بالئیبئلن (baleybelən) دیلی‌نین مؤلفی شیخ‌‌محیی گلشنی
همت‌‌شهبازی
شیخ محیی گلشنی، هیجری ۹۳۵ ده تورکیه‌نین ادرنه شهرینده دونیایا گؤز آچیر. آتاسی فتح‌الله اصلن قزوین شهرینده اولدوغو زامان آتاسینی اؤلدوردوکدن سونرا ادرنه شهرینه کؤچور و شیخ محیی ده ایلک تحصلاتینی بورادا آلدیقدان سونرا مصیره گئدیر و اورادا مختلیف دفتردارلیق ایش‌لرینده مشغول اولور. او، مصیرده اولارکن «شیخ‌‌ابراهیم‌‌گلشنی»نین اوغلو، احمد خیالی ایله تانیش اولدوقدا، دئییلن‌لره گؤره هم اونون قیزی ایله ائولنیر، همی ده اونون واسیطه‌سی ایله شیخ ابراهیم گلشنی حیاتی و « گلشنیه» طریقتی حاقدا ماراقلانارکن مناقب ابراهیم گلشنی آدلی کیتابینی دا تورک دیلینده یازماق نیتینه دوشور.
ابراهیم گلشنی «مولویه» مکتبینه تابع اولان «گلشنیه» طریقتی‌نین بینؤوره‌سینی قویور. شیخ ابراهیم گلشنی، تبریزده یاشارکن بو تصوف طریقتینی یاییر. اونون بو یولدا آدینا دئییلن کرامت‌لر آذربایجاندان توتموش تورکیه‌یه قدر دیل‌لر ازبری اولور.
منیم دیققتیمی بو کیتابا یؤنلدن مسئله ده ائله، کیتابدا خیردالیقلاری ایله بحث ائدیلن موضوعلاری ایدی. او جومله‌دن ایکی مقام دیققتیمی چکدی:
« مغان‌‌ائلی» (ص ۱۱۵) ایفاده‌سی، بیر ده «عبد‌‌الغنی‌‌المغانی» (صص ۸۹ و ۱۸۱) آدلی بیر شخصین آدی. بو شخص، مغان و قاراباغ بؤلگه‌سینده مشهور بیر متعصب شیخ‌لردن ایمیش کی عمومیتله گلشنیه طریقتی‌نین ضیددینه تبلیغ‌لر ائدیرمیش. مؤلف اونونلا شیخ ابراهیم گلشنی‌نین مباحثه‌لرینه اشاره ائدیر.
بونو دئمکدن مقصدیم اودور کی شیخ محیی «مناقب ابراهیم گلشنی» اثرینی «آذربایجاندان باشلایاراق شرقی آنادولویا قدر داواملادیقدا مصیرده قورتاریر». مؤلف شیخ ابراهیم گلشنی‌نین منقبت‌لریندن یازارکن، آق‌‌قویونلو سلاله‌سی آلتیندا حیات سورن آذربایجان محیطیندن گؤزل بیلگی‌لر وئریر.
آنجاق شیخ محیی‌نین دیققتی چکن مقامی باشقا بیر شئی‌دیر. دئییلن‌لره گؤره او، دؤورونون ان مشهور دیلچی و لغت‌شناس عالیم‌لریندن بیری ایمیش. بونو، اونون یازدیغی کیتابلاری دا ثبوت ائدیر.
قیرخدان چوخ اثرین مولفی اولان شیخ محیی، باشقا اؤنملی بیر شئیله ده دؤورونون عالیم‌لریندن سئچیلیر. او «بالئیبئلن» (baleybelən) دیلی‌نین ده ابداع و اختراعچیسی‌دیر. اوندان سونرالار و یاخین زامانلاردا یاشامیش لهستانلی دیلچی زامینهوف طرفیندن عرصه‌یه گلن «اسپرانتو» دیلی کیمی بیر دیلین ایلک اختراعچیسی شیخ محیی گلشنی‌دیر. شیخ محیی حتتا « لغات و قواعد بالئیبئلن» آدلی اثرینده، بو دیلین قراماتیکاسینی دا یازیر. پراکتیک اولاراق «مصادر‌‌السنه اربعه» بیر سؤزلوک کیتابینی دا یازیر. بو سؤزلوک «مصدرلر» سؤزلویودور. سؤزلوک دؤرد دیلی احتیوا ائدیر: تورک، فارس، عرب و بالئیبئلن دیل‌لری.
خوشبختلیکدن بو اثر، تورکیه‌ده ایشیق اوزو گؤرموش. مؤلف، دؤرد اوغلونو بو دیل‌له تانیش ائتمک و اونلاری تعلیم وئرمک اوچون هم آدی گئدن سؤزلویو، همی ده بالئیبئلن دیلی‌نین قراماتیکاسینی دا یازیر.
بئله‌لیکله تورک دونیاسیندا، زامینهوفدان اؤنجه «اسپرانتو» دیلی‌نین اوخشاری تورک دیلینده یارادیلیر، قراماتیکاسی دا یازیلیر.
