مولوی‌نین تورکجه شعرلری
علیرضا ذیحق

مولانانین تورکجه شعرلری حاققیندا چوخ تحقیق‌لر اولوب کی “شرف‌الدین یالت کایا”نین ۸۱ ایل قاباق یعنی ۱۹۳۴ینجی ایلده تورکیه‌ده چاپ اولموش کیتابی کی “مولانانین تورکجه کلمه‌لر و شعرلر” آدیندادیر، لاپ قدیم اثرلردندیر. ایرانلی یازیچیلاردان دا پروفسور جواد هیئت “تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی” کیتابیندا مولانانین تورکجه شعرلرینه ایشاره ائدیبدیر. هابئله دکتر حسین محمدزاده صذیق ۱۳۶۹ینجی ایلده مولوی‌نین تورکجه شعرلرینی شرح و تصحیح ائده‌رکن ققنوس نشری طرفیندن یاییلیبدیر.
مولوی‌نین تورکجه شعرلرینین کامیل سایاقدا الیمیزه چاتماماسی‌نین دا علتی او ایدی کی او زامانلار تورکی یازماق رسم دئییلدی. حتتا مولوی‌نین ائولادی سولطان ولد ده تورکی شعرلرینی فارسی دیوانی‌نین حاشیه‌سینده یازیبدیر. شاید ده مولوی‌نین تورکی شعرلرینین سایی او قده‌ر دئییلدی کی بیر دیواندا یئر آلا. نئجه کی صائب تبریزی دن ده فقط ۲۰ غزل تورکی دیلینده تاپیلیبدیر.
دکتر حسین محمدزاده صدیق کی مولوی‌نین شعرلرینه شرح یازیبدی معتقددی کی مولوی‌دن قالان تورکی شعرلر، خوراسان تورکلری‌نین دیلینده‌دیر . نییه کی اونون باخیشی‌لا مولوی خوارزمشاه تورک‌لریندن ساییلیر و یئددی یاشیندا باشلاییر فارسی اؤیره‌نمه‌یه. اونون فارسی دیوانیندا بئله بیر شعری وار:
بیگانه مگوئید مرا زین کویم
در شهر شما خانه می‌جویم
دشمن نی‌ام ار چند که دشمن رویم
اصلم ترک است اگرچه هندی گویم
دکتر محمد‌زاده صدیق‌ین نشر ائتدییی کیتاب “سیری در اشعار ترکی مکتب مولویه ” دیر کی ایلک دفعه ۱۳۶۹ دا نشراولونور و سونرالار تبریزده ۱۳۸۶ دا ندای شمس انتشاراتی طرفیندن یاییلیر . البته اونوتمایاق کی دکتر صدیق و دکتر هیئت‌ین شرح لرین دن قاباق، بدیع الزمان فروزانفر ده مولوی‌دن تصحیح ائتدییی دیوان کبیرده بیر پارا تورکی بیت و ملمعات دا مولوی دن گتیریب کی بودا دیره لاییق بیر موضوعدور و مولوی‌نین  تورکی شعرلری‌نین آشکار  ثبوتی دئمکدیر . دیوان کبیرین آخیریندا ۲۰۰ بیت تورکی غزل، قطعه، تک بیتی و ملمع واردیر. آنجاق قید ائتمک لازیمدیر کی خوراسان تورکجه‌سی، آذربایجان دیلی‌نین گروهوندا یئر آلیر. خوراسان تورکجه‌سیندن باشقا، قشقائی، اینانلو، افشار، سنقری لهجه‌لری ده بو گروهدادیر.
مولوی‌نین دئدییی تورکجه شعر لر اساسیندا ایسه، مولوی تورکحه دئین شاعرلرین ایچینده ده لاپ بیرینجی‌لردن حسابلانیر .مخصوصن کی عروض وزنینی تورکی شعرده ایشلتمک ده، مولوی لاپ قاباقجیل شاعر‌لردن‌دیر . نییه کی مولوی دؤورونه کیمی، تورکی دیلی خلق دیلی اولاراق، ائل اوبادا و چئشیدلی سوی‌لارلا طایفالار آراسیندا رسم ایدی  و دونیا سولطانلارینین و دولت آداملارینین شعر و یازی دیلی دئییلدی.
مولوی نه قده‌ر آزدا تورک دیلینده یازسادا، اوغلو سولطان ولد اونون عوضینی آچیب و متصوفانه عقایدی خلق ایچینده رواج وئرمک اوچون تورکی شعره اوز گتیریبدی.
اونوتمایاق کی مولوی عصری‌نین راییج دیللرینه مسلط ایدی. نییه کی اونون یونان دیلینده ده شعرلری واردی. بوندا دا هئچ شک یوخدی کی مولوی دین، فلسفه و عیرفان زمینه‌سینده هر نه عربجه و فارسجا دیللرینده یازیلمیشدی اوخوموشدو . اونون تاریخ، فلسفه، هونر، دین، سیاست و اجتماع حاققیندا کی ایشاره‌لری  او قده‌ر غنی‌دیر کی عظمتینده آدام حیران قالیر. مثنوی ده گلن چوخلو داستانلارین دا ریشه‌سی گئچمیش سنت‌لردن گؤتورله‌نیبدی. مثنوی‌ده سامی، ایرانی، تورکی فرهنگ‌لری بیر بیرلرینن اوز – اوزه دیلر. قرآن، حدیث، سامی افسانه‌لری، ایرانی افسانه‌لر، گئچمیش تاریخ و خاورمیانه‌نین او دؤور ده کی تاریخی، هند فلسفه‌سی، ایران باستان و یونان، گئچمیش و موعاصیر شاعر لرین شعر دیلی او جومله‌دن منوچهری و خواجو، اونون اؤیره‌ندیک‌لرینین بیر پارچاسی‌دیر.