ستار گولمحمدینین حیات و یارادیجیلیغینا قیسا باخیش
وقار نعمت
حیاتی:
ستار گولمحمدی ۱۳۲۲-جی گونش ایلی گونئی آذربایجانین قاراداغ ماحالی‌نین خدآفرین بؤلگه‌سینه باغلی آراز ساحیلی «شوجئیلی» کندینده دونیایا گؤز آچمیشدیر. اورتا مکتبین ایکینجی صینیفینا قده‌ر اهر و تبریزده اوخوموش، سونرا میلیونلارجا باشقا آذربایجانلی کیمی مادی ایمکانسیزلیق و ائییتیم چتین‌لیک‌لرینه گؤره درسی داوام ائندیره بیلمه‌ییب دوغما کؤیونه قاییتمیش و اوردا اکین-بیچین ایش‌لری ایله مشغول اولموشدور. «سئچیلمیش اثرلر» آدیندا ایلک اثری ۱۳۵۸-جی ایلده تبریز شهرینده ایشیق اوزو گؤرموشدور. بوندان سونرا کیتاب-کیتاب شعرلر یازیب، آرد-آردا کاسئت‌لر بوراخسا دا نسه اونلاری چاپا یئتیرمه‌میشدیر. سون ایللر اونون آجیلی-شیرینلی بوتون خاطیره‌لرینی اؤزونده داشییان شوجئیلی کندی سویون آلتینا، خدآفرین باراژی آلتینا گئتمیشدیر. قاراباغ و آراز یاراسی اوزه‌ریندن بو دا بیر یارا کیمی ایشله‌میشدیر اونون اوره‌یینه. اونلار ایجبارلا اوردان کؤچوروله‌رک جانانلی شهرَکینده یئرلشدیریلمیشدیرلر. حال حاضیردا دا جانانلی شهرکینده یاشاماقدادیر.
یارادیجیلیغی:
سئوینج دوداقلاردا بوز کیمی دوندو
دوواردان آسیلان یاراشیق کیمی.
وارلیغین چیراغی شام کیمی سؤندو
ظولماتا بوغولان سون ایشیق کیمی.
ایکی‌یه بؤلونن بیر جانین دیلی
آغلادی گاه سازدا، گاه غملی تاردا.
کؤکسونو یاندیران هیجران نیسگیلی
نغمه تک سوروندو بایاتی‌لاردا.
هونر یئرسیز اولدو، صنعت ده‌یرسیز
اینسانلیق بوغولدو دوماندا چن‌ده.
یئرلی‌یه دانیشما، سوس دئدی یئرسیز
دیل غریب یاشادی آنا وطن‌ده…!
ستار گولمحمدی اویانیش دؤنَمی گونئی آذربایجان ادبیاتی‌نین ان تانینمیش، ائتکیلی و اوغورلو صنعتچی‌لاریندن بیری‌دیر. ایستَر دیل آنلاییشی، ایسترسه ده سئچدییی تئمالار باخیمیندان اؤزگونلویو یاخالامیش باشاریلی بیر شاعردیر.
کلاسیک و نئوکلاسیک شعریمیزی اؤزومسه‌ین شاعر، ایران دئوریمی اؤنجه‌سی و سونراسی، آذربایجان شعرینین اؤزونه خاص طرزی‌یله دیققت چکن شاعرلریندندیر.
چئشیدلی زامانلاردا شعر دیکلمه کاسئت‌لری یاییلان، چئشیدلی درگی‌لرده و سوسیال مئدیادا شعرلری پایلاشیلان، ال‌یازمالاری الدن اله گزَن صنعتچی، اؤزه‌للیکله ده شعر کاسئت‌لری ایله گئنیش بیر اوخوجو کوتله‌سی قازانماغی باجارمیشدیر.
بابکیمین اوره‌یینی غم د‌لیر
جاوانشیرین آهی گؤیه یوکسلیر
کوراوغلونون مزاریندان سس گلیر
وطن اوغلو یامان گونده تانینار
خالقیمیزین شاعر اوغلو بختیار!..
آنا وطن بوگون یامان داردادیر
داغی، داشی، تورپاغی دا زاردادیر
سوی‌دان کؤک‌دن دم وورانلار هاردادیر
هانسی گوندن بس بو خلقه اولار یار؟
خالقیمیزین شاعر اوغلو بختیار!..»
سؤز قونوسو شاعریمیز، شعرلرینده ایدئولوژیک باغلانتی‌لار گؤرولمکده‌دیر. شعرلرینده گؤرونن اولکوجولوک، تورکچولوک و آذربایجانچی‌لیق ایدئولوژییاسی دانیلمازدیر. بوندان علاوه اینسانین تمل وار اولوش پروبلئم‌لرینی (اؤلوم-یاشام) سورغولار. بونلارین کناریندا یالنیزلیق، یابانجی‌لاشما، ساتقین‌لیق، رذیل‌لیک، عشق، نیفرت و خیانت کیمی تئمالارا دا یؤنه‌لیر.
شعرلرینده چاغریشیم زنگین‌لییی گؤزه چارپار. ستارین شعرلرینین ان اؤنملی اؤزَللییی، هر شعرین بوتونجول بیر ایمگه اطرافیندا شکیل‌لنمیش اولماسی‌دیر.
گاه لـله باسار شله‌نی
گاه شله باسار لـله‌نی
قضادان بیل هر گله‌نی
دؤزگینن گولوم، دؤزگینن!
یا دیللَنمه هردن، هردن
یا آل باشین قاچ بو یئردن
خئییر وارکی پیس‌دی شردن
دؤزگینن گولوم، دؤزگینن!
نه‌دن عؤمرو گونو هد‌ر
سینه‌ن بئله کؤکس اؤتور‌ر
گؤی نه یاغسا یئر گؤتور‌ر
دؤزگینَن گولوم، دؤزگینن!..
شعرلرینده ائتکی‌لندییی آذربایجانین بؤیوک شاعرلریندن، فولکلوردان و دیوان ادبیاتیندان دا میصرالار و دئییم‌لر قوللانماقدادیر. آنجاق بو طرز بسیط بیر آلینتی‌لاما تئکنیکی‌نین اؤته‌سینده آنلام داشیر و صنعت‌سال طرزه خیدمت ائده‌ر.
ادبی یارادیجیلیغینی آذربایجانچی‌لیق تفککورونون قورولماسینا و قورونماسینا، آذربایجانین اینکیشاف و ترقی‌سینه، آذربایجان اینسانی‌نین معاریف‌لنمه‌سینه و گئنل اولاراق اینسان و اینسانلیغین بیلینجینه حصر ائدن ستار گولمحمدی ادبیاتیمیزدا، اجتماعی فیکریمیزده پوئتیک دوشونجه‌لریمیزده اوزونه مخصوص بیر زیروه یاراتمیشدیر.
ستار گولمحمدی عاشیق شعر گله‌نه‌یینه اؤزه‌ن گؤستره‌رک یئنی‌لییه جان آتان اوزان شعری و دیوان شعری شاعرلریندن ساییلیر. خالق دیلینه و فولکلورونا یاخین گرایلی‌لاری، قوشمالاری، اوستادنامه و نصیحت‌نامه‌لری دیللر ازبری اولموشدور. بو خصوصیت‌دن یارارلانیب، پاپولیار اولاراق شعری خالق ایچینه آپاراراق، گونئی آذربایجان پوئزیاسیندا وطنداشلیق روحونون گوج‌لنمه‌سینده، بوتؤو آذربایجان تفککورونون یاییلماسیندا، اویانیش و مقاومتین گئنیش‌لنمه‌سینده و اؤزونو درکین یئتیشمه‌سینده دانیلماز خیدمت‌لری اولموشدور.
دیلیمیزین پوئتیک ایمکانلاریندان مهارتله بهره‌له‌نن شاعر سیاسی، اجتماعی و فلسفی مضمونلو لیریکانین گؤزل اؤرنک‌لرینی یاراتماغا اوغورلو اولموشدور. معنوی اوجالیق، دونیا و زامان، طبیعت و اینسان حیاتی‌نین معناسی حاققیندا دوشونجه‌لرله زنگین پوئزیاسی اجتماعیت طرفیندن داییم رغبت‌له قارشی‌لانیب و سئویلمیشدیر.
صنعتکارین اینسانی داییم معنوی اوجالیغا سسله‌ین پوئتیک-فلسفی مضمونلو یارادیجیلیغی میللی پوئزییادا اینسانلیق و وطنداشلیق روحونون گوج‌لنمه‌سینده و ادبی-اجتماعی فیکرین آزادلیق ایدئیالاری ایله زنگین‌لشمه‌سینده بؤیوک رولو اولموشدور. میللی-مدنی ده‌یرلره حؤرمت و آنا دیلی‌نین و آنا وطنین قورونماسی ستارین شعرلرینین اساس چوخونلوغونو تشکیل ائدیر.
چوخ دا بئله اولما اوشاق
حقیقته گل یاناشاق!
أیری دوروب دوز دانیشاق
ساتان ساتدی، آلان آلدی
داها آرزون نه‌ده قالدی؟!
توپ توفنگ‌سیز یاخشی ساتدین
گؤر کندینه نه‌لر یاپدین
شر ایچینده خئییر تاپدین
آج نه بیلیر هئیوا کالدی
داها آرزون نه‌ده قالدی؟!
ستار گولمحمدی، شعرلرینده آذربایجان تورکجه‌سینی آری و تمیز شکیلده قوللانماغا دیققت گؤسترمیش و خالقی‌نین آری و تمیز دویغولارینین ترجومانی اولموشدور.
شعرلرینده وطن سئوگیسی، آنا دیل، اؤزگورلوک، میللت، دیک دوروش، ووقار، عشق و حسرت تئمالاری اؤن پلاندا اولان ستار گولمحمدی بو تئمالاری دیله نئجه ایش‌لمه‌یی ده لاییقینجا باجارمیشدیر.
دوشمنین‌له باریشمارام
نامردین‌له ساریشمارام
اؤزگه دیل‌له دانیشمارام
آنادیلیم، آنادیلیم!
من دئمیرم، دئییر جانیم
اوره‌ییم، دینیم، ایمانیم
دامارداکی قیزیل قانیم
آنادیلیم، آنادیلیم!..
……………..
یاز گئجه‌سی گؤیده آی
سون ایشیغین یایاندا
بارماغیندا اینتظار
لحظه‌لری سایاندا
یانیندادیر خیالیم
سن اولسان دا هایاندا
سحر یئلی هر سحر
باغچامیزدا اَسنده
سئوه‌جه‌یم من سنی
سن منی سئومه‌سن ده!..
شعرلرینده بیرئی‌سل قونولاری دا اله آلماسینا رغمن، داها چوخ توپلومجو(اجتماعی) بیر شاعر اولاراق ده‌یرلندیریلمه‌لی‌دیر. بیرئی‌سل قونولاردان داها چوخ، ازیلن، تاپدالانان، حاق‌لاری و اؤزگورلوکلری اللریندن آلینان میللت‌لرین درام‌لارینی، اسارت چکن اینسانلارین پئسیکولوژی‌لرینی، باشقا کولتورلرین اسارَتی آلتیندا قالان بیرئی‌لرین، ایچ دونیالاریندا قوپان فیرتینالاری ادبی بیر دیل‌له دیله گتیرن شعرلر یازمیشدیر. داها چوخ توپلومجو و خالقچی بیر شاعر گؤرونومو وئره‌ن ستار گولمحمدینین شعرلرینده یئر یئر بیرئی‌سل موضولاریندا یئر آلدیغینی سؤیله‌مک مومکوندور.
روس و … ائمپریالیزمی‌نین پنجه‌لری آراسیندا اینله‌یَن آذربایجانین اؤزگورلویو و آذربایجان خالقی‌نین آزادلیق، حُرّییت حسرتی و فاشیزمین بیج جوجوغو و ائمپئریالیزمین ماشاسی اولان ائرمنی دیغالارینین قاراباغ ایشغالی و خوجالی سوی‌قیریمی و دونیا اجتماعیتی‌نین بو گونه قده‌ر سوسماسی ستار گولمحمدینین شعرلریندهکی تَمل تئمالارداندیر.
گؤزوم باخا-باخا قلبیم اولدو قان
اسیر اولدو ائرمنی‌یه موسلمان
تالاندی جبراییل، یاندی زنگیلان
دونیانین آغزیندا سوسدو دیل عاشیق!
بوگون منه بیر کرمی چال عاشیق!
اوره‌ییمی یامان آلیب سکسکه
وارلیغیما کؤلگه سالیب تهلوکه
خبر گؤنده‌ر کوراوغلویا، بابکه
یامان یئرده تورا دوشوب ائل عاشیق!
بوگون منه بیر کرمی چال عاشیق!
آمان عاشیق! آستا دانیش بیلن وار
جبراییل‌دان، زنگیلاندان گلن وار
بوردا اوغلو، بوردا قیزی اؤلن وار
غم پرده‌سین، غم اوستونه سال عاشیق!
بوگون منه بیر کرمی چال عاشیق!
او بیر میللی مباریز کیمی بیر چوخ شعرلرینده تنقیدی بیر باخیش‌لا بابکی، نبینی، جاوانشیری و دیگر اولو بابالاری اؤرنک گؤستره‌رک خالقینی دیک دوروشا، سارسیلمازلیغا، وطن‌پرورلیییه، قاراباغین قورتولوشو اوغرونا سفربرلیییه و موباریزه‌یه سسله‌میشدیر.
قاراباغ ایشغالی زامانی، آرازین بوتایینا آخین ائده‌ن ائولری ائشیک‌لری داغیلمیش قاچقین‌لارین اوزه‌رینده ائمئریالیزم، فاشیزم و تئرور پنجه‌سینی آیدینجا گؤره‌ن شاعر، بوتایین ساوادسیز، میللی دوشونجه‌سیز، میللی شعورسوز و معیارلاری مادی چیخارا اوداقلانان عوام‌لارین، ……. او قاچقین‌لاری، سیغینماجی‌لاری مادی چیخار کیمی باخاراق اونلاری سویماق جهدلری و رذالت‌لری گؤرن شاعر قلمه ساریلمیش …… آرد-آردا دیکلمه کاسئت‌لری چیخارمیش او ائل ضرریندن شخصی منفعت اومان ناموسسوزلاری افشا ائده‌رک، خالقی آییلماغا، دوشونمه‌یه و دیره‌نمه‌یه سسله‌میشدیر.
کیم یاراتدی بیر-بیریزه سیزده کین؟
اورتالیغا نیفاق توخمون آز اَکین!
ساتقین‌لارا دئ میللتدن ال چکین!
بو میللتین باشقا غمی دردی وار
خالقیمیزین، شاعر اوغلو بختیار!..
خالقیم دئیبب یارییانلار اوزاقدان
بیر گون گلیب کئچه‌جکدیر سیناقدان
چوخ یاریماز یارییانلار ناحاقدان
زامان حاقسیز یارییانی تئز ییخار
خالقیمیزین شاعر اوغلو بختیار!..
شعرلرینده آنا دیلی‌نین اینجه‌لیکلرینی، سؤیلم گوزَللییینی، دئییم‌لردن و آذربایجان کولتورونون دوشون اؤزَل‌لیییندن گلن دوغال دئییش‌لرینی قوللانان شاعر یاپماجیق‌سیز، زورلاماسیز، صمیمی، ایچدن بیر اوسلوبا اولاشمیشدیر.
یابانجی کؤکنلی دوشونمه، دئییش، ایمگه و سؤیلم‌لره ائنمه‌ین شاعر آذربایجان ادبیاتی و گئنل‌لیکله تورک ادبیاتی‌نین خیال، دئییش، تئکنیک و دیل زنگین‌لیکلریندن قیراق یابانجی منشألی آنلاییش‌لاری تقلید ائتمه‌یه قالخمامیشدیر:
بیر کؤز کیمی اته‌یینده، ساخلار منی داییم کولوم
هر باهاردا چیچک آچار، هر پاییزدا سولان گولوم
بوینون اَیَن بنووشه‌لر آغلار منه زولوم-زولوم
منیم آرزوم خالقین عشقی، قیریلدیقجا تاغلایاجاق
بس سنه کیم آغلایاجاق؟!..
من عشق‌دن یارانمیشام جان باغیشلار یارا یار دا
باخ گور نئجه نسیمی تک بابالاریم قالدی داردا
کرم‌لریم اوردا یاندی، له‌له‌لریم قالدی قاردا
واخت گله‌جک آه-آمانیم، هیجران یولون باغلایاجاق
بس سنه کیم آغلایاجاق؟!..»
اونون شعرلرینده یئرل کولتورون زنگین‌لییی ایچدن‌لییی (صمیمی‌لییی) و دوغاللیغی گؤرونور. منجه بیر خالق شاعری اولاراق گؤرولمه‌سینده‌کی آنا سبب ده بودور. حالبو کی ستارین شعرلرینه باخدیغیمیزدا اونون شعرلریندهکی ائنتئللئکتوئل بویوت، خالق اوزانلارینی آشان سیاسی، فلسفی، سوسیولوژی، و بیر چوخ پوزیتیو بیلیم‌لره واقیف اولماقدان قایناقلانان زنگین بیر موخییله‌نین بلیرتی‌لری درحال گؤروشه‌جکدیر. فقط ستار دوشون زنگین‌لییینی خالق اوزانی دیلی‌نین یؤنتم‌لرینی، دوغال جیزگی‌لرینی گله‌نک‌سل شکیل و تئکنیک عونصورلرینی دئژئنئره ائتمه‌یه قالخمادان، آذربایجان خالق اوزانی کیم‌لییینه خَلَل گتیرمه‌دن یانسیتماغی باجارمیشدیر.
ستار گولمحمدینین شعرلری یاغیش کیمی یومشاق، شیمشک کیمی سرت، چیچک کیمی اینجه، قیلینج کیمی کسکین و سونگو کیمی ایتی‌دیر.
ستار گولمحمدینین شعرلری کئچمیشین سؤز هئیکلی، دوشونجه اوسطوره‌سی و حاققا، حقیقته اوزانان بیر مرد الی‌دیر. شاعرین اؤز پوئتیک دیلی‌یله دئسک:
شیمشک کیمی شیددتلی‌دی کسکین‌دی قیلیش‌دان
مئیداندا کئچر الده غضب سونگوسو داشدان
غفلتده یاتان میللتی جارلار هر او باشدان
کئچمیش‌لرین اوسطوره‌سی‌دیر، هئیکلی‌دیر شعر!
آزادلیغا حاققین اوزانان مرد الی‌دیر شعر!..
آذربایجان خالق شاعری ستار گولمحمدی‌یه اوزون عؤمور، جان ساغلیغی و داها چوخ و تزه یارادیجی‌لیق‌لار آرزو ائدیریک.
