او جانلی کلاسیکا ایدی
افراسیاب نوراللهی
(زلیمخان یعقوب‌ون حیات و یارادیجیلیغیندان)
حاققیندا یازاجاغیم بو یازینی، شاعیرین، ساعاتلار اؤنجه ائشیتدییم اؤلوم خبری و ائله او خبرله ده مئساژلانان بیر بند شعری ایله باشلاماق ایسته‌ییرم؛
“فیلانکس دلی‌دی دردین الیندن
چاتیر قولاقلارا آغری خبری
چوخ زامان اینسانلار آغیللی‌دان یوخ
دلی‌دن ائشیدیر دوغرو خبری”
بودا، بیر خبر ایدی. دوغرو خبر؛ “زلیمخان اؤلدو.”… ایندی دلی‌می وئردی بو خبری، آغیللی‌می، هئچ اؤنمی یوخدور. هر حالدا زلیمخان اؤلدو! بیر شاعیر اؤلدو. بیر دلی اؤلدو. آخی شاعیرلرده دلی‌دیرلر. او اؤزو دئیردی بو سؤزو؛
“……..
شاعیرلر هامیسی حاق دلیسی‌دیر
فلک دلیسی‌میش شاعیر اولانلار”
دئملی شاعیرلر حاقدان دوغرو خبرلر وئرن دلی‌لر اولوبلار. بیر تورلو آللاهین ائلچیلری کیمی بیر شئی… یعنی، شاعیر اولانلار ائله بیر مقامدا، ائله بیر یئرده دیرلر کی، ال اوزالدیب، او اوجالیقلاردان، او زیروه‌دن، نسه بیر شئیلر قوپاریب جمعیت‌لری اوچون گتیره بیلیرلر. جمعیت‌لرینین ذوق و فیکیر پیلله‌سینده نسه بیر یئنی‌لیک، بیر تزه‌لیک ائله سینلر –دئیه. من بو فیکیری اؤزومون “شعر اؤته‌سی” آدلی شعریمده ده اورتایا قویموشام؛
سالام معللیم
نه یئرده سن ؟
سنده می،
نه گؤیده‌سن، نه یئرده‌سن؟!
دوزدومو چاتدیغیم بو یئر؛
گؤزله‌ییردین‌می منی بورادا؟!
یادیندامی ،
منیده سن اؤیرتدین شعره.
نه گؤیه قالدیردین،
نه ده قییدین یئره!
ایندی یئرله گؤیون آراسیندایام
یعنی،
آللاهلا اینسانین آراسیندا
یعنی،
بیر یولچویام
یعنی،
یولدایام هر واخت؛
آللاها دوغرو
اینسانا دوغرو
یعنی،
ائلچییم بیر تورلو
آما پیغمبر دئییلم البت
آما پیغمبرلر دوغا بیلیرم هر واخت
….
(آردی وار)
و ائله او اوزدنده همشه جمعیتدن سئچیلمیش، سایقی گؤرموش و اؤلدوکدن ده سونرا سایقیلا آنیلمیشدیرلار.
عمومیتله اینسانلارین ایکی عؤمرو اولور؛ مادی عؤمرو بیرده معنوی عؤمرو. منجه اؤلوم ساده‌جه مادی عؤموردن، معنوی عؤموره کئچید نقطه‌سیدیر. ایندی بو آرادا اینسانلار وارکی، یاپدیقلاریندان دولایی هئچ معنوی عؤمرو اولمور! آما اینسانلاردا وارکی، مثلا شاعیرلر، صنعت آداملاری، متفکرلر، فیلسوفلار عمومیتله بشریته، دونیایا نسه خوش بیر شئیلر قاتان آداملارین معنوی عؤمورلری داها اوزون و داها سایقی دیر اولور.
فضولینی هامیمیز سئویریک! ایندی فضولی مادییاً هر هانسیمیزین قوناغی اولارسا، چوخ ساخلاساق بیر آی آنجاق ساخلایا بیلریک. سونرا بئزه‌ر، حتی ناراضیلیغا و اینجیک‌لییه ده سبب اولار. آما “دیوان”ی نی پیله‌یه- پیله‌یه ساخلیر، قورویور و اوخویوروق! بودا ائله فضولی‌دی؛ معناً فضولی‌دی.
بئله بیر باخیشلا منجه زلیمخان ساده‌جه معناً عؤمرونو یاشاماغا باشلادی. و هله بوراسیندا دئییم کی، بو معناً عؤمرونده داها سئویله‌جک و داها سایقیلا آنیلاجاقدیر. چونکو اونون مادییاً اؤلومو ایله برابر، اونا آپاریلان حسدلر، ایسته‌مه‌مه‌لر و خورباخمالاردا اؤلدو. او اوزدن زلیمخانین عائله‌سینه، یاخینلارینا و سئونلرینه باشینیز ساغ اولسون دئیرک، اونون معنوی عؤمرونو باشلاماغی مناسبتیله ده تبریک ائدیر و کئچید آلیرام حیات و یارادیجیلیغینا…
بیلدیینیز کیمی زلیمخان یعقوب‌ون حیات و یارادیجیلیغی دولغون و احاطه‌لی اولوبدور و ائله بیر حیات و یارادیجیلیقدان گئنل اولاراق سؤز آچماق، همده بیر مقاله فورصتینده، بؤیوک سهودیر. بیز ساده‌جه اوندان یالنیز و یالنیز بیزه گؤروکن مقاملارا توخونا بیلریک، همده بو دار ماجالدا. عمقینه وارماق، درین تحلیلینه دالماق البته کی، آغیر و احاطه‌لی بیر ایشدیر و بیزیم مقصدیمیز بو آندا او دئییلدیر…
او جانلی کلاسیکا ایدی…
عمومیتله کلاسیک‌لریمیزدن صحبت گئدنده، کلاسیک‌لریمیز دئیه‌نده، نسیمی‌دن، فضولی‌دن توت تا معاصیر دؤوروموزون صابیری، سهندی و شهریارینادک نهنگ ایمضالار جانلانیر آدامین گؤزو اؤنونده. او ایمضالار کی، اؤلوم‌لریندن عصیرلر سونرا بوراخدیقلاری ایز و قویدوقلاری تاثیر حالا سورور و سوردورور. بیرده کلاسیک‌لریمیز دئیه نده، آداما ائله گلیرکی، اونلار آرتیق مادییاً حیاتدا دئییلدیرلر. ساده‌جه معناً واردیرلار. بیرده هر کس ده او کلاسیکا درجه‌سینه نایل اولا بیلمیر آخی! او ائله بیر ایمضا اولمالیدیرکی، او سئوگی و سایقینی قازانا بیلسین. دئملی کلاسیکا درجه‌سینه چاتماق و نایل اولماق مس اؤلدوکدن سونرا ممکن اولا بیلن بیر مقام اولور. آما زلیمخان یعقوب او درجه‌یه، دیریکن نایل اولدو. عینی ایله ممد آرازدا، عینی ایله بختیار واهاب‌زاده ده. اونلار جانلی کلاسیکالاریمیز ایدیلر؛ هم ادبی دیل باخیمیندان و هم خالقین سئوگی و سایقیسینی قازاندیقلاریندان دولایی. ادبی دیل دئیینجه، البت یازیلاریندا قوللاندیقلاری دیل توتارلیغینا ایشاره‌دیر.
بیلدیینیز کیمی، شاعیرلرین قوللاندیقلاری دیل بیری بیریندن سئچیلیر و سایلیر بیر دیل اولور. ائله کی، حتی آدینین بئله گئتمه‌دییی بیر یازیسینی، اوخوجو او تانیش دیل واسیطه‌سیله هانسی ایمضا صاحیبیندن اولدوغونو راحاتجاسینا معین ائده بیلیر. آما صحبت دیل توتارلیغیندان گئدیر. آما هر دیلده او توتارلیلیقدادا اولا بیلمیر. او دیلین هاردان گلدییی، کیملردن قیدالاندیغی و هارادا فورمالاشدیغی البته کی، او توتارلیغا سبب اولان عامیل‌لردندیرلر. زلیمخان یعقوب‌ون ادبی دیلی بیلدیینیز کیمی زنگین خالق فولکولوروندان، اونون زنگین و آهنگین عاشیق ادبیاتیلا وحدتیندن و عینی ایله، فضولی‌دن، نسیمی‌دن، عاشیق آلی دان، علعسگردن تا اوزو بری گلدیکجه میرزا علی‌اکبر صابیردن، قوربانی‌دن، دده شمشیردن توت تا یونس ایمره‌لره دک، تا عاشیق وئیصل‌لره دک اوزانمیش، قیدالانمیش و فورمالاشمیش بیر دیلدیر. البت بئله بیر دیل آب هاواسیلا چوخلاری اوغراشیر، آما زلیمخانین فیطری استعدادی ایدی کی، اونون چکدیک‌لری زحمت‌لری دوغرولتدو و چکدیک‌لری زحمت‌لری ایدی کی، اونون فیطری ایستعدادینا قارشیلیق وئردی و اورتاما زلیمخان یعقوب یارادیجیلیغی قاتقیسینی ارمغان ائتدی. ائله بیر دیلده یازیلان اثرلر البته کی، او توتارلیغا سبب اولاجاقدیر. اوزاقدان باخاندا هامییا آسان گؤروکن، آما یاخینا گلینجه، آغیرلیغیندان هورکولن بیر اولونولماز عینیتی ایله، هر کسین سئودییی و سایدیغی زلیمخان یعقوب یارادیجیلیغی…
و سئوگی و سایقی دئیینجه، دئییم کی، ائله بیر دیلی تاپماق، خالق و جمعیتینله دیل تاپماقدیر اصلینده. جمعیتینله دیل تاپماق، اونو آنلاماق، اونو دویماق، اونو باغیرماق، اونو فریاد ائتمک و اونو ترنم ائتمک دئمکدیر. اونو یاشاتماق دئمکدیر و خالق البته کی، اونون اوچون آتیلان آدیملاری بیر مین قارشیلاماق باشاریسینا اؤز سئوگیسیله جاواب وئریر و اونو اؤز ائولادلیغینا قبول ائدیر؛ و ائولادا آنالیق ائتمک، آتالیق ائتمک او ائولادی سئومک دئمکدیر. ائله اولونجا، خالق آرتیق او ائولادینی بوتون جهت‌لری ایله سئویر! یعنی بیر اینسانا عاید اولان بوتون جهت‌لری ایله…
زلیمخان‌دا بیر اینسان ایدی. دوغولدو، بؤیودو، یازدی، یاشادی، یاراتدی و اؤلدو. تام تواضعکارلیقلاریدا اولدو. تام غره‌لندییی مقاملاردا. آما ائله او غره‌لندییی مقاملاردا اینسانلارا خوش گلیردی! باخ زلیمخان بئله بیر عؤمور یاشادی. دلی بیر عؤمور یاشادی. دولو بیر عؤمور یاشادی. او دلی دولو بیر اوغول ایدی و دلی دولودا بیر عؤمور یاشادی. یئری گلمیشکن، واختیلا ائله ائله دلی دولو اوغوللاریمیزی دوشونورکن یازدیغیم بیر شعردن فراقمنت‌لره سؤیکنیر و سؤزومه سون وئرمک ایسته‌ییرم:
…..
عؤمرون آز چوخو یاشامیر اونلار.
عؤمرون آج توخونو یاشاییر اونلار.
عؤمرون وار یوخونو یاشاییر اونلار.
عؤمرون یئر گؤیونو یاشاییر اونلار.
عؤمرون ائن بویونو یاشاییر اونلار
بیر عؤمور دولوسو یاشادیقجا او،
بیر دولو عؤمور ده دوغور دونیایا.
بیر عؤمور ده لیسی یاشادیقجا او،
بیر دلی عؤمور ده دوغور دونیایا.
بو دلی عؤموردن، دولو عؤموردن،
بو دلی دولو عؤموردن دوغولان،
دلی دولولاردیلار،اوغول دونیایا.
بو دلی دولولارین سایه سینده‌دیر،
دونیا آزاجیق یاتیب، دینجه‌لیر.
بو دلی دولولارین حیمایه‌سینده،
دونیایا آزاجیق یاخشیلیق اولور…
بئله جه بو ده‌لی دولولاردیلار،
دونیانی آزاجیق دمه توتانلار.
یوخسا آمان آللاه ائله‌لری وار،
بیر گونده دونیانی قمه توتارلار…
بئله‌جه زلیمخان یعقوب دا ائله بیر اوغول اولدو آذربایجانینا، وطنینه و خالقینا. بیر عؤمور دمه توتدو خالقینی و الیندن گلسه یدی بو بیر گونو ده قمه توتمازدی سئونلرینی زلیمخان یعقوب. یولو آچیق و گئدرلی اولسون…
۲۰/۱۰/۹۴ / ۱۰/۰۱/۲۰۱۶
تهران
یک پاسخ
چوخ گوزل شاعیر اولو تانردان سیزه اوغورلار و جان ساغلغی دینلیرم