داستایوفسکی‌نین «اوخشار» رومانی‌نین ایلک نشری باشقا بیر آدلا چاپ اولدوغو زامان، مشهور روس تنقیدچیسی ویساریون بئلینسکی بو کیتابی ضعیف بیر اثر آدلاندیراراق تنقید ائدیر. سونرالار داستایوفسکی‌نین بو اثره وئردییی دَییشیکلیک‌لر، تنقیدچی‌نین تنقید ائتدییی مقاملارین دوغرو اولدوغونو تصدیقله‌دی. یازیچی بو دفعه اثرین آدینی «اوخشار» قویاراق هم تنقیدچی‌لرین، هم ده عادی اوخوجولارین ماراغینی قازاندی. اثرین یئنی واریانتیندا نیکولای گوگول-ون «اؤلو جانلار» اثری‌نین تأثیری اولسا دا، انسان روحونون درین‌لیینه بیر پسیخولوق کیمی دالماسی، اونو نه تکجه باغیمسیز بیر اثر، حتتا انسان روحونون آنلارینی عکس ائدن دونیانین اَن اؤنملی اثرلریندن بیرینه چئویردی. بو، او درجه‌ده اؤنملی ایدی کی مشهور متفکر زیگموند فروید، بو اثرده یازارین شیزوفرئن اولدوغونو دئمکدن چکینمه‌دی. اثرین باش قهرمانی یاکوو پئتروویچ قولیادکین ساده‌لییی و اوره‌یی یوخالیغی و اوتانجاق‌لیغی ایله یاناشی هر شئیی خئیرخواهلیقدا گؤرور:
«من ساده آدامام. ایچیم نئجه دیرسه، چؤلوم ده ائله. ساده و پاریلتی‌سیز. هه، بئله‌یم…» (ص ۲۰).
«ناموسون، لیاقتین آز قالا اؤزو اولان بیزیم دوروست جناب قولیادکین اوتاندیغینیدان، خجالتدن کیمسه‌نین اوزونه باخا بیلمیر (ص۱۶۰).
بوتون ساده‌لییی ایله یاناشی هئچ کیمی بَینمه‌ین کوبارلار کیمی داورانیشا صاحیب اولدوغونو دا گیزلتمیر. او اوزدن ده اؤزونو هامیدان فرقلی بیلن بو مأمور اؤزوندن باشقا هر بیر کیمسه‌نی فتنه‌کار، حیله‌گر و یالتاق سانیر. بو انسان هر بیر شئیه قارا یاخمالارلا، قلبی قارالیقلا یاناشیر. حیس ائدیرکی پئتئربورق کیمی شهرده هامی اونو ایزله‌ییر، اونا حیله‌لر ایشله‌ده‌رک علیهینه‌دیر. او، اؤزونو حکیمه گؤستریر. بوندان بئله چیخیرکی حقیقتا او شیزوفرئن آدام‌دیر. روحی خسته‌لییی واردیر. بونو، بیز حتتا اونون حکیمله داغینیق شکیلده دانیشیغیندا دا گؤروروک:
«یوخ، کریستیان ایوانوویچ، بو صحبتی باشقا… داها مناسب بیر واختدا دانیشاریق… بعضی‌لرینین ماسکاسی ییرتیلاندا… او واختاجان گؤزله‌یک…» (ص ۲۴).
بئله نظره گلیرکی او، حتتا حکیمین توصیه‌لرینی ده قولاق آردینا وورور. حکیمین سؤزلرینی سانکی ائشیتمیر. یالنیز اؤزونون تصووراتیندا یاراتدیقلارینی گؤرور. اونلارلا قارا یاخمالار ائدیر. بو قارا یاخمالار، اونون قارشیسیندا باشقا بیر اوبراز یارادیر. اؤزونه قارشی اولان «اوخشار» اوبراز. اؤزونو ساده، خئیرخواه کیمی تانیتدیردیغی حالدا (و بو اوبرازلا دا هامی‌نین رغبتینی قازانیر) اؤز داخیلینده تام قورخودا یاشایان اییرنج و چیرکین نیتلی بیر اوبرازا اوخشادیر. بو «اوخشار» اوبرازین بئزدیریجی خصلتی، اصیل خوش‌نیتلی اولان قولیادکین اوبرازینی دا گؤزدن سالیر. یازیچی «اوخشار» اوبرازینی بئله تصویر ائدیر:
«او اصلینده سویو-کؤکو اولمایان بو آدام یئرلی-یئرسیز اصیل-نسبی ایله اؤیونرکن، اصیل‌زاده و عالیجناب داورانیشدان چوخ اوزاق بعضی حرکتلر ائدرکن حقیقی جناب قولیادکین بخت‌سیزلیینه بویون اَییر… سَکیده آرخاسینا باخمادان یویوررکن، هر دفعه آیاغینی یئره قویاندا یئرین آلتیندان اونون کیمی اخلاق‌سیز، اونون کیمی اییرنج بیر شئی اؤز اوخشارلاری دالبادال یئرین اوزونه چیخیر و آرخاسینجا قاچیردیلار. سونرا لاپ غاز سوروسو کیمی بؤیوک جناب قولیادکینین آرخاسیندا دوزولن‌لرائله چوخالیردی کی، زاواللی یاکوو پئتروویچ آددیم آتا بیلمیردی» (صص ۱۶۰-۱۶۱).
* اوخشار / داستایوفسکی / کؤچورن رحیم خیاوی / بیرینجی چاپ ۱۴۰۰/ پارلاق‌قلم نشرائوی.
