دونیا شاعری آنا آخماتووا
(۱۸۸۹-۱۹۶۶)
حسن ایلدیریم
نه رحمت اومدوم یاد سمالاردان
نه یاد قانادینـین آلتینا گیردیم.
خالقـیم قارا گونه دوشدویو زامان
اورادا خالق چکنی، من‌ده چکیردیم.
آنا آخماتووا گؤرکملی روس شاعری، ۱۸۸۹-نجی ایل قارادنیز ساحیلینده اودسا لیمانـینـین یاخینلیغیندا یئرلشن «بالشوی فانتان» قصبهسینده دونیایا گؤز آچدی. آتاسی گمی مهندسی‌ایدی. آخماتووا آنا- باباسی احمد (روسجا: آخمات) تاتار ایدی. آنا بیر یاشیندا ایکن عایلهسی چارسکوسلویا، لنینگرادین حومهلریندن ساییلان بیر کنده کوچورلر. بو کند اشراف طبقهسینین استراحت یئری ایدی. مشهور کاترین سارایی چارسکوسلودادیر. واختیله بویوک روس شاعری پوشکین گنجلیک ایللرینی بورادا کچیرمیش ایدی. آخماتووا اوزونون قـیسا ترجمه-ی حالیندا بو حاقدا یازیر:
«من چارلی چاپلین، کورتیزر سوناتی و ایفل قولـلهسی ایله یاشیدام. بیر یاشیندا ایکن شاهلیق کندینه کوچدوک. اورانـین باغ- باغاتلاری، یام- یاشیل گنیش پارکلاری، اوجسوز- بوجاقسیز اوتلاقلاری، جیدیر دوزلری، چشید- چشید آتلار و… بونلارین هامیسی منیم یادداشیمدا هله ده یاشاییر. بونلار حاقدا من چارسکوسلو حقینده یازدیغـیم منظومهده سؤز آچمیشام. ایلک دفه اوخوماغـی تولستویون یازدیغـی الیفبادان اویرنمیشم. بئش یاشیمدا فیرانسیزجا دیل آچمیشام. چونکی من چوخ ائرکن اؤزومدن بؤیوک اوشاقلارین معلیمهلرینه قولاق آسیب، بو دیلی اویرهنیردیم. ۱۱ یاشیمدا ایکن ایلک شعریمی یازدیم. ۱۶ ایل اورادا یاشادیم. ۱۹۰۵-نجی ایلده آتاملا آنام آیریلدیلار. آنام بیزی جنوبا آپاردی، بیر ایل «کیف»ده درسیمی داوام ائتدیردیم. چارسکوسلونون حسرتینده بوللو- بوللو ناشیجاسینا شعرلر یازدیم…».
آنا آخماتووا ۱۹۱۰-نجی ایلده شاعر گومیلوولا ائولنیر. بال آیلارینـی پاریس، روم و آوروپانـین باشقا شهرلرینده کچیریرلر. ۱۹۱۲-نجی ایلده ایلک شعر کتابی «آخشام» نشر اولونور. بو ایلده اونون یگانه بالاسی لو دونیایا گلیر. هامان ایلده آخماتووا مندلشتام، پاسترناک، گومیلوو، تسوتایووا… «شاعرلر صینفی» آدلی ادبی جمعییت قورورلار. ۱۹۱۴-نجی ایلده «تسبح» آدلی شعر کتابی بوراخیلیر. بو کتابلا آخماتووا اوخوجولارین ماراغـینـی قازانـیر.
آخماتووانـین ایلک شعرلرینین باش مووضوسو سئوگیدیر. آیریلیق، حسرت، انتظار، یالقـیزلیق، آلدانـیش، قـیسقانجلیق کیمی دویغولارین بدیعی ایفادهسی ییغجام، دقیق، آخیجی و گؤروملو صورتده ایفاده اولونور. اونلار صمیمیلییی و طبیعیلییی ایله داها آرتـیق اوخوجو اورهیینه یول تاپا بیلیر. بو شعرلر هامیسی شاعرین شخصی حیاتـیندا یاشادیقلاری آنلاردان سو ایچیر. شاعرین یاشادیغـی حیاتی، شعرلرینده ترنّوم اولونان حیس و دوشونجهلرله سیخ باغلیدیر. او یاشانتـیلارینـی تصویره چکمیشدیر. کؤنلونون ایچ اوزونون گوزگوسودور آخماتووانـین اثرلری. بو اثرلر، انساندا کؤورک حیسّلر اویادیر. یالقـیز، اؤزونه قاپیلمیش گنج بیر عاشیقین، سئودالی عؤمرونون سئوگی ماجرالارینـی آنلادیر.
۱۹۱۷-نجی ایلده آخماتووانـین «آغ قوشلارین قاتاری» آدلی شعر کتابی نشر اولونور. بورادا توپلانان شعرلر، شاعرین بوندان اوّل نشر اتدیردییی شعرلرله تام فرقلیدیر. بو شعرلرده شاعرین اوسلوبو، دئییم طرزی دییشیلیر، مصراعلاری ایتیلشیر، سرتلشیر. آخماتووا شاهید اولدوغو فاجیعهلری، گؤردویو حادثهلری، یئنیدن شعرلرینده جانلاندیرماق اوچون یئنی- یئنی ایفادهلره، سؤزلره احتیاج دویور. ایلک شعرلرینین یومشاق آهنگی، ساده ایفاده طرزی، سئوگینین، فردی محبّتین ایفادهسی اوچون کیفایت ائدیردیسه بورادا آرتـیق فاجعه و حماسهلرین دیلینی تاپمالی ایدی. سسینی گورلاندیرماق اوچون، آغ قوشلاری (قادین اورهیینی) اژدهالارین آغزیندان خلاص ائتمک اوچون شاعره بئله گوجلو شعرلر لازیم ایدی.
«آغ قوشلارین قاتاری» کتابی او دؤور شاعرین یارادیجیلیغـیندا بیر دؤنوش نقطهسی اولسادا، آنجاق او دؤورون قـیزغـین اجتماعی – سیاسی موناقشهلر، انقلابی احوال- روحیه، قووغالارین چاغـیندا اوخوجولاری بیر او قدهر ماراقلاندیرمادی. بو سس شاعرین دؤورونون سسی ایله اویوشا بیلمهدی.
بونلارین آردینجا آخماتووا بیر نئچه شعر کتابی نشر ائتدیردی. آنجاق اونون یارادیجیلیغـینـین بو مرحلهسینی یئکونلاشدیران، اوتوز ایللیک ادبی تجربهسینین محصولو اولان، دؤورون سسی، نفسی مصراعلاریندان دویولان اثری «مرثیه» منظومهسی ایدی. بو اثر آخماتووانـین ان مهم اثرلرینین بیری ساییلیر. اونون اوزهرینده آخماتووا بئش ایل (۱۹۳۵-۱۹۴۰) چالیشمیشدیر. بو منظومه شاعرین شخصی عذابلاری ایله میلیونلار انسانین عذابلاری بیر یئره ییغـیشیر، بیر- بیرینه قاریشیر. اونلارین یوغرولماسیندان مرثیه منظومهسی یارانـیر. آخماتووا و اونون خالقـینـین و انسانلیغـین طالعی مرثیه اثرینده دولغون، جانلی، بدیعی ایفادهسینی تاپا بیلمیشدیر. بو اثر، پارلاق، تام و بوتؤو بدیعی صورتلرین عکس ائتدیریلمهسی باخیمیندان دقتی جلب ائدیر. مرثیه منظومهسی ااجتماعی- سیاسی بیر اثر اولدوغو حالدا فلسفی بیر اثردیر.
محاربه دؤورو ۱۹۴۱-۴۶ ایلهدک شاعر، تاشکندده یاشاییر. ۱۹۴۳-نجی ایلده سئچیلمیش اثرلری، ۱۹۵۰-نجی ایلده صلح اوغروندا «آند»، «تانت»، ۱۹۶۱ شعرلر… کتابلاری نشر اولونور.
بؤیوک وطن محاربهسی ایللرینده آنا آخماتووانـین وطنداشلیق حیسّلری ایله آشیلانمیش شعرلری اصیل بیر وطنسئور، خالقسئور شاعرین اورهییندن قوپان نیدالارین ایفاده ائدیر. بو اثرلر خالق ایناملی، صاباح اومیدلی، وطن سئوگیلی، بیر شاعرین نغمهلریدیرلر. بو شعرلردهکی مبارزه عزمی، اینام گوجو قاباریق شکیلده اؤزونو گؤستریر. صلحسئور، انسانسئور شاعرین شعرلری دؤیوش جبههلرینده، دؤیوشچولرین دوداقلاریندا هیمن کیمی سسلهنیر، وطن حدودلارینـی آشیر. انسانلیغـی، یئر کورهسینی قاپساییر. اونو ملی شاعر سویهسینه، بینالملل بیر شاعر سویهسینه دوغرو یؤنلدیر. آخماتووا الینه قلم آلیب شعر یازماغا باشلایارکن شعرینی، حیاتـینـین ایدآل و آماللارینـین ترجومانـینا چئویرمیشدیر. شعر، آخماتووانـین ان مقدس ساندیغـی بیر وارلیقدیر.
آنا آخماتووا ۲۰ ایلدن (۱۹۴۰-۱۹۶۲) آرتـیق «قهرمانسیز منظومه» اثرینین اوزهرینده ایشلهمیشدیر. بو منظومه آخماتووانـین شاهاثری سانـیلیر. آخماتووانـین بو ایری حجملی اثری، چوخ مرکّب بیر اثردیر. اونداکی مجازلار، ایهاملار، استعارهلر، رمزلر، شاعرین یاشادیغـی دؤورو، شخصی حیاتـی، دوستلاری و یولداشلارینـین حیاتـی ایله سیخ باغلیدیر. بو اثر، ۲۰-نجی عصر روس شعرینین ده، چوخ مهم و مرکب اثرلریندن بیریسیدیر. شعر ۲۰-نجی عصرین اوّللریندن باشلاییب شاعرین یاشادیغـی دؤورونهجن ۶۰ ایلدن آرتـیق بیر زامان کسییینی احاطه ائدیر. بو سوره شاعرین وطنینده باش وئرن ااجتماعی، سیاسی، انقلابی، مدنی، بدیعی حادثهلر «قهرمانسیز منظومه» اثرینین قایناقلارینـی تشکیل ائدیر. منظومهنین باش قهرمانـی یوخدورسا، دئیه بیلریک کی، اونون قهرمانلاری، بلکه صنعت آداملاریدیر. شاعرلر و هنرپیشهلردیر… بیر سؤزله شعرین مضمونو ااجتماعی حادثهلرین بدیعی یارادیجیلیق دونیاسیندا جانلانان، سسلهنن صداسینـین عکس صداسیدیر. ایکی آینا واحد بیر شیی نئجه شئیلره، تصویرلرله تکثیر ائدیر، شئی- تصویر، تصویر- شئی بو کیمی بیر بدیعی قورولوش اوزره قورولوب بو منظومه.
آنا آخماتووانـین شعرینین ترجمهلری حقینده بیر مسئلهیه توخونماق ایستردیم؛ بو سؤز دوزدور کی، شعر، ترجمهده بیر چوخ شیی ایتیریر. باشقالاشادا بیلیر، ترجمهده شعرین بیر چوخ حصهسی اصلی دیلده اولدوغو کیمی، ترجمه اولونان دیلده اوخوجویا چاتمیر. خصوصی ایله قورولوشجا دیلین اؤزللیکلری اوزهرینده قورولان شعرلر باشقا دیله ترجمه اولاندا دئمک اولور کی، بیر چوخ بدیعی دیرینی ایتیریر. آنجاق، شعرلرین سطری ترجمهسینی دئییل، بلکه اونون روحونو، مایاسینـی، بدیعی قورولوشونو، بدیعی دوشونجهنین ایفاده فورماسینـی ایکینجی دیلده (مقصد دیلده) برپا ائده بیلسک، اونو بو دیلده یارادا بیلسک، شعرین اصلینه (مبدأ دیله) بیر آز یاخینلاشمالی اولوروق.
من، آنا آخماتووا شعرلرینی ایکینجی یا حتّا اوچونجو دیللرده ترجمهسینی اوخوموشام. ایللردیر کی، بو شعرلر منیم معنویاتـیمدا یاشاییر. من اؤز معنویاتـیمدا جانلانان، سسلهنن آنا آخماتووانـی آنا دیلیمیزه ترجمه ائدیرم. بورادا ماراقلی بیر احوالات یادیما دوشور: بیر گون آنا آخماتووا بیر نئچه شعرینی آناسینا اوخویور و اونون بو شعرلر بارهسینده فیکرینی بیلمک ایستهییر. آناسی کؤورهلیر و دئییر: «قـیزیم شعرلردن بیر شئی باشا دوشمهدیم؛ یالنـیز اونو حیسّ ائتدیم کی، منیم قـیزیمین قلبینی نه ایسه محکم سارسیدیب». دئمک ایستهییرم کی، من ده آنا آخماتووانـین شعرلریندن دویدوغوم، آنلادیغـیم، دوشوندویومو مضمون و محتوانـی اوخوجولارا چاتدیرماق ایستهییرم. اونلارین ترجمهسی یاخود اونلارین حقینده کی یوزوم- یوروملاریم، بونلارین هامیسی بایاقکی فیکره اساسلانـیر: منیم کؤنلومدهکی، خیالیمداکی اؤزوم اوچون یارانان، جانلانان بیر وارلیق کیمی.
آنا آخماتووا شعرینین بدیعی دیری اونون شاعرلیک استعدادیندان، باجاریغـیندان آسیلیدیر. اونون بو باجاریغـی اوزونو قاباریق شکیلده بروزه وئرمیر. بلکه شعرلرین سادهلییینده دورولوب، صافلاشمیش ایفادهلرده گیزلنیبدیر. بو سادهلیک، درینلیک و مودروکلیکدن دوغان سادهلیکدیر. اودور کی، شاعر بیر جیزگی، بیر ایشاره ایله دوشونجهلری مادیلشدیریر، عینیلشدیریر، لاپ دیء کی، شئیلشدیریر.
اونون شعرلرینده کلاسیک روس شعرینین عنعنهسی، خصوصی ایله پوشکین یارادیجیلیغـینـین گوجلو تأثیری واردیر. بو تأثیر، شاعر «منی»نین بدیعی دوشونجهلری خالق یارادیجیلیغـنـین، عنعنهسی بیر- بیرینه قاریشیر و بیر- بیرینده اریییر و یئنی ناخیشلار یارادیر. اونون شعرلرینین اریشی خالق یارادیجیلیغـی، آرغاجی ایسه کلاسیک روس شعری، خصوصی ایله پوشکین شعری و ناخیشلاری، گوللری، کوبهلری، گوشهلری، زنجیرهلرینی روس طبیعتی، خصوصی ایله لنینگرادین طبیعتی، معمارلیق آبیدهلری تشکیل ائدیر. ایلمه- ایلمه توخونان شاعر اورهیینین سؤز- تصویر خالچاسینا چئویریر.
آخماتووا، شعرده اشیالاری، طبیعت عنصرلرینی حادثهلرله قوووشوق صورتده نظاملاییر و اونلاری، خاطرهلری، دویغو و دوشونجهلری ایله آهنگدار اولاراق تصویره چکیر. بئله حاللاردا اونون تصویرلری جانلی، گؤروملو، ایفادهلری صمیمی و شعرلریندن آلینان تأثیرات ایسه درین اولور، اورهکلریمیزدهکی دویغولاری اویادیر. اویانان دویغولار بیر- بیرینی ایزلهییر. و یئنی- یئنی دویغو و دوشونجهلر تداعیسینه سبب اولور و بئله بیر اوغور قازانان شاعر، اوخوجولارین اورهیینده یاشاییر. اونلارین دویغو و دوشونجهلرینین مونیسی و همدمی اولور. آنا آخماتووا، ایلک یارادیجیلیق چاغلاریندان گؤسترمیشدیر کی، اونون بدیعی سسی، سسلر ایچینده اؤزونه مخصوص بیر سسدیر. هئچ بیر سسله دییشیک دوشن سس دئییل.
او، هم ده استعدادلی ترجمهچی، آراشدیریجی ایدی. بیر چوخ شرق و غرب شاعرلریندن روسجایا ترجمهلر ائتمیشدیر. پوشکین، لنینگرادین معمارلیق آبیدهلری حقینده ماراقلی تدقیقات اثرلری واردیر.
سونقان (XVI عصر) کوره شاعرینین بو سؤزلری سانکی آنا آخماتووا بارهسینده دئییلیب: «من اورهییمی بیر نئچه حصهیه پارچالاماق ایستهدیم کی، اونون هر پارچاسی بیر پارلاق اولدوز کیمی ایشیق ساچسین». نئجه کی، آخماتووا اؤز عؤمرونو، حیاتـینـی صنعتینه، انسانلیغا باغـیشلایاراق شعرلرینی اورهیینین پارچالاری کیمی میراث قویوب گئتدی. ایندی اونلار اولدوز کیمی روس شعرینده پارلاییرلار.
آخماتووانـین شعرلری چوخ اولکهلرده، دؤنه- دؤنه چاپ اولونور، اوخونور، سئویلیر. آخماتووا ۱۹۶۴-نجی ایلده شوروی یازیچیلار بیرلییینین صدری سئچیلیر. هامان ایلدن ایتالیانـین «آتنا- تاورمینا» شعر مکافاتـینـی قازانـیر و آکسفورد دانشگاهینـین دعوتی ایله لندنه گئدیر؛ او دانشگاهین فخری دوقتورلوق عنوانـینـی قازانـیر. نهایت ۱۹۶۶-نجی ایلده اورهک خستهلییی نتیجهسینده ابدی اولاراق دونیایا گؤز یومور.
منی آناجاقسینـیز
هر شئی
کول اولوب،
تورپاغا دؤنه‌جک.
دؤنسون، نه وار کی!
من اوچوروم‌لار باشیندا
نغمه‌لر اوخوموشام.
من گوزگولر دورولوغوندا
یاشامیشام.
تسلّی‌نیز، سئوینجینیز،رؤویانـیز اولماسام دا
یئنه ده دؤنه- دؤنه
سطیرلری‌مین سوسموش نغمه‌لری تک،
کؤنلونوزده اویویان باخیش‌لاریم تک،
بوینومدا تیکانلی مفتیل‌لری
پاس آتان گول چلنگی‌نین
سولوب تؤکولن لچک‌لری تک.
آناجاق‌سیز منی.
***
سیغـیناقلاردا
باغلاردا
یئر آلتـی قازمالار
قازیلیر.
آه، پترزبورگون یئتیم‌لری
منیم بالالاریم!
یئر آلتـی سیغـیناقلاردا
هاوا دورغون،
نفس‌لر آغـیر
آغریدان باشلار چاتلاییر
گؤیدن بومبا یاغـیر
سئچیلیر بومبالارین سسیندن
کؤرپه بیر اوشاغـین،
اینجه سسی!
***
بیزیم پئشه
بیزیم مقدس پئشه
ایل‌لر بویو
عصیرلر اوزونو یاشامیش!
یئر اوزونه،
قارانلیق چاغلاردا
او ایشیق ساچمیش!
چونکی شعر:
یاش‌لارین
باش‌لارین تجروبه‌سیندن یوغرولموش
گؤز یاش‌لارین
گولوش‌لرین ایچینده
اؤلومه دوغرو گئدن
ایگیدین آیاق‌لاریندان دوغولموش.
بوشونا دوغولمامیش شاعر!
***
ایگیدلیک
چوخ یاخشی بیلیرم
بو برک آیاقدا
بیزی ایگیدلییه چاغـیریر زامان
چاغـیریشا سس وئریب
سیناقدان کئچیب
آغـیر دؤیوش‌لره یورویوروک بیز.
گؤیدن اود النسه، گوللـه‌لر یاغسا،
بیل کی، اینله‌مه‌دن، بیل کی، قورخمادان
اوغروندا جان وئرسک،
یولوندا اؤلسک؛
ای دوغما «روس» دیلی
اولو «روس» دیلی
سنی قورویاجاق اوره‌ک‌لریمیز.
سنی قورویاراق پارلاق اینجی تک.
گله‌جک سنینله وئریب گده‌ریک.
ای آزاد، ای شانلی، ای اؤلمز دیلیم!
***
سنی دوشونمک
دان یئری آغارارکن
سئوینه- سئوینه
یوخودان قالخیب
کابینین پنجره‌سیندن
یاشیل دالغالارا باخماق
یادا توتقون بیر هاوادا
خز کورکونه بورونوب گؤیرته‌ده
موتور سسینه قولاق آسماق
و داها
هچ نه‌یه دوشونمه‌مک
سنین،
– بخت اولدوزون اولان آدامین-
گؤروشوندن باشقا
دوزلوسو سرپینتی‌لری
و کولک‌لر
اوز- گؤزو اوخشایا- اوخشایا
آن به آن جاوانلاشماق!
***
کؤنلومدهکی خاطره
درین قویو دیبینده‌کی آغ کپیر کیمی.
نه اودا بیلیرم
نه آتا بیلیرم اونو.
او، منیم سئوینجیم
او، منیم کدریم‌دیر.
گؤزلریمین ایچینه کیمسه باخسا
اونو گؤره‌ر.
یازیق باخان، اوزولر، آجییار
آغـیر، غملی بیر حکایه دینله‌ین آداما بنزه‌ر.
نئجه کی،
تانری‌لار انسان‌لارین جانـینـی آلیب،
داشلاشدیرار.
سن ده ائله‌جه
منیم کؤنلومده داشلاشیب‌سان
کدری ابدی‌لیک یاشاتماق اوچون!
قایناقلار
۱- ترانههای گزین (از ۱۵ شاعر شوروی) ترجمهی پرویز، بنگاه نشریات پروگرس، مسکو ۱۹۷۵.
۲- تاریخ ادبیات روسیه، ج۲، د.س. میرسکی، ترجمهی ابراهیم یونسی، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۵.
۳- مرثیههای شمال (برگزیدهی شعرهای آنا آخماتووا) ترجمهی عبدالعلی دستغیب، تهران، بابک، ۱۳۵۳.
۴- آلاچیق (شعر شاعران شوروی)، ترجمهی ایرج مهدویان، تهران، انتشارات رز، ۱۳۵۷.
۵- تنها جرعهی قهوهی تلخ (شعر شاعران زن روسیه)، ترجمهی بهنام پاوندپور، نشر بیستون، ۱۳۷۹.
۶- آنا آخماتووا، سام درایور، ترجمهی محمد مختاری، انتشارات کهکشان، ۱۳۷۵.
۷- خاطرهای در درونم است! (اشعار عاشقانهی آنا آخماتووا)، ترجمهی احمدپوری، نشر چشمه، ۱۳۷۷.
۹- ۱۰ شاعر نامدار قرن بیستم، ترجمهی حشمت جزی، تهران، مرغ آمین، ۱۳۷۲.
۱۰- آنا آخماتووا، ایرج کابلی، کارنامه شماره ۵، خرداد، ۱۳۷۸.
۱۱- گولروخ علیبیاووا، متین استعداد، آذربایجان ژورنالی، نومره ۶، ۱۹۸۹.
۱۲- Poem of Akhmatova, translated by Lyn Coffin, New York, 1983.
