ایران آذربایجانی‌نین، اؤزللیکله خوی شهرینین ادبی کارنامه‌سینه مراجعت ائدنده، علیرضا ذیحق-ین اؤزونه مخصوص یئری وار بو کارنامه‌ده. ذیحق اؤز اثرلرینی ایکی دیلده، هم اؤلکه‌نین رسمی دیلینده، هم ده اؤز آنا دیلینده یازیب، یارادیب. حتی بعضی روایتلرینده اؤز آنا دیلینه اولان قایغیسینی صراحت ایله روایتین آداملارینین دیلینه باغلاییب. ذیحق‌ین فولکولور حوزه‌سینده فعالیت‌لری ده آنا دیلینه اولان قایغیسیندان قایناقلانیر.
منه گؤره علیرضا ذیحق-ین ادبی فعالیت‌لرینی نئچه حؤزه‌ده بررسی ائله‌مک لازیمدیر.
– بیرینجیسی، ژورنالیستی فعالییت‌لری
– ایکینجیسی، مارال وئبلاگینین مودورلویو
– اوچونجوسو، فولکولور ساحه‌سینده‌کی فعالیت‌لری
– دؤردونجوسو، ترجمه حوزه‌سینده‌کی ایشلری
– بئشینجیسی، شعر، حئکایه و رمان ژانرلاریندا یارادیجیلیغی.
ذیحق-ین بیرینجی و عئین‌حالدا أن گؤرکملی ادبی فعالیتی «ده‌ده‌قورقود» نشریه‌سی ایله باشلانیر.
منه گؤره ۵۷ انقلابینین تاثیری، اوسته‌لیک ۵۹ و ۶۰-جی ایللرین سیاسی- اجتماعی، ادبی فضاسی، آنا دیلی قایغیسی، جوانلیق و جسارت أل- أله وئریب، علیرضا ذیحق، حسین فیض‌الهی وحیدین همکارلیغی ایله ۱۳۵۹-جو ایلین مرداد آییندان ۱۳۶۱-جی ایلین اردیبهشت آیینا کیمی ۲۰ سایی ده‌ده قورقود آیلیق نشریه‌سی، آذربایجان تورکجه‌سینده ۵۰۰۰ تیراژ ایله تبریزده ایشیق اوزو گؤرور.
بو نشریه تبریز و اولکه‌نین تورک دیللی شهرلرینده اوغور قازانماقدان علاوه، تورک دیللی قونشو اؤلکه‌لرده بئله اوغورلو بیر حادیثه کیمی قارشیلانیر. پروفسور عباس زامانوف یازدیغی مکتوبدا، نشریه‌نین بیرینجی ساییسینی اوخودوغونو قئید ائدرکن، نشریه‌نین یئنی ساییلارینی اونا یوللاماغی خواهیش ائدیر. بؤیوک عالیم و یازیچی پروفسور میرزا ایبراهیموف دا بیر مقاله‌ده بو ادبی حادیثه‌نی خوش قارشیلاییر. میرزا ایبراهیموف مقاله‌سینده بئله یازیر: «شاهلیق سقوطوندان سونرا ایران آذربایجانیندا انتشار تاپان مطبوعات مختلف جمعیت‌لر، بیرلیک‌لر و گروه‌لار طرفیندن بوراخیلسادا بیر مقصد اونلارین هامیسی اوچون سجیه‌وی دیر، آذربایجان خالقی اؤز وارلیق، تاریخ و مدنیتینی اؤزدوغما دیلینده اخذ ائتمه‌سی‌دیر. نشر اولونان قزئت و ژورنال لارین آدلارینا فیکیر وئرین! چنلی بئل، ده‌ده قورقود، کوراوغلو، وارلیق، آذربایجان، آراز، بیرلیک، خلق سؤزو، اودلار یوردو… بو نشریه لرین هامیسیندا چالیشان آذربایجان یازیچی و ضیالی‌لارینین باشلیجا مقصدی آذربایجان دیلینی آذربایجانلی‌لارا قایتارماق دیر…»
ده‌ده قورقود نشریه‌سی باش سؤزدن علاوه تاریخ، اسطوره، آذربایجان نقاش‌لاری، اوشاق ادبیاتی، آذربایجان قهرمان‌لاری، حئکایه‌لر، شعرلر، معاصر آذربایجان شاعیرلری، آذربایجان عاشیق‌لاری، اؤلکه‌نین زحمتکش‌لریله مصاحیبه، تورکیه شاعیرلری، خارجی ادبیات، سینما و تئاتر حاققیندا مقاله‌لر، خبرلر و کیتاب تانیتیمی کیمی عنوان‌لار ایله منتشیر اولورموش.
بو گون گئری‌یه دؤنوب، ده‌ده‌قورقود نشریه‌سینده قلم چالان یازیچیلارین آدلارینا باخاندا اؤنملی بیر بوشلوق گؤزومدن قاچمادی. تاسف ایله یازیچیلار سیراسیندا بیر خانیم یازیچی یا شاعیرین آدی بئله گؤزومه گؤرونمه‌دی. اؤلکه‌نین چوخلو فارسی و آذربایجان تورکجه‌سینده نشر اولان نشریه‌لری کیمی ده‌ده قورقود نشریه‌سینده ده یوزه یوز کیشی قلمی حاکیم ایمیش.
ده‌ده قورقود نشریه‌سیندن علاوه علیرضا ذیحق-ین ژورنالیستی رزومه‌سینده أورین هفته نامه‌سی، اندیشه‌ی فرهنگی، خوی هفته‌نامه‌سی و بنیاد قلم آیلیق نشریه‌سیندن ده آد آپارماق اولار.
منه گؤره ژورنالیستی فعالیت ایله وبلاگ یا سایت دولاندیرماق بیر سیکّه‌نین ایکی اوزودور. علیرضا ذیحق ژورنالیستی فعالیت‌لریندن علاوه زامان و تکنولوژی‌نین گلیشیمه ایله آددیم به آددیم قاباغا گئتمه‌یه چالیشیب، کاغاذ – قلمدن قوپمادان اؤز ادبی فعالیت‌لرینی «مارال» آدلی وبلاگدا ادامه وئریب. بو وبلاگدا شعرلر، ترجمه‌لر توپلادیغی فولکولوریک ناغیللاری و اؤزو یازدیغی حئکایه‌لری و بیر نئچه کیتابینین پی‌دی‌اف فایلینی منتشیر ائدیب. مارال وئبلاگینین اؤزل بؤلوم‌لریندن بیریسی ده مکتوبات و یادداشت‌های ذیحق بؤلومودور. بو بؤلومده آذربایجاندا حئکایه یازماق تاریخیندن توتدو تا کارل پوپر-ین دموکراسی مقوله‌سینه نئجه یاناشماغی، چنگیز آیتماتوف-ون اثرلری و مولوی‌نین شعرلرینه گؤره قیسسا یازیلار منتشیر اولوب. یازیلاری اوخویاندا معلوم اولور بو یازیلار «آن» دا یازیلمیش یازیلاردیر و یازیچی هر هانسی بیر حادیثه‌نین یا کیتابین تاثیرینده بو مکتوبلاری یازیب.
وئبلاگدا ماراقلی اولان بیر آیری بؤلوم «ادبی نقد» بؤلومودور. ذیحق بو بؤلومده سحر خانیمدان توتدو تا بهروز دهقانی و اسماعیل فصیح-ین اثرلرینه گؤره اؤز باخیشلارینی بیلدیریب. او مارال وئبلاگیندا یالنیز کیتابلارا دئییل، بیر نئچه سینما فیلمینه گؤره اؤز شخصی باخیشلارینی قیسا یادداشتلار دا وبلاگ اوخوجولاری ایله پایلاشیب.
ذیحق-ین اوچونجو ادبی فعالیتی فولکولور حوزه‌سینده‌دیر. ذیحق اوتوز ایل سوره‌سینده آناسی علویه‌خانیمدان ائشیتدییی ناغیللاردان علاوه سینه‌دفتر اینسانلاردان توپلادیغی ناغیللاری «احمد ایله عدالت» «غلام حیدر» دستانی، «خوی ناغیللاری» و…کیمی کیتابلاردا چاپا یئتیریب.
ذیحق ایران و قونشو اؤلکه‌لرین یازیچی و شاعیرلریندن چوخلو اثر ترجمه ائتسه ده، هله‌لیک بو ترجمه‌لر کیتاب کیمی نشر اولماییب آنجاق او ترجمه‌لری نشریاتدا و مارال وبلاگیندا اوخوجولاری ایله پایلاشیب.
رمان و حئکایه‌یه گلینجه، علیرضا ذیحق-ین بو حوزه‌ده بیر چوخ اثری چاپ اولوب. آمما من اؤزللیکله اونون یئر، گؤی، عشق اثرینه اؤتری بیر باخیشم اولاجاق.
49 روایتدن عبارت اولان بو اثر ۱۳۹۵-جی ایلده شعر سپید انتشاراتی طرفیندن ایشیق اوزو گؤروب. بو اثرده نشر اولان ۸ روایت اییلر ۱۳۸۵-جی ایلده چاپ اولموش «ایتگین اولدوزلار» کیتابیندا قاباقجا منتشر اولوب. و اثرلرین بیر نئچه‌سی ده فارسی دیلینده یازیلمیش «قصه‌های ذیحق» کیتابیندان یئنی‌دن آذربایجان تورکجه‌سینه چئویریلیب و بو کیتابدا چاپ اولوب.
بو روایت‌لر مضمون باخیمیندان رئالیسم سبک-ینه یاخین بیر مضمونا مالیکدیر. بو روایت‌لرده مادی یوخسوزلوقدان تؤره‌نن معنوی کاسیب‌چیلیق، اعتیاد، فحشا و یاشاییشین چیرکین اوزو روایت اولوب.
ادبیات حوزه‌سینده رئالیسم سبکینین اؤزللییی خیال‌پرورلیک و اسطوره‌پرورلیکدن اوزاق، واقعیتی اولدوغو کیمی دیل واسیطه‌سی ایله بیان ائتمکدیر. یازیچی بو روایت‌لرده جامعه‌نین محروم طبقه‌سیندن علاوه، اورتاحال اینسانلارین یاشاییشیندا اوز وئرن حادیثه‌لرین روایتچیسی‌دیر و ریاست جمهوری کاندیدالارینین بحث‌لرینده سؤز گئدن او ۴ درصدین ایزی توزوو یوخدور بئلنچی بیر حئکایه‌لر و رمانلاردا. بوتون هنرژانرلاریندا رئالیزم سبکی اشرافیته قارشیدیر. ادبیات حوزه‌سینده ده رئالیزم سبکی محروم و مطرود اینسانلارین یاشاییشینی روایت ائدیر.
رئالیسم سبکینده تقویمی زامان، مکان و اجتماعی محرومیت‌لر اؤنملی عنصرلردن ساییلیر. محرومیت‌لردن تؤره‌رنن حادیثه‌لر و حئکایه‌نین آیری عنصرلری شخصیت یا شخصیت‌لرینین یارانیشینا سبب اولور. شخصیت‌لرین ایچری و ظاهری گؤرونتولری بیربیرینه هؤرولمه‌لیدیر.
بو کیتابین روایتلرینده زامان و مکان عنصرلری واقعی‌دیر، حتی خوی شهرینه عایید اولان الوان علسگر و یورقانعلی کیمی تیپ‌لردن بئله سؤز گئدیر آمما بو کیتابین بیر چوخ روایتینده حئکایه‌نین چوخ اؤنملی عنصری، شخصیت عنصری گوجلو پرداخت اولونماییب. بیر چوخ حئکایه‌ده شخصیت‌لر قیسیق قالیب، یازیچی شخصیت‌لردن یاریمچیلیق بیر کؤلگه گؤرسه‌دیب اوخوجویا. تمثیل واسیطه‌سی ایله دئسم، منه ائله گلیر کی بو کیتابین روایتلری پرداخت اولونمامیش فرش‌لردیر. باخاندا معلوم اولور فرش خوی فرشینین ماهی طرحیدیر یوخسا هئریز فرشینین داش‌خاتین یا صمدخانی طرحیدیر. فرشین ظرافت‌لری، رنگ‌لرینین نئجه‌لییی و ایلمک‌لرین نئچه ریز اولدوغو پرداختدان سورا اوزه چیخان کیمی حئکایه و رمانین دا پرداختا احتیاجی وار. هر بیر حئکایه‌نین اؤزونه مخصوص فرم و قورولوشو اولمالیدیر. هر هانسی بیر کیتابین حئکایه‌لری و روایت‌لرینین هامیسی بیر قالیبا گیرسه، جذبه‌لی بیر دوروشا مالیک اولماز.
بو روایت‌لرده شخصیت هم واردی هم ده یوخدو. حادیثه هم وار، هم ده یوخ کیمیدیر. مکان‌لار تانیش بیر مکاندیلار آمما چوخلو روایت‌لرده مکان، شخصیت یاراتماغا فایداسی توخونماییب. البته حادیثه‌سیز بیر اثر اؤزو ده ائله حادیثه‌کیمی‌دیر. دونیا ادبیاتیندا بیر چوخ اثر وار کی اوزده، هئچ بیر حادیثه گؤزه گلمیر. میثال اوچون ویرجینیا ولف-ون سال‌ها اثرینی اوخویوب قورتاراندان سورا، اؤز- اؤزووه دئیرسن کی نه اولدو؟ هانسی اؤنملی حادیثه اوز وئردی بو اثرده. حال بوکی اثرین آرخا پلانینا دقت وئرنده گؤروسن دوغولوب، بویا- باشا چاتیب، یاشلانماق دا ائله های- کوی‌سوز، سس‌سمیرسیز بیر حادیثه‌دیر. آمما بونو بیر رماندا یئرلی- یاتاقلی روایت ائتمه‌یی آنجاق ویرجینیا ولف کیمی یازیچی باشارا بیلر.
بو اثرین روایتلرینده، بختی یاتان آدامین دیشینی حالوا سیندیرسا دا ائله سیندیریر کی سینماق سسی اوخوجونو یئریندن قالدیرمیر. روایتین آداملارینین سس‌لری او قدر یاواشدی کی اوخوجونون قولاغینا بئله چاتمیر. روایت‌لرده اوز وئرمیش حادیثه‌لرین دویونلرینین آچیلماسی دییه‌سن اوخوجونون گؤزوندن گیزلین و پرده آرخاسیندا اوز وئریر. دویونلر آچیلیر آمما اوخوجو اونون آچیلماغینی گؤرمور. روایت‌لرین سوژه‌لری دقت چکسه‌ده بئله سوژه‌لرین پرداخت‌لاری قیسیق قالیب. میثال اوچون جهنمده بیتن گول روایتینده ایکی هم‌کیلاس اوزون ایللردن سونرا بیربیرلری ایله قارشیلاشیرلار. بیریسی دؤهتور، او بیری ایسه معتاد و جینسل بیر ایشچی‌دیر. بئلنچی بیر حادیثه هم واقعی دونیادا و هم حئکایه دونیاسیندا هیجانلی و گؤزه گلن بیر حادیثه‌دیر. روایتین گوجلو پیرنگی اولمادیغینا گؤره روایت قضاسیز- بلاسیز باشا چاتیر. خانیم دؤهتور همکلاسینا ایش تاپیر و همکلاسی دا بیر نفسه، أل- آیاق چالمازدان، آغریسیز، سانجیسیز ایچینه دوشدویو منجلابدان قورتولور و هر شئی خوشانخوشلوقلا باشا چاتیر. منه ائله گلیر کی علیرضا ذیحق فولکولوریک ناغیللارین ساده قورولوشونون تاثیری آلتیندا اولدوغونا گؤره حئکایه تکنیک‌لرینی گؤرمزدن کئچیب. دییه‌سن افسانه‌لرین قهرمانی دمیر باشماق گئیمه‌میش، گئدر گلمز یوللارا گئتمه‌میش اوتوردوغو یئردن قره دئوین شوشه‌ده‌کی جانینی بیر جانسیز پوف ایله طاقچادان دوشوروب، سیندیریر. ریخت شناسی باخیمیندان افسانه‌لریمیزین ساده روایتلری اولسا دا، یئنه ده افسانه‌نین قهرمانی دئو ایله ساواشیر، بو ساواشدا هم دئو سسی، هم ده قهرمانین سسی اوخوجونون قولاغینا چاتیر. دئو ایله قهرمان أل به یاخا اولور و نهایتده دئوین جانی سینیر و ناغیل خوشانخوشلوغونان باشا چاتیر.
سندلی (مستند) فیلم حوزه‌سینده وریته آدلی بیر سبک وار. بو سبک چالیشیر بوتونلوکله واقعیته وفادار قالسین. بو سبک‌ین تملینی قویان سابیق شوروی اؤلکه‌سی وطنداشی اولان ژیگا ورتوف آدیندا بیر شخص‌دیر. وریته سبکینین سینماسی آکتورسوز، دکورسوز، فیلمنامه‌سیز و گاهدان دا تدوین‌سیز و میزانسن۱سیز بیر سینامادیر. بونا باخمایاراق کی حئکایه و رمان ژانرلاریندا وریته آدیندا بیر سبک یوخدور. آمما بوینوما آلدیغیم مسئولیته گؤره یئر- گؤی- عشق کیتابینین روایت‌لرین هامیسینی بیر به بیر دقت ایله اوخویاندان سونرا منه ائله گلدی کی علیرضا ذیحق روایتلرینده تکنیک و روایت فرمونا گؤرمزدن کئچیب. ذیحق بو روایت‌لرده او قدر واقعیته وفادار قالیب کی، گاهدان نظره گلیر بو روایت‌لرین بیر چوخو واقعیتده اوز وئرمیش بیر خاطیره کیمی ناغیل اولوب. بونونلا بئله روایت‌لرین فضاسی اوخوجویا بیگانه دئییل. رئال یاشاییشیدا هر گون قوهوم- قونشودا گؤردویوموز، ائشیتدییمیز حادیثه‌لردن یازیب. روایت‌لرین آداملاری آلین یازیلارینا تسلیم اولموش آداملاردیلار، اوخوجونو بیر یئرده میخلایان عمللر و عکس‌العمل‌لر اوز وئرمیر بو روایت‌لرده.
روایت‌لرین بیر چوخوندا گؤزومه ماراقلی گلن بیر آیری مسئله بوشانماق و یئنی‌دن ائولنمک مسئله‌سی ایدی. بو روایت‌لرده بوشانماغا پیشقدم اولان شخص‌لرین چوخوسو خانمیلاردی. روایت‌لرین أته‌یینده یازیلمیش تاریخ‌لره دایاناراق، بوشانیب، یئنی‌دن ائولنمک اینسانلارین یاشاییشیندا دانیلماز بیر حادیثه اولسا دا، بو مسئله جماعت آراسیندا تابو کیمی ایدی. آمما یازیچی روایتلرینده بو مسئله‌یه تابو کیمی دئییل، گونده‌لیک یاشاییشین عادی بیر مسئله‌سی کیمی یاناشماغی باشارا بیلیب. بونونلا بئله یئنه ده بو تیپ یازیلارین پرداختا احتیاجی اولدوغونو دوشونورم.
آنجاق تمثیل صورتینده دئسم، بو اثرین روایت‌لرینی اوخوماق منیم اوچون آسفالت جاده‌دن بیر داغا چیخماق کیمی گلدی. گئتدیییم یولدا نه نفسیم تنگیدی نه آیاغیم بیر داشا توخوندو نه ده آیاغیم خیرلیقدا زویولده‌دی. آستا- آستا أللریم بئلیمده یوخاری قالخیب، اؤزومو مقصدده گؤردوم. منه گؤره زمانه‌میزین ایسته‌یی و شرایطینه گؤره، آذربایجان تورکجه‌سینده یازیلان اثرلرین گلیشمه‌سی لازیمدیر. او اوزدن یازیچیلار فرم و تکنیکه داها آرتیق اهمیت وئرمه‌لیدیر.
باخیشیمین سونوندا فرامتنی مئسله‌یه ده اشاره ائتمه‌یی اؤزومه واجیب بیلدیم. سون ۳۰-۳۵ ایلده ناشیرلریمیز مرکزدن اوزاقلاشدیقجا کیتابلارین فرامتنی عنصرلرینه اوزدن سووما یاناشیرلار. کیتابلارین ظاهری کیفیتلرینه، نگارش طرزی، صفحه بندی و جیلدلرین نئجه‌لیینه چوخ دا اهمیت وئرمیرلر. یئر، گؤی، عشق اثرینه دقت وئرنده، نیگارش اسلوبوندا چوخلو سهو‌لر گؤروندویونه گؤره متن-ین ظاهری گؤزللییینه ضرر یئتیریر. علیرضا ذیحیق-ین ایتگین اولدوز کیتابی ۱۳۸۵-جی ایلده چاپ اولوب. بو کیتابین ۸ حئکایه‌سی یئر- گؤی- عشق کیتابیندا تیکرار اولوب. هر ایکی اثری بیربیری ایله توتوشدوراندا نظره گلیر ایتگین اولدوزلارین روایتلری أل یازیسی کیمی چاپخانایا وئریلیب و چاپخانادا حروفچین‌لیک اولوب، فاصیله، یاریم فاصیله و نگارش اسلوبو رعایت اولونوب.
کیتاب چاپ ائله‌مک جمعی بیر فعالیتدیر. متن مضمونو و روایتین نئجه‌لییی مؤلفه مربوط اولسا دا فرامتنی عنصرلرین چوخو ناشیرلریمیزدن آسیلیدیر. اگر شهرستان ناشیرلریمیز فرامتنی عنصرلره و کیتابین ویترین گؤرونتوسونه ده داها آرتیق دقت وئرسه‌لر، شهرستانلاریمیزدا چاپ اولموش کیتابلار دا مرکزده ساتیشا گئده بیلر و نشر صنعتی مرکز ناشیرلرینین انحصاریندان چیخا بیلر. آنجاق بو ایشه بؤیوک همت ایسته ییر.
