پوئتیکادا عنعنه‌نین رولو (ع. اورمولو شعری)
همت شهبازی

ایضاح:
«ع. اورمولو» ایله مشهور اولان «علی احمدی‌آده» حیاتینی کؤلگه‌ده، های‌سیز- کوی‌سیز یاشادیغی کیمی، ائله های‌سیز- کوی‌سیز ده دونیاسینی دییشدی. تصوور ائدین من دؤرد آی اؤلوموندن سونرا بو گون (۱۳۹۹/۴/۶) خبردار اولموشام. بو بویدا مجازی فضادا هر گون هر نه پایلاشیریق؛ آنجاق عؤمور بویو ادبیاتیمیزا صمیمتله خدمت ائدن بیر شاعریمیزین اؤلوم خبرینی ده یایماقدان چکینمیشیک.
انستا صفحه‌مده بئله بیر خبری یایدیقدا حؤرمتلی «ائلدار موغانلی» جنابلاری عزیز شاعریمیز «ع.اورمولو»نون «ایشیق درگیسی»نه سلیقه‌لی و گؤزل خط‌له، ساغلام دیللی بیر دیل‌له ۱۳۹۸/۶/۹ تاریخلی مکتوبونو منه یوللایاراق آلچاق کؤنول‌لوکله اوندان فایدالانماغیما اجازه وئرمیشلر. ظنیمجه بو مکتوب ادبی تاریخیمیزده قالاسی مکتوبلاردان‌دیر. چوخ صمیمی بیر دیل‌له اونون ادبیاتیمیزا اولان یوکسک سوییه‌ده قایغی‌کئش‌لیینی گؤستریر.
سئویملی ائلدار_موغانلی معلمدن بو اجازه‌نی وئردیکلری اوچون تشکر ائدیرم. بیر کیچیک یازی اونون شعری حاقدا پایلاشیرام. لوطفن اوخویون.

***

پوئتیکادا عنعنه‌نین رولو (ع. اورمولو شعری)

هر زامان کؤلگه‌ده قالان و ادبی محیطده هئچ زامان گؤرونمه‌ین شاعر «علی احمدی‌آده»‌ «گؤزو یاشلی کوچه‌لر» (۱۳۶۹)، «نارگیله» (۱۳۷۸) و «و زامان بیر بهانه‌دیر» (۱۳۸۷) کیتابلاری‌نین مولفی‌دیر. شاعری بیز داها چوخ «ع. اورمولو» آدی ایله تانییریق. او، ایلک دفعه اولاراق «گؤزو یاشلی کوچه‌لری» ایله ادبی دونیامیزا، اؤزللیکله شعریمیزه داخیل اولدوقدا دا ائله اؤزونه مخصوصلوغو ایله گلیر…. «گؤزو یاشلی‌کوچه‌لر»ده، بیز بیر نوع‌ آرخایینلیق آختارماق گؤروروک اوخوجو اوچون. بو آرخایینلیق شعرده اؤزونو گؤستریر. یعنی اوخوجو، بو شعرلری اوخودوقدا دینجلیک تاپیر. گون بویو ایشله‌ییب یورغون ائوه گلن بیر ایشچی دینج‌لییی کیمی:
فانیسلارلا گولونج کؤلگه‌لر اویونوندا
پیچیلتیلار توشلاییرسا یولچو توپوغونو
اینجینمه‌لر/ اینجی‌یه دؤنور/ اوزاق ایشارانتی گؤروشوندن.
«چئینه قوی آغزینا» ساققیزین باغیشلامیش دونَنه‌
مندیلینده/ بیر اووج بوغدا ایله آینا گؤز بولاق
یورغونلوق پوچور-پوچور/ خاللاییر ائنیش‌-‌یوخوشو.
آرخاسی/ یارین‌لار آرخایین‌لیغی‌دیر
کی شعرین/ گونش کلاغایی‌سین
و / فانیسلی‌لار قولاغیندا/ بولاق شیریلتیسی (ع. اورمولو، ۱۳۶۹: ۱۰-۹).

مدرن‌ شعر هم «عنعنه»‌نی، هم ده «عنعنه‌وی شعر»ین قایدالارینی قیراغا قویماقدا دَریدن قابیقدان‌ چیخدیغی‌ آندا، بیر سیرا یئنیچی‌لییه مئیلی اولان شاعرلر، اونلارین ائتدیینی بوراخمادان یئنی‌لشمه‌یه استقامت‌لنیرلر. بونلارین یارادیجیلیقلاریندا عنعنه‌وی شعرین هم فورم، هم ده قالیب باخیمیندان حضورونو گؤروروک. داها دوغروسو بونلار، بو عنعنه‌لر بنزرسیز‌لیک‌لرینی گؤستره‌رک، اونون بعضی ائلئمانلاریندان دا ال چکمیرلر.بو ائلئمانلاردان اونا گؤره استفاده ائدیرلر کی بونلارین‌ شعرینده اؤز تاثیرینی‌گؤستریر. «ع. اورمولو» بو تیپ‌ شاعرلره داخیل‌دیر. اونون سربست هئجا شعرینده، عنعنه‌وی شعرین ائلئمانلاریندان اولان «قافیه»، «وزن= هئجا وزنی» خصوصی حضورو واردیر. شاعر بو ائلئمانلاردان شعری‌نین گلیشمه‌سی نامینه چوخ اوستاجاسینا فایدالانیر. مدرن شعریمیزین چیچکلنمه زامانیندا، شعریمیزین اوز توتدوغو ساحه‌لر، دونیا پوئزیاسی‌نین مراجعت ائتدییی ائلئمانلارا خطابا استقامت‌لندییی حاللاردا ع. اورمولو اؤز کؤکونده اولان عنعنه‌وی دئتال‌لارا مراجعت ائدیر:
آینالاردان آینالارا قول آچیلیر/ ایکی هاچا یول آچیلیر
آینالارین اوزونده گؤز/ آینالارین دیلینده کؤز
آینالاردا قیریق ‌قیریق گیلئی سسی/ گاه نئی سسی
آینالاردا ممدخانین میناره‌سی آیاق توتور
ناققا بالیق آدام اودور (اورادا، ۳۶).
بو باخیمدان اونون اثرینده بیر سیرا سربست هئجا شعرلری، عنعنه‌وی شعریمیزه دایاناراق یازیلدی. اونون شعرینده، عنعنه‌وی شعرین اوچ ائلئمانی‌نین اؤنملی حضورو وار: قافیه، وزن و قالیب.
قاپی‌لار/ قاپی‌لار/ باغلی قاپی‌لار
قیریق پنجره‌لر/ داغلی قاپی‌لار
نه گول وئرن قالیب نه گولوش وئرن
نه بیر دانیشان وار نه گلیب‌-‌گئدن
دولانیر کوچه‌ده هیچقیریق سسی
کرپیچ سیزیلتیسی/ کرپیچ ناله‌سی (اورادا، ۶۵)
ماراقلی‌دیر سربست‌ شعرین‌ ایچینده، قافیه ایله وزنین‌حضورونو گؤرموشدوک. آنجاق «اورمولو»نون سربست‌ شعرینده، شعر قالیبی‌نین ده حضورونو‌ گؤروروک.اونون بیر چوخ سربست شعرلرینی، مثنوی آدلاندیرماق هوسی بئینیمدن اؤتور. چونکی بو شعرین ایچینده چوخ زامان عنعنه‌‌وی ریتم اؤن سیرایا کئچیر. بونون حیاتا کئچمه‌سینده وزن ایله قافیه‌نین اؤنملی رولو واردیر. بونونلا برابر، هئجا اؤلچوسونده یازیلان مثنوی قورولوشو، همی ده اونون قافیه‌لنمه سیستئمینی عنعنه‌وی شعره باغلاسا دا، شعرین ایچینده ایفاده و بدیعی تصویر اوسلوبلاری یئنی چالارلارلا اؤزونو گؤستریر. بو چالارلار اسکی ایله یئنی قوهوملوغونو صمیمی‌لشدیره‌رک همی ده فرقلی خاصیت‌لرینی ده گؤسترمه‌یه جهد ائدیر.. شعرده «وزن» عنصرونون عنعنه‌وی اولماسینا باخمایاراق، قافیه‌لشمه سیتئمینده مختلیف موتیو‌لری سینادیغینی دا گؤروروک.
ع. اورمولو «عنعنه‌وی شعر»ده اؤزونون داخیلی «من»ینی پوئتیک فورمایا چئویریب عکس ائتدیردییی اوچون، هله ده کؤهنه قالیب‌لری‌ سیندیرا بیلمیر. آنجاق ‌سیندیرا بیلمه‌دییی مرحله‌ده ده ائله کامیل و یئتکین بیر یئنیچی‌لییی منیمسه‌یه بیلیر..
ع. اورمولو شعرین مدرن‌لیینه قاتلاشدیقدا باجاریقلی نمونه‌لر ده یازیر:
قوزئیده یولا چیخان
گونئیده آسیلدی دؤرد قناره‌دن
کولک دؤرد دروازادان آت سوردو
گؤیردی دؤرد دسته گول
قیرمیزی‌لار اوددا بیتدیلر
قارالار سودا ایتدیلر
آغ‌لار تورپاغی منیمسه‌دیلر
یاشیل‌لار یئل قوجاغین
و او گون
انسانلیق اؤلن چاغدا
عشق آسیلدی بئشینجی دروازادا (اورادا، ۸۶).

*یازی، چاپا حاضیر اولان «آذربایجان شعرینده مدرنیزم» کیتابیمدان آلینیبدیر