سلیمان
حبیب فرشباف
نريمان آتـين جيلوونو دارتاندا، آت ياواشي‌يـيب، يورقالادي. سونرا گليب زمي‌نين قـيراغـيندا ديک دايانـيب، اوزون بير کيشنه‌دي.
ترلان سسه طرف دؤنوب، نريمانا ياخـينلاشدي. نريمان زمي‌يه باخا- باخا:
– به‌به، به‌به برکتلي اولسون- دئـينده، ترلان اونون سؤزلريندن وجده گليب، دؤنوب يـئنه‌ده زميني گؤزدن کـئچيردي …
«قوتانلـي» يوردو آران اولدوغوندان اکيني تـئز يـئتيرردي. ترلان سحر تـئزدن گليب زميني يوخلايـيب، قايـيتماق ايسته‌ميشدي، آنجاق اکيني گؤردوک‌ده اوندان آيريلا بيلمه‌ميشدي. مئه اسديکجه قـيزيل سونبول‌لر دنيز کيمي دالغالانـيردي. ترلان بو منظره‌ني سئـير ائتديکجه اوره‌يين‌ده مين‌لر آرزي جوشوب داشيردي …
نريمان آت اوسته اييليب، زمي‌دن بير نـئچه سونبول قوپارتدي. او، ايکي الي‌نين کفه‌سينده سونبول‌لري اؤوکه‌له‌ييب، سامانـي‌نـي پوفله‌دي. بوغداسي‌نـي آغزينا آتـيب:
– ماشاللاه- ماشاللاه قريبه بوغدادير- دئـيه زارافات يانا:
– ايه ترلان نـئجه‌دير سن ده بو ايل بير توي چـيخارداسان! – دئـينده.
ترلان «اشي سن کي منيم اوره‌يي‌مي بيليرسن! خوراسان نذيريم وار» – دئـييب، دريندن بير کؤکس اؤتوردو.
نريمان «ايه اوره‌يي‌ني سيخما بو ايل گـئدرسن اينشاللاه، کؤمه‌يين يوخدورسا صاباحدان گليم بيچک»- دئـينده، ترلان:
– «يوخ قادالـيم، خانـيش صاباحدان گله‌جک» – دئدي.
نريمان ترلان‌دان آيريلـيب، بير-بير زمي‌لرينه باش چکه- چکه بوتون کؤوشني دولاندي. او، اؤروشو، زمي‌لري سئـير ائتديکجه فرح‌لنيردي. يال- ياماجدا هله ده باهار طراوتي وار ايدي. بيلديرچين‌لرله توراخاي‌لار سس سسه وئرميش‌ديلر. کهليک‌لرين نغمه‌سينه کهليک اوتو عطري قاريش‌ميشدي. طبيعت اينسانـين اوزونه گولوردو. نريمان چينارين کؤلگه‌سينده کهرين تؤوشونو بير آز آلـيب، چـينقـيل‌لـي بولاق‌دان دا دويونجا سو ايچدي. او، بوتون يول اوزونو اوغلو ائليارين تويونو نـئجه دبدبه‌لي کـئچيرمه‌سينه فيکيرلشيردي … دوغروسو بو ايل آمباستا نـين بوتون فضاسي‌نـي توي- دويون خيالـي بوروموشدو. هله کيمي‌سي ايندي‌دن گـئديب آشيق عبدالعلي‌دن پايـيز وعده‌سيني ده آلميشدي. نريمان آت اوستونده اوخويا- اوخويا کنده ياخـين‌لاشيردي. بيردن بير گورولتو اونو ديک دايانديردي. آرخايا دؤننده، گون باتان طرفده بير ايلديريم شاخـيب، کـئچدي. دالـيجا يـئنه‌ده گؤي گورولدادي. او، قاپ قارا بولودلاري گؤرنده آتدان ائنيب، بير سيغار ائشدي. قارا بولودلار کيشنه‌يه- کيشنه‌يه آمباستا کؤوشنينه طرف ايره‌لي‌له‌ييردي. نريمان سيغاري سيغارلا آلـيشديريب اوتوردوغو يـئرده قورويوب قالميشدي. او، بير آن بئله گؤزونو قارا بولودلاردان آيـيرا بيلميردي.
ايندي شيمشک‌لر سانکي اونون اوره‌يي‌نين باشيندان شاخـيب، کـئچيردي. نريمان، آتي يـئده‌يينده چکه- چکه، دالغـين حالدا يـئريمه‌يه باشلادي. او، ايندي داها نه قوش‌لارين سسيني ائشيديردي، نه ده تازا بيچيل‌ميش اوتلارين راييحه‌سيني دويوردو. اونو قارا- قارا فيکيرلر چولقاميشدي. بيردن کندين گيره‌جه‌يينده اوشاق‌لارين سسيندن اؤزونه گلدي. مدرسه داغـين اته‌يينده يـئرله‌شيردي. او، نه زامان کنده چاتديغـينـي بيلمه‌ميشدي. نريمان بير آن آياق ساخلايـيب، اوغلو ائلياري کيلاسدان سسله‌دي. اوشاق‌لارين آرخاسي کوچه‌يه طرف ايدي. کلاسين هاي کويوندن کيمسه اونون سسيني ائشيتمه‌دي. نريمان يولونا دوام ائتدي …
٭٭٭
ايمتيحان گونلري ايدي. معلم تخته‌ده يازديغـينـي اوشاق‌لار تـئز- تـئز دفتره کـئچيرديلر. بيردن قارانلـيق بوتون کيلاسي چولقادي. بير آزدان ايلديريم شاخـيب کيلاسي آغ- آپپاغ نورلا بويادي. دالـيجا گؤي گورولتوسو دام- داشي تيتره‌تدي. معلم سسدن ديکسينيب، دالـي دؤننده گؤزو آخـير سيرادا سلیمانا ساتاشدي. او، تـئز- تـئز آرخايا دؤنوب نيياران باخـيشلارلا پنجره‌دن بايـيرا باخـيردي. معلم اونون آدينـي سسله‌ينده او، يـئنه ده يازماغا باشلادي.
ايلديريم‌لار دال بادال شاخـيب، دالـيجا گومبولتولار سانکي يازي تاختاسيندا پارتلايـيردي. معلم هله ده درسه دوام ائديردي، آنجاق ايندي بوتون اوشاق‌لار تـئز- تـئز گـئري دؤنوب بايـيرا باخـيردي‌لار. اونلارين داها بوتون ديققتي هاوايا يؤنلميشدي. معلم نه قده‌ر چالـيشيردي‌سا، کيمسه درسه قولاق آسميردي.
بيردن نـئچه دولو تاققاتاق شوشه‌لره توخوناندا، سلیمان آغلاماغا باشلادي. بو آن اوشاق‌لاردان بير نـئچه‌سي ده اونا قوشولدولار.
معلم بو احوالاتدان هئچ نه باشا دوشموردو. او، داها درسي بوشلايـيب اووسونلانميش کيمي تخته‌نين قاباغـيندا قورويوب قالميشدي. نهايت اؤزونو اله آلـيب، اوشاق‌لاري ديله توتماق ايسته‌دي:
– قورخمايـين! نه‌دن قورخورسوز؟ دولو آداما نـئـيلرکي؟ بير آز ياغـيب ايندي کسه‌جک، چـيخـيب گـئدرسيز ائولريزه.
اوشاق‌لار سانکي معلم‌ين سسيني مطلق ائشيتمه‌ييرديلر. دولو شيديرغي‌لاشديقجا اونلارين دا آغلاشماسي شدتلنيردي.
معلم سلیمانا ياخـينلاشيب، اليني اونون باشينا چکيب – سلیمان بؤيوک اوغلان‌سان … سن نييه آغلايـيرسان» – دئمک ايسته‌ييردي. سلیمان:
– آغا! يازيق آتام مشهده حاضيرلاشيردي. بوتون اکينيميزي دولو ووردو – دئسه ده، يـئنه معلم هئچ نه باشا دوشه بيلمه‌دي؛ تکجه ائلمناز گليب اوغلونو کيلاسدان آپاراندا اونون ديرناقلانميش ياناق‌لاري‌نـين قانـيندان هانسي بير فاجيعه‌نين باش وئردييي‌ني باشا دوشدو. سلیمانين دالـييجا بوتون اوشاق‌لار پنجره قاباغـينا يويوروب اوزلريني شوشه‌يه دايادي‌لار. اونلارين گؤزلري دولونون ياغماسي ايله برابر گؤز ياشي ياغديريردي. بيردن جئـيران:
– آي ننه، آي ننه گل آشاغـي- دئـيه، شوشه‌ني دؤيج‌له‌دي. معلم پنجره قاباغـينا ياخـينلاشدي. ارکناز خالا باشينا قوران آلـيب، دام اوسته دايانميشدي. ائولردن دولونون آلتـينا ارسين آتـيلـيردي. بوتون کند بير- بيرينه چاخناشميشدي. بير نـئچه نفر اللريني گؤيلره اوجالديب بولودلارا يالواريردي. تويوق- جوجه چـيغـيرا- چـيغـيرا اويان بويانا قاچـيردي. کندين بوتون داملاري آغ آپپاغ آغارميشدي …
هاچاندان- هاچانا دولو سئـيرک‌له‌ييب، کسن کيمي بوتون کند اهلي ائولردن ائشييه تؤکولدولر. قنبر عمي بارماغـينـي بولودلارا توشلايـيب فله‌يين چرخيني سؤيوردو. قادين‌لاردان کيمي‌سي ياناق‌لارينـي ديرناق‌لايـيب، سينه‌سينه دؤيور، کيمي‌سي ده ساچ‌لارينـي يولا- يولا اوخشايـيردي. ناله- شيون سسي کنددن داشلانـيب کؤوشنه يايـيلـيردي …
بيردن ائليارين گؤزو آتلارينا ساتاشان کيمي کندين اوجاغـينا طرف گؤتورولدو. نريمان آتـينـي اوجاق آغاجينا باغلايـيب، قوللاري قوينوندا دايانميشدي.
بو آن ترلان اينجاردان دوشموش، بوزلايا- بوزلايا کنده قايـيديردي. اونون باشي‌نـين قانـي اوز- گؤزونه آخـيب يايـيلـيردي. معلم سلیمانـين قولوندان توتوب زمي‌لره طرف يولا دوشدو. کؤوشنده هر زمي باشيندا بير ماتم بوساطي قورولموشدو:
دريادا گميم قالدي
بيچمه‌ديم زميم قالدي
ديرناغـيم‌لا يـئر ائشديم
منه ده قميم قالدي
ياي قورتاران کيمي يـئنه معلم شهردن کنده قايـيتدي. بوتون کيشي‌لر شهرلره ايش‌لمه‌يه گـئتميشديلر. کندده تکجه قوجالارلا، آرواد- اوشاق قالميشدي. هر سحر- آخشام ائولرين دام باجاسيندان توستو عوضينه هيجران نغمه‌سي اوجالـيردي. تنديرلر خمير قوخوسونا حسرت قالميش‌ديلار.
آداخلـي جورابي‌نـين هر بير دويونونه، توخونان فرشين هر بير ايلمه‌سينه بير باياتـي حالقالانـيردي. بوتون کندده بيرجه پارچادا بوغدا چؤره‌يي تاپيلميردي. گاهدان بير ائوده گيزلي بير اود- اوجاق اولوردوسا، آرپا- داري چؤره‌يين‌دن باشقا بير شئـي پيشيرميردي. آنجاق او دا کي، دويون قارين اولموردو …
معلم يـئنه اوشاق‌لاري بير- بير تاپيب مدرسه‌يه توپلادي. پايـيز ياواش- ياواش سولغون بويالارينـي کؤوشنه يايـيردي. اوشاق‌لار دا سانکي پايـيزا اوغراميش‌ديلار.
شهردن گلن کؤهنه پالتارلار اونلارين اينين‌ده توولانـيردي. اونلاردا درسه رغبت آزالميشدي. عکسينه هئـي بيري بيري‌له دالاشيب معلمه شيکايته گليرديلر.
بو ايل نه‌دن دورنالارين قاتاري دا آمباستا گؤيلريندن کـئچن‌ده حزين- حزين قاققـيلداشيردي. گونلرده دورنا قاتاري تک آغـير- آغـير کـئچيردي …
بو گون‌لر معلم هر دؤنه تخته قاباغـينا گـئدن‌ده گيزلي- گيزلي سلیماني سوزوردو. او قايـيديب اؤز يـئرينده اوتوردوقدا يـئنه ده سلیمانا فيکيرلشيردي:
– آخـي بو اوشاغا بيردن بيره نه گلدي؟! نييه گونو گوندن رنگي سولور؟! هئچ ائله بيل اؤتن ايل کي اوشاق دئـييل؛ هر زامان دئـييب- گولوب، اوشاق‌لارين درسينه يـئتيشيردي. او کي مندن هئچ سؤزونو گيزلتمزدي! ايندي- ندن بير سؤز دانـيشمير؟!- دئـييردي.
اؤتن هفته‌لرده اوشاق‌لار دؤنه- دؤنه سلیمانـين داملاردا سفيل- سفيل گزدييي‌ني معلمه دئسه‌لر ده معلم – يـئنه ده گيجيک‌لري توتوب- دئـيه، اؤزونو اوندا قويماميشدي.
ايندي او: – پس رحيم نه دئـيير؟! او کي پاخـيل‌لـيق ائدن اوشاق دئـييل!! – دئـيه، لاپ باشينـي ايتيرميشدي …
معلم اؤز- اؤزونه دانـيشيردي. او، ائليارين نه زاماندان اونون قاباغـيندا دايانديغـي‌نـي بيلمه‌ميشدي. ائلیار اونا ياخـينلاشيب:
– آغا! دونن آخشام يـئنه ده سلیمان چؤلدن قايـيداندا جمشيدين دامينا چـيخميشدي – دئـيه، معلم‌ين قولاغـينا پيچـيلدادي.
معلم درسي نـئجه تامام‌لاديغـينـي بيلمه‌دي. او:
– يوخ بوگون بو ايشي مطلق آيدين‌لاشديرماق لازيمدي- دئـيه، سلیمان‌ـي يانـينا چاغـيردي:
– سلیمان، اونون- بونون دامينا نييه چـيخـيرسان؟ سوروش‌سادا، سلیمان باشينـي آشاغـي سالـيب جاواب وئرمه‌دي. معلم يـئنه:
– سلیمان! دونن گـئجه جمشيدين دامينا نييه چـيخميشدين؟ هئچ اوتانميرسان؟ – دئسه ده يـئنه سلیمان لالام- لال دايانميشدي.
سلیمان جاواب وئرمه‌ديکجه معلم‌ين سسي اوجالـيردي. او، نهايت اؤزوندن چـيخـيب:
– چـيخ گـئت! منيم کيلاسيما بير ده گلمه! – دئـيه، سلیمانين قولوندان توتوب اونو بايـيرا توللادي.
سلیمان دينمز- سؤيله‌مز کيتاب‌لارين دا گؤتورمه‌ييب کيلاسدان چـيخـيب گـئتدي …
او گوندن، سلیمانين غيابيندا، هر گون اوشاق‌لاردان بيري سلیمان‌دان بير پيس خبر مدرسه‌يه گتيريردي:
سلیمان هر گـئجه بيري‌نين داميندا گؤرونوردو.
هر کيمين نه‌يي ايتيردي‌سه- سلیمان آپاردي- دئـييردي.
گـئت به گـئت خبرلر بوتون کنده يايـيلدي. ايندي داها بولاق باشيندا دا صحبت سلیمان‌دان گـئديردي.
بير گون کدخدا، سلیماني دامدا ياخالاماق قرارينا گلدي …
٭٭٭
پايـيز گونشي سولغون ساريمتـيل ايشيغـينـي بولودلارين آرخاسيندان يـيغـيب هئشته‌سر داغلاري‌نـين دالـيندا گؤزدن ايتدي. قارانلـيق بوتون کندي بورودو.
گولو بيبي ايله ريحان خالا اللرينده بير چوماق جمشيدين داميندا تايانـين دالـيندا گيزلنديلر. گولو بيبي سلیمانـين آناسيندان آجيق آچماغا بئله بير فرصت آختارسا دا، ريحان خالا تکجه کدخدانـين تکليفي ايله بو ايشه راضي قالميشدي. ريحان خالا جمشيدين قوهومو اولسا دا او، بو ايشين سونوندان چکينيردي. ائله بونونچون ده داما چـيخارکن اوره‌يي گوپ- گوپ دؤيونمه‌يه باشلاميشدي. ايندي قارانلـيق‌دا بير طرفدن اونون قورخوسونو آرتـيريردي. گاهدان بولودلارين آراسيندان گؤزه چارپان بير اولدوزدان باشقا، هئچ نه گؤزه گؤرونمه‌ييردي. قويون- قوزو سسي گـئت گـئده کندين کوچه‌لريندن کسيليردي. انتظار آنلاري آغـير- آغـير کـئچيردي. قادين‌لار نه کي گؤزله‌ديلر بير خبر چـيخمادي!
ريحان خالا گولو بيبي‌نين بؤيروندن ووروب:
– آي قـيز گل چـيخاق گـئدک! بلکه هئچ بو گـئجه گلمه‌دي – دئـيه‌ن‌ده، گولو بيبي:
– يوخ! دئـييرلر هر گـئجه گلير، او، بيزوولارين چؤله آپارير، بير آزدان گليب چـيخار. – دئدي.
ايندي کندين مال- قاراسي دا چؤلدن قايـيديب، ائولره داغـيلميشدي. داها کندين کوچه‌لريندن بوتون گل- گـئت کسيلميشدي. سس‌سيزليک بوتون کنده حاکيم ايدي …
ائولرين ساريمتـيل ايشيغـي شوشه دالـيندان بايـيرا چـيخا بيلمه‌سه ده، قارانلـيغـي بير آز يومشالتميشدي. بيردن نجف‌ين ايتي دامدا هورمه‌يه باشلادي. سلیمان اويان- بويانا باخا- باخا اهمالجا جمشيدين دامينا ديرماشدي. او، آياق‌لارينـي دره- دره دامين باجاسينا ياخـينلاشيب اونون اوستونه اييلدي.
گولو بيبي ريحان خالانـي دومسوکله‌ينده اونون اللري تير- تير اسيردي.
سلیمان آياغا قالخماق ايسته‌ينده، قادين‌لار چالاغان قوش کيمي اونو شيغيدي‌لار. سلیمان – مني بوراخـين- دئـيه، يالوارماغا باشلادي.
قادين‌لار اونون ايکي قولوندان مؤحکم توتوب – آي گلين هاي! اوغرونو توتدوق.- دئـيه باغـيريرديلار.
گـئجه‌نين سس‌سيزليييني پوزان بو سس کنده ولوله سالدي. هر کس الينه دهره‌دن، اوراق‌دان آلـيب، سسه طرف قاچـيردي.
کدخدا سؤيوش وئره- وئره سلیمانا ياخـينلاشيب:
– گئده! ترلان‌ين شهرده جانـي چـيخـير سنه پول گؤندرير، سن ده قودوروب‌سان قودوق؟!- دئـيه سلیمانين اوزونه توپوردو.
سلیمان دينمز- سؤيله‌مز باشي آشاغـي دايانميشدي.
کدخدا- گـئدين جمشيدين آروادين چاغـيرين- دئـيه، ايبيش تـئز حيطه توللانـيب:
– سئحرناز باجي! کدخدا دئـيير «تـئز اول گل! اوغرونو توتموشوق»- دئـيه، ائوه گيردي.
سحرناز کؤرپه‌سيني اووودوب داما چـيخـينجا، دامدا آياق قويماغا يـئر قالماميشدي. هامي اوغرونو تانـيماغا جان آتـيردي. کيمي‌سي:
– ايه کندير گتيرين قو‌ل‌لاريني باغلاياق،
کيمي سي‌ده:
– ايه تـئز اولون ژاندارمايا خبر وئرک. – دئـييردي.
سئحرناز ازدحامي يارا- يارا اير‌لي گـئديب، الينده کي فانـيسي يوخاري قالخـيزاراق، سلیمانين گؤزلريندن ايکي دامجي ياناغـينا دامجي‌لادي.
سئحرناز سلیماني گؤرن کيمي فانـيسي يـئره توللايـيب:
– بالا سنه جانـيم قوربان- دئـييب، سلیمانين بوينونو قوجاق‌لادي.
هامي حئـيرت ايچينده يـئرينده داشا دؤندو.
گولو بيبي- ويي باشيما خـئـيير! هله اوغرونون بويونا دا اوخشايـير! آي باشي خـئـييرلي نه‌ييني آپاريب‌دير توت آل داينا – دئـدي. سئحرناز:
– آي باجي منيم نه‌ييم وار کي، بيري آپارا؟ جمشيد «نه ويلادي1» شهرده ناسازدي، نـئچه آي‌دير بيزه پول گؤندرمه‌يير، بالالاريم آجدير؛ بو يازيق بالا هر آخشام منيم ائويمه بير ال چؤره‌يي سالـير؛ من داما چـيخـينجا دا قاچـيب گـئدير. من نه کي آختاريرديم اونون کيم اولدوغونو …
ريحان خالانـين آغاجي اليندن يـئره دوشموشدو.
کدخدا آلنـي‌نـين تريني آرخالـيغـي‌نـين دسته‌يي ايله تميزله‌ييردي.
آي بولودون آلتـيندان چـيخـيب هر يـئري سود ايشيغـينا بوياميشدي.
او گـئجه معلم‌ين اوتاغـي‌نـين چـيراغـي دان يـئري سؤکولونجه يانـيردي …
2 پاسخ
حبیب موعللیم سولیمان حکایه سین اوخویوب کوره لندیم اینسان قوجالاندا اوریی نازیک لشیرخوصوصیله بئله تراژدیک احوالات کندچیلریمیزین چوخوسوبئله یاشاییرلارهره سی سولبمانااوخشارحالدا.اللرینه ساعلیق سیزه بوللی اوعورلارارزیلاییرام حیات یولداشیوا قیزین ووقارخاتیماسلامیم وار
سالاملار سايقيلار حبيب موعلليم
سنين قلمينين گوجو اوخوجونو ايستر ايسته مز حكايه نين ماحالينداكي اينسانلارين بيرينه چئويرير.
كلاسيك ادبيات عاليملرينده ده ،دوغروسو شولوخوف ، آيتماتف ودولت آبادي كيمي بوساياق يازانلاري آرتيق سئويرم .
عومرون بركتلي اولسون