قارانلیق گئجه‌لرده ایشیقلی مایاق
نریمان ناظم
“صفرخانین خاطره‌سینه”
یایین قیزمار گونلرینده خوزستانین گئنیش دوزلرینه یولون دوشرسه، اورادا – یورادا تکدن بیر هوندور بویلو ، قول لو – بودا قلی نهنگ آغاج لار گؤررسن.
“ کنار konar “[۱] آدیلا آدلانان بو آغاجلار گوم- گؤی ، طراوتلی یارپا قلاریلا سنی اؤزونه ساری چکه‌جک. گئنیش کؤلگه سینده سیغیندیراجاق سنی. سرینلی‌ییندن باریندیراجاق و روحونو ، جیسمینی اوخشایاجاقدیر.
بو آغاجلار زامان – زامان منی دوشوندوروب : بیر حالدا کی باشقا آغاجلار ایستی‌نین شیدتیندن دیز چؤکور، یارپاقلارین سارالدیب، گونشین آیاغینا تؤکور، بوآغاج یاندیریجی گونشین قاباغنیدا نئجه دایانیر؟! اؤزو سوسوزلوقدان، قیزمارلیغدان یانا – یانا ، گؤم – گوی یارپاقلارینی قوروماقلا اؤز قوینوندا ایستی‌دن اوسانمیش کیمسه‌لره سیغیناجاق ، دینجه له‌جک یئری یارادیر؟! ائله بونا گؤره‌‌ده اولو روحلو ، جانلاندیریجی نادیر انسانلارین آدی چکیلنده ایستر– ایسته‌مز بو آغاجلار منیم گؤزومون اؤنونده جانلانیر. “ صفر خان “ بئله بیر نادیر اینسانلاردان ایدی.
آمما صفرخان قیزمار چوللرین سیغیناجاغی اولمادی . او شاختالی ، چووغونلو چاغلاردا یانار اوجاق ، قارانلیق گئجه‌لرده ایشیقلی مایاق اولدو، اوتوزونجو ، قیرخ‌ینجی و اللینجی ایل‌لرده ار ایگیت‌لره یئنیلمز دایاغ اولدو . اولا بیلسین کی او ایل‌لر سنین خاطیریندن پوزولموش اولا ، یادا او ایل‌لری سن کؤکوندن گؤرمه‌‌میش اولاسان . بس گله‌سنمی او قانلی – قادالی ایل‌لری آذربایجان شاعیری نین ایفاده‌سینده بیر داها خاطیرلایاق [۲] :
گئجه دیر.
قارا قیش بیر گئجه دیر.
سازاق‌ایسه ،
اوغولدویا- اوغولدویا ،
تئلی‌گراف تئل‌لرین سسلندیرمکده‌دیر.
مئشه ده ،
اونون اسمه‌سیندن سینان بوداقلارین
سینفونیاسی ،
نه جان سیخیجی ،
نه غملی دیر ،
لاپ دینمز بیر گئجه دیر.
قوجونورسان ! قوجونورسان !
اولمایا
سن ده ،
“ من یوخ ! “ دئیه دالا چکینیرسن؟!
دالدا یئردن
ایشیق دوشمز ،
ان قارانلیق گئجه لره.
ایشیق ،
قانلی خنجرین آغیزیندان آخار
قارا گئجه لره .
ایشقی ساچین !
ایشیق ساچیلار .
دان یئری سوکولر
ایشیق ساچیلار
ایشیق ساچیلار.
بو شعرین سون بندی سانکی صفر خانین اؤز آغیزیندان دئییلیب. اوتوز ایلدن آرتیق اؤزونه مخصوص یول ایلا دؤیوشن، “ یوخ “ سؤزونو دوستاقلار آغیزیندا بیر شعارا چئویرن ، قازامات ایچره دوستاقلارا سیرداش ، دیشاریدا ایسه دویوشچولره یول یولداشی اولان صفر خان ، زامان – زامان سیناقلاردان باشی اوجا چیخدیقدا، اؤز متانتلی داورانیشی‌لا ایگیت‌لری دایانیشا چاغیردی. قفسده قالمیش اصلان کیمی مفتیل‌لری جایناقلایاراق، باغیر – باغیر آزادلیغی باغیردی.
ائل سوزودور “ درد بیر اولسا چکمه‌یه نه وار “. ایل لر بویو عائله‌سیندن خبر سیز، هئچ بیر گؤروشچوسو اولمادان ، بیرجه قیزی‌نین‌دا اوزونه حسرت ، او زینداندان بو زیندانا ، او ایشکنجه‌گاهدان بو ایشکنجه‌گاها چکیلمه بیر یاندا قالسین، یوزلر ایگیت ارین، سئودالی اینسانین، وطنداشلاری‌نین، مسلکداشلاری‌نین بیرم – بیرم دؤزولمز ایشکنجه‌لره ، خیففت‌لره معروض قالماسینی، شاللاق آلتیندا ازیلیب، بند اوزونو دیزین – دیزین سورونمه‌سینی، … مینلرجه بئله دهشتلی ماجرالارین شاهیدی اولماق، اونون اؤزونون ایشکنجه اولماسیندان قات – قات آرتیق سارسیلدیجی اولا بیلردی.
بیر اینساندان نه قده‌ر طاقت اومماق اولارمیش؟ نئچه‌لری ایله ویدالاشیب گوره‌سن بو آدام ؟ آیلار، ایل‌لر بویو زیندان شرایطینده بیر لیکده یاشادیغین، دئییمینه ، دورومونا، دویغو- دوشونجه‌سینه ایسینیشدی‌یین بیر آداملا بیردن – بیره آیریلماغین ، تنهالیغا، یالقیزلیغا دالمانین چتینلی‌یینی بئله آیریلیغلارا اوغرامیشلاردان سوروش! و نه قده‌ر دؤزولمزدیر کی بو بویونونا ساریلدیغین آدامی گولله‌لنمه مئیدانینا یولا سالاسان، اونون سون باخیشینی، سون سؤزلرینی و … نه ته‌هر یا دیرغایاجاقسان؟! عؤمور بویو اونلاریلا یاشایاجاقسان سن؟! بو یارا زامان- زامان اوره‌یی‌نین باشیندا قوور ائده‌جک. هر بهانه‌ایله دئشیله‌جک، سیخاجاق جایناغیندا سنی.
بیر اینساندان نه قده‌ر طاقت اومماق اولارمیش؟ صفرخانین بوینونا ساریلیب، ویدالاشیب گولله‌لنمه مئیدانینا یولا سالدیغی ارلرین هانسیندان دئییم من؟! بیری بیریندن داها ایگیت، بیری بیریندن داها شرفلی، داها ایناملی عاشیق اینسانلارین هانسیندان دانیشیم من؟ بو فیرقته، بو دهشته نئجه دؤزدو او؟!!…
آمما گوردوک کی دؤزدو، دایاندی او، سیلدیریم قایا کیمی سینه گریب، “ یوخ “ دئیه‌رک شاختانی ، چووغونو سارسیتدی، “ایشکنجه‌گاهلار فاتحی“ عنوانینی قازاندی و نهایت اسطوره‌یه چئوریلدی صفر خان.
خالق “صفر خان“ لاری اسطوره‌یه چئویرمه‌سین نئیله‌سین؟ ساپی اؤزوندن اولان بالتاایلا کؤکو قیریلان بیر میللت اؤز صداقتلی اوغوللارینا نییه گوونمه‌سین ؟ دؤنه – دؤنه آرخاسیندان خنجرله‌نن بیر خالق نه اوچون اونا اینسانا لاییق یاشاییشی آزریلایانین قدرینی بیلمه‌سین ؟ بو میللت یوزلرجه “صفر خان“ لار دوغوب، بسله‌ییب ، هه‌له‌ده دوغاجاق، هه‌له‌ده بسله ییب یاشاداجاق . چونکو صفر خانی “صفر خان“ ائده‌ن دوروم هه‌له‌ده یاشاییر. شاعیر سحر دئمیشکن :
چکر هه‌له سون سحرین آچیلماسی……..
آمما ندنسه بیر سووال داییما منی دوشوندورور: گوره‌سن “ صفر خان “ لار تکجه قهرمانلیق عنوانین داشیماغا بئله بیر تضییقاتا قاتلاشدیلار ، یوخسا باشقا بیر سئودا باشلاریندا واریمیش اونلارین؟!
صفر خان ایران تاریخی بویو دوغولوب، بسلنمیش نادیر قهرمانلاردان ایدی کی شهادت فخرینه ناییل اولمادان، اؤز دیریلییینده خالقین معنوی حمایه‌سین و درین حؤرمتین قازاندی، آمما اونون عؤمرونون سون گونلرینده اونونلا اوتور – دور ائله‌ین آداملارین دئدییینه گؤره، صفرخانین هئچ بیر زامان اوزو گولمه‌دی . کئچمیشینه ذره‌جه قده‌ر اؤیونمه‌دن، تکی اؤز متانتی آغیرلیقدا حسرتی ، نیسگیلی داشییا- داشییا بو دونیادان کؤچدو.
منجه شهید اولان قهرمانلاریمیزین چوخوسو ایسه سون لحظه لرینده بئله بیر احوال- روحیه‌دیمیشلر. اونلار اورکلرینده قالاق- قالاق نیسگیل، گوزلرینده ایسه گله‌جه‌یه شعله چکن اومیدایله ابدیته قوووشوبلار.
بونون سببی البته بللی دیر. اونلار اوز ایستک‌لرینه چاتمادیلار، باشلارینداکی سئودانی دوغرولدا بیلمه دیر، نه اوچون؟ بونو دوشونمه‌لی‌ییک و عینی حالدا بیر باشقا سووالادا جاواب وئرمه‌لی‌ییک : هاچانادک بو میللت قهرمان دوغوب ، بسله‌یه‌جک و اونلاری مئیدانا یوللایاجاق و بوتون آرزی – ایست‌کلری نین دوغرولتماسینی اونلاردان اوماجاق؟ هاچانادک … ؟
بونونلا بئله بیز بوتون قهرمانلاریمیزین عزیز خاطیره‌سین اوره‌ییمیزین ان درین قاتلاریندا یاشاداجاغیق و اونلارین شرفلی یاشاییشینا باش ایه‌جه‌ییک.
عشق اولسون او اینسانلارا کی یاشادیلار، آمما یاشاییشا یئییلمه‌دیلر ،زمانه‌یه اییلمه‌دیلر.
ایضاح:(موللیفدن)
[۱] سیدر آغاجی
[۲] بو شعری اللینجی ایل لرین اوللرینده شاه زیندانلاریندا ایشکنجه آلتیندا اولان بیر آذربایجانلی ایگیدین آغیزیندان ائشیتمیشم. او بو شعری قوشانین آدین منه دئمه دی . نه بیلیم بلکه ده اوزونون شعری‌ایمیش ، یوخسا باشقاسینین، آنجاق تکجه شعری منه اوخودو. سونرالار من بو شعری نه بیر یئرده اوخودوم ، نه ائشتیدیم . بونا گوره ده، ائله اونو ائشتیدیگیم کیمی گتیرمیشم. حتی بیر ایکی سؤزون یانلیش اولماسینا احتمال وئردیکده، ال وورمادان، اونو بیر امانت کیمی سیزه چاتدیریرام. – ن . ن
