سحر خانیمین ادبی یارادیجیلیغینا باخدیقدا بیز دیوان ادبیاتینا عایید فولکلوریک شعرلر، عروض وزنینده و غزل قالیبینده یازیلان کلاسیک شعرلر، و سربست قالیبده یازیلان یئنی شعرلر گؤروروک. آنجاق مضمون باخیمیندان بو شعرلرین هئچ بیریسی اؤز قالیبینه سیغماماقدادیر. اؤرنه‌یین بیز غزل قالیبینده و یا قوشما فورماسیندا یئنی و سربست دوشونجه‌نین شاهیدی اولدوغوموز کیمی، بیر سربست قالیبده ده اسکی بیر باخیش آچیسی و کلاسیک بیر دوشونجه‌نی گؤروروک.
آنجاق توم شعرلرده گوجلو و صمیمی بیر دیل، اینجه و حساس بیر روح و گونئی آذربایجان اینسانی‌نین پوئتیک دویغولارینی گؤزه‌لجه تمثیل ائده‌بیلن بیر دوشونجه و دویغو گؤزه چارپماقدادیر. «ماوی‌لر» کیتابیندا‌کی شعرلرینده سئوگی، آیدینلیق، وطن‌پرورلیک، مقاومت، دیره‌نیش و چاغداشلیق قاباریق‌دیر. تیپکی، «آیلی باخیش» شعرلرینین چوغونلوغوندا یئر آلان اسکی‌لیک، کهنه عرفان و صوفیزم کیمی!
سربست شعرلرینده فورم سربست اولسا دا، چوخوندا وزن عروض و هیجا، دوشونجه و دونیا گؤروشو ده کلاسیک‌دیر.
توم بو اوسته گتیردیییم وورغولاری نظره آلاراق سحر خانیمی گونئی آذربایجان نئوکلاسیک شاعرلری سیراسیندا توتماق اولار.
نئوکلاسیک، کلمه آنلامی اولاراق، یئنی اسکی‌لر دئمکدیر.
دئمه‌لی اوزه‌ریندن زامان کئچدیغی حالدا ده‌یرینی ایتیرمه‌ییب، اؤز تۆرونون اؤزگون اؤرنه‌یی اولاراق گؤرولن شئی‌لره کلاسیک دئییریک! نئوکلاسیک ده یئنی کلاسیک‌لر یاراتما چاباسی و یا کلاسیک‌لره یئنی فورم‌لار وئرمه، اونلاری یئنی‌یه ایشله‌مه چاباسی اولاراق یوروملایا بیلیریک. باشقا تعریف‌لرده یاری یئنی زامان یاری اسکی زامان اولاراق نئوکلاسیک کلمه‌سی‌نین تانیم‌لاندیغینیدا گؤروروک.
اؤنجه باروک و روکوکو آخیم‌لارینا تَپکی اولاراق معماری‌ده باشلادی. سونرا دیگر صنعت داللارینی ائتکی‌له‌دی. کلاسیک کولتورون ساده و چیلپاق تئکنیک‌لرله آنلادیلماسی سئنتئزی دوشونجه‌سی‌دیر. بیچیم اولاراق کلاسیزمه باغلی اولماقلا بیرلیکده اؤز یؤنوندن یئنی‌لیکلره آچیق اورونلر (محصوللار) وئریلمیشدیر. داها چوخ معماری و رسیم‌ده ائتکیلی اولموشدور.
نئوکلاسیزم اون‌سکگیزینجی یوز ایلین ایکینجی یاری‌سیندا آلمانیا’دا اورتایا چیخان، آنجاق فیرانسا’دا داها چوخ اویقولانما ایمکانی تاپان و آنتیکیته‌دن اسین‌لنه‌رک کلاسیک فورملارا دؤنوشو آماجلایان صنعت آنلاییشی و اوسلوبودور. اییرمینجی یوز ایلین باشلاریندا ایسه سیمگه‌وی‌لیه(سمبولیزم) تپکی اولاراق گلیشن و کلاسیک بیه‌نی‌نی، کلاسیک اوسلوبو جانلاندیرماغی آماجلایان ادبیات جیغیری‌دیر.
نئوکلاسیک دئییمی ده، گئنل اولاراق کلاسیک نیته‌لیک‌لر داشییان اثرلر اوچون قوللانیلیر. یونان اصیللی فرانسیز شاعر ژئان مورئاس’ین اسکی یونان و روما جیزگی‌سینده‌کی گوزه‌للیک آنلاییشینی ایش‌له‌ین شعرلری نئوکلاسیزمین اؤرنه‌یی‌دیر.
اؤرنه‌یین تورکییه ادبیاتیندا یحیا کمال بیاتلی’نین شعری، ائستئتیک آچی‌دان دیوان شعرینه باغلی یانلاری‌یلا نئوکلاسیزم اولاراق گؤرولموشدور. یحیا کامال’ین شعرلری، بیچیم یؤنوندن اسکی، اؤز یؤنوندن یئنی‌دیر.
نئوکلاسیزم، آنتیک یونان و آنتیک روما دؤنه‌مینه عایید طرزلرین یئنی‌دن جانلاندیریلماسی‌یلا اورتایا چیخان بیر آخیم‌دیر. بو آخیمین ان اؤنملی اؤزَللیک‌لریندن بیری آشیری سوسله‌مه‌جی‌لییه، آشیری بزه‌ک-دوزه‌یه دویولان تَپکی‌نین اورتایا قویولماسی‌دیر.
«دایانماغا دیوار /
نفس چکمه‌‌یه آز-چوخ هاوا/
آلیشدیرماغا سیگار/
سینه‌‌مین دردین بیتیرمه‌یه/
داوا وار…/
بونلار دئییل دردیم/
گونش یئرینه/
اولدوزلارا کیفایت‌لنه بیلردیم/
باشیمی چیینیوه قویوب/
آغلایا بیلسه‌‌یدیم…»/
تاساریمجی‌لیق صنعتینده ده یونان و رومادا بو صنعت باروک طرزین آشیریلیغینا و روکوکو’نون دونیوی و ائروتیک کاراکتئرینه تَپکی اولاراق گلیشمه‌یه باشلادی. قهرمانلیق تئمالاری‌نین یئرینی آنتیک تاریخ تئمالاری آلدی. باروک و روکوکو’داکی رنک ائتکی‌لشیمی‌نین و باش دؤندوروجو کومپوزیسیونلاری یئرینه جیزگی‌یه، ایشیق-گؤلگه تئکنیکینه و اینسان ووجودونون کلاسیک اورانلارینا دایالی سرت کومپوزیسیونلار آلدی. عینی زاماندا اویقولامالاریندا رؤنئسانس رسیم تئکنیک‌لرینه دؤندولر.
تیپکی سحر خانیمین شعرینده‌کی آغ-قارا و ایشیق-کؤلگه جیزگی‌لر کیمی.
«اؤزوم اؤز قارشیما قارشی کسیرم اؤز یولومو/
منی یول وئر اؤزونه، مندن اوزاق ساخلا منی»/
……
«دئییرسن چک خیالدان ال، خیالین چکمه‌ییر ال گل/
آتیل تیر خیلاص ایله، حریم سینه‌می دَل گل»
……
«اوجالیق‌لاردا ایزین وار دئیه‌رک
چیخارام داغلارا یار-یار دئیه‌رک
گله‌رم غربت ائوین دار دئیه‌رک
وطن عنوانلی کفن ساخلا منه»
حمیده رئیس‌زاده (سحر خانیم) گونئی آذربایجان تورک ادبیاتی’نین تانینمیش و ایمضالی شاعرلریندن بیری‌دیر.
«یوخو تک سال یادینا ائل اوبامین شانلی دیلین/ چکه‌لر گر دیلیمیزدن بیزی دارا گئجه‌لر!..» دئدییی آری تورکجه‌یله یازدیغی شعرلری ایله گونئی آذربایجان ادبیاتیندا بؤیوک و حاقلی بیر موقعه قوووشموشدور. اونون سیاسی بیلینجی، سیاسی اولایلاری دئورینین شعر دیلی‌یله ایفاده ائتمه دوشونجه‌سینه گؤتورموشدور. بو دوشونجه‌دن و گؤزل لیریکادان یولا چیخان شاعر آذربایجان تورکجه’سی ایله سؤیله‌دییی شعرلرینین یانیندا فارسجا شعرلر ده یازمیشدیر.
شعرلرینده وطن سئوگیسی، بوتؤولوک سئوداسی، خالق محبتی، اینسان سعادتی، حسرت، هیجران، آزادلیق، اؤزگورلوک و قورتولوش موتیولری گئنیش یئر بولموشدور.
شعرلرینین تئماسی سئوگی آنا فیکری ایسه آزادلیق، اؤزگولوک، قورتولوش و باریش اولموشدور.
شعرلرینده گونئی آذربایجانین یاشادیغی سیخینتی و آغری-آجی‌لار اونون شخصی سیخینتی و آغری-آجی‌لارییلا یوغرولاراق شهید فون موزیکی کیمی اؤیله بیر سیمفونیا یاراتمیشدیرکی، هر بیر دینله‌ییجی‌نین توکونو اؤرپه‌تمیشدیر.
«ائلیمین گوللری سولمایان کیمی/
دریالار اوسگویه دولمایان کیمی/
توتولوب اوره‌ییم اولمایان کیمی/
اوچماقدیر دیله‌ییم قانات وئر منه!/
جانیم‌لا وارلیغیم، واریم دیدیشیر/
اوخ قالیب سوموکده یارا بیتیشیر/
حیاتیم بوش-بوشا باشا یئتیشیر/
بو سون گونلریمده ثبات وئرمنه!/
قولوما قارداشدان دایاق ایستیرم/
دیلیمه ائلیمدن سایاق ایستیرم/
دنیزلر توتوملو چاناق ایستیرم/
دردیمی یازماغا داوات وئر منه!..»/
باسقی و سیخینتی‌لار و اینسان حقوقونو هئچه سایان غیر انسانی باسقی‌لار، قانونسوز توتوقلامالار، وحشی شبیخونلار و قورخونج دوستاقلارلا باریشا بیلمه‌ین قادین آنا و قادین شاعر اوره‌یی اۆزونو دوغانین آزاد قوشلارینا توتور و وولکان پؤسکورمکده اولان دردلرینی اونلارلا بؤلوشور:
«اوساندین سن ده آخیردا/
زَهرلنمیش بولاقلاردان/
قانادلارین اوچار-اوچماز/
کؤچورسن قانلی باغلاردان/
اؤزون یولدا، گؤزون دالدا/
کئچیرسن قارلی داغلاردان/
تیکانلیق‌لار دیاریندان/
اولان کؤکسو یارا بولبول!/
ائشیتمیشدیم کؤچر دورنا/
گئدیرسن سن هارا بولبول؟/
گئدیرسن گئت، دالا باخما/
قاباق‌لاردان سسین گلسین/
بولانماز غنچه قانیندان/
بولاقلاردان سسین گلسین/
قفس‌دن جان قوتار سوسما/
اوزاقلاردان سسین گلسین/
سازین نیسگیللی سیزلانسا/
اوزون دؤندَر بورا بولبول!/
آماندیر، قویما یوردون تک/
سنی غربت یورا بولبول!/
گئت اوردا سال هارای، سسلن/
نه اود دوشدو بورا سؤیله!/
آسیلدی اللی مین بولبول/
بوداقلاردان دارا سؤیله!/
گونش ده ظولم‌دن سؤندو/
اوزو اولدو قارا سؤیله!/
دئنن گلدی ائلیم-یوردوم/
بو ظلمت‌دن زارا بولبول!/
اوجالمیش ناله‌نی سازدان/
دولان سال داغلارا بولبول!..»/
ایندی بیر آراشدیریجی و شاعر اولاراق آلقی‌لادیغیم بو شعری من ایلک دفعه بیر عادی اینسان اولاراق دینله‌میشدیم. یانی دئمک ایسته‌ییرم کی اوندا شعر-فیلان یازماییردیم. ۱۷ _ ۱۸ یاشلاریندا اولاردیم. عروض وزنی ایله یازیلان بو شعری سحرین اؤز نیسگیللی سسی و اوستادانه دیکلمه‌سی و حسین اسدی‌نین یانیقلی ساز ائش‌لییینده ائشیتدیکده گوز یاشلاریما حاکیم اولا بیلمه‌میشدیم و ایکی گون آغلامیشدیم. شعرین فضاسیندان چیخا بیلمه‌م ایسه آزی بیر آی چکمیشدی.
تهراندا گؤزلریم‌له گؤردویوم و جانیم‌لا، قانیم‌لا حیسس ائدیب آما دیله گتیره بیلمه‌دیییم آغیر آتموسفئری و آغریلی آجیلی دورومو بیر قادین سسی‌یله و قادین دویغوسو یوغرولموشلوغویلا ائشیدیردیم. بو دوشدویوم ائموسیا و او یاشادیغیم دوروما سحر خانیمین پوئزیاسی آککورد توتوردو.
دئمک ایسته‌ییرم کی سحر خانیم زاما‌نین دیلینی تاپاراق، ایچینده یاشادیغی خالقین آغری-آجی‌لارینی، آرزو و ایستک‌لرینی، غم و نیسگیل‌لرینی صمیمی و آخیجی بیر دیل‌له پوئریا گؤزلی‌نین دیلی‌یله عکس ائتدیرمه‌یی باجاران باجاریق‌لی شاعرلردندیر. او هم شاعرلره تاثیر قویموش، هم ده عادی وطنداشلاردا درین ایزلر بوراخمیشدیر.
و سوندا توم بو وورغولادیغیم پروبلئم‌له باریشا بیلمه‌ین شاعر اوره‌یی، سون قرارینی وئرمیش و نوستالژی‌یه اوغرایاراق، کؤچ تراژئدی‌یاسینا قووشموش و شعرلرینده همیشه آغیر نیسگیل‌له سس‌له‌نن غربته و هیجرانا قووشموشدور.
«گئدیرم، گلین گؤروشوم گئدیم/
گؤروشوم بیر آن سوووشوم گئدیم/
یئنی غربته قوووشوم گئدیم/
قفس آدلی لانه‌نی نئینیرم!..
یاشیل اؤلکه‌مه قارا یئل اسیب/
گونشه قفس اولونوب نصیب/
وطنیمده تولکو کمین کسیب/
بئله آشیانه‌نی نئینیرم»/
……..ا
«یئنه نیسگیل لچه‌یین سالدی خزان/
آچمامیش غنچه‌لری چالدی خزان/
منی ده جایناغینا آلدی خزان/
یاشیل احساسلی چمن ساخلا منه!/
یالانا دوزلوک اوخو ائتسه اثر/
گول بیتیب، غنچه گولوب، آچسا سحر/
بیر ده گؤرکملی اوره‌ک گؤرسن اگر/
او اوره‌کلرده وطن ساخلا منه!/
اوجالیق‌لاردا ایزین وار دئیه‌رَک/
چیخارام داغلارا یار-یار دئیه‌رک/
گله‌رم غربت ائوین دار دئیه‌رک/
وطن عنوانلی کفن ساخلا منه!…»
2 پاسخ
کجا هستند ایشون؟؟ درقید حیات هستند؟
کمتر کسی میتونه درمورد احساس عمیق سحرخانیم نظری بده. واقعا زبونم و احساس قاصره از همه لحاظ.