتا قورولوشوندان و فورماسیندان اوول «شعرررر» اولمالیدیر. بو یعنی او دئمکدیرکی او پوئتیک ماهیته مالیک اولمالیدیر و اینسانی اؤز رئال و یاشانمیش تجروبه‌لرینین گئدیشاتیندان باشقاسینا مخصوص اولان و دیل واسطه‌‌سیله ایفاده اولونان بو تجروبه‌لرده ایشتیراکا جلب ائدیر.
بو ایشتیراک شوبهه‌سیزکی، دیلده و دیلده باش وئرن واریانتلاردان یارانیر. شعرررر دیلیندن دانیشاندا، بیز بوتون شعر نؤوعلاردان سؤز آچیب، دانیشیریق. نه مؤلیف، نه‌ده اوخوجو ایچین دیلدن کنار هئچ بیر کشف مومکون اولاسی دئییل. معنا، عموم بشری بیلیک ایسه فردی بیر شئیی اولدوغوندان متنین ذؤوقو و گؤزه‌للییی بو ایدراکلارین تجروبه‌لرین، اوست- اوسته دوشمه‌سیندن باشلاییر۱. و اوخوجو دونیاسی ایله، مؤلیف دونیاسی آراسینداکی اوست- اوسته دوشمه دایره‌سی متنین اؤزو اولاراق، شعرررر اولماق ایسته‌ییدیر. هابئله بیزیم ایسته‌دییمیزه گؤره، آغلیمیزا، دیلیمیزه و حیاتیمیزا قویولان رئاللیقلاردان آزاد اولماقدیر. و آماجیمیز یئنی دونیا قورماقدیر. و بوتون بونلارلا بیرلیکده شعرین ماهییتینی تشکیل ائدیریک.
صنعت‌لر ایکی دویغو ایله باغلیدیر: ائشیتمه و گؤرمه. رساملیق و هئیکلتراشلیق ویزوال «گؤرونوش» صنعتیدیر. موسیقی و شعر یالنیز ائشیتمَک و گؤرمَک صنعتیدیر. البتده شعرینده یازیلی فورماسی اولا بیلدییی اوچون، باشقا بیر معنادا ویزوال صنعتدیر. آنجاق بونلاردان کئچیرم…
بیزیم ایندیکی آزربایجان سربست شعریمیزده بعضی میصراعلارین دوزولوشو ویزوال دَه‌یَره مالیکدیر. آنجاق بورادا آماجیمیز یعنی؛ شعر، نئجه اولا بیلَر شعریت دیلینه چئوریله بیلسین و «دیلین» بوردا نه اؤنمی واردی؟
دیل، شعر صنعت ماتئریالینین دیگر صنعتلرین او جومله‌‌دن موسیقینین ماتئریالی‌ایله چوخ اهمییتلی فوندامئنتال «بنیادین» فرقی وار:
بیرینجیسی، پوئتیک صنعت ماتئریالینین اؤزونون (پلان و سیستمی)، یعنی چوخلو قایدالاری وار و اَساس اعتباریله دیل بیر قایدالار توپلوسودور؛ او جومله‌‌دن: فونئتیکا « آوا شوناسلیق»، فونولوگییا «واج تنظیماتی»، مورفولوگییا«نحو» و سئمانتیکا. لاکین دیگر صنعت نؤوعلارینین ایش ماتئریاللاریندا پلان و قایدالاری یوخدور و رسام فقط اونلارا پلان و فورما باغیشلاییر.
بیزیم هدفیمیز شعر دیلی اولاراق، بونلارلا هئچ بیر ایشیمیز یوخدور.
ایکینجیی‌ایسه؛ بیر یازیچی یوخسا شاعرین دیلده ایشی نه‌دیر؟
دئمک لازیمدیرکی؛ دیلین پلانی «طرح» اولسادا بو پلان چوخ تکرارلیدیر، یعنی دوغولدوغوموزدان، عؤمروموزون سونونا کیمی بو تکرارین یانینداییق. بونا گؤره‌ده بونون گونده‌لیک آسپئکتی وار و چوخدا نورمال و عادیجه‌دیر. بونا رغمن، هئچ بیر جلب اِئدیجیلیک و گؤرکملی‌لیک و گؤزه‌للییی یوخدور، چونکو بورادا بو تکرارلیقدا هئچ بیر دَه‌یَیشیکلییی یوخدور.
آنجاق شاعر اؤز دیلینده‌کی تکرارلاردان قورتارماق ایسته‌ییرسه بو مفهومدان و دیلین گونده‌لیک بوش معناسیندان و جومله‌‌لردن تکرار رنگینی چیخارمالی و یئپ، یئنی رول یاراتمالی و اونون معناسینی درک ائتمک ایچین دوگون وورمالیدیر.
بورادا هر کسین اؤزونه رغمن بیلدییی شعر معناسیندان و تعریفیندن کئچیرم.
بلی، ۲۰ ینجی عصرین اووللرینده روس فورمالیست دیلچی‌لری شعرین پوئتیکاسینی و ادبیاتین ادبی‌لیینی علمی باخیمدان آراشدیرما قرارینا گلدیلر.
اونلار شعره چئوریلن دیلده هانسی دَه‌یَیشیکلیین و یا دَه‌یَیشیکلیک‌لَرین باش وئردییینی آراشدیردیلار. بؤیوک ویکتور شکلووسکی شعرین پوئتیکاسینی دیلین یابانجیلاشدیریلماسیندا یاخود دئمیلیاریزاسیاسیندا گؤرور و بیلیر. یعنی دِهابیتواسیا «رایج عادتی پوزماق» صنعتین مقصدی شئیلرین حیسینی، بیلیندییی کیمی دئییل، بلکه آلیندیغی کیمی چاتدیرماقدیر.
بو حالدادیرکی دیل یابانجیلاشیر، و تکرارچیلیق عادیجه گئدیشاتیندان چیخیر و نتیجه‌ده شاعرین دونیاسی بیردن، بیره یادلاشیر و سؤزلره یئنی بیر حیات وئریب، باغیشلاییر، و حادثه‌‌لری داها آنلاشیقلی ائدیر. اَساسن فورمالیستلر ادبی دیلی استاندارد دیلدن کنارلاشمالار مجموعه‌سی و یا بیر نؤوع عیصیان کیمی قبول ائدیرلر. باشقا سؤزله یعنی؛ ادبیات عمومی دیله ضید اولان خصوصی بیر دیل نؤوعو حسابا گلیر۲
باشقا بیر عیبارتله دئسک؛ شاعر دیلی یادلاشدیرماقلا و یابانجیلاشدیرماقلا، آنلاماق ایچین اوخوجو و یا دینله‌ییجینین دوشونمه‌سینه احتیاج یارانیر و نتیجه‌ده هم دیل، همده معنا اؤنه چکیلیر. یعنی سؤزون جانلانماسی و یا کلمه‌نین دیریلمه‌سی‌ایله شاعر بؤیوک یارادیجیلیقلارا اَل وورور.
هر حالدا، فورمالیستلَرین حساب ائتدییی کیمی؛ دیل، اؤز باشینا شعر اولماز.
یاکوبسئن دیگر روس دیلچی و ادبیات، نظریه‌چیسی (پراقا) دیلچی‌لیک مکتبینین یارادیجیلاریندان بیریدیر، او ادبیات مئتودونو عمومی دانیشمانین موتشکیل چاشقینلیغینین گؤستریجیسی حِساب ائدیر.۳
شوبهه‌سیزکی، شعرین شعریتی، دیلی آچیب سؤکمه‌ده و قاریشدیرماقدا یئنی دیل و یئنی سیستمی تاپماقدادیر. آمما مشهور بریتانیالی دیلچی «هئلیدی»نین دئدییی کیمی نورمالاردان کنارا چیخما و دیل قایدالارینا عمل ائتمه‌مه‌نین میزانی چوخ محدود و آزدیر.۴
منجه؛ شاعرین یارادیجیلیغینین خصوصیاتلاری آنجاق و آنجاق دیلدیر. و شعرین شعریتی ایسه دیلی یئنی‌له‌مکدن آسیلی‌دیر. آمما باشقا صنعتلرین هئچ بیرینده بئله بیر محدودیت یوخدور.
مشهور دیلچی «سوسور»رون فیکرینجه؛ سؤزده، سیککه کیمی ایکی سوییه‌یه مالیکدیر: سؤز سوییه‌سی و معنا سوییه‌سی. بونا رغمن باشقا رساملارین اثری یالنیز فورمادادیر، معنادا یوخ. هر حالدا، شعرین شعریتی، سؤزده و دیلده‌دیر.
قایناقلار:
۱. تقی وحیدیان کامیار، «بدیع از دیدگاه زیباشناسی»، صص ۶۴ ـ ۱۵۶.
۲. تری ایگلتون، «پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی»، ترجمه عباس مخبر، ص ۴۰.
۳. ایگلتون، همان، ص ۴.
۴. مهران مهاجر و محمد نبوی، کتاب «به سوی زبان‌شناسی شعر»، مقاله زبان و ادبیات، نوشته هلیدی، ص ۸۱.
و تامام
یک پاسخ
بو یازیدان باش تاپان اولسا. بیزه ده توضیح ورسین. ممنون