نوخود ناغیلی
قایناق شخص: حاجی نجیبه خانیم کبیری
توپلاییب و ناغیلا ایضاح آرتیران: رقیه کبیری
بیر گون واردی، بیر گون یوخ ایدی. بیر سونسوز قاری- قوجا واردی. اونلار همیشه اوشاق حسرتی چکردیلر. بیر گون یولدان کئچن بیر درویش بو قاری- قوجایا دئدی کی، گئجه یاتمامایش بیر کاسا نوخودو ایسلادیب، قویون یاسدیغیزین قیراغینا. سحر یوخودان آییلینجا گؤره‌جکسیز کی نوخودلارین هامیسی اوشاق اولوب. داها او زامان اوشاق حسرتی چکمزسیز.
سحر تئزدن قاری ننه جیویلتی، ویزیلتی، قیشقیرتی‌یا یوخودان آییلیب، گؤردو نوخود بویدا اوشاقلار ائوی باشلارینا آلیبلار. بیر های- کوی سالیبلار کی، گل گؤره‌سن. هر نوخود اوشاغین آغزیندان، بیر سؤز چیخیردی.
-آنا منه سو…آنا منه چؤرک… آنا منیم ایشه‌مه‌ییم وار… آنا….
قاری ننه بیلمیردی هانسی نوخودون سؤزونه باخسین. سحردن آخشاماجان قاچا- قاچدایدی. آخشام چاغی یورقونلوقدان آزا قالا اؤلوسو دوشسون. بیردن- بیره جین‌له‌نیب، سوپورگه‌نی گؤتوروب، نوخودلارین هامیسینی سوپوروب، تؤکدو قویویا. ائو درحال ساکیتلشدی. قو ووروردون، قولاق توتولوردو. قاری ننه‌نی گئنه ده غوصّه باسدی. ناچار قالیب، گئدیب قویو باشیندا اوتوروب، باهار بولودو تک، دولدو، بوشالدی. گؤزونون یاشینی پیر- پیر اَله‌دی. بیردن- بیرده نم هارالاردا گیزلنمیش بیر نوخود اورتایا آتیلیب، «آنا من بوردایام»،- دئدی.
قاری ننه بونو گؤرجک باغ- باغ آچیلدی، دوداغینا چیچک قوندو. سئوینجک، تئز نوخودو باغرینا باسدی. نوخودسا ائوه بیر گؤز گزدیریب، دئدی: «آنا، سیز چوخ کاسیب‌سیز. من گئدیب، پادشاهدان سیزین بیستی‌نیزی آلارام». قاری ننه اونون یولونا بیر بوقچا باغلاییب، یئمک- ایچمک قویوب، نوخودو پادشاهین سارایی‌نا ساری یولا سالدی.
نوخود یولدا اؤز هاواسیلا گئدیردی. بیردن آشیب- داشان گوُر بیر چایایا راستلاشدی. سو دئدی:
– نوخود، هارا گئدیرسن؟
– گئدیرم پادشاهدان بیستی‌میزی آلام. آنامین حامام پولونو، آتامین توکان پولونو.
– منی ده آپارارسان؟
نوخود سویا «گل گیر قارنیما گئدَخ» دئدی. سویونان برابر بیر آز گئتمیشدیلر کی، بیر آلوولانان اودا راستلاشدیلار. اود دئدی:
– نوخود هارا گئدیسن؟
– گئدیرم پادشاهدان بیستی‌میزی آلام. آنامین حامام پولونو، آتامین توکان پولونو.
– منی ده آپاراسان؟
نوخود اودا «گل گیر قارنیما گئدَخ» دئدی. سو، اود، نوخود اوچو ده بیرلیکده بیر آز گئتمیشدیلر کی، بیر ییرتیجی قوردا راستلاشدیلار. قورد دئدی:
– نوخود هارا گئدیسن؟
– گئدیرم پادشاهدان بیستی‌میزی آلام. آنامین حامام پولونو، آتامین توکان پولونو.
– منی ده آپاراسان؟
نوخود قوردا «گل گیر قارنیما گئداخ» دئییب، پادشاهین سارایی‌نا ساری یولا دوشدولر. گئتدیلر… گئتدیلر… نهایت، پادشاهین سارایی‌نا یئتیشدیلر. نوخود پادشاهین سارایی‌نا گیریب، اونو گؤرجک سؤیله‌دی:
– پادشاه منیم بیستیمی وئر
آلتینی یئدین اوستونو وئر
آنامین حامام پولونو وئر
آتامین توکان پولونو وئر
پادشاه بتردن حیرصله‌نیب، «بو جیبیلدیزی گؤتورون آتین سویا»،- دئدی. قاراووللار نوخودو گؤتوروب، سویا آتاندا، نوخود دئدی: «اود، چیخ ائشییه!»
اود ائشییه چیخیب، سویو قوروتدو. نوخود گئنه پادشاهین سارایی‌نا دؤنوب، دئدی:
– پادشاه منیم بیستیمی وئر
آلتینی یئدین اوستونو وئر
آنامین حامام پولونو وئر
آتامین توکان پولونو وئر
پادشاه گئنه حیرصله‌نیب، «بو جیبیلدیزی آتین اودون ایچینه، یانسین»،- دئدی. قاراووللار نوخودو گؤتوروب، اودون ایچینه آتاندا، نوخود «سو، چیخ ائشییه!»،- دئدی. سو چیخیب، اودو سؤندوردو. نوخود اوزدن گئتمه‌دی. گئنه گئدیب پادشاها سؤیله‌دی:
– پادشاه منیم بیستیمی وئر
آلتینی یئدین اوستونو وئر
آنامین حامام پولونو وئر
آتامین توکان پولونو وئر
نوخود اوچونجو دفعه پادشاهین سارایی‌نا گئدنده پادشاه غضبلی حالدا قاراوولارینا باغیردی: «گؤتورون بو جیبیلدیز نوخودو آتین طؤوله‌ده آتلارین آیاقلاری آلتدا ازیلسین».
قاراوولار نوخودو آپاریب طؤوله‌یه آتدیلار. نوخود «قورد، چیخ!»،- دئدی. قورد نوخودون قارنیندان ائشییه چیخیب، آت ایلخیسیندان بئشینی بوغوب، بیرینی یئییب، نوخودو اؤلومدن قورتاردی. نوخود گئنه پادشاهین سارایی‌نا گلدیکده، پادشاه دئدی: «دئیه‌سن بو نوخودون یئددی جانی وار! گؤتورون آتین خزانه‌یه. نه قدر ایستیر قیزیلدان گؤموشدن گؤتوروب، باشیمدان ایزال اولسون»
قاراووللار نوخودو خزانه‌یه آتدیلار. نوخود پالتارلارین چیخاردیب، جانینا شیره یاخدی. سورا قیزیل سیکّه‌لرین اوستونده اوزانیب، فیرلاندی. سیکّه‌لر جانینا یاپیشدی. پالتارلارین گئیینیب، گلدی پادشاهین تختی‌نین قاباغیندا دوروب، الینده‌کی گوموش سیکّه‌نی گؤرسه‌دیب، پادشاها دئدی: «بو دا بیزیم بیستی‌میز». پادشاه «ائله بونا گؤره منیم باش- بئینیمی آپاریردین؟»،- دئییب، گولدو.
نوخود ائولرینه یئتیشجک آناسینا «بیر طشت ایستی سو حاضیرلا من یویوناجاغام»،- دئدی. طشتین ایچینده اوتوروب، جانینی یویارکن، سیکّه‌لر بدنیندن طشتین ایچینه تؤکولدولر. بئله‌لیکله نوخودون آتا- آناسی اونون سایه‌سینده وار- دؤولته یئتیشدیلر.
***
نوخودناغیلی‌نین گؤرونمه‌ین قاتلاری
سو، تخمینا یارانیشلا برابر وجوده گلیب، دئمک، یاشام گؤزه‌سی ساییلا بیلر. حیاتین کؤکو و وارلیغی سودان آسیلی‌دیر. انسان آدلی بیر مؤوجود، هله وارلیغا قدم قویمادان اوّل، سو چایلاردا آخیشیب، دنیزلرده، اوکئانلاردا دالغالانیبمیش.
بشر، اودو کشف ائد‌ندن بری، داش دؤوروندن (عصر پارینه سنگی) دمیر دؤورونه (عصر آهن) قدر، و ها بئله اوندان سونراکی دؤنملرده، گئت- گئده بدویّت‌دن تمدّونه دوغرو ایره‌لی‌له‌ییبدیر. بو گئدیشله یاناشی سو، اود، بیتکی و… انسان یاشامی‌نین آیریلماز بیر پارچاسی اولموشدور. دونیانین بیر چوخ میلّت‌لری‌نین فولکوریک ناغیل‌لاریندا وورغولادیغیم عنصرلرین اساس رولو اولوبدور. طبیعی کی، آذربایجانین فولکولوریک ناغیل‌لارینی دا بو مسئله‌دن استثنا ائتمک اولماز.
نوخود ناغیلیندا سو، اود، تکجه یاشام عنصری مقامیندا یوخ، بلکه بو فونکسیادان علاوه، دیگر قونودا دا روایتی ایره‌لی‌له‌ییب و اولایلارین سوره‌سینده چکیش- برکیش ائدن، عمل و عکس‌العمل گؤسترن شخصیت‌لر کیمی چیخیش ائدیرلر. ناغیلین اصل مضمونو ظولمون و ظولمکارین علیهینه قالخیب، حاقّی طلب ائتمکدیرسه، آنجاق بو حاق بیتکی‌دن انسانا دؤنوشموش بیر نوخود واسیطه‌سی‌له آلینیر. ناغیلدا ظولم سیمگه‌لری آیدین- آشکار ساواش کیمی آنلادیلمیر. حؤکمرانلاردان قایناقلانمیش ظولم و حاقسیزلیقلار، کوتله‌لرین حیاتیندا عادی و طبیعی بیر مسئله کیمی یئر آلیر. بئله درومدا و دؤنمده آنجاق غیرعادی بیر کاراکتئرین (نوخودون) اورتایا چیخماغی لازم گلیر تا بیر قهرمان یا لیدر کیمی ظولمون قارشیسیندا دوروب و مبارزه یولوندا دیگر دؤنوشموش کاراکتئرلرین گوجلریندن ده فایدالانسین. ناغیلین قهرمانی، قوللو- قووت‌لی، زوبا بیر انسان کیمی گؤستریلمیر. دئمک، آذربایجان فولکولوروندا قهرمانین عاغیل و ذکاسی اونون فیریکال گوجونه و زوربالیغینا اوستون گلیر. بیتکی‌دن دؤنوشموش نوخود کیمی بیر قهرمان عاغلینی قوللانیب سویون، اودون و قوردون یاردیمی‌یلا ظولمکار حؤکمراندان، اؤز عاییله‌سی‌نین حاقّینی آلماغی باجارا بیلیر.
اگر بیتکی‌دن انسانا دؤنوشموش بیر وارلیغی نظره آلساق، دؤنوشوم (مسخ) مسئله‌سینی آذربایجانین بیر چوخ فولکولوریک ناغیل‌لاریندا گؤره بیله‌ریک. بون‌نان بئله، تأسّوفلر کی، آذربایجانین معاصر یازارلاری هله‌لیک «کافکا» کیمی دؤنوشوم فنومئنینی مدرن حکایه و رومان ساحه‌سینه کئچیره بیلمه‌ییب‌لر.
بو ناغیلدا دؤنوشوم (مسخ) اولایی یاشامین اساسی عنصرلریندن بیری‌نین واسیطه‌سی‌ایله (سو) باش وئریر. و اونا گؤره بو دؤنوشوم مثبت بیر دؤنوشوم ساییلیر و نهیلیزمدن آسیلی اولان «کافکا»نین یاراتدیغی رماندا، اینسانین سوسره‌یه دؤنوشوموندن فرقله‌نیر.
منجه اود و سو بوناغیلدا ایکی آنلام داشی‌ییر. بیرینجی آنلامدا اود و سو بیرلیکده نوخودلا برابر ظولمه قارشی دوروب، نوخودا یاردیمجی اولوب، اونو تهلوکه‌دن قورتاریرلار.
ایکینجی آنلامدا ایسه، اود و سو، آیدین- آشکار بیر-بیرلرینه قارشی دوراراق، اؤزلرینی آرادان آپاریرلار. اود نوخودون قارنیندان چیخیب، سویا قارشی دایانیب، اونو قورودور. لاکین او زامان کی ناغیلین قهرمانی اودون ایچینده یانماقدادیر، سو اودون علیهینه قالخیب، اودو سؤندوروب، ناغیلین قهرمانینی قورتاریر.
گئرچک حیاتا گلدیکده، یاشامی باشادان- باشا ضدیّتلرله دولو گؤروروک. باشقا طرفدن بیر چوخ فولکولوریک ناغیل‌لارسا ضدیت مسئله‌سینی گیزلی بیر روایت کیمی بیزلره آنلادیرلار. نوخود ناغیلیندا ایسه، سو و اود کیمی نسنه‌‌لرین ماهیت و ضدیت‌لریندن سؤز گئدیر. اوسته‌لیک، انسان و مادّه‌نین بیرگه یاشاماسی‌نین فلسفه‌سی ده بو ناغیلدا روایت اولونور.
بورادا منیم دیقّتیمی چکن مسئله‌لردن بیریسی ده نوخودون اود، سو و قورد کیمی وارلیقلاری اؤزویله برابر نئجه آپارماق مسئله‌سی‌دیر. ناغیلدا، آدلارینی چکدی‌ییم وارلیقلار نوخودون آرخاسیجا سورونمورلر. نوخود اونلاری کوره‌یینه چاتیب و یاخود باغرینا باسیب، اؤزویله آپارمیر، بلکه او، بو وارلیقلارا «گل گیر قارنیما گئدَخ» دئییر.
منجه ناغیلین دیگر قاتی دا بو اولا بیلر کی، ناغیل چالیشیر انسانین هر اوزونو گؤسترسین. دئمک، هر انسان اؤز ایچینده «اود»، «سو» و «قورد» کیمی وارلیقلارین خوی- خصلتینی داشی‌ییر.
اگر بیر داها نوخود ناغیلینی دیقّت‌له اوخوساق، اوندا «دؤنوشوم»، «ضدّیت»، «انسان و ماده‌نین بیرگه یاشاییشی» و«حیاتین اؤنملی عنصرلری» کیمی مضمونلاری، آیدینجا گؤره بیله‌ریک.
خرداد ۱۳۹۳
