شعریمیزین اوزاق یولچولوقلاریندان
(علی جوادپورون بیر شعری اوزره)
افراسیاب نورالهی
“آتلار یاریشینا،
منیم تک باخسایدین
گولمه‌لیدیر هر شئیی!
بیر بیرینی کئچدیلر یاریش آتلاری
بیر بیرینی بیچدیلر یاریش آتلاری
آز قالا اوچدولار یاریش آتلاری
چاپانلار آپاردی موکافاتلاری..!”
اصلینده، آغلیمدا اولان و بو قونو اوچون اوزه‌رینده دایاناجاغیم شعر، هئچ بو دئییلدیر! البت باشاریسیز، فیلان اولدوغو اوچون دئییل، بلکه ترسینه؛ اولدوقجا باشاریلی و اولدوقجا پاپیلیار اولدوغو اوچون ندنسه واز کئچیلمز کیمی گلدی منه! سانکی “منی خاطیرلامادان، منی بیر داها دوشونمه‌دن، مندن کئچمه‌دن، کئچه‌مزسن-دئدی” منه! همده منه! علی جوادپورا بو قدر یاخین اولان بیرینه! و منه بئله گلینجه، هر کسه بئله گله‌جه‌یینی، ایندیدن دوشونه‌لیم-دئدیم. بئله‌لیک‌له هم شعرین، هم اوخوجونون، همده، شاعرینده حاققینی وئرمیش اولاریم داها دوغروسو…
اصلینده بیر او قدرده مرکب بیر شعر دئییلدیر؛ هئچ اولماسا دیل، ترکیب و قورولوش آچیسیندان. اولدوقجا بسیط، ساده همده گئرچک یانا بیر شعردیر و یازیلینجا بلکه بیر او قدر زور اولمامیش‌‌دا دئیه بیلریک، بئله باخاندا. ساده‌جه اولاراق، هر کسین گؤردویو و هئچ کیمینده گؤره بیلمه‌دییی بیر شئی! همده اؤیله بیر شئی کی؛ بیر دفعه اولدومو؟ در حال مین‌لر، میلیونلار دؤنه اولموش کیمی گلیر آداما!
باشاریلی اولوشلار چوخ باشارارسا، حالی، بیرده گله‌جه‌یی ضبط ائتمیش اولور. بو اؤیله بیر باشاری کی؛ یالنیز حالی، گله‌جه‌یی دئییل، همن کئچمیشیده ضبط ائتمیشدیر. یانی توم زامانلارین شعری. سانکی هر کس یوکلویمیش بونا! آما دوغمورموش، دوغامیرمیش! آما بیلمیرمیش.! ائشیدینجه در حال دوغور. در حال بیلیر.همده بللی‌سیز بیر زامانین یوکلولویو، گبه‌لییی سؤز قونوسو… ائشیتمه‌یینجه هئچ نه یوخدور. ائشیدینجه هرنه واردیر. ائشیتدینمی، دویدونمو؟ بیر توحاف اولورسان! بیر یئرینی دییشیرسن! سانکی بوتون وجودون بیر توحاف اولور. و بیر کئیف و بیر حظ کی؛ هر کس یالنیز یاشایینجا دویار، او قدر!…
آما اوزه‌رینده دایاناجاغیمیز شعر، داها دوغروسو، سئحیرینه دالاجاغیمیز شعر؛
“چاتین دوه‌لریمی من کؤچمک ایسته‌ییرم”دیر.
اصلینده، بو آن علی جوادپورون بیر چوخ شعری وار آغلیمدا. هره‌سینینده اؤز دادی، اؤز تامی، اؤز سئحیری. هامیسیدا ازبریم. هر هانسینی ایسته‌سم، بو آن الیمدن توتاجاغیما و بیرگه بو یولجولوغا واراجاغیمیزا هئچ شبهه‌م یوخدور. آما بو شعرین یئری منده آیری! و ندن‌لرینه گلرسک؛ ندنسه، هپ سورولارلا باشلاماق ایسته‌دیم هر زامان، بونو دوشونونجه؟! و لاپ ایلک –ندن دوه-دئدیم؟! دوغروسو ندن دوه؟! ندن شاعر مس دوه‌نی سئچمیشدیر؟!
بیلدینیز کیمی، دوه اوزاق و آغیر یولجولوقلارین و آجلیغا، سوسوزلوغا دؤزوملولویون تمثیلچیسیدیر. دئملی شاعر اوزاق و آغیر بیر یولجولوغا قرار وئرمیشدیر.همده بیر داها قاییتماماق اوزره دئییل، بیر داها قاییتماق اوزره. و او اوزدنده، “کؤچ” و “کؤچمک” ایفاده‌سینی سئچمیشدیر. بیلدیینیز کیمی، “کؤچ” و “کؤچمک”، مدام یئر دییشدیرمک و یئر دییشدیریرکن‌ده، مدام توخوم سپمک و فیکیر سپمک وده بؤیله‌سینه، کؤچه کؤچه دؤنوب بیر داها سپدیین توخوملارین و فیکیرلرین گؤیردیینی و یئشردیینی گؤرمک دئمکدیر. و ندن شاعر باشقا “فعل”لری دئییل، یالنیز “امر” فعلینی، یعنی، “چاتین” فعلینی قوللانمیشدیر دئیینجه ایسه، البت آرخاسیندا نه کیمی بیر فیکیرلر اولدوغونودا دوشونمه‌یه بیلمزسن!
اورتادا بیر “یوک” اولدوغو کسین. آما ناسیل بیر یوک کی، بو؛ سوروملوسو یالنیزجا شاعرده دئییلدیر و جمعییتینده سوروملو اولدوغو سورولور. یوخسا بیریسی اؤز سوروملولوغوندا اولان یوکونو، ناسیل‌دا باشقالارینین داشیماسینا امر ائده بیلرکی؟!
آما ندن جمعیت سوروملو اولا اولا اؤز سوروملولوغوندان بویون قاچیریر؟ داها دوغروسو، ناسیل بیر یوک کی، بو؟!
بورادا، ایکی احتیمال سؤز قونوسو اولا بیلیر؛ بیرینجیسی، جمعیت بو یوکو بیلمیر. او اوزدنده، هئچ فرقینده دئییلدیر.ایکینجیسی، بیلیر آما منیمسه‌مکدن و داشیماقدان قورخور. آما سؤز قونوسو “فرد” دئییل، “جمعیت” اولونجا، هر ایکی احتیمالیندا اولدوغونو امینلیک‌له دوشونمک اولور. دئملی، جمعیتین بیر طیفی اصلا بیلمیر بو یوکو. او بیر طیفی بیلیر آما منیمسه‌مکدن و یئیه‌لنمکدن قورخور. و بیر طیفیده آرتیق منیمسه‌میش، یئیه‌لنمیش و آرتیق گؤره‌ولنمیشدیر. و بونلار همن شاعرلر و اونلارلا یاناشی و چیین چیینه گئدن باشقا باشقا آیدینلار و ضیالیلاردیرلار.
هر حالدا بونلارین هامیسینی گؤره‌ن، دویان و درک ائله‌ین شاعر آنلاماق، صبر ائتمک، ایش گؤرمک و بیر کلمه‌ده دئسک، قاتلاشماق زوروندادیر وده آنلاتماق زوروندا؛ همده پؤئتیک بیر دیل‌له. سؤز قونوسو اولان بو شعرده، بو میصراع‌دا اصلینده، بئله بیر چابانین بیر پوئتیک بلیریدیر.
آما ناسیل بیر یوک کی بو؟!
بو سورویا هر کسدن اؤنجه شاعر واقیف‌دیر. بونا سؤز یوخ. و بو شعری دئیینجه‌ده، نه کیمی بیر گؤره‌وین آلتیندا اولدوغونودا یئنه هر کسدن یاخشی بیلدیینه‌ده سؤز اولا بیلمز. آما بیزه گلینجه، منه بئله گلیر کی؛ توم شعره وارمادان، بو سورویو جاوابلاماق بیر آز زور اولا بیلیر. او اوزدن ده بو آرا توم شعری بیر داها اوخوماغی و دوشونمه‌یی یئرینده و یئترلی گؤرورم(شعرین هامیسی بو یازینین آخیریندا وئریلیبدیر). آما اوندان اونجه، یئری گلمیشکن ایکی قونویودا اؤزه‌للیکله بلیرتمک ایستیرم؛
1-بلکه بو آچیقلامادان سونرا، سیزلره بئله گلرکی، شاعر آیلارلا اوتوروب، دوشونوب و نه‌لره قاتلاشیب و سونوندا بئله بیر میصراعنی یاراتمیشدیر! توم شعری دئسه‌نیز بلکه دوغرو اولار. توم شعر یازیلینجا بئله بیر زحمت‌لری و چابالاری طلب ائدیر.آما بو کیمی شاه‌میصراعلار بلکه یاراندیغیندان بیر آن اؤنجه هئچ یوخ ایمیش! بلکه‌ده دئییل، کسینلیک‌له یوخ ایمیش و بونو هامی شاعرلر باشدا فیضولی اولماقلا تصدیق ائدیر(هردم یوخدان وار اولور سؤز) و بو اصلینده گئرچک بیر سؤزون و گئرچک بیر شاعرین اؤزونون و سؤزونون بیر سئحیر و معجیزه اولدوغوندان باشقا بیر شئی دئییلدیر. و نه یازیق کی، بو گون هر الینه قلم آلان، باشقا آلانلاردا اولدوغو کیمی، بورانی‌دا کیرلتمیش و گئرچک شاعری، عینی حالدا جمعیتیده زور دورومدا بوراخمیشدیر…
2-بو شعری به‌یندییم ندن‌لردن بیریسیده، بیر تورلو شاعرین اؤزونون پوئیتیک بیر تصویری اولدوغودور. مثلا، بئله سیخینتیلی و قیسینتیلی دوروملار هامی دؤورلرده اولدوغو کیمی بو دؤورده‌ده واردیر و هر دؤورون شاعر و یازارلارینی آراشدیرارسانسا اگر، اثرلرینده بئله بیر نقطه‌یه، بئله بیر یئره یعنی آلینمادیقلاری بیر یئره، داها دوغروسو گوج‌لری دوشمه‌دیی بیر نقطه‌یه گلیب چاتینجا، اؤنجه کوسکونلوکدن، سونرا‌ایسه، انزوایا و اینتیحارا چکیلدیک‌لریندن صحبت گئدیر و حتی بعضا گئرچک حیاتلاریندادا اینتیحارا یول وئردیکلری گؤرونور. بو ایسه بو اثرین هم اؤزونده، همده شاعرینده یوخدور. حتی بئله بیر شئیین هئچ آغلینا گلمه‌دییده دویولور و ائله او اوزدنده، کؤچمه‌یی و سفری سئچیر و کؤچمه‌یین، سفرین و یئر دییشدیرمه‌یین توم زامانلاردا اولدوغو کیمی، بو گونوموزده‌ده نه کیمی بیر رولا و اهمییته مالیک اولدوغو اورتادا و آپ‌آچیقدیر….
آما توم شعره گلینجه؛
-شعر باشدان آیاغا، باشاریلی بیر شکیلده پلانلاشمیش بیر خیطابه کیمی گلیر آداما! همده پوئتیک بیر دیلده؛ یعنی عینی حالدا کی، بیر خیطابه کیمی آردیجیللیقلا داوام ائدیر، بیر شعر کیمی‌ده هئچ نه‌ییندن قالمیر. پوئتیک ایفاده‌لر، اوبرازلار نه قدر یئرینه دوشموشسه، منطیقی ارتباطلاردا بیر او قدر اؤزونو دوغرولتموشدور.
-عینی حالداکی تونج و عضله‌لیدیر، بیر او قدرده گؤزه‌للیینی و تمیزلیینی قورویوب ساخلامیشدیر.
-حالال و بول محصولدور.
-شعرین نه‌دن بحث ائتدیینه گؤره، هم هایقیریش وار، هم دعوت. هم کیشیلیک، غرور وار، هم اینجه روح. هم قیناق وار ، هم عذر؛ همده اؤیله بیر عذر کی، قیناقدان بئتر.
-جمعیتی یؤنه‌ته بیلمه‌دیینی گؤرونجه، اؤزوده قوشولوب اونلارا، یانلیشلیغا دوغرو یؤنه‌تیلمه‌ییر؛ داها دوغروسو، او توخویانلاری اییرمه‌ییر.
-جمعیتی هم ترک ائدیر هم ائتمیر. داها دوغروسو ترک ائده ائده، ائتمیر، ائتمک ایستمیر! بو او دئمکدیر کی، چوخ بؤیوک بیر اوستالیقلا ائتدییی حرکتیندن، بیر قیغیلجیم کیمی، بیر شوک کیمی یارارلانیر؛ بئله‌کی، اصلینده هئچ گئتمک ایستمیر آما گئتمکدن صحبت سالیر. گئتمه‌یی ایله قورخودور. بیلگیسیزلیک و قورخو نه قدر جمعیتی شاعره یاخین دورماغا قویماسادا، بیر او قدرده شاعردن اوزاق دورمایاجاقلارینی اؤنجه‌دن بیلیر و دوروما گؤره دوغرو بیر قرار وئریر. یعنی هم بیلگیلندیرمک، دوشوندورمک همده جسارت اویاتماق…
و گلیر شعرین تام اورتاسیندا یعنی دؤردونجو بندینده، یوکونون نه اولدوغونو آچیقلاییر و اورتایا قویور و “چینیمده آذربایجان ، قولتوغومدا آنا دیل” دئییر…
سن دئمه دوه، کاروان و … بونلارین هامیسی، بو گون یئرده قالمیش “آذربایجان” و “آنا دیل” یوکلرینین عادی جمعیت طرفیندن آنلاشیلا بیله‌جه‌یی تعبیر فورمالاریمیش.
سن دئمه بونلار یوک دئییل، ائله بو میللتین، بو جمعییتین اؤزلری‌ایمیش. و بورادادیرکی، بوتون سورولار بیر آندا جاوابلانیر و جمعییتین اؤزوندن قاچا قاچا، قاچا بیلمه‌دیی و شاعرین کؤچه کؤچه، کؤچه بیلمه‌دییی تام ندن‌لریله اورتایا چیخیر.
گئجی تئزی وار. جمعیت اؤزوایله، اؤز ماهییتیله بوتوو اولاجاق . آنجاق اؤنجه‌ده دئدییم کیمی، شاعر چوخ بؤیوک بیر اوستالیقلا جمعیتین یاشادیغی دوروما گؤره چوخ دوغرو بیر قرار وئریر و “چیینیمده آذربایجان، قولتوغومدا آنادیل” سؤزوندن سونرا درحال “گئییرم ایینیمه گونشدن دون گئییرم ” دئییر و اؤزونو میثال وورور و بونونلادا جمعییتین اؤنونده نه کیمی بیر افق سرگیله‌دیینی‌ده یئترینجه و گریینجه باشارمیش اولور…
سوندا آرتیق بیر عنعنه حالینا دوغرو گئتمیش کیمی سیزی صحبت آپاردیغیمیز بو شعرله باش باشا بوراخیرام:
مین اوزلو دونیانیزلا، منکی باریشانمیرام
کؤنلومدن گؤیلر کئچیر، چتین دایانام، دورام
قویمایین بوندان آرتیق سیزی اینجیدم، یورام
دینله‌یین بیر کؤنلومو، گؤرون نه‌لر دئییرم
چاتین دوه‌لریمی، من کؤچمک ایسته‌ییرم
گؤرونور بؤیله گئتسه، آخیر قودورار دونیا
شیل اولار، آخساقلایار، دایانار، دورار دونیا
یورار، اؤزونو یورار، بیزیده یورار دونیا
او توخویانلاری من نییه گرک ایییرم
چاتین دوه‌لریمی، من کؤچمک ایسته‌ییرم
داریشیب دونیانیندا قایاسین، داشین یئدیز
غمین سئوینج آدلی سیز ائکیز قارداشین یئدیز
نئچه نئچه کؤرپه‌نین یئدیز گؤز یاشین، یئدیز
گؤر کیمین کؤمه‌یینه من کیمی سسله‌ییرم
چاتین دوه‌لریمی من کؤچمک ایسته‌ییرم
دیریکن اؤلدورولن دیریل وارلیغیم، دیریل
اوزولورم گؤرنده یاناغیندا یاشی، سیل
چینیمده آذربایجان، قولتوغومدا آنادیل
گئییرم ایینیمه گونشدن دون گئییرم
چاتین دوه‌لریمی من کؤچمک ایسته‌ییرم
وارلیغیمی اودماغا، هره‌نیز بیر اژدها
گئدیم گؤرمه‌سین سیزی، گؤرمه‌سین گؤزوم داها
بیر گئجه‌لیک یولوم وار، چاتاجاغام صاباحا
باغیشلایین دییه‌سن خطرینیزه ده‌ییرم
چاتین دوه‌لریمی من کؤچمک ایسته‌ییرم
آسلانیب اته‌ییندن، اته‌ییندن خیالین
من گئدیم سیزلر قالین، قالین دونیازلا قالین
مینین بوینونا اونون، اونو بوینوزا آلین
نه بوینونا مینیرم، نه بوینومو ایییرم
چاتین دوه‌لریمی من کؤچمک ایسته‌ییرم
۲۰/۲/۹۳
یک پاسخ
سلام قارداش لذت آپاردیم چوخ گوزل شعریده یاشاسین آذربایجان یاشاسین بسطاملو