دیلیمیز، شعریمیز
همت شهبازی
آنا دیلیمیزده یازیلان شعرلر ایستر ایسته‌مز بو دیلین اؤزل‌لیکلرینی منیمسه‌یه‌رک یاشادیر. کئچمیشده ادبیاتیمیز، چوخ فاخر و دوغما اولمایان بیر دیلین اؤزل‌لیکلرینی داشییردی. بو دیلین دیریلیینی، یوموشاق یاشامینی یالنیز بیز شیفاهی دیلیمیزده گؤروردوک. یازیقلار اولسون کی شیفاهی دیلله ادبی دیلیمیزین پارالئل و قوشا ایلگیسینی اؤزللیکله کلاسیک ادبیاتیمیزدا چوخ آز مقاملاردا شاهید اولوروق.
بو گون دانیشیق دیلیمیزده کی سؤزجوکلر نسنه‌لشمه‌یه (شی‌زدگی، شی‌وارگی) طرف گئدیر. نسنه‌لر ایسه فارس- عرب سؤزجوکلریندن علاوه باشقا دیل‌لردن گلن سؤزجوکلری ده چئوره‌ییر. بو هم گونئیه هم ده قوزئیه عاییددیر. صنایعلشمه‌نین گوندن‌گونه گلیشمه‌سی و یئنی نسنه و مئتال‌لارین یارادیلماسی دیلده ده اؤز ائتکیسینی بوراخیر. دیل ایستر-ایسته‌مز اؤزونون چاغداشلیغینی یانسیتماسی اوچون بو نسنه‌لردن یارارلانماق مجبوریتینده قالیر. ایندیلیکده بو دیلدن ادبیاتدا نئجه یارارلانماق اولار؟ ادبیات دئینده بورادا دیلین باشقا گؤره‌وی (وظیفه) گؤز اؤنونه گلیر. بونو گله‌نکسل بؤلمه‌یه دایاناراق “ادبی دیل” آدلاندیریریق هله‌لیک. آنجاق یئنی دونیادا، ادبی دیلله دانیشیق دیلینین اوخشارلیغی دیلین ایکی یؤنه بؤلونمه‌سیندن بیزی اوزاقلاشدیریر. چونکو دانیشیقدا استفاده اولونان نسنه‌لشمیش دیلدن ادبیات دا ائله یارارلانیر. اسکی چاغدا سؤزجوکلر جیلالاناراق اونلارین آراسیندا آیری‌سئچکی‌لیک وار ایدی. ادبیات اؤزو اوچون دیل سئچیر و بعضی سؤزجوک و آنلاییشلاری ایشلتمه‌یه قاداغالار قویور. آنجاق یئنی دؤورده، حتتا اسکی سؤزجوکلرین گله‌نکسل آنلاییش و دئییم یؤنته‌مینی ده دَییشدیریر.
شعرین نسنه‌لشمه‌سی‌نین قارشیسینی آلان اساس عامیللردن، سؤزجوکلرین یئنی‌لیینی قبول ائدرکن اونون یاشام دایره‌سینی گئنیشلندیرمکدیر. بئله کی، اگر نسنه‌لر عینی ایله اؤزونو گؤستریرسه اوندا، شعرسل‌لیک آرادان گئده‌جکدیر. بونا گؤره اونون نسنه حیاتینا یالنیز تصویر و استعاره ایله سون قویماق اولار. بئله اولان حالدا، سؤزجویون گونده‌لیکده داشیدیغی گئرچک آنلام، استعاره‌لرین، مجازی حیاتیندا یاشانماغا و گئنیشلنمه‌یه باشلاییر. بو دا شعر دیلینی، نسنه دیلیندن اوزاقلاشدیریر. نسنه دیلینین یئنی سسی، یئنی قورولوشو واردیر. آنجاق بونلاری، یئنی اولاراق هئچ بیر دَییشیکلیک و بدیعی‌لیک وئرمه‌دن ایشلتمه‌سی، شعر دیلینین آشاغی سوییه‌یه دوشمه‌سینه گتیریب چیخاراجاقدیر.
شعرین دیلی، نسنه‌لر، قاوراملاردا هم تضاد یارادیر هم ده اونلاری بیرلشدیریر. داها دوغروسو هایدگئر دئمیشکن: «شعر “اویون” مکانی‌دیر. اویون هرنه‌یی اؤزونون اولدوغو یئرده اولماسی آنلامیندادیر. شعر دونیا ایله بوتون نسنه‌لر آراسیندا اولان چاتلاری آرادان قالدیریر… (ساختار تاویل متن ص ۵۵۷ )
طبیعی‌دیر آیدینلارین اؤنملی وظیفه‌سیندن بیری ده دیل سوروملولوغودور. بو دورومو گؤروب سئز‌ن آیدینیمیز او جومله‌دن شاعیرلریمیز بیر چیخیش یولو تاپمالی‌دیر و بعضن ده بونو دا ائدیر. آنجاق اساس پروبلئم و ان وئریملی ایش، یوخاریدا دئدییم ادبی دیلله دانیشیق دیلین یاخینلاشما مسئله‌سییله یاناشی قراماتیک دوغمالیق یاراتماق مسئله‌سی‌دیر.
دانیشیق دیلیمیزی اؤزگه‌لشدیر‌ن سؤزجوکلرین نسنه‌لشمه‌سی و گئرامئرجه باشقا دیلین گئرامئر اؤزل‌لیکلرینی قبول ائتمه‌سی‌دیر. البتده گئرامئر اؤزگه‌لشمه‌سی آرتیق بیر سیرا شعرلریمیزه ده کؤچورولموشدور. بو حاقدا “نقد شعر معاصر آذربایجان” کیتابیمین “بیان قرینه‌ساز” بؤلومونده یازمیشام. بو گونکو دورومدا ایسه، شعریمیزین دیلی پارادوکسلو بیر آشاغی-یوخاری سوییه ایله بالانسدادیر. اؤیونوله‌سی دورومدا یاشاندیغی حاللاردا وار. دیلین احتیاطلاریندان دیل خئیرینه استفاده ائدیله بیلمه‌ین حاللاردا وار. ادبی بیلیم‌لر و یئنی تئوری‌لرله تانیش اولان یازار و شاعیرلریمیزین ادبی بیلیمی آرتدیقدا یئنی فضالارا احتیاج دویولور و بو یئنی فضارلار ایسه دیلده اؤزو اوچون یئنی فضالار قازانیر. بو حالدا یالنیز دیل احتیاطلارینا قاییدیش پروبلئمی‌نین چؤزولمه‌سینده یاردیمچی اولاجاقدیر. عکس حالدا ایسه ادبیاتین گونده‌مه گتیرمه‌سینده ایلگی قاتماق فاکتورونو ایتیره‌جکدیر. فضولی دئمیشکن “علم‌سیز شعر، خرجی حسابی اولمایان دوواردیر”. ادبیاتیمیزین گلیشمه‌سینه یاردیمچی اولان ایسه بو بیلیکدن نئجه یارارلانماسی‌دیر.
