آذربایجانلی آنالارین شعر پرتره‌سی
افراسیاب نوراللهی
(نادر الهی جنابلارینین “آنان آغلاییر” شعری اوزره)
دونیانین هر هاراسیندا اولور اولسون، آنانین ائولادا مناسبتی عینی‌دیر. آنجاق میللت‌لرین چئشیدلی مدنیت‌لرینه گوره، اوبرازلار فرقلیدیر. نادر الهی‌نین چیزدیغی اوبراز، آذربایجانلی آنالارین اوبرازیدیر.
پرتره، بیلیرسینیز کی، رساملیق و فوتوغرافچیلیق صنعت‌لرینده اولور و یالنیزجادا فردین اوز چیزگیلرینی یاراتماق دئییل، او چیزگیلرله او شخصین عمومی کاراکتئرینی افاده ائله‌مکدیر. او پرتره‌دن نه لریسه اوخوماق و اونون وجودونون درینلیکلرینده نه لرسه وارماقدیر.
شعرده اوبراز یاراتماق، رساملیقدا پرتره چیزمک واردیر. آما نادر الهی‌نین بو شعرینی اوخویونجا، من بونا یالنیز اوبراز دئمکله قناعتلنه بیلمه‌دیم! داحا دوغروسو منی ایچیمدن راضی سالمادی. بو پرتره دی! آنجاق رسیم‌له دئییل، شعرله پرتره چیزمکدیر؛
“اته یین گوزونون یاشی دولدوروب
سفره گئدیرم
آنام آغلاییر
بیر تیکه بولوددور قاپیدا دوروب
سفردن گلیرم
آنام آغلاییر
اوره یی آچیلیر، اوره‌یی دولور
آنجاقکی گوزلری یاغیشلی اولور”
مین‌لر ایلدی آذربایجانلی آنالارین بو مناسبتی گوز قاباغیندا و هر تک تکیمیزین یاشادیغیمیز، آما گوره بیلمه‌دییمیز، دویا بیلمه‌دییمیز و چیزا بیلمه‌دییمیز مناسبتدیر. آما نادر صمیمیتی، نادرظریف‌لییی و نادر اوره‌یی بونو هم یاشادی، هم دویدو و هم چیزدی. بو اوزدن نادر بوتون آنالارین ائولادلیق حاققینی وئردی و تایسیز بیر ایش باشاردی. بو کشف‌دی؛ تاپینتیدی؛ همده بؤیوک تاپینتی. اؤنجه کشف‌دی و سونرا یارادیجیلیقدی.
من بیر یئرده سایین علی جوادپور جنابلارینین “آتلار یاریشی” شعرینده “زامانسیز شعر”دن بحث ائتمیشدیم و بیر سیرا اؤزه‌للیکلر سایمیشدیم؛
“باشاریلی اولوشلار چوخ باشارارسا، حالی، بیرده گله‌جه‌یی ضبط ائتمیش اولور. بو اؤیله بیر باشاری کی؛ یالنیز حالی، گله‌جه‌یی دئییل، همن کئچمیشیده ضبط ائتمیشدیر. یعنی توم زامانلارین شعری. سانکی هر کس یوکلویمیش بونا! آما دوغمورموش، دوغامیرمیش! آما بیلمیرمیش.! ائشیدینجه در حال دوغور. در حال بیلیر. همده بللی‌سیز بیر زامانین یوکلولویو، گبه‌لییی سؤز قونوسو… ائشیتمه‌یینجه هئچ نه یوخدور. ائشیدینجه هرنه واردیر. ائشیتدینمی، دویدونمو؟ بیر توحاف اولورسان! بیر یئرینی دییشیرسن! سانکی بوتون وجودون بیر توحاف اولور. و بیر کئیف و بیر حظ کی؛ هر کس یالنیز یاشایینجا دویار، او قدر!..”
بو اؤزه‌للیکلر عینی ایله بو شعرینده بویونا بیچیلمیشدیر و تام صمیمتیمله بو شعره ده “زامانسیز شعر” یا “توم زامانلارین شعری” و حتی “اولومسوز شعر”ده دئیه بیلیرم. تا دونیا دونیادی، تا آذربایجان وار و آذربایجانلی آنالار وار، بو شعر پرتره‌سی وار و یاشایاجاقدی. بوراسی بو قدر.
آما شعرین تئکنیکی باشاریلارینا گلینجه، ایکی قونو اوزره دئیه جکلریم اولاجاقدیر؛
۱- سوز ییغجاملیغی و سؤزجوک قناعتی
۲- تداعی دیلی
بیرینجیسی باره ده، تکرارلاری قیراغا قویساق، جمعا ۲۰ سؤزجوک‌دن عیبارتدیر. بئله باخاندا سؤزجوکلردن یالنیزجا سؤزجوک کیمی دئییل، همده بیر رنگ کیمی، بیر آنلام کیمی یارارلانمیشدیر. همده ان قناعتچیل حالدا و بؤیوک وسواسلیقلا. دئمک اولار سوزون و سؤزجوکلرین حاققینی چوخ بؤیوک بیر انصاف و عدالت ترزیسی ایله وئرمیشدیر. اورنک اوچون، گلین بو ایکی عیباره‌نی یعنی “آغلاماق” عیباره‌لرینی یان یانا قویاق؛
“اته‌یین گؤزونون یاشی دولدوروب” (سفره گئدرکن)
“بیر تیکه بولوددور قاپیدا دوروب” (سفردن دؤنرکن)
بیرینجی عیباره یعنی دویونجا آغلاییب دئمکدیر. آخی ائولادی سفره گئدیر. ایکینجی عیباره بولود کیمی دولوب آما حله آغلاماییب. بوردا سئوینج یاشلاری وار. بعضا ایکی داملا یاش اوره‌یی بوشالتا بیلیر بو حاللاردا. و بعضا آنالاریمیز بو ایکی داملا یاشی ائله اوستالیقلا ائله‌ییرلرکی، هئچ ائولادیلاری بیلمیر آنالاری آغلادی دا. آما نادر الهی ده هر اوغولون تایی دئییل! بو سؤزون و سؤزجوکلرین حاققینی اونا گؤره اؤده‌ییرکی، آنالارین حاققینی اؤده‌میش اولسون. و بو ایکی داملا یاش نادرین گؤزوندن یایینماییبدی هر کسین گؤزوندن یایینسادا..
ایکینجیسی باره ده، شعر تداعی‌لرله دئییلمیشدیر. “آنام آغلاییر”ی اؤنجه دولایی یوللارلا تداعی ائدیر و سونرا دئییر. دئمه‌سه‌یدی ده اولاردی. آما دئدییی گؤزه‌للیکده اولمازدی. بو بیر تیکه شعرده تداعی‌لری ساییرام؛
اته‌یین گؤزونون یاشی دولدوروب
بیر تیکه بولوددور قاپیدا دوروب
اوره‌یی آچیلیر
اوره‌یی دولور
گؤزلری یاغیشلی اولور
تام بئش تداعی وار. یعنی شعر باشدان آیاغا تداعی‌دیرده دئیه بیلریک. همده تداعی دیلینین ان اوستون باشاریسی مئتافورا قوللانیمی..
۱۰/۴/۱۳۹۵
