«جوشغون» یا «شوشقون» آذربایجان توی‌لاریندا اولان یادیرقانمیش رسم‌لر و گلنک‌لردن‌دیر. جوشغون کلمه‌سی جوشدورماق مصدریندن: آتی جوشدورماق، چاپماق معناسیندادیر. آذربایجان توی‌لاریندا یئددی گونوز، یئددی گئجه توی چالینار، یاللی گئدیلر، عاشیق اوخویار و شنلیک ائدیلردی. آلتینجی گئجه- حنا گئجه‌سی- تویون لاپ شورلو گئجه‌سی و یئددینجی گون -گلین چیخارتماق- گونو تویون لاپ قیزغین گونو ساییلاردی. بو گونده، گلینی آت بئلینه میندیریب، آتاسی ائویندن قایناتاسی ائوینه گتیرردیلر. آذربایجان ائللری ایناملارینا اساسا « آت مراددی.» بو اوزدن گلینین آت بئلینه مینمه‌سی و آتین بئلینده عؤمور-گون یولداشینا قووشماسی اونون مرادلارینا چاتماسی اوچون بیر گوسترگه‌دی. بونا گوره «آت بئلینده گئتمک» آذربایجان قیزلاری اوچون بیر «دعا دئییم» شکلی تاپیب. آغزی دعالی آغ بیرچک ننه‌لر گلین‌لیک حدینه چاتمیش خانیم قیزلارا دئیردیلر: قیزیم آت بئلینده گئده‌سن… منه بیر ایچیم سو وئر.
ار ائوینه، آت بئلینده گئتمه‌ین قیزلار دا اولوردو. اونلاری قاچیردیردیلار. بئله بیر ائولنیش آذربایجان ائللرینده بیر نوع دوشگونلوک ساییلاراق خوش قارشیلانمیردی، آما هر حالدا مشروع و قبول اولونان بیر سایاق ایدی. جوانلار بعضا یوخسوللوق و بعضا عائله‌لرین راضیلاشمادیغینا گوره بو یولو سئچمه‌لی و سینامالی اولوردولار.
گلین چیخارتما گونونون چئشیتلی دب‌لری و رسم‌لری وار ایدی کی اونلارین بیری جوشغون یا شوشقون چیخارتماق ایدی. بو گله‌نک بئله ایدی:
گلین گتیرمک اوچون آغ ساققال‌لار و آغ بیرچک‌لرله یاناشی ائلین جاوان‌لاری دا اؤز آت‌لاری و البته لاپ یاراشیقلی گئییم‌لری ایله قیز ائوینه گئدردیلر. ائله کی گلین آت بئلینه میندی، قیز ائوی جوشغون‌لار دسته‌سی‌نین آتلاری‌نین بوینونا قیرمیزی یایلیق‌لار باغلایار، بئله‌لیکله اونلاری آغیرلایاردی. گلینین آتی سلام صلوات، گولله‌لرین آچیلیشی، آیدینلیق اولسون دئیه دالیسیجا سو سپمک و آیری دب‌لرله یولا چیخان همن، جوشغون‌لار آتلارینی جوشدوروب، بئی ائوینه ساری جوماردیلار. بو هیجانلی بیر یاریش ایدی. بو یاریشدا ائلین سوبای جوان‌لاری اشتراک ائلردیلر. یاریشی شورلاندیرماق، هابئله گنج‌لر آراسیندا احتمالی داوا- دالاش‌لاری یاتیرماق اوچون بیر نئچه یاشلی و باجاریقلی آت مینن ده اونلارا قوشولاردی، آما اونلار معمولا یاریشین سون لحظه‌لری دالی چکیلیب میدانی جوانلارا وئرردیلر؛ آخی بو یاریش جوانلار اوچون بیر معنادا، اؤلوم- دیریم یاریشی ایدی.
جوشغون‌لارین گلمه‌سی توی ائوینده بؤیوک ماراق و هیجانلا گؤزلنردی. خصوصا گنج قیزلار بو یاریشدا نشانلی‌لاری یا نشانلادیقلاری اوغلانلارین اوغورلارینی گؤزلدیک‌لرینه گؤره ایکی قات توویشنه چکردیلر. بیر چوخ قیزلار ایسه نشانلایاجاقلاری اوغلانلاری بو یاریشدا سئچه‌جک‌ایدی‌لر. (فوتبال مربی‌لری یاریشلاردا اویونچو سئچن کیمی!).
جوشغون‌لارین گلمه‌سی، گلیننین گلمه‌سی‌نین موشتولوقچوسو ایدی. گؤره‌ک نمیری کیم گتیره‌جک؟ بو سورغو دؤیونن اوره‌ک‌لرده دفعه‌لرله تکرار اولوردو. نمیر ایسه همان قیرمیزی یایلیق ایدی کی قیز ائویندن جوشغون‌لارا وئریلمیشدی. نهایت جوشغون‌لار گلیب چاتاردی. اونلارین گلیشی توی زیرنانین مخصوص چالقیسی، گولله‌لرین آچیلیشی و توی آدامی‌نین گورولتولو آلقیشلاری ایله قارشیلاناردی. نمیری گتیرن بیرینجی اوغلانین آتی خصوصی قارشیلاناردی. ییگین آتاسی قاباغا چیخیب، نمیری گتیرنه بیر کله قند یا بیر قوچ، بلکه ده بیر اؤکوز باغیشلاردی. بعضا دا یاشلی بیر قادین ایره‌لی کئچیب نمیری گتیره‌نین بوینونا قیرمیزی بیر یایلیق سالاردی. بو یعنی: قیزیمیزی سنه وئرمه‌یه حاضیریق.
جوشغون یا شوشقون رسمینه آذربایجانین بعضی یئرلرینده «سوره‌ک» ده دئییرلر. سوره‌ک، سورمک ریشه‌سیندن: آت سورمک، آت مینمک معناسیندا. بویوک شاعر صمد وورغونون بو مصراعلاریندا جوشغون یا سوره‌ک رسمینه اشاره‌لر وار:
بیر یئرده دینجه‌لیب دورمادین بیر آن
کئچدین دره‌لردن، آشدین داغلاردان
گاه قیلینج اویناتدین گاه نشان آتدین
توراجلی چوللرده سن آت اویناتدین
سن ده ایگیدلرله چیخیب سوره‌گه
توی‌لارین نمیری منیم‌دیر دئیه
اؤز کهر آتینی چاپدین دؤرد نالا
قویمادین نمیری باشقاسی آلا…
جوانلاریمیز، تویلاریمیزدا جوشغون دبینی دیریلتسه‌لر، آی اولار.
