زهر دادلی شاعر («توحید نامور» یئنی بیر شاعر)
بهروز صدیقی

گونئی شعرینه یئنی بیر شاعر گلیب«توحید نامور»آدلی. بو سطیر‌لرین یازاری «توحید»ی ایلک آددیملاریندان تانییر. «صنعت‌لرین ان قانلیسی شاعر لیک»یوردوندا آتدیغی آددیملاردان، و اونون ادبی چاباسی‌نین«روشن»قفه‌سیندن تانیغی‌دیر.
موغان ادبیاتی بیر باخیمدان فارس ادبیاتی‌نین۴۰-جی ایللرده شاعر‌لری و یازارلاری توپلانان «ریویرا» و «نادری»قفه‌سیندن درین اوخشارلیق‌لاری یاشامیش دئسک هئچ ده یئرسیز دئییل بلکه. ۷۰جی ایللرده «روشن»قفه‌سینده بوتون وجودونو شعره بلشدیرمیش هر چیلغین بیر شاعره ان آزیندان ایکی اوچ فینجان شعیر پای دوشوردو. او گونلرین بارلی و ده‌یرلی توپلانتیلاریندان «سید جلیل، دادمان، بابک، عاریف، ارسطو، اسماعیل، بصیر، آصف شهرین دام – دوواریندان سانکی شعیر و سؤز یاغماسینا تانری‌نین ان صادیق ائلچی‌لری‌دیلر.
توحید ده شعره وورغون کیمی بو ییغینجاقدان اؤز پایینا دوشنی بؤیوک ماراقلا درده بویلو‌سینه-‌سینه توپلاییب و داها مؤحکم آددیملاماغا اؤزونده گوج توپلاییردی.
منیم فیکریمجه «کامال عبدالله»نین «رامیز روشن» حاققیندا قلمه آلدیغی بیر یازی بیزیم آدینی چکدییمیز گنج و استعدادلی شاعریمیز توحید اوچون ده یاراشاندیر: «رامیز روشن بوتون اصیل استعداد صاحیب‌لری کیمی چاپ اولونماغا آسان یوللا گلیب چیخمادی. اودا اؤز تجروبه‌سی‌له «یئفتوشونکونون»مشهور مصراع‌لارینداکی بو حقیقتی بیر داها تصدیقلدی. استعدادا کؤمک ائله، یول گؤستر، استعدادسیز اونسوز دا یول تاپاجاق.»
توحیدین یارادیجیلیغیندا منه ماراقلی گلن بیر قونودا وار. اودا بو کی قوزئی آذربایجان کینوسوندا ابدیلشمیش کاراکترلری یئرلی و یئترلی و چوخ ماهرانه بیر اسلوبدا اؤز یارادیجیلیغیندا یئر وئره بیلمیشدیر.
اؤلوم
یئکه‌پر
قورخونج
و قاتیل گؤرکمینده بیر کیشی دئییل تانییب
گیزله‌نه‌سن اوندان
بعضن تاخار ماسکاسینی
گؤزل
و گؤیچک بیر قیزین دا
اؤلوم
اصلینده «قورد جبراییل»دیر
«فتاح دایی» اوبرازیندا(آرخادان ضربه کینوسوندان)
یا:
ائله بیل هومای‌دان کئچیب بوداغدا
«جالال»ی اؤلدورن«گارای»آم ایندی(یئددی اوغول ایسترم کینوسوندان)
یا:
شعیر یازماق
دینامیت قویولموش داغدا
ایت بورنو چیچک‌لری درمک‌دیر
اؤنجه گره‌ک ایچینده
دجل بیر«ایسماییل»دوغاسان. (اؤگئی آنا کینوسوندان)
یوخ. تانری مرحمتیله یوخدان وار اولان انسانین دوشونجه‌سینده‌سیلینمز ایز قویان بو قونو شاعرین اولو شهریارین شهریمیزین«دیلغیر بیر مئیدانچایا»قویولموش هئیکلینه اعتراض علامتی اولاراق هئیکل‌تراشا یوخ دئمکله مئفیک‌لشمیش و ال چاتماز شاعریمیز شهریارین وار اولماغینی جسورجاسینا‌دیله‌میشدیر و فاغیر گؤرونوشو بئینمیرم دئمکله شاعری داغ لاردان اوجا گؤرمه‌یی ایسته‌میش‌دیر.
. . .‌دیلغیر بیر مئیدانچایا
سنی‌سیغیشدیردیلار
شهریار!
هئیکلین اؤزونه اؤزگه، بیزه یاد
اینجیمه سؤزومدن ای اولو اوستاد
اؤزونده بیر عصرین دردین عکس ائده‌ن
گوزگونو گؤزونده گؤرمورم سنین
هئیکلین اؤزوندن ‌وئرمه‌ییر سوراغ
بیر شاعر اولاراق
منی قانع ائتمیر بئله طمطراق
هاردادیر
هانی او هئیکل تراش
دئیین کی بو ایشی من بینمیرم
فاغیر گؤزونوشو من بینمیرم
هانی ساچلاریندا بیر عصرین قاری
داغدان اوجا یارات سن شهریاری
بو شعرین منیم خوشوما گلن و اوره‌ییمدن تیکان چیخاران جهتی اونون ائپیک و حماسه‌لی‌دیلی‌دی. بو شعری ‌دینله‌دیک ده سانکی سوزجوک‌لری خاشابلاییرسان قاباقدا اولان آغیر بیر دویوش‌چون یاراقلانماغا.
آتا بابالاریمیزدان قانیمیزا و جانیمیزا هوپموش بیر گؤزل دئییم وار: تورپاغین ایتیرن بیر عؤمور آغلار، عزیزین ایتیرن بیر ایل. قاراباغ فاجیعه‌سی بو یوردون و تورپاغین وورغونلاری اوچون قاسناق باغلامایان بیر یارادیر. قاراباغ حاقدا الی قلم توتان بوتون شاعر‌لریمیز بو آغرینی، آجینی آزاراق دا اولسا شعیر‌لرینده تصویره چکمه‌یین اونوتمامیشدیلار هئچ زامان. آمما توحیدین قلمیندن قوپان بو نیسگیل منجه چوخ فرقلی و ایرینن بیر یارادیر. هر سؤزجوک دویونلنمیش بیر یوموروق‌دیر. هر سطیر آغیر و چیخیلماز بیر قایادیر. شاعر قاراباغ شعرینده حیرصیندن ،غضبیندن تئلویزیونو ‌سیندیرماق ایسته‌ییر و بو ایشی‌له بو دؤزولمز یارانی همیشه‌لیک گؤم- گؤی ساخلاماق!
. . . ایشکنجه اولونور سسی بولبولون
هر ائوه آچیلان کانال شو بورو
ایندی گل اؤزونو اؤزوندن قورو
باخیرکن حیرصیندن آز قالا آدام
سیندیرماق ایسته‌ییر تئلویزیورو.
چونکو بو یارا اونودولورسا اؤزون اؤز الین‌له کئچمیشینی، کیملیینی و حتتا گله‌جه‌یینی ده اونوتموش اولورسان.
«قاری دوشمانین پاییز الی ده‌یمیش» بو تورپاغین یاراسینی و آجیسینی قطعیتله دئیه بیلرم کی چوخ آز شاعر بو درجه‌ده ائتگیلی و یانقیلی یازا بیلمیشدیر
بو دردین سونو یوخدور
دردین اووسونو یوخدور
اون بیر باش عایله‌نین
سانادیم اونو یوخدو!
بیلمیرم هانسی‌سا بیر یازاردان هارداسا بئله بیر سؤز یادیمدا قالمیش: بیر شاعری تکجه اونون اوزون شعری ثبوته یئتیره بیلر. منجه توحید قاراباغ آدلی شعری‌له بیزیم موقاویمت شعیر‌لریمیز ‌سیراسیندا اؤن ‌سیرادا گئدنلر‌دن و قالارقی سس‌لردن ساییلاجاقدیر. شاعر باشقا بیر قیسا شعرینده بو یارانی بؤیله‌جه آنیمسامیشدی.
کؤرپه مئییت تاپیلیب
«هورادیز»دن یوخاری
بیر آز باشدان آشاغی
بیر آز‌ دیزدن یوخاری!.
“سئوگی بیر نووع قالارقیلیق مانیفستی‌دیر «آلن بدیو»دئمیش. سئوگی‌دن باشلامایان کیمسه هچ واخت فلسفه‌نین وارلیغینا وارا بیلمز‌ دییر افلاطون. سئوگی فیلسوفو آلن بدیو «سئوگی‌نین اویمه‌سی» کیتابیندا سئوگی‌دن هاوادار چیخیر و بو چاغین اینسانلارین سئومکدن قورخمامامازلیغا و چکینمه‌مه‌یه هارالاییر؛ و آرتور رمبونون فیکرینه سؤیکنیر کی سئوگینی یئنی‌دن یاراتمالی‌سان. بو توپلونون یازاری دا لیریک شعیرلره اؤز کیتابیندا یترینجه‌سینه یئر آییرمیشدیر. آجلیق فلاکت ایش‌سیزلیک و دوشمانچیلیق‌لا دولو و گونو گوندن داها شیدتلشه‌رک دونیامیزی چیرکابلارا طرف یؤنلدن بو آجی ندن‌لری و بونلاردان تؤره‌نن‌لری تکی سئوگی و محبتین ینیلمز گوجویله گوجلندیر‌مه‌یی دوشونورک سئومه‌یی داش داشیماق کیمی آغیر بیر ایش بیله-بیله بیر گئجه‌لیکده اولورسا داواسیز شاواسیز اؤزونو بدن جومهورتینه پریزیدنت سئچمکله ایجی‌نین هوره‌ین ایتینی سوسدورماق‌دیله‌میش.
شاعرین «میانمار »شعرینه نظر سالدیقدا شاعرین دونیادا گئدن فاجیعه‌لره لاقئید قالمادیغینی یاخشی‌جاسینا گؤره بیله‌ریک.
سنی تانییرام میانمارلی‌سان
سنی تئلویزیادا گؤستریردیلر
گؤرورم
درد ساری یامان وارلی‌سان
ییغیشیب، دردیندن درد دریردیلر

کیمسه کوره‌یینه ووروب سوووشدو
کئچمیش اولسون دئییب تسللی وئردی
کیمسه باریشمادی. . .
کیمسه باریشدی:
بوتون اینسان‌لارین سونو قبیردی.
آجیندان آغزینی آچمیش بو تورپاق
یقین سئوینه‌جک بو یاوانلیـغا
داغیلمیش داخمانین یوخ کانداریندان
اوچ مئییت گئده‌جک قبریستانلیغا

اوچ مئییت دئییرم بو گون، اوچ مئییت
دونن دئییب گولن اوچ اوشاق ایدی
بیری قارا ساچلی، بیری قونور گؤز
بیری‌سه یاناغی آغ آپباق ایدی

بو قانسیز اؤلومه، سویوق‌قانلیغا
باخدیقجا آدامین دونور گؤزلری
آه! اؤلوم نه قانیر آغ بنیز ندیر
آه! اؤلوم نه قانیر قونور گؤزلری. . . .

غریبسن، تنهاسان بو یئر اوزونده
سندن گؤی اوزونده بیرجه آه قالیب
آللاهی سوووشوب نه گزیر آهین؟
آهیندان آشاغی بیر آللاه قالیب. . . .

گؤرورم درد ساری یامان وارلی‌سان
ییغیشیب ،دردیندن درد دریردیلر
سنی تانییرام میانمارلی‌سان
سنی تئلویزیادا گؤستریردیلر.
شاعر اؤز اینسانی بورجو بیله‌رک بشریتین بوتون آغری و آجی‌لارلا قارشیلاشدیغی درد‌لری اؤزونونکو سایاراق دونیامیزی چیرکینلیگه طرف یؤنلدنلره قارشی چیخاراق یازیر:
بو اللر ال اولسا کرکی چیخماسا
آصلان بیلدییمیز تولکو چیخماسا
دونیایا آدامین چیرکی چیخماسا
بو دونیا تر-تمیز قالار ایلاهی.
توحیدی هردن بؤیوک شاعریمیز«رامیز روشن»له حیسیات و ‌دیل باخیمیندان بیر چوخ دوستلار یاخین بیلیرلر. منجه توحیدین یارادیجیلیغینی دریندن ایزله‌ینده بونو دوشونمک اولور کی بو هئچ ده بیز ساندیغیمیز کیمی دئییل. اولورسادا نئجه ده خوش و سئویندیریجی. ائله بیر شاعردن ائتگی‌لنرک اؤزونو یازماق و یاراتماق.
آه نرگیز باخیشلی
چلتیک قوخولو قیز
هله ده دوداقلاریندا
بؤرتیکان
تامسینیرمی کولک‌لر؟
تاپشیر
تور توتسون
پنجره‌لری آتان
غروب آرپا بوغدالیغیندا
دادینی پایلاشیر
آغجا قانادلار
یارین
«قیام»مئیدانچاسیندا
توتالیتار
باخیش باتوم‌لاری‌لا
یاتیریلاجاق
عصیانکارغورورون
و
«جامع»مسجیدی‌نین اؤنونده
داش سکی‌لردن
توپوق‌لارینا‌ دیره‌نه‌جک
تانری قوللارینین
آتئیست گؤزلری
آه نرگیز باخیشلی
چلتیک قوخولو قیز
یاری اویاق
یاری
یوخولو قیز.