۱۳
واختی‌له هانسی‌سا هؤروتو اوخویوب آنلامادیقدان سونرا، همن هؤروتو چئویریب آنلاماغا چالیشماغا یؤنلندی «آفاق مسعود». آفاقین دوشونجهسینه گؤره ‘چئویری’ «مطالعه‌نین ان سینانمیش یولودور.»
همن هؤروتو اورژینال دیلده آنلامایان «آفاق» چئویردیکدن سونرا هؤروتو چؤزه بیلمیش و نه آنلاتماغا چالیشدیغینی آنلامیشدیر.
امک ایسته‌ین زحمتلی ائیلم و یا یئرینده دوغرو حمله یا دا یاپیلان دوغرو دئوینیم آرخاسینجا دوزگون سونوجو گتیریر. اؤیله کی، اورتادا بیلدیییمیز یاپی اوزه‌رینده یئنی‌دن یاپیلمیش بیر توخونوش بیر امک وار. یا دا بئله دئیک؛ گؤرولموش ائیلم، یؤنه‌تیلمیش دوشونجه وار. بؤیله بیر دوشونسل یاپینی بدیعی یاپیتلاردا یوروملاییب آرخاسینی قوللاماق اولور. آنجاق اورتادا دوشونسل ائیلم یوخدورسا او ائیلمی هونر دئیه چاغیرماق زور اولور. هم، اورتادا کؤکلی گؤرولموش ایش یوخدورسا، اللشتیرله‌جک شئی ده یوخدور دئمک. اللشتیریله‌جک نهسه یوخدورسا، دئمک آرادا بیر ادب‌سل، صنعت‌سل یاپیت دا یوخدور.
۱۴
(هانکی دوزئی‌ده بیر جانلینی همن جانلی‌نین بیر تورو اولاراق آدلاندیرماق اولار.) ایتالو کالوینو
نه گؤزل، نئجه ده آچیقلایاجی، ایش گؤره‌سی بیر جومله‌دیر بو! ائوره‌نین آنلاشیلمایاجاق بعضی سیرلرینی بونونلا آچیغا قوووشدورماق اولار. دوشوندوم بیر کره ده بو بیتیکه دایانان دؤزئی‌دن یولا چیخار ایسک، آغیزیمیزی دولدوراراق سسلندیردیییمیز «صنعت» تورونو نئجه اولا بیلر ده، باشقا یابانی تورلردن اودیمک اولاناغیمیز اولا بیلسین. بو «یاپیت’ی» دوزگون اویقولایا بیلمک اوچون همن سئحیرلی جومله‌نی یئنی‌دن بو دفعه صنعت بده‌نینین اینینه توتاراق ایریلی-خیردالیغینی، آشاغی-یوخاریلیغینی، آرتیق-اکسیکلییینی آنلامیش اولا بیله‌جه‌ییک.
هانکی دوزئی‌ده بیر صنعت’ی همن صنعت’ین بیر تورو اولاراق آدلاندیرماق اولار؛ گئرچک‌دن دیکلمه یا قیراعت سایدیغیمیز اولوشدا، بو، صنعت یا هونر سایدیغیمیز اولوشون نئچه ائدگهنی واردیر؟ یا دا سوروموزو بیر کره ده بئله سورالیم؛ دیکلمه سادیغیمیز اولوشدا، صنعت سایدیغیمیز اولوشون نئچه ائدگنی واردیر، نئچه ائدگهنی یوخدور؟ بیر آز گؤز اوجو آراشدیرما یاپالیم:
⁃ صنعت‌ده گئنلده آرخا پلاندا امک سونوجوندا بللی-بلیرسیز بویوتلاردا الده ائدیلمیش بیلگی اوزریندن یولا چیخدیقلاری دوشوندوروجو، قازاندیریجی، وارسیللاشدیریجی، ائدینیلمیش نهسه یا نسنه اولور. نورمالدا بیلگی قایناقلاری دا اونیوئرستئت، کانسئرواتورییا یا نه بیلیم باشقا علم اوجاقلاری فالان. ایندی یارقینی سیزه بیراخیرام؛ دیکلمه‌نین دالیندا بیزیم بیلمه‌دیییمیز هانکی بیلگی وار گؤره‌سن!؟
⁃ اورتادا آلینمیش بیلگیلری یاراشیقلی بیر بیچیمده سرگیله‌یه بیله‌جک ائیلم اوتورور. بیلگی اوزریندن تیتیزلیکله یاپیلان ائیلم؛ ذاتن هر شئیین باشیندا دا ائیلم دورور. صنعت هاردادیر دئیه‌نه؟ الیمیزی اوزادیر اونو گؤسته‌ریریک. دیکلمه‌‌چی‌نین، بیزیم آنلامادیغیمیز، شیرین بلیرگین سسله هانسی‌سا اؤزگه بیر ادبیات یولچوسونونون ایفا ائتدییی بیر هؤروتو سسلندیردیی اؤزونه اؤزگو سسی ایله فرقی نه‌دیر!؟
⁃ ذؤوق مسأله‌سی؛ بیر دیکلمه ائلئمانی ایفا ائده‌جه‌یی هؤروتو هانکی بیلیب بیلمه‌دیییمیز ائدگن‌لره اویغون داورانیر. همن دیلکمه ائلئمانینین اؤنجه یا دا سونراکی ایشلرینده ذؤوق مسأله‌سی هانسی یئرده دورور. گؤره‌سن همن ائلئمانلاری هله-هله کیمسه‌نین یاناشا بیلمه‌یه‌جک چتین ادبیات نومونه‌لرینه سوروتله‌یه بیله‌جک تکجه‌نه بیر ائدگن واردیر می!؟ گؤره‌سن همن ائلئمانلاری هئپ اوجوزا سوروکلمک‌دن قورویاجاق ائدگن نئجه!؟ گؤره‌سن سوزگجلر‌ینین آرد-آردا کئچدیکلری دلییی بیلن وار میدی!؟
⁃ اینجه صنعت تورونه گیره بیلمه‌ین باشقا صنعت تورلریندن اوستو بیر یئرده دورماسیندادیر.
۱۵
هایدگره گؤره نبضی اؤلچمک اولار، آمما اؤزلمی(حسرتی) دئییل.
سس‌سیزلییی دئییل آنجاق سسی اؤلچمک اولور. ایچینه-ایچینه کیتاب اوخونوشو ایسته‌نیلن وئرینی اوخویان بیرئیه ساغلایا بیلر، سسلی اوخونوش‌سا بئیینی ایسته‌نیلن یئره سوروتله‌یه بیلر؛ یانیلدیجی ائدگیلرین پئشینجه دولاندیریب اصیل اؤنملی اولا بیله‌جک وئریلری گؤز-آردی ائتدیره بیلر.
۱۶
«اللشتیری، اؤنرگه‌‌لرین(اؤنرمه) یا دا تئوریلرین، یالنیش یا دا گئرچک‌لیکله ایلگیلی اولدوغوندا عاغیل‌سی اولور.» «کارل پوپر»
دوزدو بو سؤزلر بیلگی اوزه‌رینه اؤره‌تیلمیش دوشونجه‌لردیر؛ آنجاق هر هونرسی یاپیت دا ایکینجی درجه‌ده بیلگی ایله دیرلندیریله بیلیر. هونر، هونر اوچون یاپیلسا بئله، چوخونلوقدا بیر یانی بیلگیه دایانا بیلیر. باخمایاراق کی، یوخاریدا گتیردیییم اؤنری فلسفه بویوتلو دوشونجه ایله ایلگیلی‌دیر.
ایندی «سسله‌تیم»ده «اؤنرگه» یا «تئوری»نی تام اولاراق نئجه گؤسترمک اولار. هانکی نسنه، یا هانکی دوشونسل بیر آنلاییشلا!؟ بارماق قویوب، گؤستریله‌سی بیر شئی یوخدورسا، دئمک اللشتیری‌یه ده گله‌مز! اللشتیرمک اولمادیق‌دا دا، اونا نه هونر، نه ده بیلگی دئمک اولماز.
۱۷
من ده شعری، حئکایه‌نی گؤزل سسله دینله‌مه‌یی چوخ سئویرم. بوندان گؤزل نه اولا بیلر کی! یئری گلیر، بیر ایلگینج سسله‌تیم اینسانین جان چکیشیر آنلاریندا، اونا تزه نفس اولور؛ یئنی‌دن جانلانما اولور تؤکنمیش اورقانلارینا. آنجاق آراشدیرماچی یا دا اللشتیریجی اولاراق «دیر» و «دیرلندیرمه» مسئله‌سینی اونوتمامالییق. اؤنوموزده‌کی «اورونو» تام اولاراق نه دئیه دیرلندیرمهیه آلمالیییق. اورونون آدی نه‌دیر؟ نه اولاراق چیخیش ائله‌مه‌یه چالیشیر؟ نه ائتمک ایسته‌ییر؟ سیز بیر یئمهیی یاریشمادا شئفین قاباغینا دیرلندیرمک اوچون قویدوق‌دا، اونون سوروشدوغو ایلک سورو بو اولور؛ یئمهیین آدی نه‌دیر؟ یعنی بیز بو یئمهیی نه اولاراق دیرلندیرهجه-ییک! هر یئمهیی بللی وورقولارینا گؤره دیرلندیمهیه آلیرلار. بیر یئمک بیر آد آلتیندا دیرلی آنجاق باشقا آد آلتیندا ایسه تام فرقلی دیرسیز تانیملانا بیلر. بؤیله اولدوقدا، هر کس نه یاپاجاغینی یاخشیجا آنلاییر. شئف شئفلییینی بیلیر، یئمک یاریشماچی‌سی دا نه ایله و نئجه دیرلندیریله‌جه‌یینی. اولا بیلسین یئمه‌یه سؤز اولمایا، آنجاق بو، اونون یاریشمانی قازانما آنلامینا گله‌مز. یئمهیین دادی و گؤرونتوسو ایله یئمهیین آدی بیر- بیری‌یله اؤرتوشدویو زامان، باشقا اویوملار دا دیرلندیرمهیه آلینیب، استاندارد نورملارلا اوزمانلار طرفیندن نئجه لازیمدیرسا داورانیلیر.
۱۸
…ایچریکدن یوخسوندور، ائله کی دئنئیسل- بیلیمسل هئچبیر سورونو چؤزمور. چتین سورونلار(مسئلهلر) آنجاق منطیقلی و دئنئیسل ایچهرییی یوکسک تئوریلرله چؤزوله بیلر.«کارل پوپر»
«سسله‌تیم»ین ایچرییی نه‌دیر؟ ایچرییی «شعر» یا دا «حئکایه» اؤزو اولمورمو؟ او زامان هانکی منطیقله هانکی دئنئییمله اونو جیددی‌یه آلاماق اولار! بزکلی هدیه کاغیذینا هانکی نسنه‌نی بوکه‌جه‌ییک؟
بیر تئوری ایله ایلگیلی نه قدر چوخ ایددیعا ایرهلی سورسک، اونون یانلیش اولما ریسکی ده او قدر آرتار. بو اوزدن گئرچهیی آراییریق. «کارل پوپر»
۱۹
دیکلمه یا قراعت‌ده ائله حال یارانمیر کی، گویا قراعتچی هر کس طرفیندن اؤزل اولاراق سئچیلیب کی، ایلتمه دویوسو گوجلو اولدوغوندان هؤروتو باشقالارینا اوخوسون. اؤزگو بیر سسین صاحیبی اولدوغونو سانساق بئله، توپلو اوخوجولار کوتله‌سینین یارقیتایی تک چیخیش ائدیر، جزالی سانیلان توپلومون، هؤروتو چارهسیز زیروه سسدن دینلهمیش اولاجاق یارقی اینجه‌له‌مه‌سینی یاپیر. هؤروتون آغیر-یونگوللویونو هر کسه او آختاریر. سسینین گؤزل اولدوغونو دوشونسک بئله، یازی‌داکی حیسّلری، جوشقونو ایلتمه آراجی اولدوغونو هانکی قوروم سئچیب اؤنه‌ریر گؤره‌سن! بیز اللشتیریچینی بوتؤو اولاراق قبوللانیریقسا، اونا گؤره‌دیر کی، اورتادا آراجی اولاراق بام‌باشقا آنلاملی، ایلگینج و دوشوندوروجو یازیلی بیر دیل وار. قارشیمیزداکی دیل‌دن داها اؤته بیر دیل.
۲۰
– ابدیت هوسکارلاری بدیعی‌لیییه مئیل‌لی‌دیر. رافیق تاغی
مدنیت ائکسترئمال وضعیت‌ده دیرسیزله‌شیر. رافیق تاغی
سس ادیب سسی دئییل، آدام ادبیات بیلمیر، آردیندا هئچ جور فلسفی جریانلار دورمور، چونکی فلسفه اوخویا بیلمه‌سی اوچون لازیملی ساوادی یوخدو؛
مملکتین ان آخماق ایکی فوتبول تاکیمی کیمی ده ان چوخ ایزله‌یی‌جی‌لری واردیر. هم دؤولت اونلاری راحاتجا تلئویزیون یایینلاری ائکرانینا آلیر، هم جاماعات هاردان اولورسا اولسون آختاریب بیر ایزلمه یولونو بولور. ایکی‌سی ده اونون نه مال اولدوغونو، کیمه-کیمسه‌یه زیانی دیمه‌یه‌جکلر‌یینی چوخ گؤزل بیلیر.
صنعتی یوخ، طبیعتی تقلید همیشه گرکلی‌دیر. رافیق تاغی
منجه «دیکلمه» دوبپه-دوز صنعتین تقلیدی‌دیر. بئله دئییل‌سه، بورادا طبیعتی تقیلد ائدن ائدیلگن وئری گؤروکمور. فوندا قویولان سسین حاقدا ان اوفاق بیر بیلگی‌سی اولمور؛ همن سس هاچانسا طبیعتدن آلینیب‌سا دا، باشقا سسین قوشوتلوغوندا اؤزل دادینی الدن وئریب قلپ‌لشه‌جک. گئنلده طبیعتده دادلارین بیربیری ایله قاریشاندا نئیترال‌لاشمالاریندان خبرسیز دئییلیک. اویوشما مقامی قالسین بیر یانا کی، اویوشقانلیق ایکی یا نئچه گؤزللییی گؤزدن سالان ائدگن‌دیر. ذاتن سسلندیرمه‌ده قارشی گلینن اساس سبب اونو قلپ‌لشکنلییی طبیعی‌دیر همن اوزانتی‌دا دا طبیعتله اوزلاشیب اؤرتوشمه‌مه‌سی‌دیر. رافیق تاغی آرتیریب دئییر کی؛ «رسّاملارین «گونش»لری ده بیر- بیرینه نه قدر چوخ اوخشاسا، بیر او قدر یاخشی‌دیر. گونشین حوققاباز واریانتلاری یئرسیزدیر. سوررئالیستیک گونش رسمینی توللا زیبیل قوتوسونا.
ماهنی‌دا هاوا یا آهنگ صیرف نظرده توتولموش سؤز اوچون یازیلیر. بورادا اوستده دئدیییم اویوشما مسأله‌سی چوخ شئیین اوستونده دورور. بسته‌کار بوتون زورونو اورتایا قویور کی، سؤزله هاوا آراسینداکی دمی یاخالایا بیلسین. سؤز هاوانین طبیعتینه هاوا دا سؤزون طبیعتینه اویسون. یوخسا هر هاوادا هر ایش گؤرمک اولمور.
«گرافیکا» حوققابازلیق، کندیربازلیق‌دیر. حقیقتن ده، گرافیکا خطلری دولاشیق سیرک جییه‌لرینی خاطیرلادیر.
«رافیق تاغی»
۲۱
چوخونلوغون شعره اوزاق دورماسی آنلاشیلماز دا دئییل‌دیر. بیر ایشه یاراماز چونکو شعر. باشادوشولن بیر شئی ده دئییل‌دیر. شعرین دئدییینی دئیه‌بیلمه‌ریک، «اونو آچیقلایا بیلمه‌ریک.» بو دا چوخونلوغا قاریشماغا مانع اولور. هم قاریش‌سا بئله چوخ قیسادیر بو، بیر شیمشک چاخماسیندان اؤته‌یه کئچمز. همن اسکی یئرینه قونور چوخونلوقجا: یوخلوغا.
بو قونودا شعرین الیندن گلن هئچبیر شئی ده یوخدور. یوخدور، هئچبیر شعر دونیادا اوخوجو اوچون یازیلمامیش‌دیر چونکو. هاردان باخارساق باخالیم: گؤی‌قورشاغی‌دیر شعر، گؤی‌قورشاغی _ او مؤعجوزه( تانسیق) _ نه ایشه یارارسا، شعر ده او ایشه یارا. «ایلهان برک»
هئچبیر شعر اوخوجو اوچون یازیلمامیش‌سا، اونو اونلار اوچون بانقیر-بانقیر اوخوماغین دا آنلامی قالماز دوشونورم. فرق ائتمز بو اوخوماق یومشاق یا دا آستا سسله ده اولا‌بیلر، آمما همن ائدگینی داشییار.
