سلیمان
حبیب فرشباف
نریمان آتـین جیلوونو دارتاندا، آت یاواشی‌یـیب، یورقالادی. سونرا گلیب زمی‌نین قـیراغـیندا دیک دایانـیب، اوزون بیر کیشنه‌دی.
ترلان سسه طرف دؤنوب، نریمانا یاخـینلاشدی. نریمان زمی‌یه باخا- باخا:
– به‌به، به‌به برکتلی اولسون- دئـینده، ترلان اونون سؤزلریندن وجده گلیب، دؤنوب یـئنه‌ده زمینی گؤزدن کـئچیردی …
«قوتانلـی» یوردو آران اولدوغوندان اکینی تـئز یـئتیرردی. ترلان سحر تـئزدن گلیب زمینی یوخلایـیب، قایـیتماق ایسته‌میشدی، آنجاق اکینی گؤردوک‌ده اوندان آیریلا بیلمه‌میشدی. مئه اسدیکجه قـیزیل سونبول‌لر دنیز کیمی دالغالانـیردی. ترلان بو منظره‌نی سئـیر ائتدیکجه اوره‌یین‌ده مین‌لر آرزی جوشوب داشیردی …
نریمان آت اوسته اییلیب، زمی‌دن بیر نـئچه سونبول قوپارتدی. او، ایکی الی‌نین کفه‌سینده سونبول‌لری اؤوکه‌له‌ییب، سامانـی‌نـی پوفله‌دی. بوغداسی‌نـی آغزینا آتـیب:
– ماشاللاه- ماشاللاه قریبه بوغدادیر- دئـیه زارافات یانا:
– ایه ترلان نـئجه‌دیر سن ده بو ایل بیر توی چـیخارداسان! – دئـینده.
ترلان «اشی سن کی منیم اوره‌یی‌می بیلیرسن! خوراسان نذیریم وار» – دئـییب، دریندن بیر کؤکس اؤتوردو.
نریمان «ایه اوره‌یی‌نی سیخما بو ایل گـئدرسن اینشاللاه، کؤمه‌یین یوخدورسا صاباحدان گلیم بیچک»- دئـینده، ترلان:
– «یوخ قادالـیم، خانـیش صاباحدان گله‌جک» – دئدی.
نریمان ترلان‌دان آیریلـیب، بیر-بیر زمی‌لرینه باش چکه- چکه بوتون کؤوشنی دولاندی. او، اؤروشو، زمی‌لری سئـیر ائتدیکجه فرح‌لنیردی. یال- یاماجدا هله ده باهار طراوتی وار ایدی. بیلدیرچین‌لرله توراخای‌لار سس سسه وئرمیش‌دیلر. کهلیک‌لرین نغمه‌سینه کهلیک اوتو عطری قاریش‌میشدی. طبیعت اینسانـین اوزونه گولوردو. نریمان چینارین کؤلگه‌سینده کهرین تؤوشونو بیر آز آلـیب، چـینقـیل‌لـی بولاق‌دان دا دویونجا سو ایچدی. او، بوتون یول اوزونو اوغلو ائلیارین تویونو نـئجه دبدبه‌لی کـئچیرمه‌سینه فیکیرلشیردی … دوغروسو بو ایل آمباستا نـین بوتون فضاسی‌نـی توی- دویون خیالـی بوروموشدو. هله کیمی‌سی ایندی‌دن گـئدیب آشیق عبدالعلی‌دن پایـیز وعده‌سینی ده آلمیشدی. نریمان آت اوستونده اوخویا- اوخویا کنده یاخـین‌لاشیردی. بیردن بیر گورولتو اونو دیک دایاندیردی. آرخایا دؤننده، گون باتان طرفده بیر ایلدیریم شاخـیب، کـئچدی. دالـیجا یـئنه‌ده گؤی گورولدادی. او، قاپ قارا بولودلاری گؤرنده آتدان ائنیب، بیر سیغار ائشدی. قارا بولودلار کیشنه‌یه- کیشنه‌یه آمباستا کؤوشنینه طرف ایره‌لی‌له‌ییردی. نریمان سیغاری سیغارلا آلـیشدیریب اوتوردوغو یـئرده قورویوب قالمیشدی. او، بیر آن بئله گؤزونو قارا بولودلاردان آیـیرا بیلمیردی.
ایندی شیمشک‌لر سانکی اونون اوره‌یی‌نین باشیندان شاخـیب، کـئچیردی. نریمان، آتی یـئده‌یینده چکه- چکه، دالغـین حالدا یـئریمه‌یه باشلادی. او، ایندی داها نه قوش‌لارین سسینی ائشیدیردی، نه ده تازا بیچیل‌میش اوتلارین راییحه‌سینی دویوردو. اونو قارا- قارا فیکیرلر چولقامیشدی. بیردن کندین گیره‌جه‌یینده اوشاق‌لارین سسیندن اؤزونه گلدی. مدرسه داغـین اته‌یینده یـئرله‌شیردی. او، نه زامان کنده چاتدیغـینـی بیلمه‌میشدی. نریمان بیر آن آیاق ساخلایـیب، اوغلو ائلیاری کیلاسدان سسله‌دی. اوشاق‌لارین آرخاسی کوچه‌یه طرف ایدی. کلاسین های کویوندن کیمسه اونون سسینی ائشیتمه‌دی. نریمان یولونا دوام ائتدی …
٭٭٭
ایمتیحان گونلری ایدی. معلم تخته‌ده یازدیغـینـی اوشاق‌لار تـئز- تـئز دفتره کـئچیردیلر. بیردن قارانلـیق بوتون کیلاسی چولقادی. بیر آزدان ایلدیریم شاخـیب کیلاسی آغ- آپپاغ نورلا بویادی. دالـیجا گؤی گورولتوسو دام- داشی تیتره‌تدی. معلم سسدن دیکسینیب، دالـی دؤننده گؤزو آخـیر سیرادا سلیمانا ساتاشدی. او، تـئز- تـئز آرخایا دؤنوب نییاران باخـیشلارلا پنجره‌دن بایـیرا باخـیردی. معلم اونون آدینـی سسله‌ینده او، یـئنه ده یازماغا باشلادی.
ایلدیریم‌لار دال بادال شاخـیب، دالـیجا گومبولتولار سانکی یازی تاختاسیندا پارتلایـیردی. معلم هله ده درسه دوام ائدیردی، آنجاق ایندی بوتون اوشاق‌لار تـئز- تـئز گـئری دؤنوب بایـیرا باخـیردی‌لار. اونلارین داها بوتون دیققتی هاوایا یؤنلمیشدی. معلم نه قده‌ر چالـیشیردی‌سا، کیمسه درسه قولاق آسمیردی.
بیردن نـئچه دولو تاققاتاق شوشه‌لره توخوناندا، سلیمان آغلاماغا باشلادی. بو آن اوشاق‌لاردان بیر نـئچه‌سی ده اونا قوشولدولار.
معلم بو احوالاتدان هئچ نه باشا دوشموردو. او، داها درسی بوشلایـیب اووسونلانمیش کیمی تخته‌نین قاباغـیندا قورویوب قالمیشدی. نهایت اؤزونو اله آلـیب، اوشاق‌لاری دیله توتماق ایسته‌دی:
– قورخمایـین! نه‌دن قورخورسوز؟ دولو آداما نـئـیلرکی؟ بیر آز یاغـیب ایندی کسه‌جک، چـیخـیب گـئدرسیز ائولریزه.
اوشاق‌لار سانکی معلم‌ین سسینی مطلق ائشیتمه‌ییردیلر. دولو شیدیرغی‌لاشدیقجا اونلارین دا آغلاشماسی شدتلنیردی.
معلم سلیمانا یاخـینلاشیب، الینی اونون باشینا چکیب – سلیمان بؤیوک اوغلان‌سان … سن نییه آغلایـیرسان» – دئمک ایسته‌ییردی. سلیمان:
– آغا! یازیق آتام مشهده حاضیرلاشیردی. بوتون اکینیمیزی دولو ووردو – دئسه ده، یـئنه معلم هئچ نه باشا دوشه بیلمه‌دی؛ تکجه ائلمناز گلیب اوغلونو کیلاسدان آپاراندا اونون دیرناقلانمیش یاناق‌لاری‌نـین قانـیندان هانسی بیر فاجیعه‌نین باش وئردییی‌نی باشا دوشدو. سلیمانین دالـییجا بوتون اوشاق‌لار پنجره قاباغـینا یویوروب اوزلرینی شوشه‌یه دایادی‌لار. اونلارین گؤزلری دولونون یاغماسی ایله برابر گؤز یاشی یاغدیریردی. بیردن جئـیران:
– آی ننه، آی ننه گل آشاغـی- دئـیه، شوشه‌نی دؤیج‌له‌دی. معلم پنجره قاباغـینا یاخـینلاشدی. ارکناز خالا باشینا قوران آلـیب، دام اوسته دایانمیشدی. ائولردن دولونون آلتـینا ارسین آتـیلـیردی. بوتون کند بیر- بیرینه چاخناشمیشدی. بیر نـئچه نفر اللرینی گؤیلره اوجالدیب بولودلارا یالواریردی. تویوق- جوجه چـیغـیرا- چـیغـیرا اویان بویانا قاچـیردی. کندین بوتون داملاری آغ آپپاغ آغارمیشدی …
هاچاندان- هاچانا دولو سئـیرک‌له‌ییب، کسن کیمی بوتون کند اهلی ائولردن ائشییه تؤکولدولر. قنبر عمی بارماغـینـی بولودلارا توشلایـیب فله‌یین چرخینی سؤیوردو. قادین‌لاردان کیمی‌سی یاناق‌لارینـی دیرناق‌لایـیب، سینه‌سینه دؤیور، کیمی‌سی ده ساچ‌لارینـی یولا- یولا اوخشایـیردی. ناله- شیون سسی کنددن داشلانـیب کؤوشنه یایـیلـیردی …
بیردن ائلیارین گؤزو آتلارینا ساتاشان کیمی کندین اوجاغـینا طرف گؤتورولدو. نریمان آتـینـی اوجاق آغاجینا باغلایـیب، قوللاری قوینوندا دایانمیشدی.
بو آن ترلان اینجاردان دوشموش، بوزلایا- بوزلایا کنده قایـیدیردی. اونون باشی‌نـین قانـی اوز- گؤزونه آخـیب یایـیلـیردی. معلم سلیمانـین قولوندان توتوب زمی‌لره طرف یولا دوشدو. کؤوشنده هر زمی باشیندا بیر ماتم بوساطی قورولموشدو:
دریادا گمیم قالدی
بیچمه‌دیم زمیم قالدی
دیرناغـیم‌لا یـئر ائشدیم
منه ده قمیم قالدی
یای قورتاران کیمی یـئنه معلم شهردن کنده قایـیتدی. بوتون کیشی‌لر شهرلره ایش‌لمه‌یه گـئتمیشدیلر. کندده تکجه قوجالارلا، آرواد- اوشاق قالمیشدی. هر سحر- آخشام ائولرین دام باجاسیندان توستو عوضینه هیجران نغمه‌سی اوجالـیردی. تندیرلر خمیر قوخوسونا حسرت قالمیش‌دیلار.
آداخلـی جورابی‌نـین هر بیر دویونونه، توخونان فرشین هر بیر ایلمه‌سینه بیر بایاتـی حالقالانـیردی. بوتون کندده بیرجه پارچادا بوغدا چؤره‌یی تاپیلمیردی. گاهدان بیر ائوده گیزلی بیر اود- اوجاق اولوردوسا، آرپا- داری چؤره‌یین‌دن باشقا بیر شئـی پیشیرمیردی. آنجاق او دا کی، دویون قارین اولموردو …
معلم یـئنه اوشاق‌لاری بیر- بیر تاپیب مدرسه‌یه توپلادی. پایـیز یاواش- یاواش سولغون بویالارینـی کؤوشنه یایـیردی. اوشاق‌لار دا سانکی پایـیزا اوغرامیش‌دیلار.
شهردن گلن کؤهنه پالتارلار اونلارین اینین‌ده توولانـیردی. اونلاردا درسه رغبت آزالمیشدی. عکسینه هئـی بیری بیری‌له دالاشیب معلمه شیکایته گلیردیلر.
بو ایل نه‌دن دورنالارین قاتاری دا آمباستا گؤیلریندن کـئچن‌ده حزین- حزین قاققـیلداشیردی. گونلرده دورنا قاتاری تک آغـیر- آغـیر کـئچیردی …
بو گون‌لر معلم هر دؤنه تخته قاباغـینا گـئدن‌ده گیزلی- گیزلی سلیمانی سوزوردو. او قایـیدیب اؤز یـئرینده اوتوردوقدا یـئنه ده سلیمانا فیکیرلشیردی:
– آخـی بو اوشاغا بیردن بیره نه گلدی؟! نییه گونو گوندن رنگی سولور؟! هئچ ائله بیل اؤتن ایل کی اوشاق دئـییل؛ هر زامان دئـییب- گولوب، اوشاق‌لارین درسینه یـئتیشیردی. او کی مندن هئچ سؤزونو گیزلتمزدی! ایندی- ندن بیر سؤز دانـیشمیر؟!- دئـییردی.
اؤتن هفته‌لرده اوشاق‌لار دؤنه- دؤنه سلیمانـین داملاردا سفیل- سفیل گزدییی‌نی معلمه دئسه‌لر ده معلم – یـئنه ده گیجیک‌لری توتوب- دئـیه، اؤزونو اوندا قویمامیشدی.
ایندی او: – پس رحیم نه دئـییر؟! او کی پاخـیل‌لـیق ائدن اوشاق دئـییل!! – دئـیه، لاپ باشینـی ایتیرمیشدی …
معلم اؤز- اؤزونه دانـیشیردی. او، ائلیارین نه زاماندان اونون قاباغـیندا دایاندیغـی‌نـی بیلمه‌میشدی. ائلیار اونا یاخـینلاشیب:
– آغا! دونن آخشام یـئنه ده سلیمان چؤلدن قایـیداندا جمشیدین دامینا چـیخمیشدی – دئـیه، معلم‌ین قولاغـینا پیچـیلدادی.
معلم درسی نـئجه تامام‌لادیغـینـی بیلمه‌دی. او:
– یوخ بوگون بو ایشی مطلق آیدین‌لاشدیرماق لازیمدی- دئـیه، سلیمان‌ـی یانـینا چاغـیردی:
– سلیمان، اونون- بونون دامینا نییه چـیخـیرسان؟ سوروش‌سادا، سلیمان باشینـی آشاغـی سالـیب جاواب وئرمه‌دی. معلم یـئنه:
– سلیمان! دونن گـئجه جمشیدین دامینا نییه چـیخمیشدین؟ هئچ اوتانمیرسان؟ – دئسه ده یـئنه سلیمان لالام- لال دایانمیشدی.
سلیمان جاواب وئرمه‌دیکجه معلم‌ین سسی اوجالـیردی. او، نهایت اؤزوندن چـیخـیب:
– چـیخ گـئت! منیم کیلاسیما بیر ده گلمه! – دئـیه، سلیمانین قولوندان توتوب اونو بایـیرا توللادی.
سلیمان دینمز- سؤیله‌مز کیتاب‌لارین دا گؤتورمه‌ییب کیلاسدان چـیخـیب گـئتدی …
او گوندن، سلیمانین غیابیندا، هر گون اوشاق‌لاردان بیری سلیمان‌دان بیر پیس خبر مدرسه‌یه گتیریردی:
سلیمان هر گـئجه بیری‌نین دامیندا گؤرونوردو.
هر کیمین نه‌یی ایتیردی‌سه- سلیمان آپاردی- دئـییردی.
گـئت به گـئت خبرلر بوتون کنده یایـیلدی. ایندی داها بولاق باشیندا دا صحبت سلیمان‌دان گـئدیردی.
بیر گون کدخدا، سلیمانی دامدا یاخالاماق قرارینا گلدی …
٭٭٭
پایـیز گونشی سولغون ساریمتـیل ایشیغـینـی بولودلارین آرخاسیندان یـیغـیب هئشته‌سر داغلاری‌نـین دالـیندا گؤزدن ایتدی. قارانلـیق بوتون کندی بورودو.
گولو بیبی ایله ریحان خالا اللرینده بیر چوماق جمشیدین دامیندا تایانـین دالـیندا گیزلندیلر. گولو بیبی سلیمانـین آناسیندان آجیق آچماغا بئله بیر فرصت آختارسا دا، ریحان خالا تکجه کدخدانـین تکلیفی ایله بو ایشه راضی قالمیشدی. ریحان خالا جمشیدین قوهومو اولسا دا او، بو ایشین سونوندان چکینیردی. ائله بونونچون ده داما چـیخارکن اوره‌یی گوپ- گوپ دؤیونمه‌یه باشلامیشدی. ایندی قارانلـیق‌دا بیر طرفدن اونون قورخوسونو آرتـیریردی. گاهدان بولودلارین آراسیندان گؤزه چارپان بیر اولدوزدان باشقا، هئچ نه گؤزه گؤرونمه‌ییردی. قویون- قوزو سسی گـئت گـئده کندین کوچه‌لریندن کسیلیردی. انتظار آنلاری آغـیر- آغـیر کـئچیردی. قادین‌لار نه کی گؤزله‌دیلر بیر خبر چـیخمادی!
ریحان خالا گولو بیبی‌نین بؤیروندن ووروب:
– آی قـیز گل چـیخاق گـئدک! بلکه هئچ بو گـئجه گلمه‌دی – دئـیه‌ن‌ده، گولو بیبی:
– یوخ! دئـییرلر هر گـئجه گلیر، او، بیزوولارین چؤله آپاریر، بیر آزدان گلیب چـیخار. – دئدی.
ایندی کندین مال- قاراسی دا چؤلدن قایـیدیب، ائولره داغـیلمیشدی. داها کندین کوچه‌لریندن بوتون گل- گـئت کسیلمیشدی. سس‌سیزلیک بوتون کنده حاکیم ایدی …
ائولرین ساریمتـیل ایشیغـی شوشه دالـیندان بایـیرا چـیخا بیلمه‌سه ده، قارانلـیغـی بیر آز یومشالتمیشدی. بیردن نجف‌ین ایتی دامدا هورمه‌یه باشلادی. سلیمان اویان- بویانا باخا- باخا اهمالجا جمشیدین دامینا دیرماشدی. او، آیاق‌لارینـی دره- دره دامین باجاسینا یاخـینلاشیب اونون اوستونه اییلدی.
گولو بیبی ریحان خالانـی دومسوکله‌ینده اونون اللری تیر- تیر اسیردی.
سلیمان آیاغا قالخماق ایسته‌ینده، قادین‌لار چالاغان قوش کیمی اونو شیغیدی‌لار. سلیمان – منی بوراخـین- دئـیه، یالوارماغا باشلادی.
قادین‌لار اونون ایکی قولوندان مؤحکم توتوب – آی گلین های! اوغرونو توتدوق.- دئـیه باغـیریردیلار.
گـئجه‌نین سس‌سیزلییینی پوزان بو سس کنده ولوله سالدی. هر کس الینه دهره‌دن، اوراق‌دان آلـیب، سسه طرف قاچـیردی.
کدخدا سؤیوش وئره- وئره سلیمانا یاخـینلاشیب:
– گئده! ترلان‌ین شهرده جانـی چـیخـیر سنه پول گؤندریر، سن ده قودوروب‌سان قودوق؟!- دئـیه سلیمانین اوزونه توپوردو.
سلیمان دینمز- سؤیله‌مز باشی آشاغـی دایانمیشدی.
کدخدا- گـئدین جمشیدین آروادین چاغـیرین- دئـیه، ایبیش تـئز حیطه توللانـیب:
– سئحرناز باجی! کدخدا دئـییر «تـئز اول گل! اوغرونو توتموشوق»- دئـیه، ائوه گیردی.
سحرناز کؤرپه‌سینی اووودوب داما چـیخـینجا، دامدا آیاق قویماغا یـئر قالمامیشدی. هامی اوغرونو تانـیماغا جان آتـیردی. کیمی‌سی:
– ایه کندیر گتیرین قو‌ل‌لارینی باغلایاق،
کیمی سی‌ده:
– ایه تـئز اولون ژاندارمایا خبر وئرک. – دئـییردی.
سئحرناز ازدحامی یارا- یارا ایر‌لی گـئدیب، الینده کی فانـیسی یوخاری قالخـیزاراق، سلیمانین گؤزلریندن ایکی دامجی یاناغـینا دامجی‌لادی.
سئحرناز سلیمانی گؤرن کیمی فانـیسی یـئره توللایـیب:
– بالا سنه جانـیم قوربان- دئـییب، سلیمانین بوینونو قوجاق‌لادی.
هامی حئـیرت ایچینده یـئرینده داشا دؤندو.
گولو بیبی- ویی باشیما خـئـییر! هله اوغرونون بویونا دا اوخشایـیر! آی باشی خـئـییرلی نه‌یینی آپاریب‌دیر توت آل داینا – دئـدی. سئحرناز:
– آی باجی منیم نه‌ییم وار کی، بیری آپارا؟ جمشید «نه ویلادی1» شهرده ناسازدی، نـئچه آی‌دیر بیزه پول گؤندرمه‌ییر، بالالاریم آجدیر؛ بو یازیق بالا هر آخشام منیم ائویمه بیر ال چؤره‌یی سالـیر؛ من داما چـیخـینجا دا قاچـیب گـئدیر. من نه کی آختاریردیم اونون کیم اولدوغونو …
ریحان خالانـین آغاجی الیندن یـئره دوشموشدو.
کدخدا آلنـی‌نـین ترینی آرخالـیغـی‌نـین دسته‌یی ایله تمیزله‌ییردی.
آی بولودون آلتـیندان چـیخـیب هر یـئری سود ایشیغـینا بویامیشدی.
او گـئجه معلم‌ین اوتاغـی‌نـین چـیراغـی دان یـئری سؤکولونجه یانـیردی …
2 پاسخ
حبیب موعللیم سولیمان حکایه سین اوخویوب کوره لندیم اینسان قوجالاندا اوریی نازیک لشیرخوصوصیله بئله تراژدیک احوالات کندچیلریمیزین چوخوسوبئله یاشاییرلارهره سی سولبمانااوخشارحالدا.اللرینه ساعلیق سیزه بوللی اوعورلارارزیلاییرام حیات یولداشیوا قیزین ووقارخاتیماسلامیم وار
سالاملار سایقیلار حبیب موعللیم
سنین قلمینین گوجو اوخوجونو ایستر ایسته مز حکایه نین ماحالینداکی اینسانلارین بیرینه چئویریر.
کلاسیک ادبیات عالیملرینده ده ،دوغروسو شولوخوف ، آیتماتف ودولت آبادی کیمی بوسایاق یازانلاری آرتیق سئویرم .
عومرون برکتلی اولسون