نریمان ناظیم
خانیش
خانیش اوراقجاسینی بورنو اوسته آرخین قیراغینا ماندیردی. بیچدیگی اوتلاری ییغیب جمع‌لدی. باردانا باسدی، باردانین آغزین کئچدی. اوتلار هله او قده‌ر اوجالمامیشدی کی، باغا گله بیلسین. آمما خانیش اوتون بویـوک کیچیک‌لیگینه باخمایاراق آرتیق ایکی هفته ایدی کی، هر گون ایکی باردان اوت آرخلاردان بیچیب دوشوروردو…
هله قیشین سون آیی باشلانمامیش خانیشین اوت تایاسی توکنمیشدی. بیر هفته‌دن سونرا سامان آنبارینادا سوپورگه چکیلمیشدی. خانیشین ایکی الی اولموشدو بیر باشی: « قیشین بو واختیندا نئیله‌سین؟ ». «کیمین قاپیسینا گئتسین؟ ». « ایکی گامیش، ایکی بالاخ، بیر اوره‌ره بیر دونیا یـئم ایستر، بس هارادان گتیرسین؟ ». گونده‌لیک خرجلریندن آرتیق قالان پولو چی‌ییده، کوروشنه‌یه وئرملی ایدی. آخی اونلارسیزکی، سودون یاغی اولمازدی، او سود خاما سالمازدی. خانیشین قاتیغی‌نین اوستونده اوچ بارماق قایماق دایاناردی. پئندیر کیمی قاشلاناردی. بونلارین هامیسی چی‌یید ـ کوروشنه گوجونه ایدی. آنجاق خانیش کئچن ایکی آیی یامان کورلوق چکمیشدی. چوخلو بورجا دوشموشدو. آمما هر نئجه ایدی حیوانلارین سودون قوروتمامیش اونلاری گتیریب گؤگ اوتا چیخارتمیشدی. بو مدّتده ایکی یـول آروادی بیر یـول‌دا اوغلانی دؤیموشدو. نئـیله‌یه ایدی، یـئر برک اولاندا اؤکوز اؤکوزدن گؤرر. خانیش چه‌لیگین گؤتوروب ساغ قیچین چکه‌ـ چکه سؤیودون کؤلگه‌سینده قورولان اوجاغین یانینا کئچدی. کوره‌گین سؤیودون کؤلگه‌سینه سؤوکه‌ییب بیر پاپیروز ائشدی. اوجاقدا کؤزه‌رن اودنان اونو آلیشدیردی.
اللی یاشین بیتیرمیشدی. ماوی گؤزلرینه اویغون اولان ساریمتیل ساچ ـ ساققالی اونون اوردو باتمیش، درد چکمیش و عینی حالدا مغرور صیفتینه یاراشیردی. گون اورتادان سوووشموشدو. آمما سحر چاغیندان شهره گئدن اوغلو هله گلیب چیخمامیشدی. خانیش دوشوندو:
– « گؤره‌سن یـئنه ده تاپا بیلمه‌دی؟ بو شوقریب‌ده یامان بوغازیما کئچدی! ».
دریندن آه چکدی. بئل ـ بوخونونداکی آغرینی یـئنیدن حسّ ائله‌دی. کؤوشه‌نین یولو اوزونو باخدی، کیمسه گؤزه گؤرسنمیردی. گؤزلرین قی‌ییب توما گئتدی:
– « آیی ـ های فلک، بوغدا بیچینینده اون ـ اون ایکی چاروانین خرورین تک‌لیگینه چاتان آدام ایندی اوتوروب یـول گودور، بلکه بیری تاپیلا اونون ایکی باردان اوتون چاتا! هئی‌ی، مصلحتیوه شوکور آللاه!».
خانیشی داریخما باسدی. بو گون سحردن حؤصله‌سیز، دالغین، بیر شئی ایتیرمیش کیمی ایدی. هر گون سحر قلیان آلتیندان سونرا حبّی‌نین بیرین آتاردی. بیرین‌ده آخشام چاغی ایشدن چیخاندا، ایندی ایسه کئچن آخشامدان حبّی قورتاریبدی:
– « لا اله الا الله، بس بو اوغلان هاردا قالدی، یانی گئنه تاپا بیلمه‌دی؟ قارا یولا، تیریئک باهالاناندان هامی چکیلیب حبّه. آی شانس ایچیوه ایت سیچسین، دریایا آیاق قویسام او دا قورویار! ».
یئنیدن بیر پاپیروز ائشدی. مریضخانادان چیخاندان سونرا خانیشدا بیر نئچه آی تیریـئک چکمیشدی. باعثی بئل ـ بوخونونداکی آغری ایدی. دوکتورلار دئمیشدیلر بو آغری زامان اؤتدوکجه اؤزـ اؤزونه توختار. آمما خانیش قهوه‌چی میرولی‌نین سؤزونه آلدانمیشدی:
– « اولار هامیسی هاوا سؤزدو، باشدان سالما ائلیرلر، سنین درمانین تکجه تیریـئکدی. گونده ایکی‌جه نفس چک! گؤر نه گؤرورسن.»
بئله‌لیکله خانیش ایلیشمیشدی تیریـئکه، آمما هامیسی اوچ ـ دؤرد آی. آنجاق بؤیوک قارداشی اونو دانلاییب دئمیشدی:
– « خانیش، تیریـئکی سال الدن! بو زهریمار بی‌غیرتچیلیک گتیرر.»
خانیشین توکلری بیزـ بیز دورموشدو: «بی‌غیرتچیلیک!» ائله او اولموشدو کی، میرولی قهوه‌خاناسینا آیاق قویمامیشدی. خانیش میر ولی‌نین نسخه‌سینی و اونون اؤزو آدلاندیردیغی « اه نئـینیم حبّی »نی بیر دفعه‌لیک آتمیشدی. آمما جسمینی اینجیدن، روحونو سارسیدان دردلرینی آتا بیلمیردی. او، بئل آغریسیندان هر کسه سؤز آچا بیلردی، آمما آدسیزـ سانسیز دردلریندن کیمسه‌یه دئـیه‌جک دیلی یوخ‌ایدی. الینه چه‌لیک آلان گوندن جماعتین باخیشلاری اؤره‌گینه نئشتر کیمی باتیردی. او، « نئجه اؤلوب قورتولمادیم آللاه! آخی نیه ساخلادین منی! » دئـیه ترحّم دویدوروجو باخیشلاردان قاچیردی. گونه‌ـ بیر جماعتدن اوزاقلاشیردی، یالقیزلیغی داها آرتیق سئویردی. کؤوشه‌نین ان سایخاش یئرلرینه سیخیلیب یـئتیم سئگاهیندا دائم ذهنینده کؤلگه‌لنن « فلک بوکوب بئلیمی انتقام آلیر مندن…» شعرینی حزین سسله اوخویوردو. آستاجاـ آستاجا، سانکی اؤزوندن باشقاسینین ائشیتمه‌گینی ایسته‌میردی.
تیریـئکی ترگیدندن سونرا گئجه یـوخوسوزلوغو خانیشین آمانین کسیردی. او گئجه‌نی صبحه‌دک پاپیروز چکیردی. دوشونور، یالنیز دوشونوردو … آنجاق یـئنیدن دوکتورا گئتملی اولموشدو. دوکتور نسخه یازاندا دئمیشدی:
– « بو حب‌لری آتارسان، بئل آغریوی واملادار، آمما یوخون مرتب اولجاق حب‌لری کسرسن. چونکی، چوخ آتماسی عارضه وئرر. »
خانیش : آنجاق« باش اوسته » دئمیشدی، آمما عارضه‌نین معناسین باشا دؤشمه‌میشدی. آمما حبّ آتما اونون باشیندا قالمیشدی. هر یـئردن اولمالی‌ایدی حبّ‌لری تاپیپ آتاردی. اؤزـ اؤزونه « بوکی، بی‌غیرتچیلیک گتیرمز » دئـییردی. خانیش دوغرودان‌دا بی‌غیرت کیشی دئـییلدی. مریضخانادان چیخاندان سونرا بیر گامیشین ایکی ائله‌میشدی. یاواش‌ـ یاواش چالیشیب بیر بالاخ ایکی اوه‌ره ده اونلارا قوشموشدو. معاشیندا چتینلیگی یوخ‌ایدی. آمما دائم اؤز ایچه‌ریسینده بیر نؤع بوشلوق حسّ ائله‌ییردی. آخی بیر زامان کندده اونون اوستونه ایشچی یوخ‌ایدی. اونون ایشلتدیگی بئلی کیمسه ایشله‌ده بیلمزدی. ائل آرخینا گئدن گونلر او ان قاباقجیل بئلدار ایدی. بئل ساپی درینلیگینده یارمالار یاراردی. بوستان آلاغیندا بیر قاریش آغیزلی، باتمان آغیریندا تیره‌شته ایشلدردی. ایمه‌جی گونلرینده دسته چکن، ایشچیلرین آپاریجیسی ایدی. «… اونو رژبر آپارماغا دؤنه ـ دؤنه قاپی یا گلن هامپالاردان دای نییه خبر یوخ ایدی؟ نییه دای اونو ایمه‌جی چاغیرمیرلار، نییه دای …نییه دای … » کیمسه سانکی قولاغینا سسلدی: « یارمانی بئل نن یارارلار خانیش، چه‌لیک‌نن یـوخ! » یوخودان آییلان کیمی دیکسیندی. آجیجاسینا گولومسه‌دی. بارماقلاری آراسینداکی پاپیروزو برکدن سوموروب تولازلادی.
سکوت کؤوشنی بوروموشدو. یالنیز حاجی اژدر اوغلو ارشدین ایشچیلرینین سسی آرابیر چلتیک‌لیکدن گلیردی. خانیشین داریخماسی داهادا بجیدله‌میشدی. جان‌سیخیجی دوشونجه‌لر بئـینینده قایناشیردی. آجی خاطره‌لر یـئنیدن باسقینا باشلامیشدی: خرمن‌لرین یانماسی. دیدرگین دوشن گونلری، چالین آچیلماسی. غریب یـئرده خسته‌خانا بوجاغیندا گؤزو یولدا قالان آنلاری بیرـ بیر ذهنینده دیرچه‌لیردی. بیلمیردی جانین هارا قویسون، نئـیله‌سین. دؤنه ـ دؤنه یولا باخیردی، نه اوغلوندان خبر واردی نه باشقاسیندان. ایسته‌دی باردانلاری چؤلده قویوب کنده گئتسین. سونرا واز کئچدی، بیلیردی کی، اوغلو گلسه بیر باشا اونون یانینا گلیب حبّ‌لری اونا یـئتیرر. بیر آندا اوها ـ اوها سسی ارشدین چلتیک‌لیگیندن اوجالدی. خانیش دوشوندو: « دیشلی مالا باغلاییبلار ها… زمینی هیروولیرلار…» هیروو وئرن اؤتگون سسله اؤکوزلرین بویون اوخشاییردی. سس کوزه‌نین سرین سویو کیمی آخیردی. خانیشین جانینا یاییلیردی. اونون پریشان روحونو دینجلدیردی. امک نغمه‌سی سانکی خانیشی چاغیریردی، اونو اؤزونه ساری چکیردی.
خانیش ایسته‌مه‌دن چه‌لیگی گؤتوروب آیاغا قالخدی. بیر آن‌جا دورومسونوب چلتیک‌لیگه دوغرو یولا دوشدو. زمی‌یه یاخینلاشدیقجا ایشچیلرین دئـییب ـ دانیشماسی داها آیدین ائشیدیلیردی. اون ـ اون ایکی نفر بئلدار زمینی ائنلی اوزون آتمالارلا بیر نئچه بؤیوک تاختالارا بؤلموشدولر. بیرینجی ایکینجی تاختالارین بازی‌لارین آتیب لک‌لرین باغلاییردیلار. ایکی نفر آتمالارین دؤشونو قیراقلاییردی. اوچ نفر بئلدار بازی‌لاری آغاردیردی. بیر نئچه نفر لک‌لرین قاراسین داغیدیردی. ارشدین اؤزو بازی‌لارا ایز قویوردو. آبی بداخلاق، اوغلو ایله بیرلیکده ایزلری اوسته‌له‌ییب بازی‌لاری سازلاییردی.
آبی اورتابوی، چال ساققال بیر کیشی‌ایدی. کؤندم بیلن، تئزدنجیل، وجهینده آمما ایستی‌اوتو مزاج و یامان سؤیوشجول بیر آدام ایدی. خانیش زمی‌یه یـئتیشنده او اوغلونو توپاراغا گؤتورموشدو:
– « اده بوغاز آرواد کیمی بئله نییه کرکینیرسن آخی؟ سال کؤنده‌سینه‌دا. آی او یـئدیگین چؤره‌ک حارامین اولسون ائله! ».
خانیش « گینه نییه اؤزوندن چیخیبسان آی مشد آبی! هامیلیغان یؤرولمایاسیز» دئیه اونلارا یاناشدی. ایشچیلر خانیشا طرف دؤنوب، « ساغ اولاسان » دئدیلر. خانیشی گؤرجک آبی بداخلاقین دردی دئشیلدی:
– « آی خانیش بو کؤپک اوغلونون اوغلو برملا منی دیغلادیر. جان آللاها وئریر اؤزون ایشه وئرمیر».
سلطان کیشی دئدی:
– « آی کیشی اؤتور اؤز باشینا قوی گئتسین. منیم او وورولموشوم بوندان‌دا بئش بئتردی. هامیسی بیر ـ بیرینین تایی‌دیرلار. وئر یـئـییم، باسدیر یاتیم. شهرین موفته چؤره‌گین یئـین کؤپک اوغلو اؤزون لئهه ـ چامیرا سالار مگر؟ آللاه وئریب سحردن آخشاما قویاسان تئللرین یاغلییالار».
آبی بداخلاقین دردی لاپ دئشیلدی:
– « بس بویور بیزلری اینک دوغوب‌دا. بودو باخ بو خانیش ایمانیندان دئسین، همین بو ایشله‌دیگیمیز زمیده قمیش ایچینده آدام ایتردی. ییرمی ـ ییرمی‌بئش ایل بوندان قاباغین سؤزودو. قیشین آخیرلاری ایدی، هاوا بالاجا قیزمیشدی. سئل ـ سو یولا دوشموشدو. قیزیل‌اؤزن جوشوردو. او ایل خانیش حاجی اژدره رژبر‌ایدی. من ده میرابچی ایدیم. خانیشلا گئتدیک چایدان سو باغلادیق. سو نه سو! قان قیزیل! لئه‌دن ییرغالانیردی. یارما دولوسو سو گتیردیک باسدیق زمی‌یه. یالان اولماسین اوچ گئجه ـ گوندوز چاریق ـ پئتاوانی آچمادیق. یـئدیگیمیز چؤره‌ک اولدو یاوانلیغیمیز چای. آمما عوضینده زمی‌یه لئه دوشدو قورشاقدان. دؤوره‌‌سینده‌کی آتما بوغازیناجان دولدو. ائله او اولدو کی قادا ـ بالا جانیزدان گئدن کیمی قمیشلرده یـئردن اوزولدو. بوتون قالدی لئه آلتیندا قویلاندی. او زامان حاجی اژدرین بوروـ بورو واختی‌ایدی. ایمان عزیز ایش قدری بیلن ایدی او. جانی ساغ اولموش ارشد نه بیلیر بیز بو زمی‌لرده نه‌لر چکمیشیک؟ دئـییر بلکه زمی ائله اولدن بئله ایمیش.»
ارشد اؤزون اوندا قویمایـیب خانیشا ساری دؤنوب دئدی:
– « خوش گؤردوک سنی آی مشه خانعلی، نه عجب! یامان باشین مال ـ حیـوانا قاریشیب. گئنه واللاه خوش سنین حالیوا. آلاغ ـ اکینین یـوخدو. دؤشون آچیقدی. آسوداسان!».
خانیش هئچ بیر سؤز دئمه‌دی، تکجه باشین ترپدیب گولومسه‌دی. ارشد دئدی:
– « سلطان! او چایدانین آلتین یاندیر! مشه خانعلی چایسیزدی!».
خانیش « سن ایشیوه یـئتیش سلطان، من اؤزوم یاندیررام» دئـیه اوجاغا یاناشیب چؤرـ چؤپ ایله اوجاغی قالاییب یاندیردی.
یازین ایلیق گونشی گون باتارا ساری ساللانیردی. خانیش زمی‌نین قیراغیندا اوتوروب ایکی الی ایله توتدوغو چه‌لیگی قیچلارینین آراسیندان یـئره دایاییب اونا سؤیکنمیشدی. او، حسرتله ایشچیلرین چالیشماسینی سوزوردو. هیرروچو اؤکوزلرین هله خام اولدوغونا گؤره هیررو مالانی آچیب حیـوانلاری اوتلاماغا بوراخمیشدی. اوزاقدان بیر آتلی زمی‌یه یاخینلاشیردی. هله زمی‌یه گلیب چیخمامیش خانیش اونو تانیدی، حاجی اژدر‌ایدی. اوجا بوی، ائنلی کوره‌ک. ایری سوموکلری اتین سیتمیشدیرسه‌ده هله‌ده قاباقکی صلابتین داشییردی. بیر نئچه ایل‌ایدی یؤرغان دؤشه‌گه دوشموشدو. گاهدان بیر چؤله چیخاردی. خانیشدا چؤخ آز اونون گؤروشونه گئدردی. چونکی اونون هر بیر دانیشیغی ـ ترپه‌نیشیگی خانیشدا خاطره‌لر اویادیردی، اوندا حسرتلر یارادیردی. واختی‌ایله حاجی اژدر کندین بؤیوک هامپاسی‌ایدی. اؤز یـئرلریندن علاوه نئچه‌لرینین‌ده یـئرینی یاریلیغینا گؤتورردی. بیر سورو مال ـ حیـوان قاپیسیندان چیخاردی. خانیش ایللر بویو حاجی اژدره منزیلچی گئتمیشدی. حاجی اژدرین اؤزو قابیل بیر ایشچی اولدوغونا گؤره ایشچینین قدرین یاخشی بیلردی. او، خانیشا دریندن علاقه بسله‌ییردی. همیشه دئـییردی: « خانیش، سن منیم جاوانلیـغیمی یادیما سالیرسان ». خرمنلر یانان ایلی‌ده خانیش حاجی اژدرین منزیلچیسی ایدی. حاجی اژدری گؤرجک او گونکو صحنه گؤزونون اؤنونده جانلاندی:
… حاجی اژدر ایله بیرلیکده کؤوشن قهوه‌خاناسینین قاباغینداکی سه‌کیده اؤتوروب قلیان چکیردیلر. ایل خوش گلمیشدی. یاغینتی‌لیغین برکتیندن دئم ده، سولودا آرپا ـ بوغدا قات وئریردی. سونبوللر جیغ دن ایدی. ایکیندی چاغی ایدی. کولک اسیردی و اونلار هر یـئردن خبرسیز دئـییب گولوردولر. بیردن بیره نرگیس اوغلو حسن آتینان یـئتیشدی. الین خرمنلیگه ساری توتوب باغیردی: « اده، نه اؤتوروبسوز، توستونو گؤرمورسوز؟ اده، دور خانیش، خرمن اؤد توتوب ائـویمیز ییخیلیب، دور!». خانیش یـئریندن سیچرادی. حاجی اژدر ایسه سرسم آیاغا قالخیب خرمنلیگه ساری گئتمزدن، دالی ـ دالی گئتدی. کیمسه قهوه‌خانادان چیخیب حاجی اژدری توتدو. خانیش بیر دیلیمه خرمنلیگه‌دک قاچدی. خرمنلیک کندین او باشیندا، تپه‌لرین دالیندا‌ایدی. خانیش خرمنلیگه چاتاندا تایالارین چوخو اود توتموشدو. ایستی‌نین شدتیندن کیمسه تایالارا یاناشا بیلمیردی. یـئل تایالاردان گؤیه دیره‌نن آلوولارین بئلین بوکوردو، آلوولار اژداها دیلی تک قونشو تایالاری یالاییب اودا چکیردی. کیشیلرین چوخو هله کؤوشنده‌ایدیلر. اوشاقلار آغلاشیر، قادینلار ساچلارین یـولوب، اؤزلرین بوداییردیلار. نه خانیش نه باشقالاری هئچ بیر ایش گؤره بیلمه‌میشدیلر. تکجه گؤزلرینین اؤنونده یانان وار ـ یوخ‌لارینین یانماسی‌ایله برابر اؤرکلری‌ده آلوولانیب یانیردی. قاش قارالاندا خرمنلیکده یانمامیش تایا قالمامیشدی. کندین بوتون تاخیلی کوله دؤنموشدو. او گئجه اوجا ـ اوجا تایالارین یانیندا فنارلارین یـئرینه کؤمور تونقالینا بنزر قارامتیل تونقاللار کؤزه‌ریردی. ناله ـ شیون سسی سحر آچیلانادک کسیلمیردی. یالنیز بیرجه سورغو کندین کدره بورونموش ائـولرینده، تنگه‌لرینده دالغالانیردی: « قیشدا تاخیلسیز نئجه اولمالی‌یـیق؟ ». کندین بوش کندی‌لری آغزین گؤیه آچمیشدی.
… حاجی اژدر آتدان دوشنده خانیش اونون آیاغینا دوردو. حاجی اژدر گلیب خانیشین یانیندا اوتوردو. محبّتله اونو سوزدو. اؤزوندن، عائله‌سیندن، کئچینه‌جگیندن سوروشدو. خانیش اون سککیز ایلده بوتون گؤروشلرینده آختاردیغی کیمی بو دفعه‌ده حاجی اژدرین دانیشیـغیندا اینجیکلیک، گیلئی ایزینی آختاردی. آمما محبّتدن باشقا بیر شئـی سئزمه‌دی. دوغرودورکی، خانیشین اؤزو خرمنلر یاناندان سونراکی گؤروشده حاجی اژدرین سؤزونه باخماماسی‌نین آغاجین یـئمیشدی. آمما اونو خسته حالدا قویوب چیخماسیندان همیشه عذاب چکیردی. سککیز ایل تامام حاجی اژدرین « خانیش! منی بو آیاقدا تک قویوب گئتمه،» سؤزو اونون قولاغیندا سسلنمیشدی. بیر اؤزونه باخاندا خانیش حاقلی‌ایدی. آمما او دؤشوندوکلرینی دیلینه گتیره بیلمه‌میشدی. حاجی اژدره دئـیه بیلمه‌میشدی کی، « سن هامپالیق حاققی آپاراجاقسان من سن آپارانین یـئددی‌دن بیرینی ». او دئیه بیلمه‌میشدی کی، « قوهون ـ قارپیز منیم اوشاقلاریمین قارنین دویورماز، منه ایل زوماری لازیمدی، بوغدا لازیمدی.»
زومارسیزلیق تکجه خانیشین دردی دئـییلدی. او ایل کنددن چوخو گیلانلیق اولموشدو. دسته ـ دسته آدام آرواد ـ اوشاغین بوراخیب غوربت یولون توتوب گئدیردیلر.
بیر هفته خانیش داواملاشمیشدی. آنجاق حاجی اژدرین ائـوینه گئتمیشدی. خرمنلر یانان گونو حاجی اژدری کؤوشن قهوه‌خاناسیندان ائـوه گتیرمیشدیلر. او، خسته دوشموشدو. چؤله چیخمیردی. حتّی یانمیش تایالارینی گؤرمگه‌ده گئتمه‌میشدی. خانیشلا حاجی اژدر قول ـ بویون اولموشدولار. نه تایادان نه خرمندن هئچ بیر سؤز دانیشمامیشدیلار. اوزون زامان سوکوت ایچه‌ریسینده خانیش پاپیروزون چکمیشدی، حاجی اژدر ایسه قلیانین. آنجاق خانیش دیله گلمیشدی:
– “حاجی عمی، حالاللیغا گلمیشم، ایسته‌ییرم من ده اوشاقلارا قوشولوب بیر طرفه گئدم.”
– “گئده‌سن، هارا، هارا گئده‌سن؟ ”
– “اؤزوم‌ده بیلمیرم هارا، آنجاق بیر یانا گئده‌رم، گؤره‌ک قسمت هارا اولور، بیر تیکه چؤره‌ک دالینجا هارا گئتملی‌ییک.”
– “خانیش گئتمه، دایان قال! آزدان آز، چوخدان چوخ. آللاه قادیردی. بوستانیمیزی آلاقدان چیخارمیشیق. بیر ایکی اوچ تیکه چلتیک‌لیگیمیز‌ده وار، بیر جور کئچینه‌ریک. آللاه روزی‌رساندی.”
– “دای اؤره‌گیم ایشه قیزمیر حاجی. خرمنلردن کئچنده قول ـ قیچیمین آرامیغی چکیلیر، اینان… یوخ، من گئتمه‌لی‌یم حاجی. دؤزه بیلمیرم دای. دؤزه بیلمیرم واللاه.”
« خانیش، منی بو آیاقدا تک قویوب گئتمه،» دئـیه حاجی اژدر گؤزون خانیشین گؤزونه زیلله‌میشدی. خانیش بیر آن دورومسونموشدو. سونرا باشین آشاغی سالیب دئمیشدی:
– « حاجی منی حالال ائله، منیم سندن هئچ بیر چشمداشتیم یوخدو. آنجاق بیرجه خواهیشیم وار. منیم او بیر گامیشیمی‌دا قوشاسان ناخیرووا. بیرده قیش اوتوندان منه‌ده بیر پای چیخاسان!»
حاجی اژدر بیر سؤز دئمه‌دن تکجه قولون خانیشین بوینونا سالیب وداعلاشمیشدی.
او گئدیش اولموشدو کی، خانیش گئتمیشدی. یـئددی آی تامام اوندان خبر چیخمامیشدی. ایل بایرامیندا هامی قاییدیب گلمیشدی، خانیشدان سوای. خانیشا چال دئیمه آغیزدان ـ آغیزا کنده یاییلمیشدی. دئـییلنلره گؤره او، کیرماندا یول ایشینده چال آچیلما سببینه یارالانمیشدی، خسته‌خانادا یاتمیشدی. آنجاق ایکی آیدان سونرا خانیش بیر دری بیر سوموک الینده چه‌لیک کنده قاییتمیشدی.
… چلتیک‌لیکده ایشچیلر ایشله‌ییردیلر. هیررو مالاچی یـئنیدن اؤکوزلری ایشه سالمیشدی. خانیش چایی دمله‌میشدی. چای هله دم آلمامیش اونون سوتولوندن بیر ایستکان تؤکوب حاجی اژدره وئردی. حاجی اژدر چای الینده گؤزلرین قی‌ییب چلتیک‌لیگی سوزوردو. بیردن چایی یـئره قویوب دئدی:
– « ارشد، سنین بو ایلکی چلتیک‌لیگیندن‌ده گؤزوم سو ایچمیر، بئله کی، باخیرام بو ایلده کئچن ایل کیمی چلتیک یئرینه سیلیف ـ دارجان بیچه‌جکسن. بو باغلادیغین لک‌لرین سویو اوچ گون یوبانسا بوتون سیلیف سه‌پیب اوتلوغا چیخاجاق. سن نه ائلیرسن، بیر منه دئی گؤروم سن هاچان ایش اؤرگشه‌جکسن. کئچن ایل دئدیم مالانی چکجه‌گین قانلی ـ قانلی چلتیگی سپ! یوباتما! بس کی، سئی ـ سئی ائله‌دین آخیر لئهی برکیتدین. آغ دیشه‌ده چلتیگی قورودوب وئردین سئرچه‌یه، بو دا بو ایلدی…!».
قوجا گئتدیکجه اؤزوندن چیخیردی. سسی اوجالیردی. زمیده کیمسه‌نین جینقیری چیخمیردی. آبی بداخلاق باشین یـئره دیکمیشدی. گؤزو حاجی اژدرین گؤزونه ساتاشماقدان چکینیردی. حاجی اژدر الین آبی بداخلاقا طرف توتوب دئدی:
– « سن‌ننم آی آبی، ایش ایشله‌مه بئله اولار؟ یوخسا خرور زمیدن چیخسیندی؟ او بؤیوک لکیوه بیر باخ! آشاغیسی اؤردک‌لیکدی. آمما یوخاریسیندا هامیسی اؤچ بارماق سو دایانیر. بونا سن لک باغلاما دئـییرسن؟ ».
آبی اودقونا ـ اودقونا دئدی:
– « دوز دئـییرسن لک بؤیوکدی. اودو باخ، او سو گولن یـئردن گره‌ک کسیله، گره‌ک ایکی بؤلونه، چؤخ بؤیوکدی».
– بس نیه دئمیرسن. دیلین یوخدو، یؤخسا «منه نه!» دئـییرسن؟
– لا الاه الا الله…اده من کؤپئی اوغلونون بوردا سؤزونه باخان کیمدی آخی؟ منی نییه دانلیرسان؟ ارشدین اؤزو ایز قویوردا. منی داش‌ش‌ش…سایمیر. استغفرالله…»
حاجی اژدر « قوجالیق یامان درد ایمیش خانیش » دئـیه، جئبیندن توتون کیسه‌سینی چیخارتدی، الی اسه‌ـ اسه چوبوغون باشین دولدوردو. خانیش حاجی اژدرین چایین تزه‌لدی. ایشچیلره ساری دؤنوب دئدی:
– «سالین الدن، گلین چاییزی ایچین!»
ایشچیلر چایا چیخدیلار. حاجی اژدر چوبوغون چکدیکجه یاواش ـ یاواش توختاییردی. کیمسه دانیشمیردی. آبی بداخلاق چایی پوفله‌ییب هوشت ـ هوشت ایله ایچیردی. خانیش گئتمک مقصدی‌ایله آیاغا قالخیب دئدی:
– « مشد آبی ائـوه گئدنده یولونو اوردان سال، کؤمکله‌شک، منیم او اوتومو‌دا چاتاخ! ».
حاجی اژدر دئدی:
– « خانیش اوتور، ایشیم وار! ».
خانیش قاییدیب اوتوردو. حاجی اژدر چوبوغون باشین بوشالتدی. سونرا خانیشا ساری دؤنوب دئدی:
– “خانیش، بئله‌کی، باخیرام بو ایش تکجه سنه باخیر. صاباح سحردن دستیرخانیوی باغلا، گل دایان ایشین باشیندا، قویما منیم اکینیم هدر اولا! ».
خانیش نئچه لحظه سس‌سیز دایانیب حاجی اژدره باخدی، سونرا دئدی:
– “حاجی، سن کی، اؤزگه‌سی دئـییلسن، من ایندی بئلی دبردممیرم، سنه نه ایش گؤره‌جه‌گم؟”
ایندی منه بئلدار لازیم دئـییل خانیش، منه کؤندم بیلن آدام لازیمدی.
خانیش سؤزو باشا دوشمه‌ین کیمی یـئنه حاجی اژدره باخدی. حاجی اژدر سؤزونه داوام ائتدیردی:
– «اوتوردوغون یـئردن آیاغا دورمیاجاقسان، گؤرست، قوی ایشی دوز گؤرسونلر. سنین دانیشماغین کفایتدی. ایشین عیب ـ ایرادین دئسن بسدیر.”
خانیش داها بیر سؤز دئمه‌دی. حاجی اژدر آیاغا دوروب آتینا ساری گئتدی. آتینا میننده دئدی:
– « ارشد، صاباحدان نفر قویارسان، خانیشین اوتون بیچر، تؤکر قاپیسینا! ».
ارشد « باش اوسته » دئدی.
او گون آخشام چاغی خانیش چارواسین قاباغینا قاتیب ائـوه گئدنده سانکی یـونگوللشمیشدی. حسّ ائله‌ییردی چه‌لیک‌سیز ده یول گئده بیلیر. قاش قارالاندا ائوه یـئتیشدی. آرواد سفره‌نی سالمیشدی. جوققولتو‌ایله قاینایان سیماوارین یانیندا اوتوروب ارینین یولونو گؤزله‌ییردی. اوغلو حب تاپا بیلمه‌دیگینه گؤره او بیری اوتاقدا اؤزون یوخولوغا وورموشدو. خانیش ال ـ آیاغین یویوب سفره‌نین باشینا گلدی. اوشاقلار بیر ـ بیر سفره‌نین باشینا دوزولدولر. خانیش آروادیندان سوروشدو:
– « صابر شامین یـئییب یاتیب؟».
آرواد « یؤخ» دئـیه جاواب وئردی. خانیش اوغلونو سسله‌دی:
– « اوغلان دورگل چای ـ چؤره‌گیوی یـئی، شامسیز یاتما!».
هاچاندان هاچانا صابر اوتاغا گلدی. کؤلگه کیمی سوزولوب سفره‌نین قیراغیندا اوتوردو. خانیش ایشتاهلا چوره‌گین یـئدی، چایین ایچدی. سونرا آیاغا دوروب تؤوله‌یه گئتدی. مال‌لارین یـئمین تؤکوب یـئرین ساهمانلادی. اوتاغا قاییداندا صابر بیر بوجاقدا یورغانی باشینا چکیب اؤزونو یوخولوغا وورموشدو. آناسی‌ایسه چیراغ ایشیغیندا توخومما توخویوردو. خانیش یاتاغینا اوزانیب دئدی:
– « اونو سال الدن، دور، یات! صاباح مال‌لارا اؤزون باخاجاقسان. سحر ائرتئـیکن منیم‌ده دستیرخانیمی باغلا! ایشه گئده‌جگم ».
آرواد سوروشدو:
– « نه ایشینه؟ ».
خانیش « حاجی اژدرین ایشینه، چلتیگه » دئـیه یورغانی باشینا چکدی. آرواد داها بیر سوال سوروشماقدان چکیندی. هله اون بئش یاشین بیتیرمه‌میش صابر، یورغان آلتیندا کیریییب قالمیشدی. اونون قوش اوره‌گی کیمی چیرپینان اوره‌گی‌ایله برابر بیر سؤال‌دا ذئهنینده چیرپینیردی:
« نه اوچون ده‌دم حب‌دن بیر شئـی سوروشمادی؟ بس نییه منه هئچ بیر سؤز دئمه‌دی؟! »
