هر بیر شعیرین اوغوروندا حل ائدیجی رول اوینایان عونصورلاردان بیری اونون فضا یارادیلماسیندایر. هر بیر صنعت اثرینده‌کی فضا قورویوجو چتیر کیمی کومپونئنت و اِئلِمِنتلری احاطه ائده‌رک اونلارا عصیرلر بویو قالارقیلیق، و یاشانماق ایمکانی وئریر و نتیجه‌ده اثرین عمومی قوخوسو مخاطب ایچین تقدیم اولونور. دیگر طرفدن، هر بیر صنعت اثرینده یام، یاشیل فضا یارادیلماسی اؤز خوصوصیتلارینا مالیکدیر و مؤوجود طلبلره اویغون اولاراق چئویک اولا بیلر. آنجاق حقیقت بودورکی، بو عونصور اثره علاوه اولونان و یا تطبیق ائدیلن ظاهری حادثه دئییل. و یاراندیغی آندا و بدن عضولری‌ایله بیرلیکده دوغولور و سوندا هر شئیه کؤلگه سالا بیلیر. ادبی اثرلرده فضا آرخیتئکتوراسی سؤز و اونلارین ایشلنمه اوصولو ایله یارادیلیر و چالارلا «لحن» سیخ علاقه‌‌ده اولور. همده بو وضعیتین طلبیندن آسیلی اولاراق مؤوضونو و عمومی احوال، روحییه‌نی یارادیر.
رومانتیکا؛ آدینین عکسینه اولاراق کدر و حسرتین آجی آنلارینی عکس ائتدیرن شعیرلردن بیریدیر. بو شعیرین ائکزیستئنسیال فلسفه‌سی دورغون، آغیر، قارانلیق و آجی بیر آتموسفورا گئدن تاریخین و ایندیکی گئدیشاتین سوکوتودور. و اوولیندن آخیرا قدر بو شعیر نئچه میصراعلاردا یازیلمیشدیرکی هر بیری اوولکی میصراعنین مکان و فضاسینی تاماملایاراق، گوجلندیریر. بیرینجی میصراعدا فضانین قوجالماسیندا بوتؤولوکده عمومی بیر خبر وئریلیر و سونرا اوولدن باشلاییر. و شعیرین بوتون وارلیغینا کؤلگه سالیر و اوندان سونرا گلن هر شئی بو سندلی و پوئتیک خبرین خیدمتینده‌دیر یعنی دئمک اولارکی، شعیرین دیگر بندلری ایچین بوتون بند (معنا باخیمدان) حساب اولونور:
سونرا چوخ شئیه ایناندیم
قازانداکى قوزو کیمى
سونرا کؤتویه‌جن یاندیم
بیر فحله پاپریزى کیمى
سونرا سنین یئرین گلدى
آجى گلدى شیرین گلدى
توى گئجه‌سى اؤزون آسان
قونشونون لال قیزی کیمى
سونرا توختارسان دئدیلر
یاراما دوُز دؤشه‌دیلر
دوُز نه دوُز یازیق اورمونون
یاراسینین دوُزو کیمى
سونرا دردیم سورالاندى
کلمه-کلمه دیلیم یاندى
یاندى تبریزین باکى‌سی
باکی‌نین تبریزى کیمى
سونرا دا من شاعر اولدوم
دَن-دَن ساققالیمى یولدوم
سؤزوم هایدا کوی‌ده ایتدى
دَییرمان خوروزو کیمى.
«میشئل فوکو دئییر: بیر دلی‌نین (شاعرین) یئری چؤلونون ایچریسینده و یا ایچریسینین چؤلونده‌دیر» بو بؤیوک فوکونون سؤزلرینه اساسن، نادر الهی‌نین بو گؤزل شعیرینین متنی(ایچَریسی) پوست‌مودئرن فاکتورلارینی هر بیر فرقیلی باخیشی اولان بیر شاعر و یا تنقیدچی اوچون گؤستریر. و بونا دقت یئتیرمک پوست مودئرن آب، هاوانی اؤزللیکله‌ده بوگونکو ادبییاتی داها یاخشی آنلاماغا یاردیم ائده بیلیر. بونا گؤره «ایچَری و چؤل» کیمی قبول ائدیلن واریانتلار و اونلارین آراسینداکی علاقه چوخ‌سایلی چاغداش دیسکوریسلرده مختلف اوصوللارلا یارادیلیر. بونا باخمایاراق، ایچَری و چؤل مکان کونفیقوراسیاسی فیکریمیزجه چاغداش دوشونجه‌نین عمومی و اساس خوصوصییاتلاریندان بیریسی حسابلانیر و بیزه مختلف نؤوع ادبی و کؤک چئوریلمه‌لرینی گؤستریر. و بو ترانسفورماسیا سووئرئنلیک آنلاییشینا اساسلاناراق نظره آلیندیقدا خصوصیله آیدین گؤرونور. هابئله ائرکن چاغداش دؤورون سوسیال نظرییه‌چیلری، مثلا «هوب» وسدان و «روسو» یا قدر، نیظامی طبیعتین خاریجی نیظامینا ضد اولان و یا اونا قارشی چیخان محدود و داخیلی مکان حساب ائدیردیلر. شعیرین طبیعتی‌ایله باغلی بؤیوک «نیمایوشیج» پوئزییانین عمومی جهتلری حاقیندا بئله دئییر: «شعیر حرکتدن گلیر و حرکت زامانلا معنا ائدیلیر و شاعرین واختی ایندیکی خصوصییتلاری‌ایله یالنیز ایندیکی احوالیدیر»
شعیر گونسل اولمالیدیر آمما گونده‌لیک(تکراری) اولمامالیدیر. بونا رغمن ریتمیکی، پوئتیکی و ایمگه‌سی اولمایان شعیرلر، شعیر معناسیندا، شعیر دئییل، و اولادا بیلمز. بو قیبیل شعیرلر، دیلینی یاندیریب آلووونو اطرافینا ساچان، اود کیمیدیر. بئله اوغورسوز شعیرلر اولدوقدا یالنیز یانیب و توستوسو قالیر. یعنی بیر دفه آلوولانیب، و بیر دفه‌ده سؤنوکور.
آنجاق چوووخ اهمییتلی مسئله؛ آذربایجان شعیری، حتمن لازیمدی آذربایجانین اؤز مَدَنییتی و اؤز ادبییاتی اولمالیدیر. یعنی شاعر آذربایجان ادبییاتیندا دونیا دوشونجه‌لرینی نومایش ائتدیرملی و عینی حالدا یئرلی(بومی) اولماقلا برابر، قلوباللاشمالی اولمالیدیر. بو اَن قاباریق و گؤرکملی خصوصییاتلار سئوگیلی بؤیوک شاعر نادر الهی‌نین شعیرلرینده آپ، آیدینجاسینا گؤرونور.
آلترناتیو شعیر، شاعرین تئخنیکا و ادبی صنعت و قورولوش سیندیرماسیندان و یابانجیلاشماسیندان، و کئچمیشین کؤهنه و تاپدالانمیش کلاسیک ادبییاتیندان گئریده قالاراق، شاعرین یاراتدیغی شعیردیر.
اگر بو معنایا سؤیکه‌نیب و سایین شاعر نادر الهی معللیمین شعیرلرینه بیر قیساجا نظر سالا بیلسَک، گؤره‌ریک بو عزیز شاعریمیزین شعیرلری آلترناتیو شعیرلردن عیبارتدیر.
نمونه اولاراق، دونیا نه‌قدر کیچیلیب عنوانلی شعیری اوخویون لوطفن:
دونیا نه قَدَر کیچیلیب
دونیا بیر کیچیک کند اولوب
بیر گون یئل گؤتوروب گئدر
دونیا لاپ هئچه بند اولوب
بیزیم ده سول بؤیروموزده
بیر داغ وار، دنیزدی بلکه
بلکه یاسلی اردبیلدی
یارالی تبریزدی بلکه
بلکه ده اورمو گؤلودو
نه بیلیم هر نه‌سه آدی
دوز داغیدی یارامیزین
آخی دای لاپ ال بویدادی
بلکه ده قارا تورپاقدان
چؤلده قالان الیمیزدی
دامجی-دامجی، کلمه-کلمه
ایتیب باتان دیلیمیزدی
دونیا نه قَدَر کیچیلیب
بیز کیچیلمیشیک نه قَدَر
بئله گئتسه بو گون صاباح
یئل بیزی گؤتوروب گئدر…
هر شعیرده یئنی بیر فورما یاشانمالیدیر پئشه‌کار شاعر هر تجروبه‌لی فورمادان یورولوب و هر شعیرینده یئنیلشمه‌نی تام وسوسه‌ایله حیاتا کئچیریر. شاعر، هر بیر شعیرینه بنزه‌ین بیر شعیر یارادیب، یازاندا، بو شاعری چوخ یورقون سالیر. بئله‌لیکله یا شعیری قیراغا قویمالیدیر و یا یاندیریب، یوخ ائتمه‌لیدیر. چونکو او شعیر شاعرین تکرار، تکرار دوشونجه‌سیندن و درکیندن یارانیبدیر.
حال، حاضیردا دونیا و آذربایجان ادبییاتیندا اَن اؤنملی پوئتیک و تئخنیکا مختلف پئرسوناژلاردان یارانیرکی، بو دا چالار «لحن» و دیل دَه‌ییشیکلییدیر. و یئنی دوشونجه یارادیر.
مثلن؛ تی. اس. ائلیوتون یاندیریلمیش تورپاق اوزون پوئماسیدا بو پولیفونیک و فراقمئنتار(پارام، پارچالیق) کاراکتئرلر داشییر. اولا بیلسینکی، بو داغینتیلیق شاعر ایچین مختلف پارچالاری آرایا، و رنگارنگ یوزوملارا گتیریب، چیخارسین. چونکو شعیرده چوخ‌سایلی سسلر یاراداجاق بدیعی کومپوزیسیا سیستمی یاراتماغینا ایمکان وئریر. آمریکالی «استیوئن قرینبئلت» یئنی تاریخچیلیک نظرییه‌سینده تاریخین پولیفونیک و مختلف سسلری اِحتیوا ائدن باشقا بیر وئرسیاسینی تکلیف ائدیر. بلی، سئوگیلی نادیر الهی شعیری و ادبییاتی تاریخی نظردن، بیر چوخ حاللاردا لازیمدیر تکرارلی اولماسین. آنجاق، تکرارلانان بوشلوقلاری و فضالاری سیندیراراق، شعیرینه مین یوز سکسن فیکیر پنجره سیندن باخمالیدیررررر. یعنی کئچمیشله، معاصیرلیک آراسیندا بیر نؤوع پووئست و روایت یاراتمالیدیر. و بئله‌لیکله؛ دالغالانان فیکیرلری و کسکین تنقیدچیلری و پئشه‌کار شاعرلری، اؤزونه تعجبله‌ندیرمه‌لی و حئیران ائتمه‌سی گره‌کلیدیرررررر. سئوگیلی نادیر الهی‌نین بو شعیری کیمی:
یاز دردیمی ساغالتمادی
یاراما بیر قیش باغلایین
گؤیلومه بولود دؤشه یین
گؤزومه یاغیش باغلا یین
تای توشو قول قاناد چالدی
زیروه لرین اوستون آلدی
چیرپینا چیرپینا قالدی
اوره ییمه قوش باغلایین
بوگونلرده کئچدی بلکه
دورنا اولوب کوچدو بلکه
بو قفس ده اوچدو بلکه
آیاغینی بوش باغلایین
« شاعر و یا یازیچی اؤز جامعه‌سینین و آرزولارینین و اخلاقینین دیلی اولمالیدیر.
چاغداش غزل و یا غزلین بعضی مقاملاری و یا پوئتیکا اؤزه‌للیکلری، شعیر فورما اعتباری‌ایله غزلین عنعنه‌وی و کلاسیک فورماتینا مالیکدیر. آنجاق مضمون باخیمیندان عنعنه‌وی «کئچمیش اسکی» غزلدن آیریلاراق، چاغداش غزل نؤوعونا چئوریلیر. شاعر دوشونورکی، عینی حالدا اؤتوب، کئچمیش غزل فورماسینین آوجوونا دوشسه‌ده، اورَیی شعرینین معناسینی و روحونو سربست و آزاد حالدا اوچورماقیندادیررررر:
اؤلن اولوب بو غزل آه… ایتَن اولوب بو غزل
یازیق، یئتیم، ییه‌سیز بیر وطن اولوب بو غزل
چینار بالام، یوخوما سن و بالتا بیر گلدیز
دیدیک دیدیکدی یئنه آغ کفن اولوب بو غزل
سنی آج، آج یولا سالدیق پاییز و من یاز اولوب
قارانقوشوم قاییت اووجومدا دن اولوب بو غزل
ایچین ایچین بو کاغاذدا کیم آغلاییر آللاه
بیر اوخشاما، بیر آغی، بیر شؤون ،اولوب بو غزل
ایلاهی توبا «توبه» باغیشلا منی اگر بیر گون
دونوزلار اوتلایاجاق چؤل چمن اولوب بو غزل
آنا، آنا بو بئشیک یوخ تابیت‌دی ییرغالاما
اؤلن اولوب بو غزل، آه… ایتَن اولوب بو غزل
ایندی آذربایجانین بوگونکو غزلی باشقا دیللی چوخ‌سایلی و چوخ سسلی سؤزلرله دانیشا بیلیر. آرتیق، سؤزلر و کلمه‌لر کئچمیش شاعرلرین ایشله‌تدییی سؤزلر اولسادا بئله، اونلارین معناسی بو زامانین اورَییندن گلن معنا و محتوا و مضموندور. آنجاق بوونون صلاحییتی شاعرین الینده دئییل. بلکه زامانین الینده اولاراق، هر شاعر زامانیلا قارشی، سؤزه کاراختئر باغیشلاییر، و همچنین جان و حیات وئریر. و بوردادیر شاعر سؤزون و کلمه‌لرین الیندن توتاراق غرور دویور و داها کئفله‌نمه‌یه دوغرو آددیملار آتیررررر. سئوگیلی شاعر نادر الهی‌نین شعیرینی دئدیکلریمه اساسلاناراق اوخویون لوطفن:
بیر عَطیر، بیرجه باخیش، یاز هوسیم وار نئیلیم
نانا نرگیز کیمی بیرآز هوسیم وار نئیلیم…
باخمیرام کی داها تویدا آشیق اویناتمیرلار
هله‌ده سؤز هوسیم ، ساز هوسیم وار نئیلیم
گؤلَه دؤنسم ،بیر ایکی جیرانا حسرت چکیرم
گؤله دؤنسم ،بیر ایکی قاز هوسیم وار نئیلیم
آلما آتماق هوسیم یوخ..”هَه” دئمه، سئودیجه‌ییم
“یوخ” دِئ سندن هَلَه‌ده ناز هوسیم وار نئیلیم
بالتا قارداش! بیر آز اَل ساخلا یامان داشلانیرام
آخی سالخیم سؤیودَم ،یاز هوسیم وار نئیلیم.
منجه، اگر ایندیکی چاغداش تورک آزربایجان غزلیندن بنزین قوخوسو، اَتُم پارتلانیشی، قانلی چاخیر قوخوسو، وطن قوخوسو، شهید آرزولار قوخوسو و… گلمه‌سه، شعیر حسابلانمیرررر.
(شعیرلردن داها بنزین قوخومور پؤسگورمور
هانی شاعر یئنی بیر تانری یاراتسین، سؤزدن؟؟؟؟!) آمما… سئوگیلی شاعر نادر بئی الهی حقیقتن کلمه‌لر آللاهی‌دیرررر. شعیرلری حرفه‌ای معنادا آتش‌دیر، اوددور، اوجاقدیر، موشک‌دیر و توپانچادیرررررر.
آرتیق بوردا وورغولامالیام و شرافته آند ایچیرم من، سایین نادر الهی‌نی تعریف و تصویر ائتمیرم و بوش تعریفلردن و یالان شیشیرتمه‌لردن داها آجیخلی و نیفرت ائدیرم. آنجاق صاف بیر حقیقتدن سؤز آچیب و دانیشیرام و البتده نادر الهی‌نین بوتون شعیرلری، و اثرلری اؤز تعریفینی ایفاده ائدیر، من یوخ:
قاپینى دؤیورم، گؤیولسوز آچیر
یاوان اللریمه تیکیر گؤزونو
نه اوره یى اسیر…
نه رنگی قاچیر
هله اوسته لیک ده توتور اؤزونو!
قاپینى دؤیردیم…
او ایلیم_ایلیم
ایتیریب اؤزونو هؤیول قاچاردى
گؤزومون ایچینه باخیب سئوگیلیم
اوره یین اوزومه جوت تاغ آچاردى
اوندادا گوناه یوخ… دَییشیر زامان،
انسانى…،انسانین احتیاجینى
منیم سفره‌مده یوخ چؤره‌یه گومان
سئوگى‌ده دویورمور ، چؤرک آجینى!
گیلئى‌لیک داشلانیر هر سطیریندن
چوخ واراقلامیشام باخیشلارینى
دولو اوره ییمه فخر ائدردیم من
یاوان اللریمین چکدیم عارینى
باخیرام اوره‌ییم آلوودا پیشیر
کؤینه‌ییم جانیمدان باهادیر، باها
او سئوگى، بو نفرت ، زمان دَییشیر
اوْ دونن…
بو بوگون…
نه دئییم داها؟!
بلی، نادر الهی شعیرینین پوئتیک دیلینده و رولوندا گؤزللیکلری داها چوخ ایفاده‌لی و اونون یئنیلیکلرینده گؤرمک اولار.
آنجاق، اونون شعیرینین ماهییتی ائله باخیشدادیرکی، شاعر یالنیز اونو سئچیر. و من بونا عمومی حالدا یارادیجیلیق دئمیرم! نییه‌سی‌ایسه، اونون اعلا سئچیمی، گؤزه‌للیگی، آغیر دَیَرلیگی و داها ماوی یوکسکلیینده‌دیر.
چونکو ایندییه قدر هئچ بیر نئوکلاسیک و مودرن بیر شاعر ادبییاتدا، بو یوکسکلیگه اَل تاپمامیشدیر. بونا رغمن، نادر الهی «استثنا» بیر شاعردیر. واللاهی عشق اولسون بو بؤیوک و سئوگیلی شاعر افندی نادر بئی الهی ایچین.
مدرسه لر آچیلدی
آمما منه دئدیلر
قوْی دیلین قالسین ائوده
دیلسیز قالا قالا گل
یا اوْنۇ تۆپۆر گئتسین
آغزینی یاخالا گل .
بؤیوک نادیرین شعیرییت دیلی چوخ شیریندیر. و هر اورَیی داشلی، و یوموشاق قلبی اولان انسانی، چوخ آسانلیقلا اویناغا گتیریر. منجه، سایین ناد الهی‌نین شعیر دیلی آذربایجانین بیر چوخ شاعرلرینده اولمایان شیرین دیللردن بیریدیر. نادر بئی گؤزل دانیشیر، گؤزل اوخویور و گؤزل شکیللرده یازیب، یارادیررررررر. هابئله قلبلرده اؤزونه موقدس یئر تاپیب و بونا گؤره‌ده نادر الهی ادبییاتی و شعیرررری سرحدلری آشمیش و باشقا خالقلارین قلبینده اؤزونه یئر آچمیشدیر. بو عزیز و بؤیوک شاعر شعیرین باشلانیشیندا ائله بیر یانیقلی سانجیرکی، آخیرا قدر هم شعیرین اَته‌یینی، یاخاسینی، و همده هر بیر اوخوجونون و مخاطبینین اورَیینی چالین، چارپازجاسینا یاندیریررررر، یاخیررررررررر. آی بونون باشینا دونوم:
هانام یوخدو، خالیم یوخدو
آریم یوخدو، بالیم یوخدو
هئچ بیر قورومالیم یوخدو
آمما اوغرودان قورخورام
آی آللاه! ائوین آوادان
دویمادیم آجی داوادان
قوشام؛ قورخورام هاوادان
بالیغام سودان قورخورام
بو گئجه داش حیصار کیمی
بو ائو غریب مزار کیمی
ناغیل‌سیز اوشاق‌لار کیمی
یئتیم یوخودان قورخورام
چوبان یئرده چوبالاییر
ایت یالاقدا قان یالاییر
قورد هورور، قویون اولاییر
من بو قوزودان قورخورام
دئمَک، نادر الهی آذربایجان تورک ادبییاتینین بؤیوک تکرار اولونماز شاعریدیر و بو خالق شاعری هئچ واخت تکرارلانمایاجاقدیررررر.
گؤیون بولودلاری کی مندن آزدا آغلارلار
منیم کیمی نه پاییزدا، نه یازدا آغلارلار
سؤزومده آغلاییرام من ،لاپ اینجه دردلریمی
ائلین عاشیق‌لارینا تای کی سازدا آغلارلار
من آغلارام قاراباغین شیکسته سی ایله، اگر
شکسته قلبلی پیرلر، نمازدا آغلارلار
بو لیل سو بیرده دورولماز بئله کی قان یاش‌لا
گلیب او تایلی_بو تایلی آرازدا آغلارلار
اورکده آغلادیغیندا گؤزوم قالیب نادر
نه حوری‌لر، نه ملَک لر بو نازدا آغلارلار .
نادر الهی کلاسیک اثرلر یازسادا، اثرلرینده گؤرونن یارادیجیلیغینا گؤره، چوخ اعلا بیر چاغداش و مودرن شاعر ساییلیر. و عینی زاماندا شعیرلری کلاسیکدیرسه آمما هامیسی سربست آخارلی شعیرلردن حسابا گلیر. هابئله شاعرین گوجو ایسه غزللرده، قوشمالاردا، و گرایلی‌دا هئچ واخت محدود اولمامیشدیر.
چونکو اونون سؤز داغارجیغی کلمه‌لردن آشیب، داشمیش‌دیر و دیلده، معنادا گؤزل بیر اولای و اتفاق یاراتماغا چالیشمیش‌دیر. بونا گؤره‌ده عزیز شاعرین ایشله‌تدییی سؤزلر، و کلمه‌لر چوخ یوکسک پوتانسیالا مالیکدیر. البتده، بورادا چوخ اؤنملی اولان بودورکی، شاعر مختلف تئخنیکالاردان یارارلاناراق سؤزون ماکسیموم(حداکثر) پوتانسیالینی اوزه چیخاریب و استفاده آپارا بیلمیشدیر بو شعیری کیمی:
قوْش اوْلۇب اۇچا بیلمه‌دی
داش اوْلۇب سسیم داریٛخیٛر
الیمدن قاچا بیلمه‌دی
یازیٛق نفسیم داریٛخیٛر
گۆل دئسه‌لر داریخیرام
گول تک اؤزۆمدن چیخیرام
بیلمیرم من داریخیرام
یوْخسا هوسیم داریخیر
اؤیرندیم بو سویا ،دنه
قفس دوْغمالاشدی منه
الهی دای گؤیلرینه
من یوْخ قفسیم داریخیر.
آمما بورادا بیر اهمییتلی و تاریخی سؤزوم واردی و حتمن واجیب بیلیرم یئری گلمیشکن دئییم:
ایندیکی بو یاشادیغیمیز بو دؤورده و زاماندا چوخلو شاعرلر واردیرکی، سئوگیلی نادر الهی‌دن چوخلو تأثیرلنمیش و هله‌ده تأثیر آلتیندادیرلار. آمما بو یالان ایدعالی شاعرلرین هم سربست و همده کلاسیک اثرلرینده و پینتی یارادیجیلیقلاریندا، نادر الهی‌نین شعیر دیلی، و دوشونجه‌سی آیدین و آشکار گؤرونسه‌ده، بونو اینکار ائتمه‌لری چوخ تأسسوفلو و تَعجُبلودور!!!. آمما بؤیوک نادرین اساس و یوکسک خاراختئری (شخصییتی) ائله‌دیرکی، دئییر: «قوی مندن تأثیر آلسین!!!!! و یا آلسینلار!!! مندن تأثیر آلدیقلارینیدا دانسینلار آخیری نه اولاجاقمی کامیل جان!؟»
آنجاق من بیریسی بونا اینام و اَمینم؛ گله‌جک تاریخ و زامان بو نامَردلیگی ( شاعرلرین بو تاثیرلرینی نادر الهی‌دن اینکار ائتمه‌لَرینی) کسگین باخیمدا و چوخ آمانسیزجاسینا قضاوته اوتوروب و موحاکیمه ائده‌جکدیرررررر. و تانیمایاجاقدیر بو کیمدیر؟!!؟. چونکو دوزگون تاریخ و زامان چوخ رحمسیز و قدداردیر و اونلارین حؤکمو حقیقتله اَساسلاناجاقدیررررررر.
بونون تأثیر دایره‌سی او درجه‌‌ده‌دیرکی؛ بؤیوک شاعر اوستاد محمد حسین شهریار اؤز یاشامیندا و شاعر اولدوغو مُدت‌ده، چووووخ آز شاعر ایچین شعیر تقدیم و حَصر ائتمیشدیر، آمما بؤیوک شاعرین اؤز زکاسینا و گؤزه‌للیینه گؤره، نادر الهی‌نی تورک دیلینین اَن گؤرکملی گله‌جک سیمالاریندان بیری کیمی قئید ائده‌رک، بو سئویملی شاعری آذربایجان شعیرینه و ادبییاتینا پارلاق گونشی آدلاندیریب و اونا شعیر یازیب و اتحاف ائتمیشدیرررررررر:
(این نادر الهی ،شعرش متین و خوب است
هم خالی از تکلف هم عاری از عیوب است
ساکن به شهر مشکین ،گاهی گذر به تبریز
اینجا همه طلوع و آنجا همه غروب است
سحر کلامش است و هرگز به خود ننازد
آری عصای موسی ،در عین حال چوب است…
اوستاد محمد حسین شهریار)
«بو شعیرین آردی وار.»
آرتیق دئمک لازیمدیر آذربایجان ادبییاتی نادر الهی دؤورونه قدر عینی تکرارلانان و تاپدالانمیش یوللا گئتمیشدیر، آنجاق بو عزیز شاعرین کشفی و اوزه چیخماسی‌ایله، اؤلومجول آذربایجان تورک شعیرینه و ادبییاتینا یئپ، یئنی اَبدی پارلایان قالارقی قان ووروب، داخیل ائتدی. هابئله تورک مدنیتینی، کولتورونو و فولکلورونو، هر بیر اساس ادبی باخیمدان، بوتون فورمالاردا، مضموندا، مؤوضودا، و اوبرازلاردا درین معنادا دَه‌یشیکلیکلر یاراتمیشدیررررر.
آذربایجان بؤیوک یازیچیسی، تنقیدچیسی و ادبییات‌شوناسی دوکتور سلیم زحمت دوست تورک غزلی‌نین نادر الهی‌ایله معنا تاپدیغینی بیلدیره‌رک، بو مشهور آذربایجان شاعرینین شعیرینی تحلیل ائدرکن دئییر: «مشهور دئییمه گؤره آذربایجان غزلی ۸۰۰ ایله یاخین تاریخ مالیکدیر. یعنی عزالدین حسن اوغلو و شیخ صفی‌الدین ایسحاقلا باشلانیب، نسیمی و فضولی‌ایله اویغونلاشاراق، داوام تاپیر. و سئید عظیم شیروانی و ابوالقاسیم نباتی‌ایله ذیروه‌یه چاتاراق، اوستاد شهریار و علی آغا واحدین غزللری‌ایله یئنیدن جانلانیر. آنجاق بو بؤیوکلردن هئچ بیری تورک غزلینی عرب و فارس غزل‌لرینین ایلکین تأثیریندن قورتارمایاراق، تورک غزلینه مستقیللیک و آیریجا اوبراز وئر بیلمه‌میشدیرلر. هابئله بوتون تورک دیللی شاعرلر اؤز شعیرلرینه رغمن مُستقیل بیر اوبراز وئره بیلمه‌ین بیر اوسلوبدا تَلَیَه دوشموشدولر.
آنجاق تورک شعیرینده‌کی بو حادثه‌‌نی آذربایجانین چاغداش شاعری (نادر الهی) تورکجه غزل یازیب، یاراتدیغیندا پوزدو. و اؤز دیلینده تورک غزلین ایچین، یئنی شخصیت باغیشلادی.» و…
بلی، بورادا سایین دوکتور سلیم بئی زحمت دوستون سؤزلرینه اَساسلاناراق، علاوه ائدیرم: سئوگیلی نادر الهی آذربایجانین تکجه، چاغداش غزلینده یوخ، بلکه بوتون ادبی شعیر فورمالاریندا اؤز باغیمسیز دیلی‌ایله، بیر اوجا کیملیک و هوویت قازانمیش‌دیر.
همچنین، اَدبییات‌شوناسلار و بؤیوک تورک شاعر و تنقیدچیلری و نادر الهی‌نین دوستلاری و یولداشلاری او جومله‌‌دن: دوکتور سلیم زحمت دوست، دوکتور ابراهیم جهانبخش، دوکتور مجتبی جهانی، دوکتور چنگیز مولایی، دوکتور ابراهیم اقبالی، دوکتور صمد رحمانی، دوکتور رحیم رئیس‌نیا کوراوغلونون افسانه و تاریخ کیتابینین مشهور مؤللیفی و سایین همت بئی شهبازی و آذربایجانین باشقا و بؤیوک شخصیتلری کی اونیوئرسیتئت اوستادلاری حسابلانیب، ساییلیرلار، سایین نادر الهی‌نین اَدبی مؤوقعییتیندن و شخصییتیندن هر بیریسی بویالی و مختلف شکیللرده دانیشمیشلار. و بودا اَساسن شرف، حؤرمت و خوشبختلیک قایناقی‌دیر.
آمما.. سئوگیلی نادر الهی‌نین «نادیر شخصییتی» همیشه اونون ادبی اثرلرینین لیدئری اولوب. یعنی: بؤیوک نادرین اینسانلیغی، و اَردَملییی و شخصییتی، شعیرلرینین اوستونه کؤلگه سالاراق، اؤرت، باسدیر ائتمیشدیر.
نه قدر وطن وار، آذربایجان وار، ادبییات وار، شعیر وار، سئوگیلی نادر الهی‌ده وار و اولاجاقدیرررررر. بو شاعر ایندییه کیمی گؤردویوم اَن تأثیرلی و ایز قویوجو و عصیرلر بویو بیر قالارقی شاعردیر.
… و بوردا جیسارتله اعتراف ائدیرم‌کی بو آذربایجانین خالق شاعری سایین سئوگیلی نادر الهی حاقیندا یازماق منیم اوچون چوخ چتین‌ایدیر. و اوزون ایللرایدیر کی، بو بؤیوک شاعرین اینسانلیقیندان، خاراختئریندن و شعیرلریندن نَسه یازماغی دوشونوردوم. آمما، هئی یازیب و جیرماغا داوام ائدیردیم.
آنجاق بو دفه اونون شعیرلرینین عهده‌سیندن یاخشی گلمه‌مه‌دییمی عینی زاماندا چوخ، اوتانا، اوتانا یازدیم.
منجه: نادرین گولوشو شعیردیر، یئریشی شعیردیر، دوروشو شعیردیر، زارافاتی شعیردیر، اونون شخصییتی شعیردیر، حیاتی شعیردیر، اونون هر نه‌یی شعیردیررر، شعیردیر، شعیردیر. «نادر» حاققی شعیردیرررررررر.
*- بوتون شعیرلرین قایناغی سئوگیلی نادر الهی‌نین تلگرام کانالیندان آلینیب.
۱۴۰۲/۵/۲۶
سون.
