قبریستان احوالاتی
نریمان ناظیم
نه گئجه کیمی گئجه، نه گوندوزه بنزه‌ر گوندوز‌ایدی. آی باتمیشدی. گونش‌ایسه آغری چکیر، آمما هله دوغا بیلمه‌ییردی. یاری قارانلیق، آلاتورانلیق‌ایدی.
قبریستانین آخار- باخارینا قالین- قاتی دومان چؤکموشدو. چن- چیسگین یئر- گؤیو بوروموشدو. هله‌ده اورادا- بورادا تکه- توک اولدوز سوزاریر، آمما گئت- گئده دومانلاشیردی؛ بوزاریردی. آداملار آداما بنزه‌میر؛ وهمه بورونموش هئیکل‌لر یان- یؤره‌ده دولاشیر؛ آنایین وارلیقلار قارجاشیردیلار. سؤز- صؤحبت‌لر آنلاشیلماز، دانیشیق‌لار، دانیشما یوخ، سارساقلاما، ساییقلامایدی.
آداملارین بوغونوق هم‌همه- پیچیلتی‌سین غسالخانا بیناسی‌نین اوستونه تیکیلمیش بلندگودان یاییلان سس، داهادا بوغوردو. بلندگو گور- گور گورولداییردی. سانکی بوتون صدالاری اؤزونده اریتمک ایسته‌ییردی.
یئییب- یاتیب پورسوقلامیش کؤپک‌لر اطرافدا سومسونور، قبیرلری بورونلاییب، دومتونوردولر. گاهدان اونلاردان بیریسی دلیک- دئشیک‌دن بیر سوموک تاپیب، چیخاریردی. سوموکو آغزینا آلیب، قاباق قیچلارین گؤیه قالدیراراق میریلداییردی. باشقالاری اونو دؤره‌له‌ییر، سس- سسه وئریب، هوروشوردولر.
دومان پرده‌سینه بورونموش آداملاردان هئچ بیر حرکت، عکس‌العمل دویولموردو. اونلار هئچ بیر سس ائشیتمز، هئچ بیر بیر شئی گؤرمز کیمی تومموشدولار. باخیشلاریندا نه سئوینج، نه کدر، نه سورغو، نه سووال سئزیلیردی.
اویاندا- بویاندا بیر عیدده کوله‌بوی آداملار چالیش ووروشدایدیلار. چن- چیسگینده اونلارین کیملیگی، نه ائده‌جک‌لری بللنمیردی. آنجاق تالاش- تاغلایلا گل- گئتده‌ایدیلر. کوله‌لر دومانین قاتیلیغیندان قاباغی یاخشی گؤرموردولر. کوله‌لیکدن جاماعات ایچیندن بوی قالدیریب، یول- یولاغی سئچه بیلمیردیلر. ییخیلیب، دوروردولار. گاه بیر- بیریله، گاه‌دا باشقالاری‌ایله توققوشوردولار. دئمک اونلار جاماعات ایچینده ایتمیشدیلر. بونونلا بئله بیر نئچه بلندگونون اوجوباتینا سس‌لری ائشیدیلیردی. باشقا هاوالار چالیردیلار. دومانین پوزولماسیندان، گونشین دوغاجاغیندان دانیشیردیلار. بیر عیدده‌نی باشلارینا ییغیردیلار؛ ییغیناغین اورتاسیندا قالیردیلار؛ هئچ بیر یانی گؤرمه‌دن جاماعاتی اوتورماغا چاغیریردیلار؛ چاغریشلارینا جاواب آلا بیلمه‌دن جله‌یه قوشولموش چاروا کیمی اؤز دؤره‌لرینه دولانیردیلار.
گاهدان بلندگولارین دؤره‌سینه ییغیلانلارین سایی چوخالیردی. ییغینجاق گؤرولجک، درحال “باش- قولاغیمیزی آپاردی بو شووقریب!!” نیداسی‌لا بلندگو غیبی دیه‌نه‌گین گودازینا گلیردی. بلندگو گؤیده هرلنیب، دومانلیغا باتیردی؛ جینگیلتی‌ایله یئره دیمه‌سی‌نین سسی گلیردی. کوله‌لر سسین ایزین توتوب، گئدیردیلر. بعضا آغیزی- بورونو ازیلمیش، بؤیرو ییرتیلمیش بلندگونو تاپیب، گتیریردیلر؛ یئنی‌دن قوروردولار. گئت- گئده، آمما بلندگولارین سایی آزالیر، سسی خیریلتی‌یا دوشوب، بوغولوردو. بونونلا بئله یئنه‌ده همان سؤزلری تیکرار- تیکرار گؤوشه‌ییردیلر. بیر یاندا قبیر اوسته بساط قورولموشدو؛ خالچا سالینیب، اوجاقلار قالانمیشدی؛ کؤکدن چیخمیش گؤی مومالار اوجاقلاردا یانیردی؛ توستو عرشه دایانیردی. توستو دومانا قوووشوب اولوب- قالان ایز- نیشانی‌دا پوزوردو. هر بیر شئی گؤرونمز اولوردو. بو گؤرونمزلیکده بساط قورانلار قبیرلرین باش داشینا سؤیکه‌نیر، دئییب دانیشیردیلار؛ یئییب، ایچیردیلر؛ کوله‌بوی‌لارا لوغاز قوشوب، گولوردولر.
گاهدان بیر اوزاقلاردان قوردون اولاییش سسی گلیردی. کؤپک‌لرین قولاقلاری شکله‌نیردی. میریلدایا- میریلدایا آتیلیب، دوشور، اویناشیردیلار؛ یوققوشلارا قالخیب هوروشوردولر. بساط قورانلار در حال توستو- دوماندان دیشاری‌یا چیخیردیلار. قول قالدیریر، یوموروق دویونله‌ییب، مئیدان اوخویوردولار.
قبریستانین بیر گوشه‌سینده بیر عیدده جومالاشیب، کیریمیش، کئیمیش حالدا دایانیر، دونوب، دوروخموشدولار. ییغیناغین اورتاسیندا آغ ساققال بیر کیشی سارسیلمادان چالیشیر، گاه بئلی، گاه قازمانی گؤتورور… سانکی قبیر قازیردی. کیشی‌نین آغ ساققالی آلا توراندا بوزا چالیر، هردن بیر بوینونا سالدیغی شالی‌ایله آلنی‌نین ترین آلیر، نفه‌سین دریردی. سونرا یئنی‌دن قازماغا باشلاییردی.
دومان پرده‌سی‌نین آردیندان قبیر قازانلار دسته‌سی، اللرینده قازما، چییین‌لرینده بئل قیمیشا- قیمیشا اوزه چیخدیلار. “قاز،قاز! اللره قوربان. دریندن قاز!”- دئیه، تحسین‌له کیشینی سوزدولر. اونلارین آردینجا اؤلو یووانلار، عرشه‌خانلار، مداحلار دسته‌لری سیرا- سیرا عرصه‌یه گلدیلر؛ دؤوره دایاندیلار. مراسیمین داهادا دبدبه- کبکبه‌لی قورولاجاغینی گؤستردیلر. هردن قبیر قازانلاردان بیریسی قاباغا گلیر، “وئر گؤروم، وئر منه!”- دئیه، قازمانی آلیر، قازماغا باشلاییردی. سونرا بو اؤنملی وظیفه‌نی باشقاسینا تاپشیریردی.
قازما الدن- اله گزیر، قبیر لحظه به لحظه درینلشیردی. قبیر قازانلار سانکی بو شرفلی وظیفه‌نی یئرینه یئتیرمکده یاریشا چیخمیشدیلار. او آرادان کیمیسی ” ائله درینه سالماییز کی اؤزوزده چیخا بیلمه‌یه‌سیز!”- دئیه، قیمیلداندی. اؤلو یووانلار غضبله اونا یؤنلدیلر. قاشلارین چاتیب، دوداقلارین بوزدولر… قبیر قازان هئچ بیر سؤز ائشیتمه‌دن عنادایلا قازیردی. ایندی‌ایسه قبیر اونون بویونداندا بیر قاریش قده‌ر درینه دوشموشدو.
قارا چارشابا بورونوب، یئره یاییلان قادینلارین ییغینیندا گاه- گاه خفیف بیر ترپه‌نیش دویولماسایدی، بو ییغینی کؤمور توپلوسوندان آییرد ائله‌مک مومکون اولمازدی. بونونلا بئله قبریستانی قاپلایان سوکوتو ایلک دفه همین بو ییغیناقدان قووزانان اوخشاما سسی سیندیردی.
لای‌لای قان قارداشیم لای لای
لای‌لای یول یولداشیم لای لای
لای‌لای آرخاداشیم لای لای
لای لای …………..
……………………..
هئیکل‌لرین اؤن سیراسیندا دویولار- دویولماز بیر قیمیلتی سئزیلدی. قافیل بیر کولک اسدی…… سیخ دومان بیر آنجا پوزولدو. اورادا- بورادا نئچه‌سی‌نین صیفتی آیدینلاشدی. اینسان صورتی‌نین جیزگی‌لری بللندی… آمما، کوله‌یین دالی اولمادی، تئزلیکله اینجاردان دوشدو. واملاییب سوسدو. دومان یئنی‌دن سیخلاشدی. هاوا آغیرلاشدی. یئنه‌ده سس‌سیزلیک قبریستانی قاپسادی. یئنه سوکوت سیندیریلماز اولدو….
سس‌سیزلیک آمما اوزون سورمه‌دی. هاوانین ثیقلتیندن بوکولن بئل‌لر سانکی بو آغیرلیغا قاتلاشا بیلمه‌دی. دومانین درینلیگیندن، ییغیناغین گؤرونمزیندن، اؤنجه هنیرتی، سونرا سیزیلتی دویولدو. سیزیلتی اوخشامایا چئوریلدی. اوخشامالار غضب رنگینه بویاندی. غیرتلی جانلاردان باغیرتی داشلاندی: “باسدیرمایین اونو! اؤلمه‌ییبدیر. هله‌ده اوره‌گیمیزده، جانیمیزدا یاشاییر او…!”.
سونگولرین ایشیلتی‌سی بیر آن چاخدی. دومانلیقدا دومانلی‌لار چاخناشدیلار. چارپیشمالار، قارپیشمالار باشلاندی. ویر- توت اولدو؛ اؤلن اولدو؛ قاچان قاچدی…، دییرمانلارین سویو سوولدو.
×××
“لا‌اله‌الا‌الله” سسی‌ایله جاماعات اووسونلانمیش ایلان سایاغی کئی- کئی قیوریلیب، آچیلدی. غسالخانادان چیخان تابوتا ساری یؤنلدی. تابوت قبیرقازانلارین چیینینده سورعتله اوزو آشاغی گئدیردی. تابوتون آغیرلیغیندان، ائنیشی ائنرکن، تابوت چکن‌لرین قیچلاری بیر- بیرینه دولاشیردی.
نئچه قاراوول یاساوول تابوت چکن‌لری حالقی‌یا آلیب، موشایعت ائدیردیلر. تابوتدان بیر آز آرالی جاماعات قوم توپاسی کیمی آغیر- آغیر آغناشیب گلیردی. تابوت هامار بیر یئرده یئره قویولدو. جاماعاتین لاقئید، قایغی‌سیزجا گلیب ییغیشماسی نامازین باشلانیشین یوبادیردی. آنجاق آداملار ییغین- ییغین گلیب، ییغیشدیلار. ایزدحام گئت- گئده چوخالدی؛ سیرالارین بویو آرتدی؛ جرگه‌لرین سایی چوخالدی. نهایت، قبریستانداکی‌لارین چوخو ازگین- اوزگون حالدا نامازا دایاندیلار. دونموش گؤزلر، حالتسیز باخیشلار اوفوقه دیرندی. اوفوق نه دئمک‌دیر، توستو- دومان دوواری، وهم و گومان قالاغی …
“الله اکبر” …..
مئییت نامازی سونا چاتدی. جنازه قبیرقازانلارین الی‌ایله قبیره قویولدو. باسدیریلیب، توپراغا تاپشیریلدی…. کیمی اونا آغلامادی، کیمسه اونو اوخشامادی.
×××
مراسیمین سونوندا آغ ساققال کیشی جاماعاتی بیرلیکده مرحومون قاپیسینا گئدیب، اورادا فاتحه وئرمه‌گه چاغیردی. قبیر قازانلار قاباقدا، جاماعات اونلارین آردینجا یولا دوشدولر… آداملارین نظرینده یول سانکی اوول‌کی یول دئییلدی. اونلارین آیاقلاری‌نین آلتیندا یول پوکالمیشدی. ائله بیل ایچی بوشالمیشدی. بیر مطمئن ایاق قویولاجاق یئری اولمادان، ال بویدا گؤوه‌نه‌جک محل تاپمادان، آداملار بیرجه آددیم قاباغا آتمادان اوشه‌نیردیلر. اونلار ایستر- ایسته‌مز یونگول‌لشمه‌یه یؤنه‌لیردیلر. اونا گؤره‌ده گئت- گئده قئیدلری قیردیلار؛ قایغی یوکون یئره قویدولار.
باغلی‌لیقلار پوزولدو؛ علاقه‌لر اوزولدو؛ آداملار بیر- بیرینه یادلاشدیلار؛ تنهالیغا سیغیندیلار؛ ایچه‌ریدن بوشالدیلار؛ بیر نوع ثیقلتدن آزاد، قوووخ کیمی، قوو کیمی یونگول‌لشدیلر؛ یئردن قیریلدیلار؛ تورپاغدان اوزولوشدولر؛ اسن کولک‌لره قوشولدولار. هره بیر یانا گئتدی. هر کس بیر یؤنه چکیلدی….
×××
کیشی مرحومون قاپیسینا چاتاندا دؤنوب آرخاسینا باخدی. نئچه نفر قبیر قازاندان باشقا بیر کیمسه‌نی گؤرمه‌دی. دیزلری تیتره‌دی؛ آستانادا یئره چؤکدو. سویوق تر پیرچیم- پیرچیم بوتون اعضاسیندان قاینادی. دوروخموش، دونوق گؤزلری بوم- بوش اوفوقه دیرندی…
پاییز- ۱۳۸۲
