ایکیندی چاغی اونودولموش بیر قادینین ایزینی تاپماق اوچون اونون یوز ایل بوندان اول یاشادیغی آقاسی کوچه‌سینده‌کی ائوینین قاباغیندان یولا دوشوب، امیر کوچه‌سینده قاری مسجدینه چاتمیشام. مسجیدین قاپیسی آچیقدیر. آیاغیمی تکجه قارامتیل پیلله‌‌سینه قویوب، قاپیدان ایچری بویلانیرکن اؤزلویومده دئییرم: «گؤره‌سن زری خانیم مسجیدین ایچریسینه کئچیرکن همین بو قارامتیل پیلله‌یه آیاق باسیب یوخسا یوز ایلین ایچینده مسجیدین بیناسی کیمی بو پیلله ده تعمیر ائدیلیب؟»
ایچری آلاقارانلیقدیر. قو دئسن، قولاق توتولار. زری خانیم حاققیندا سوروشماق اوچون آلاقارانلیق ایچینده بیر آلـلاه بنده‌سی آختارسام دا، هرهانسی بیر آلـلاه بنده‌سی گؤزه گؤرونمور. آلاقارانلیغین ایچینه کئچمک ایسته‌دییمده ندنسه بئینیمده بیر همهمه سسی قالخیب، تاریخین قالین صحیفه‌لریندن ذهنیمه بیر جیغیر آچیلیر.
مسجیدین قارشیسینداکی چیمن‌لییه توپلانمیش انسانلارین أللرینده‌کی فنار(۱)لار چیمن‌لییی ایشیقلاندیریب. کیشی توپلوسو آراسیندا بسته‌بوی، نسبتا کؤک، نارین گوللو آغیمیتیل چادیراسینین ایکی اوجونو قولتوق آلتیندا توتوب، آغ یایلیغینی بوخاغی آلتدا سانجاقلامیش بیر قادینا گؤزوم ساتاشیر. دئیه‌سن آختاردیغیمی تاپمیشام. زری خانیمین گؤرکمی حاقیندا ائشیتدیکلریمه گؤره او زری خانیمین اؤزو اولمالیدیر. اونون ساغ بؤیرونده دایانمیش بیر آیری قادین دقتیمی چکیر. قادینین گئیینیشیندن چوخ دوروشوغو منی ماراقلاندیریر. جماعت فنارلارینی أللرینده ساللارکن او سول چیینینه قویدوغو فناری ساغ ألی ایله توتوب ساخلاییب، سانکی چیینی طاقچادیر. آیین یاری پارچاسی‌نین ایشیغی گؤزه گؤرونن کیمی قادینین چیینینده‌کی فنارین ایشیغی دا زری خانیمین اوزونون یاریسینی آیدینلاشدیریب، او بیری یاریسی ایسه کؤلگه‌کیمی گؤرونور. بونونلا بئله زری خانیمین سیماسی آی کیمی گؤزل و اوره‌یه اوخشایان دئییل. چاتما قاشلارینین بیری زیل قارا او بیری ایسه کاس کیمی نظره گلیر. چیینینده فنار توتموش قادینین دورشوغوندان زری خانیمین قوللوقچوسو اولدوغونو تخمین ویریرام.
چیمن‌لیکده ایینه سالماغا یئر یوخدور. خبر بومبا کیمی شهرده پارتلاییب. خبری ائشیدن کیشی‌لر افطار آچیب- آچماز بیر فنار گؤتوروب، مسجیده ساری یولا دوشوبلر. شاه بندرخانایا(۲) یئتیشن تلگرافا گؤره داشناک قشونو آندرانیکین سرکرده‌لییی‌له آراز چاییندان کئچیب، خوی قالاسینا ساری حرکتده‌دیر. جماعت جنگ شوراسی‌نین حؤکمونو گؤزله‌ییرکن بیربیرلری ایله دانیشماقدادیرلار.
«آلـلاه بالام دئییب دا، او طرفدن جیلولار بو طرفدن ده آندرانیک قشونو…»
«دئییرلر شرفخانادا ایکی گئمی دولوسو عسگر یئندیریبلر.»
«دونن دیلمقان‌نان گلن بیر چودار(۳) دئییردی گینه ده جیلولار اورمودا عثمانلی اردوسونا هجوم آپاریبلار.»
«شیطانین دا عاغلینا چاتمازدی قافقازدان خویا قشون چَحسیننر، والـلاه بو اوروس‌لار شیطانین ألینی دالدان باغلییب‌لار!»
«دولودان قورتولمامیش دامجییا راست گلن کیمی بیز ده جیلولارین مصیبتیندن قورتولمامیس داشناک‌لارا راست گلدیح، ایندی بیولوم گل بو موصیبتینی ییغیشدیر. آلـلاه اؤزو دادیمیزا چاتسین.»
«اؤزو ده أکین- بیچینین لاپ شیرین فصلیدی، من بولورم عثمانلی اردوسو خویا چاتمامیشدان آندرانیک قشونو قاریقشا کیمی بدن(۴) نین دووارلارینا داراشاجاخ.»
«بدن ألدن گئتسه أکینچی‌نین ائوی ییخیلار، اصنافین دا توفاغی داغیلار.»
«ایندی‌نین ایندیسی توخ قارین چؤرح یئینمیریح، هاندا قالسین بدن ده ألدن گئتسین!»
«من دئییرم اؤلونجه ساواشمالییخ.»
«سن دئمه‌یه ده‌یی کی، گؤزله گؤرَح شورا نه دئییر.»
«ائشیتمیشم حاکیمین مصلحتی ایله خوی‌دا یاشایان ائرمنی‌لری اعتبارلی آغ سَققل‌لرین ائولرینه کؤچوردوبلر، قورخورلار بو هایاهایدا ائرمنی مسلمان دعواسی دا دوشسون.»
«یئتیم، سن ائرمنی‌لرین جانینن فیکیرینده‌سن یوخسا چاخیر قیتلیغی‌نین دردی دولوب قارنیوا؟»
«قاراداش بَه‌یَم رمضانلیخدا ساواشماخ حرام دئیی؟»
«عمی، رمضانلیخدا چاخیر حرامدی ساواشماخ یوخ»،
«داشناک قوشونو ائرمنی‌دی عمی، حرام حلالی نه قانیر!»
«قارداش اوغلو، سن دئدییین حرام آیلار محرم، رجب، زیل‌قعده [ذی‌القعده]، بیر ده کی ذیل‌حجه‌دی،[ذی‌الحجه‌دی] رمضانلیخ یوخ.»
«بَه‌یَم اوروج- آغیز دا ساواشماخ اولار آخی!»
«دئییرلر شاه بندر أمر وئریب ساخلوو(۵) عسگرلری أرسی گردنه‌سینده پوسقو قورسونلار.»
«عثمانلی قشونو آراسیندا چوو(۶) دوشوب کی بو سفر ایش یاشدی، شاه بندر اؤزو ده گئدیب علی احسان پاشایا عرض- حال وئرسین.»
«یئتیم، اولمویا شاه بندر جانینی گؤتوروب، آرادان أکیلیب! سن اؤل اولار هااا.»
«قارداش اوغلو باخ بورا گؤروم، سن بولوسن او آروادینان فنار توتان قاراواش کیمدی، نه‌چی‌دی، کیمین آروادی دی؟ بیر بئله کیشی ایچینده اونون بیردا نه ایشی وار؟»
«دایی نئینیسن کیمدی! هر کیمیدی بیزیم کیمی ائوینده دینج اوتورانمیییب دا.»
زری خانیمین قولاغی دانیشانلارین آغیزلاریندا، گؤزو مسجدین قاپیسیندا بوتون جماعت کیمی شورانین فرمانینی گؤزله‌ییر. جوان بیر تاجیر یئریندن قالخیب، هیجانلا دانیشماغا باشلایاندا جماعتین سسی خیپ یاتیر.
«قارداش‌لار، من مصلحت گؤرورم قافقازدان گلن قشونا مغلوب اولمامیش شهریمیزین آغ سققل‌لری آندارنیکین پئشوازینا گئدیب، اونا باغیشلادیغیمیز پیشکئش‌لرینن شهریمیزی غارتدن، اهل عیالیمیزی دا اؤلومنن، اسارتدن قورتاراخ. بدن باشینداکی قوروخچولاریمیزین ساییجا بئله سیلاحیمیز یوخدو، بیزلر اوروج آغیز هانسی یار- یاراغینان او سیلاحلی قشونون قاباغیندا دایاناجاییخ؟ سیزجه پاسلانمیش شامخال(۷)لارینان آندرانیک قشونونا غالیب گلمَح اولار؟ آندرانیکین شراپنل توپلاری‌نین قاباغیندا بیزیم ده گولـله‌سیز بیر توپوموز وار. ناجاخ، شَه‌نه(۸) ، بئل، کولوح‌نن بئله بیر قوشونون قاباغیندا دایانماخ اولار؟ هئش خبریز وار آندرانیک هانسی خاریجی قووه‌لرین حمایه‌سی آلتیندادی؟»
قادین سسی‌نین اوجالماسی عادت اولماسا دا، زری خانیم سس‌سیز قالانمادی. قولونو چادیرا آلتیندان چیخاریب، اوجادان سسله‌ندی: «جوان، أیینیمده‌کی بو قره‌نی گؤروسن؟ اورمودا جیلولارین قیرقینینا گلن قوهوملاریمین قره‌سی‌دی. هه‌یه، سنین سؤزللریننن بئله آننادیم کی اورمو- سلماس قیرقینی یادیننان چیخیب. دئه گؤروم سن جماعتین جانینین هایینداسان یوخسا مقام منصبه، سیکّه‌لرین جینگیلدی سسینه فیکرلشیسن؟ سن ائولرین غارت اولماسینی دوشونورسن یوخسا ارزاق آنباریوی؟ بَه‌یه بیزیم قانیمیز اورمو- سلماسدا قیریلاننارین قانیننان رهلیدی؟ سن ساواش گؤرمویوبسن جوان! دئیی‌سَن بَ آندرانیک شهری چالیب چاپاننان سورا سنی ده اهل عیالیوی دا ساغ قوینونا آلاجاخ؟»
جماعت زری خانیمین سسینی ائشیتمکده سس صاحیبی‌نین کیم اولدوغونو بیربیرلریندن سوروشور. تاجیر ایسه اؤزونو سیندیرماییب اونون جوابیندا دئدی: «خانباجی، گئجه‌نین بو واختی سنین بیردا نه ایشین وار؟ سن گئت ائوینده نوه‌لرینه ناغیل دئه. آرواد ندی جنگ شوراسی‌نین ایشینه قاریشماق ندی؟»
زری خانیم باروت کیمی پارتلادی: «حئیف کی سونسوزام، نوه نتیجه‌ام اولمایاجاق بو ساواشین ظفرینی اونلارا ناغیل ائله‌ییم، گون او گون اولسون سنین کیمی قورخاخلارین حئکایه‌سینی من سنین نوه‌لرینه ناغیل ائله‌ییم.»
یئنه همهمه قوپدو. جماعت ایکی تیره‌یه بؤلونوب بیر بیرینه قاریشدی. جماعتین همهمه‌سینه حاجی‌علی‌آقا عارفی ایله حسنعلی‌خان میرپنجه مسجیددن ائشییه چیخیب منیم دایاندیغیم یئرده، مسجیدین تکجه پیلله‌کانی اوزه‌رینده دایاندیلار. حسنعلی‌خان میرپنجه عمی‌سی خانیمی زری‌نی جوان تاجیر ایله دیل به دیل دئییشیرکن گؤرونجه تعجوبدن قورویوب، قالدی. حاجی‌علی‌آقا عارفی مجال وئرمه‌دی دئییشمه دوام تاپسین.
«خوی شهرینین شئر اورکلی اهالی‌سی، شورانین قرارینا گؤره آندرانیک قشونوینان ساواشمالییخ. آندرانیکین توپ- توفنگی وار بیزیم ده بدن کیمی حاصاریمیز وار. اوننارین سیلاحی، بیزیم سیپَریمیز وار، اینانین اوننارین سیلاحی بیزیم بدنه کار کسمز.»
حاجی‌علی‌آقا دانیشیرکن من مسجید قارشیسیندا توپلانمیش انسانلارا باخیرام. گؤره‌سن بو انسانلارین نئچه‌سی داشناک‌لارین هجوموندا خوی شهرینی قوروماق اوچون جانلارینی فدا ائدیبلر!
ساواش و مقاومت آنلاییشی حاکیم‌لر و ملت‌لر اوچون هر زامان بیربیریندن فرقلی بیر آنلاییش اولوب. حاکیم‌لر فرمان وئریب اوزاقدان اوزاغا ساواشی نظارتده ساخلاسالار دا، ساواشدا تؤکولن قانا یالنیز عسگرلر شاهید اولوبلار. یاخیندان گؤرمک هارا، حاکمیت مسندینده اوتوروب اوزاقدان اؤلولرین ساییسینی دویماق هارا! بونونلا بئله ساواش‌لار حاکیم‌لرین فرمانی ایله باشلانیر. خوی شهرینین آدی بیر چوخ داشناک حزبی عضولرینین قولاغینا توخونمادیغیندان آدیم کیمی امینم. داشناک عسگرلرینین بو ساواشا قاتیلماغی‌نین سببی نه اولا بیلر؟ تورپاق؟ ساواشدا أله کئچیریلن غنیمت‌لر؟ ایرق‌چی‌لیق؟ باشقاسینی اؤلدورمک طاماحی یوخسا خوی شهرینه هجوم چکن بو عسگرلر قویون سوروسو میثالی آندارنیکین آرخاسینا دوشوبلر؟
مسجیدین تکجه پیلله‌سینده دایانیب، تاریخ صحیفهسیندن آچیلمیش جیغیردا منیم رولوم نه اولا بیلر دئیه اؤزلویومده دوشونورم. ساده‌جه تاریخین اونوتدوغو بیر قادینین آختاریشیندایام یوخسا پئشه‌کار بیر بالیقچی کیمی تاریخین ایچیندن اوولادیغیم زری خانیمی قارماقدان آسلاییب، قادین‌لارین ایزینی تاریخ صحیفه‌لریندن سیلن تاریخچی‌لره گؤسترمک قصدیم وار؟! اؤزوم ده بیلمیرم!
جیغیردان گلن همهمه سانکی قاسیرغادیر، یئنه منی اؤز ایچینه چکیر. بو سفر ده جمعه امامی‌نین سسی همهمه‌نی یاتیردیر. بو گون شیخین منبری مسجیدین تکجه پیلله‌کانی‌دیر. بو منبر هوندور اولماسا دا، شیخین آغزیندان چیخان سؤزلر خوی تاریخی‌نین صحیفه‌لرینده حک اولموش سؤزلردیر. شیخ سؤزونو بو جمله ایله باشلاییر: «فَاِنَّ الْجِهادَ بابٌ مِنْ اَبْوابِ الْجَنَّهِ، فَتَحَهُ اللّهُ لِخاصَّهِ…»
شیخ جهاد خطبه‌سینی اوخویاندان سونرا آرتیریر: «هامینیزین خبری واردی دین دوشمن‌لری اورموینان سلماسدا کیشی‌لری قیریب، عورت- اوشاغین باشینا نه بلالار گتیریبلر، خانیم‌باجی قئید ائتدییی کیمی منیم ده مصلحتیمه گؤره اؤلمک بئلنچی دوشمنه پئشکئش آپارماخدان یئی‌دی. بولورم آندرانیک قشونونون قاباغینا اروج- آغیز چیخماخ چتین ایشدی، من دین خادمی اولاراق اعلان ائلیرم صاباحدان تا دوشمنه غالیب گلن گونه‌جن اوروج توتوب- توتماماقدادا آزادسیز.»
یئنه همهمه قوپدو. من ده چوخلاری کیمی شیخین فتواسینا حیران قالدیم. اروج توتماق حاقیندا وئریلن فتوادان سونرا جوان تاجیرین طرفینی توتانلار سوسدولار. جماعت بیربیرلری ایله دانیشیرکن شورا عضولری شهری قوروماق اوچون مصلحت‌لشسینلر دئیه، مسجیدین ایچینه کئچدیلر. زری خانیم ایسه قوللوقچوسونا تاپشیریقلار وئریب جنگ شوراسی‌نین عضولریندن اذن آلمامیش مسجیدین ایچینه کئچدی. قوللوقچو ایسه فناری چیینیندن آشاغی ائندیریب، باشقالاری کیمی الینده ساللادی.
حسنعلی‌خان میرپنجه ایله علی‌آقا عارفی زری خانیمی گؤرجک جلد یئرلریندن قالخدیلار. او ایسه اؤزونو سیندیرمادان دئدی: «دئییرم قوروخچولارین یئییب- ایچه‌جح‌لرینی کیم تداروک گؤره‌جح؟ اولمویا قوروخچولار آژ- سوسوز ساواشاجاخلار؟»
سونرا شورا عضولرینین غصب‌لی باخیشینی سایمادان باغداشا قوروب أیلشدی. حسنعلی‌خان میر پنجه‌نین اوزونده قان بوغولموشدو دییه‌سن. علی‌آقا عارفی ایسه گوله گوله دئدی: «زری خانیم افشار، آفرین سنه. واللاه سن تک باشینا آندرانیکه مئیدان اوخویاجاق قدر جسارت صاحیبی‌سن. کاش بو شهرین خانیم‌لارینین بئشدن بیری سنین کیمی جسارت‌لی اولایدی.»
ائله او آندا تبریزه گؤنده‌ریلن پیک لؤهلویه- لؤهلویه ایچری گیریب، هؤله‌سک دئدی: «جنابلار، چاغیریلمامیش قوناخلاریمیز یئتیشیبلر. آندرانیک قشونو عثمانلی عسگرلرینی أرسی(۹) گردنه‌سینده محاصیره‌یه سالیب. من ده تبریزه گئدنمه‌دیم مجبور اولدوم قئییدیم.»
شورا عضولریندن سس چیخمادی. کیشی‌لرین اوزلری پؤرتوشوب، بیربیرلرینه باخدیلار. زری خانیمین باشینا بیر قازان قاینار سو تؤکولدولر دییه‌سن. من ایسه چیینیمه بیر أل توخوندوغونو حیس ائتدییم آن، بیردن بیره تاریخ صحیفهسیندن اوزومه آچیلمیش جیغیرین یولو باغلانیب، یئنه ایکیندی چاغینا آتیلدیم. زری خانیم دا، شورا عضولری ده، مسجید قارشیسینداکی همهمه سسی ده باشیمدان اوچوب یوخا چیخدی.
«خانیم باجی مچید قاباغیندا نییه دوروبسان؟ کیمی آختاریسان؟»
یوخودان آییلمیش کیمی هوروت- هوروت یاشلی کیشی‌نین اوزونه باخدیم. کیشی‌نین اؤزوندن چوخ ألینده‌کی کهربا تسبئح دقتیمی چکدی. او ایسه اوجا سس‌له آرتیردی: «قولاغین صاغیردی؟ من قاری مچیدی‌نین میجووورویام، دئیرم کیمی آختاریسان؟»
گؤزومو تسبئحین کهربا مهره‌لریندن آییرمادان دئدیم: «زری خانیمین ایزینی آقاسی کوچه‌سیندن توتوب، گلیب بورا چاتمیشام.»
کیشی تسبئحی جیبینه قویوب، منی کهربا رنگینی گؤرمک لذتیندن محروم ائدیرکن دئدی: «خانیم باجی بیردا دورماغین یاخچی دوشمز.»
«آلـلاهین ائویدی دا. نییه یاخچی دوشمور؟»
«نئچه ایلدی محرمیت صیغه‌سینی دفترخانالاردا اوخویورلار.»
اونون سؤزوندن گؤزلریم تپه‌مه چیخدی.
«نه صیغه‌سی حاجی عمی! دئییرم من زری خانیمین ایزینی توتوب، گلیب قاری مسجیدینه چاتمیشام. هئش بولورسن زری خانیم کیمدی؟»
میجووور دئدی: «بویون مچیدده خانیم‌لارا یاس مَیلیسی یوخدی باجی!»
میجووور ایله بوندان آرتیق دانیشسایدیم بلکه منی دفترخانایا گئتمه‌یه دعوت ائدردی. اونو قاری مسجدی‌نین قاباغیندا اؤز حالینا بوراخیب، یوز ایل بوندان اول زری خانیم گئتدییی یولو دوام ائدیب، قالا قاپیسینا ساری یولا دوشورم. او ایسه آرخامدان سسله‌نیر: «دئمه‌دین کیمی آختاریسان؟»
قاجار دؤروندن میراث قالمیش ائو- موزهنین اؤنوندن کئچیرکن اوزون مدتدن سونرا یئنه ائوین قاپیسینی آچیق گؤردویومده دوداغیما تبسم قونور. دئیه‌سن بو گون سئودیییم تاریخی مکان‌لارین قاپیلاری اؤزو-اؤزونه اوزومه آچیلیر. آیاق ساخلاییرام. ائو- موزهنین آچیق قاپیسیندان ایچری بویلانیب، حیطه ائنن پیلله‌لرین باشیندا دایانیب، دویونجا گؤزه اوخشایان أرسی‌لره باخیرام. أرسی‌لرین آرخاسینداکی خیال‌انگیز رنگلی شیشه‌لری، طاقچالارین تاغینداکی مقرنس‌لری یئنیدن گؤرمه‌یی گؤیلوم ایسته‌ییر. مقصدیم قالا قاپیسی اولدوغو اوچون ایچری کئچمه‌سم ده یئنه تاریخ منی اؤز جیغیرینین ایچینه چکیر.
أیین باشی توز- تورپاقلی بیر کیشی پاسلانمیش ناسیرقانی(۱۰) حیط پیلله‌لریندن یوخاری قالدیریب، قاپینین قاباغیندا یئره قویوب، یئنه زئرزمی‌یه گئری دؤنور. لؤهله‌یه- لؤهله‌یه ایکی سطیل دولوسو پاسلانمیش میخ، دمیر پارچالاری، زنجیر قیریق‌لارینی یوخاری قالدیریب، ناسیرقانین ایچینه بوشالدیرکن قاپیدان بیراز آرالی دایانمیش بیر جوت قیرمیزی یایلیقلی، چادیرالارینین اوجلارینی بئللرینده دویونله‌میش قادینا اوز توتوب، دئییر: «بو آذوقه‌لری قالا قاپیسینا آپاریسیز؟»
در حال او قادینلاری هاردا گؤردویومو خاطیرلاییرام. بو سفر قوللوقچو زری خانیمین یولونا فنار توتماییب، هر ایکیسی ده أللرینده آذوقه دولو سبدلر داشیییرلار. کیشی ایسه ایچری کئچیب، پلله‌لرین باشیندان بوش سطیل‌لری کردی ایچینه تولازلاییب، گئری دؤنور. ناسیرقایا ساری گئدیرکن یئنه قادین‌لارا اوز توتور: «تئللی قالاسیندا ساواشان عسگرلرین آذوقه‌سینی ده بیزیم ائو- اوشاخ طایفالاما عهده‌لرینه آلیبلار. من ده ائله بو در-دمیری آپاریرام تئللی قالاسینا. آندرانیک سئداواردان شراپنئل‌نن بدنی توپا باغلاییب، مش‌تاغی توپچو دا بیزیم توپوموزو چیخاردیب قالانین باشینا، توپ گولـله‌سی اولمادیغینا گؤره توپو میخ، زنجیر، در-دمیرنن دولدوروب، آندرانیک قشونونو زنجیره، میخا باغلیییر.»
قوللوچو ناسیرقانین کناریندا سبدلرینی یئره قویوب دئییر: «بیزیم کندیمیزده ده زونجوق آتان قاطیری زنجیره باغلارلار.»
قوللوقچونون سؤزنه زری خانیمین دوداغی قاچیر. او دا الینده‌کی سبدلری یئره قویوب، کیشی‌نین دانیشیغینا قولاق آسیر. اونلاری ائو-موزه اؤنونده بوراخیب، من یئنه قالا قاپیسینا ساری یولا دوشورم. تاریخی باخیمدان اولسا دا، من یوز ایل اونلاردان اؤنده‌یم و تاریخی بیر حادیثه‌یه شاهید اولماق اوچون اونلاردان اؤنجه قالا قاپیسینا چاتمالییام.
مئیوه آغاج اوسته یئتیشن کیمی، قالا قاپیسینا ساری آددیم آتدیقجا زری خانیم دا آستا- آستا منیم ذهنیمده یئتیشیر. او اؤز یاشیدلاری کیمی عادی بیر قادین‌دیر، نه گؤزلدیر، نه چیرکین، سونسوزلوغونو نظرده آلماساق هر هانسی بیر اؤزللیک اونو یاشیدلاریندان آییرمیر. نه قهرماندیر نه ده قهرمان قیلیغینا گیرمک عاغلینا چاتیر. آمما قالا قاپیسینین اؤنونده بوساطینی یئره دؤشه‌ین قوجا کیشی اؤز یاشیدلاری کیمی هئچ ده عادی نظره گلمیر. دونیادا آدام موزه‌سی قورولسایدی، بو کیشی عنتیقه آدام‌لارین لاپ یوخاری مرتبه‌سینده یئر آلاردی. دوداغی آراسینداکی چوبوغو دا اؤزو کیمی عنتیقهدیر. آغارمیش ساچی چیین‌لرینه تؤکولموش، چوبوغون گیرده بورونج باشلیغیندا بیر جیغالا قورلانماقدادیر. آرخالیغی دئیه‌سن پالازدان تیکیلیب. یئره دؤشه‌دییی بوساطیندا داش قاشلی اوزوک- تسبئح ایله آیری قیویر- زیویر ساتیر. کیشی‌نین سیر- صیفتی جان وئریر بیر رمان کاراکترینه چئوریلسین. بو سیر- صیفته دویونجا باخیب، أزبرله‌مه‌ییم گلسه ده، زری خانیم اوچون بورا گلدییمه گؤره اونون اؤنوندن رد اولوب، چاغریلمامیش قوناق کیمی قالا قاپیسینین قاباغیندا، اؤرتولو بازارین گیریشینده، یوز ایل بوندان اول اوز وئرمیش ساواشین مرکزینده دایانیرام. دوردوغوم یئردن اؤرتولو بازارین قوس‌واری تاغی ائلخانلی عسگرلرینین بورک‌لرینه بنزه‌ییر. قالانین دروازاسیندان بازارین ایچه‌ریسی آلاقارانلیق گؤرونور. دروازانین هر ایکی تاییندا داش اوزره اویولموش اصلان‌لار دیشی اصلانا بنزه‌ییر. آتابابالاریمیز اصلانین ائرکک دیشی‌سی اولماز دئسه‌لر ده، هئچ زامان قادینلاری اؤزلری کیمی بیلمه‌ییب‌لر دئیه دوشونورم.
آندرانیک هجوموندا زری خانیمین هانسی مکاندا قالا قاپیسینی بوشلاییب، قاچان عسگرلرله قارشیلاشدیغینی تخمین ویریم دئیه، گئری دؤنوب گلدیییم یولا باخاندا عنتیقه کیشی‌دن بیراز آرالی یئنه گؤزوم زری خانیم ایله قوللوقچوسونا ساتاشیر. اونلار ایسه زنبیل‌لری یئره قویوب، تعجوب ایله جین گؤرموش آداملار کیمی خندک‌دن یوخاری دیرماشیب، اؤزلرینی حاصارین باشینا چاتدیرمیش داشناک‌لارین قاباغیندان قاچان عسگرلره باخیرلار.
عسگرلرین آیاق سسلری اوره‌ییمه قورخو سالیر. زری خانیم ایسه قوللارینی ایکی طرفه آچیب، عسگرلرین یولونو کسیب، قیشقیریر: «هه‌یه قاچین، قاچین… دئییرسیز بس جانیزی گؤتوروب، قاچا بیلرسیز؟ گؤزونوزو یوموب آچینجا داشناک‌لار شهره دولوب، اهل عیالینیزی، ائو اوبانیزی غارت ائده‌جک .سیز قورخاخلار قاچیب اؤز جانیزی قورتارساز دا بیز اؤلونجه ساواشاجاییخ…»
عسگرلرین بیر نئچه‌سی اونون سؤزونو سایمازدان شهره ساری قاچیرلار. زری خانیم ایسه قیرمیزی یایلیغینی آچیب بایراق کیمی هاوادا یئلله‌ندیریب عسگرلرین اوزه‌رینه آتیر. عسگرلرین بیر نئچه‌سی اونون بو ایشینه آیاق ساخلاییب، هویوخموش کیمی اونا باخیب، بیردن بیره گئری قاییدیب، قالا قاپیسینا ساری هجوم گتیریب، لؤهله‌یه لؤهله‌یه پیلله‌لردن یوخاری قالخیرلار. من ایسه قادین یایلیغی‌نین خارق‌العاده گوجونه حئیران قالیرام. قالانین باشیندا ویرها ویر دوشور. یایلیق گوجوندن جسارتله‌نن عسگرلر خندکین دالیسیندان گلن گولـله‌لری سایمازدان، بدن دیواریندان یوخاری دیرماشان داشناک لاری خندکه ساری گئری ایتله‌ییرلر. منسه قان- قادادان قورخدوغوما گؤره دوردوغوم یئرده دونوب، قالمیشام. او هایا هایدا زری خانیم اؤزونه گلیب، عسگرلرین اوزه‌رینه آتدیغی یایلیغینی آختاریر. یایلیق ایسه بیر دامجی سو اولوب، یئره گیریب. گؤیلوم ایسته‌ییر بوتون دورنالار، گؤیرچین‌لر، سئرچه‌لر، قارانقوش‌لار، قارتال‌لار اونون ساچیندا یووا قورسون.
«خانیم بیر شئی آختاریسان؟»
یوخودان دیسکینمیش آدام کیمی زیل سسه ساری دؤنورم. بیر آن نظریمه گلیر منی چاغیران زری خانیم‌دیر یایلیغی‌نین باشینا نه گلدیینی منه آنلاتماق ایسته‌ییر. آنجاق اطرافدا هئچ بیر قادین گؤرونمور. یئنه تاریخ جیغیریندان ایکیندی چاغینا آتیلسام دا زری خانیمین یایلیغی عاغلیمدان چیخمیر. گؤره‌سن او یایلیق هانسی عسگرین آیاغی آلتدا قالیب ییرتیلدی! بلکه عسگرلرین بیری اونون یایلیغینی دامدان آتیلان قیرمیزی آلما کیمی هاوادا یاخالاییب، قولتوق جیبیینده گیزلتمیشدی! اولمایا یارالانمیش بیر عسگرین یاراسینی زری خانیمین یایلیغی ایله باغلادیلار! یایلیق ایله یارا باغلاماق خیالی داها آرتیق خوشوما گلیر.
یئنه بیر آن اؤنجه ائشیتدیییم زیل سسی ائشیدیرم: «خانیم، بیر شئی آختاریسان؟»
اطرافدا عنتیقه قوجادان باشقا کیمسه یوخدور. کیشی الی‌نین اشاره‌سی ایله منی چاغیریرکن دئییر: «گل بورا گؤروم، بیر شئی آختاریسان؟»
کیشی‌نین بیغ- ساققالی آراسیندا قوش یوواسی کیمی آچیلمیش آغزیندان چیخان زیل سسه چاشیب، انسان وجودونون ضدیت‌لرینه حئیران قالیرام. اؤزلویومده دئییرم: «بئله محتشم گؤرکمه بو سس؟! کاشکی آغزین آچیب دانیشمازدی.»
در حال جنسیت اؤلچوسویله عنتیقه کیشی باره‌سینده قضاوت ائتدییمه گؤره اؤزومو قیناییرام. آخی هئچ گؤزله‌میردیم بئلنچی بیر کیشی‌نین آغزیندان زیل بیر سس چیخسین. قاباقجا دا زیل سسلی کیشی‌لر گؤرموشدوم آمما هئچ بیریسی اونون کیمی بیغ- ساققاللی دئییلدی. دییه‌سن تستسترون هورمونو یالنیز اونون بیغ- ساققالیندا کؤک سالیب.
«قالا قاپیسیندا یوز ایل بوندان اوّل خوی شهرینی داشناک‌لارین هجوموندان قورتارمیش زری خانیمین ایزینی آختاریرام» دئییب، یئره دوزدویو اشیالارا ساری گئدیرم. او ایسه سؤزومو دینله‌میر کیمی چوبوغون باشینی چؤپ ایله قوردالاییب، ایچیندهکیلری یئره بوشالتماقدادیر. اشیالارین ایچینده میجووورون ألینده گؤردویوم تسبئحه بنزه‌ر بیر کهربا تسبئحه گؤزوم ساتاشیر. اذن آلیب تسبئجی گؤتوروب مهره‌لرینه توخونورام، میجووورون تسبئحی کیمی اوزون دئییل، بوتون مهرهلرین آراسینداکی ساپ دویونله‌نیب. هر مهره ایکی دویون آراسیندا محبوس قالمیش کیمی‌دیر. بعضی مهرهلرین ایچینده ایسه داش قوما بنزه‌ر شئی‌لر گؤرونور. عنتیقه کیشی‌نین سسینه باشیمی تسبئح‌دن قالدیریرام. او ایسه یالنیز گؤزلری ایله دئییل، بیغ، ساققالی‌یلا، قوش یواسی آغزی‌یلا، بلکه ده بوتون جیسم- روحویلا منه زیلله‌نیب، دانیشیر: «بو چوتکی‌نین کهربالاری اصل اوروس‌دی.»
دئییرم: «یاریم ساعات بوندان اول بونا بنزه‌ر بیر تسبئحی قاری مسجیدی‌نین میجووورونون ألینده گؤردوم. اولمایا روس دیلینده تسبئحه چوتکی دئییلیر؟»
مهره‌لرینین آراسینداکی دویونلرینه اشاره ائدیرکن آرتیریر: «میجوورون الینده گؤردویون مسلمان تسبئحی‌دی، بو چوتکی‌نین اوتوز مهره‌سی وار، اوتوز دویونو. خریستیان‌لار بو دویون‌لرین ساییسیجا دوعا اوخویاللار. بو چؤتکی عنتیقه‌دی، داشناک هجوموندان قالمیش قنیمت‌لردندی. باخ، قوتازین آلتینداکی خاچی گؤروسن؟»
داشناک سؤزو ایله قوتاز آلتینداکی خاچ شکیللی کهربا مهره‌سی دقتیمی چکیر. بیرینجی باخیشدا گؤرمه‌دیییم خاچ شکیللی کهربا مهره‌سینه یئنیدن باخیرام.
«هاردان معلوم داشناک هجوموندان قالمیش اصل روس کهرباسیدی؟»
کیرپیک چالمادان یئنه اوزومه زیلله‌نیب، سرزنش‌لی بیر لحن ایله دئییر: «تزه گلیبسن بو شهره؟ شهرده هامی بولور من بدل اشیا ساتمارام.» سونرا اشیالارین ایچیندن بیر موجورو(۱۱)گؤتوروب منه ساری توتوب، دئییر: «بو موجورونون ایکی یوز ایلدن آرتیخ عؤمورو وار.»
کهربا تسبئحی یئره قویوب، موجورونو آلیب ألیمده أندر- دؤندر ائدیب، قاپاغینی آچیب باغلاییرام. ایشگیلی قوپدوغونا گؤره قاپاغی یاخچی باغلانمیر. قاپاغین اوزه‌رینده رسم اولونموش مینیاتور ناخیشدان آنجاق متککه‌یه دایانمیش، بیر قادین بدنی قالیب. زامان آخمیندا قادینین اوزو ایله أللری قوپوب تؤکولوب.
عنتیقه کیشی آرتیریر: «اؤلکه‌نی باشاباش دولانسان بونا تای عنتیقه موجورو تاپانمازسان. او مینیاتور ناخیشی گؤروسن؟»
«نه فایداسی، أللری‌له اوزو قوپوب، تؤکولوب»دئییرم.
«پامبیق ایچینده قالمییب کی، أل به دولانیب دا، آلـلاه بولور کیم‌لر او ایشگیلی آچیب- باغلییب‌لار.»
قالا قاپیسینا اشاره ائدیرکن دئییرم: « یانی قدمتی قالا قاپیسیندان دا چوخدی؟»
جوابیمی وئرمک یئرینه یئنه چوبوغونون گیرده باشینا بیر جیغالا یئرلشدیریب، بیغ ساققال آراسینداکی قوش یوواسینا اوزالدیب کبریت چکیر. جیغالانی آلیشدیریب، درین بیر قوللاب ویراندان سونرا چوبوغو آغزیندان چیخاریب، یئنه اوزومه زیلله‌نیرکن دئییر: «گئت یوخاری!»
قیییق قومرال گؤزلری ده دوروشوغو کیمی جذبه‌لیدیر. اونون دوروشوغویلا باخیشینا ائله حئیران اولموشام سانکی زری خانیم اوچون دئییل، یالنیز بو عنتیقه کیشییه گؤره قالا قاپیسینا گلمیشم. کیشییه باخدیقجا اونون چوبوغو عاغلیمی آپاریر، ایندیه کیمی هئچ بیر چوبوق ألیمه آلمامیشام هاندا قالسین عنتیقه بیر چوبوق اولسون. او چوبوغو وئر من ده بیر قوللاب ویریم دئمک گؤیلومدن کئچسه ده دئییرم: «ائلخانلی‌لار زامانی؟»
«بیر او قدر ده یوخ کی، بیر ایکی آددیم گل تاریخ اتاغی‌نین آشاغی باشینا!»
گولومسه‌ییب، دئییرم:«مثلا تاریخ اتاغی‌نین آستاناسینا؟»
یئنه سرزنش‌لی باخیشینی اوزومه تیکیر: «گؤر بو موجورو تاریخین آستاناسینا یاراشیر؟ ایندی هانسی صنعتکار بونون کیمی بیر موجورو دوزلده بولر؟ اؤزو بیر یانا، بو مینیاتور ناخیش دا بیر یانا. آستانادان اوچ آددیم قئییت دالییا.»
سؤزلری ده اؤزو کیمی عنتیقهدیر. صمیمی دانیشیق لحنی سسی‌نین زیل اولدوغونو اونوتدورور.
«یانی افشار‌لار زامانیندان قالیر؟»
یئنه چوبوغونا درین بیر قوللاب ویریب، کسگین لحن ایله دئییر: «تاریخ معلیمه‌سی‌سن؟»
«معلیم دئیلم، تاریخ ماراقلیسییام»
«ائله اوندا بو موجورو سنین قیسمتینده ایمیش. صاحابی اؤزو اونو منیم ننه‌مه باغیشلاییب. سن هئش پول وئرمه، بئله‌سی آپار.»
تاریخ ماراقلیسی اولدوغومو دئدیییم اوچون پئشمان اولورام. اوندان علاوه نه جواهیریم وار نه ده قیزیلم. یالنیز آنامدان میراث قالمیش بیر عقیق اوزویوم وار اونو دا گئجه- گوندوز بارماغیمدان چیخارتمارام. گؤیلوم موجوروده قالسا دا، اونو کهربا تسبئحین کنارینا قئیتریرم.
او ایسه یئنه چوبوغون گیرده باشلیغینی چؤپ ایله قوردالاییب، ایچیندهکیلری یئره بوشالدیر. عنتیقه کیشییه ساغ اول دئییب، قالا قاپیسینا ساری یولا دوشورم. بیر آددیم آتمامیش کیشی اوجادان سسله‌نیر: «تاریخ ماراقلیسی اولماغیوا دئی، عنتیقه اشیادان باشین چیخمیر. من بیر شئی بولورم دا دئییرم آپار. بو موجورونون ایشگیلینی آچیب- باغلایانلارین بیری ده زری خانیم ایمیش.»
آیاق ساخلاییب، هیجانلا سوروشورام: «هانسی زری خانیم؟ علی‌آقا درویش‌ین حیات یولداشی زری خانیم؟»
«یوخ بالام، دییه‌سن دوغوردان دا بو شهرین کئچمیشیندن باشین چیخیر!»
کیشی جیغالاسیز چوبوغویلا قالا قاپیسینا اشاره ائدیب آرتیریر: «رحمت‌لیک ننه‌م ناغیل ائلردی دوز ائله همین بو دروازانین یانینداکی حاصاردان داشناک‌لارین هجومونون قاباغینی آلدیلار. داشناک‌لار خندَیی آشیب دروازانین یانینداکی دوواردان یوخاری قالخمیشدیلار. ننه‌م ناغل ائلردی کی او قوچاق قادین یایلیغینی آچیب کیشی‌لرین اوستونه آتماسایدی، بلکه ایندی بو شهرین آدی داشناکستان ایدی.»
«سیزین رحمت‌لیک ننه تاریخ معلمه‌سی ایدی؟»
«یوخ، ننه‌م زری خانیم افشارین قوللوقچوسویموش. قدیم زامان گلین‌لرین جئهیزی اوسته بیر قوللوقچو دا یوللارمیشلار.»
دئییرم: «زری خانیم یایلیغینی آچیب عسگرلرین اوستونه آتاندا سیزین رحمت‌لیک ننه ده یایلیغینی آچمیشدی؟»
منیم سؤزومه کیشی اوجا سس‌له گولور. بو سفر قوش یوواسی‌نین ایچینده‌کی ساریمتیل دیشلرینی ده گؤرورم.
«دئییسن بس او زامان قوللوقچونو آدام یئرینه قویارمیشلار؟»
عنتیقه کیشی حاقلیدیر. مه‌یر زری خانیم و یا اونون قوللوقچوسو رزا لوکزامبورگ یا دا کلارا زتکین ایمیش؟ بو دؤرد قادین بیر عصرده یاشادیقلارینا باخمایاراق، او زامان نه زری خانیم‌لا قوللوقچوسو رزا ایله کلارانین وارلیغیندان خبری وار ایمیش نه ده خوی قالاسی آدلی بیر شهرده زری خانیم افشار کیمی تابولاری سیندیران بیر قادینین یاشادیغی اونلارین قولاغینا چاتمیشدی.
دئییرم: «ایندیکی سیزین رحمت‌لیک ننه زری خانیمین قوللوقچوسویموش، یقین سیزه ناغل ائله‌ییب عسگرلرین اوستونه آتدیغی یاییلیق نئجه اولدو؟»
«قدیمدن دئییبلر اؤزگه مالی بیر اوووز اولار، به‌یم سنین اؤز باشینداکی یایلیق کاریوا گلمیر؟»
اونون عجیبه سؤزونه فیکیرلشیرم. کیشی آرتیریر: «هر یایلیغین بیر ناغیلی وار. سن بئله دوشون کی زری خانیمین ایپک یایلیغینی یئل اوچوردوب، داغا داشا چیرپیب، بؤلوک- بؤلوک ائله‌دی. ایپک یولوندان کئچن مسافیرلر او تیکه‌لری تاپیب، اؤز اؤلکه‌لرینه آپاردیلار. بیری قیزینین هؤروک‌لرینه باغلادی، بیر آیریسی دسمال کیمی آداخلیسینا تؤحفه وئردی بیریسی ده دامازلیق کیمی او یایلیق تیکه سینی قیمتلی اشیالارینین ایچینده ساخلادی. من سنین یئریوه اولسایدیم او یایلیغین ردینی توتماق یئرینه زری خانیمین الی توخوندوغو بو عنتیقه موجورونو گؤیده قاپاردیم.»
کیشی یئنه موجورونو منه ساری توتور: «آپار! اؤزون نئچه وئریسن وئر، من بیلیرم بو سنین قیسمتینده‌دی. آپار!»
اونون سؤزلری منی وسوسه ائتسه‌ده باشیمین ایشاره‌سی ایله یوخ دئییرم.
«آپار! آپارماغیوا پئشمان اولمویاجاخسان.»
کیشی یئنه قومرال گؤزلرینی گؤزلریمه زیلله‌ییر. او قیییق گؤزلرین منی هیپنوتیزم ائتدیینی حیس ائدیرم.
موجورونو یازی میزیمین اوزه‌رینده لپ‌تابین کنارینا قویوب، چکیلیب قیراقدان باخیرکن اؤز اؤزومه دئییرم: «بویور، بو دا زری خانیمین جواهیر جعبه‌سی!»
موجورونون عنتیقه‌لیک گؤرکمی میزین اوزه‌رینده‌کی اشیالارین ایچینده گؤزدن ایتیر. اونو میز اوزریندن گؤتوروب، کتاب قفسه‌سی‌نین لاپ یوخاری مرتبه‌سینه قویورام. یئنه ده کتابلار اونون گؤرکمینی آزالدیر. سونوندا تلویزیون کناریندا قارا شیشه میزین اوزه‌ینده ماضی ایله ایندیکی زامانین مادی نیشانه‌لرینی یان یانا اوتوردورام. بئله‌سی مدرنیزم ایله سنت پارادوکسی داها آرتیق گؤزه گلیر.
قیراغا چکیلیب، یئنه موجورویه باخیرام. ندنسه بیر آن ساده‌لوح اولدوغومو، کیشی‌نین اویدورما سؤزونه آلداندیغیمی دوشونورم. بونونلا بئله موجورویه باخماغی خوشلاییرام. گئت- گئده اونا علاقه باغلاییرام. بیر آن تقدیره اینانان آداملار کیمی او عنتیقه قوجا یالنیز بو موجورونو منیم ألیمه چاتدیرماق اوچون قالا قاپیسینین قاباغیندا أیلشمیشدی دئیه دوشونورم. کاشکی موجورونون یئرینه چوبوغونو ساتاردی. اونو چوبوقسوز تصوور ائتمک زری خانیمی قالا قاپیسینین تاریخیندن سیلمک کیمی گلیر منه. او عنتیقه قوجانین وارلیغیندان چوبوغونو سیلسم، بلکه اونون جذبه‌سینی آزالتمیش اولارام آمما زری خانیمی قالا قاپیسینین تاریخیندن سیلسم، خوی شهرینین أن بؤیوک فاجیعه‌سی یارانار، قان تؤکولر، باش کسیلر، جیلولار اورمو- سلماسدا قیرقین سالدیغی کیمی، داشناک‌لار دا خوی‌دا قیرقین سالیب، عنتیقه قوجا دئمیشکن بو شهری داشناکستانا چئویررلر.
گؤره‌سن زری خانیمین قوهوم‌لاری اورمودا جیلولارین قیرقینینا گلمه‌سه‌یدیلر، یئنه ده قالا قاپیسی عسگرلرینین قاباغیندا دایانیب، اونلاری ساواشماغا چاغیرارمیش؟ یئنه ده یایلیغینی آچیب، اونلارین اوزه‌رینه آتارمیش؟!
عنتیقه قوجا حاقلی ایمیش، هر یایلیغین اؤزونه عایید اؤزل بیر ناغیلی وار. بلکه بیر گون او یایلیق‌لارا، یایلیق‌لاری اؤرتن باشلارا اؤزل ناغیل‌لار یازدیم. زینب پاشانین یایلیغی، زری خانیمین یایلیغی، رضا میرپنج باشلاردان آچان یایلیق‌لار و میرپنج‌دن قیریخ اوچ ایل سونرا باشلارا سالینان یایلیق‌لار… یئنه عنتیقه قوجانین سؤزو یادیما دوشور.
«هر یایلیغین بیر ناغیلی وار، سن بئله دوشون کی او ایپک یایلیغی یئل اوچوردوب…»
مبل اوزره ایلشیرم. یئنه ایپک یایلیق بایراق کیمی ذهنیمده هاوالانیب عسگرلرین آیاق‌لارینین قاباغیندا یئره دوشور. داشناک‌لارین قاباغیندان قاچان عسگرلر زری خانیمین یایلیغی‌نین قاباغیندان قاچانمیرلار. داشناک‌لار عسگرلرین بدن‌لرینی، زری خانیم ایسه اونلارین روحونو نیشان توتوب، غرورلارینا توخونور. عسگرلر گئری دؤنوب قالا قاپیسینا ساری قاچیرکن یئل ایپک یایلیغی گؤیه قالدیریب، اوچوردور. یایلیق اوچور… اوچور… اوچور…. ایپک یولوندا بیر آغاجا ایلیشیر. اورپایا گئدن کرواندا، آلمانلی بیر تاجیرین قوللوقچوسو ایپک یایلیغی گؤرونجه چالیشیر اونو آغاجین باشیندان ائندیرسین. آمما یایلیق جیریلیب، یاریسی آغاج اوسته قالیر. قوللوقچو آلمان اؤلکه‌سینده اوز وئرن عصیانلارا قاریشیب، رزا لوکزامبورگ ایله تانیش اولوب، آغاج باشیندان گؤتوردویو یایلیق تیکه‌سینی شرق تؤخفه‌سی آدینا اونا تؤحفه وئریر. رزانین جسدی برلین کانالیندا تاپیلاندا همین بو تؤحفه بُویون دستمالی کیمی بوغازینا زینت وئرمیشدی.
یایلیغین قالان تیکه‌سی یئل ایله اوچوب، قوش کیمی شهردن شهره، باغدان باغا، آغاجدان آغاجا قونوب، ایللر سونرا شیریق کیمی اسکو آدلی بیر شهرین باغلاریندا بیر آغاجا ایلیشیر. بیر گون مرضیه آدلی بیر معلیم او ایپک شیریغی آغاجدان گؤتوروب، هؤروک‌لرینین اوجونا دویونله‌ییر و….
آج تویوق یوخودا داری گؤرن کیمی من ایسه اویاقلیقدا فانتزی‌لره دالیرام. باشیما سالدیقلاری یایلیق ناغیل‌سیز قالدیغی حالدا، خیالیمدا اویدوردوغوم فانتزی‌لره گولمه‌ییم توتور. او عنتیقه قوجانین اویدورماسی ویروس کیمی منه سرایت ائله‌سه ده اونون یایلیق حاقیندا اویدوردوغو ناغیل منیم اویدوردوغومدان داها عاغیلا باتان ایدی.
مبل اوسته یایلانیب، گؤزوم موجوروده فیکره دالیرام. عنتیقه کیشی‌نین سؤیله‌دیکلری‌نین اویدورما اولدوغونو بیلرک اونا اینانماغیم گلیر. شعورلو شکیلده آلدانماق آنجاق اینسان ألیندن گلن بیر ایشدیر دئیه، دوشونورم. انسان ایله اشیا آراسینداکی علاقه‌لر، بو علاقه‌لردن تؤرنمیش ساواش‌لار، تؤکولن قانلار سایا- حسابا گلمز. گؤره‌سن بو ألدن دوشموش موجورو منیم یاشاییشیما نئجه معنا وئره بیلر؟ اولمویا بو موجورو ده پاندورا صاندیقچاسی کیمی اوموددان ساوایی هر شئی ایچیندن اوچوب، کؤچن بیر موجورودور! گؤره‌سن ألیمی ایچینه سالسام اووجوم اومودلا دولاجاق می؟ اومود نه رنگده، نه بویدا، نه شکیلده‌دیر؟!
بیر آنلیق اومودو اووجومدا توتوم دئیه گؤزومو یوموب، موجورونون قاپاغینی آچیب ألیمی ایچینه سالیرام. ائشیکدن درین گؤرونن موجورو ایچریدن چوخ دایاز نظره گلیر. درحال گؤزومو آچیب دیبینی تیققیلدادیرام. نظره گلیر دیبی ایکی لای‌دیر. شیمشک کیمی بیر فیکر عاغلیما چاتیر. جلد یئریمدن قالخیب، پیچاق گتیریب، چتین‌لیکله موجورونون دیبینده‌کی بیرینجی تاختا لایینی قوپاریرام. قوپاردیغیم تاختانین آلتیندا بیر تیکه قیرمیزی ایپک پارچا گؤرونور. گؤزلریمه اینانا بیلیمرم. اولمایا گؤردوکلریمین هامیسی ذهنیمین اویدورماسی‌دیر! اولمویا مبل اوسته یایلانیب، یوخویا دالمیشام! یوخو گؤرسم ده، بئلنچی بیر یوخودان هئچ آییلماغیم گلمیر. سئوینجک ایپک پارچانی موجورونون دیبیندن چیخاردیب اووجومدا سیخیرام. گؤیلوم ایسته‌ییر باشیما سالینمیش یایلیغیم اوزره بیر ناغیل یازیب، اوچورتما کیمی هاوادا اوچوردوم. اووجومو آچیب- آچماماقدا ایکی هاوالی قالیرام…
۹۷.۱۱.۱۱
۱- فنار: خوی دئییمی فانوس آنلامیندادیر.
۲- شاه بندر: ایران ولایت‌لرینده عثمانلی سیاسی مأمورلارینا شاه بندر دئییلرمیش. قایناق: تاریخ خوی، مهدی آقاسی
۳- چودار: مال، حئیوان آل وئر ائدن شخص
۴- بدن: خوی شهرینی حاصارلایان دیوارلارا بدن دئییلرمیش. آرتیرمالییام کی بو حیکایه‌ده یازیلان دیالوگلار خوی لهجه‌سی ایله یازیلیب.
۵- ساخلوو: پادگان
۶- چوو: شایغه
۷- شامخال، شمخال: بیر نوع قدیمی تفنگ آدی‌دیر.
۸- شَه‌نه: أکینچی‌لیک آلت‌لریندن بیریدیر. خرمنی یئلله‌مک اوچون اوزون ساپلی، دمیر چنگالی اولان بیر آلت‌‌دیر.
۹- ارسی: مشبک پنجره‌لر
۱۰- ناسیرقا: فورغون، أل چرخی
۱۱- موجورو: خوی دئییمینده زینتی اشیالار ساخلاماق اوچون کیچیک بویدا صاندیقچایا دئییلر.
