کیچیک بیر آچیقلاما
بهروز اسماعیل‌زاده
(سایین تنقیدچی همت شهبازی جینابلارینین “قارالاما”مانیفئستینه یازدیقلاری مقاله‌یه کیچیک بیر آچیقلاما)
اؤن سؤز
بو آچیقلامانی هر بؤلومون اوستونده، مانیفئستین متنینه دایاناراق یازماغا چالیشاجایام.
○آچار سؤزجوک‌لر
□دوشونجه
□ایمگه
□تکنیک
□قارالاما
سایین تنقیدچی شهبازی جینابلارینین بو بؤلومه آچیقلاما یازمادیقلارینین ندنی مجهول‌دو.
مقاله‌نی اوخودوغومدا گؤزه ووران ایک شئی هر بیر بؤلومون ساده‌جه آدینین اوزه‌رینده دایانماقلاری‌دی. حال بو کی مانیفئست، ۴ بؤلوم و۱۱ بنددن عیبارت‌دیر. هر بؤلوم ایسه، بیربیرینی تاماملایاراق بوتونله‌شیر. بیر متنی اوخویوب تنقیدیمیزی یازماق ایسته‌ییرسک، بوتون متنی اوخویوب آنالیز ائتمه‌لی‌ییک. ان اؤنملی قونولاردان بیری ده بودور: حؤرمتلی شهبازی بی، بیز “قارالاما” مانیفئستینی، بندلرین باشلانقیجیندا یازدیغیمیز کیمی، دونیا ادبیاتینا یوخ، اؤز ادبیاتیمیزین دورقون تینینه سونموشوق. ندنی ایسه، ادبی توپلوموموزون سطحی‌لشمه‌سی، تقیلده ساری گئتمه‌سی، تکرارلاردا دولانماسی، آچیق دئمک ایسته‌سم : هئچ بیر شئی اورتایا قویا بیلمه‌دیی اوچون‌دور.
●
ده‌یرلی تنقیدچیمیز ایلک بؤلومدن آچیقلادیغی ساده‌جه بیر جومله‌دیر. جومله بودور: “دوشونجه منم” حال بو کی دوشونجه منم جومله‌سیندن سونرا آچیقلانمیش بیر متن وار قارشیمیزدا. متن ده ایسه آچار سؤزجوک‌لر وار. اؤرنه‌یین: شیطنت. سفسطه. تهلوکه. دوزلو. قورخو. تمل. سارسیتماق. و. . . بو سؤزجوک‌لرین هر بیریسی بیرینجی بؤلومده آچیقلاناراق یازیلمیش‌دیر. ایندی دوشونجه منم جومله‌سینین قاباغینا بو سؤزجوک‌لری اورتایا قویورام.
شیطنتلی دوشونجه
سفسطه‌یه مئیلی اولان دوشونجه
تهلوکه‌لی دوشونجه
دوزلو دوشونجه
قورخولو دوشونجه
تملی سارسیلان دوشونجه
دوشونجه “کلی” بیر قاورام‌دی. هر بیر توپلوم اؤز ایلکه‌لری، مذهبی، سیاستینی، و گله‌جک‌لرینی اونون اوزه‌رینده قورور. کلی بیر قاورام تقلیدی اولابیلمز. بیلدیغینیز کیمی چئشیدلی دوشونجه‌لر وار. ادبی دوشونجه. سیاسی دوشونجه. تاریخی دوشونجه. و. . . و بو دوشونجه‌نین نه قدر گئنیش بیر آلانا صاحاب اولدوغونو گؤرسه‌دیر. سایین همت بی بو دوشونجه‌نی -کلی بیر دوشونجه‌نی- cogito سؤزجویو ایله سوروملاندیریر. حال بو کی دئکارت “دوشونورایسه‌م، وارام”جومله‌سی ایله اینسانین ایچینده‌کی اینام‌لا دونیانین وار اولوشونا چالیشیر. سونرادان‌سا تانرینین وار اولدوغونو گؤرستمک اوچون فلسفی باخیشی ایله بونا یؤن وئرمه‌یی دارتیشیر. حال بو کی “قارالاما” ادبی بیر آخین‌دیر. و همت بی‌ین اکلکتیک دئدییی سؤزو بو آچیقلاماق‌لا رد ائتمک اولار. رد ائتمک دئییرم چونکو: یازدیقلاری متنین اؤزو هر بیر فیکیرین کلی بیر صورتده آلینمیش. اؤزوده آچیقلامادان. فلسفه ده “عقل” آنلاییشی قاباریق قونولاردان بیری‌دیر، آنجاق شعیر عاغیلا سیغمایان بیر وارلیق‌دیر. هر نه قدرده ، قالب، فرم، عقلی گوروشسه بئله. بیلدیغینیز کیمی بو چاغدا فلسفه ایله ادبیات ایچ ایچه‌دیرلر. و بعضن فلسفی بیر قونون شعیر اوزوندن آچیقلاییر فیلوسوف. آما وورغولادیغیم کیمی:قارالاما ادبی بیر مانیفئست‌دیر، -نئچه یؤنلو اولدوغو اوچون-فلسفه‌یه احتیاج دویمور. “قارالاما”دا فلسفی باخیش گؤرونور ایسه، نه موتلو بیزی اوخویانلارا.
●
عزیز تنقیدچیمیز ایمگه‌نی آچیقلاماق ایسته‌دییی چاغ، کلی بیر باخیش آتیب، و دؤرد بئش شاعیرین آدینی اورتایا قویماق ایله اوخوجونو آزدیرمایا چالیشیر. ائزرا پاوندون آدی اونلاردان بیری‌دی. ائزرا پاوند ایماژیسم مکتبینین قوروجولاریندان ایدی. ایندی ایسه گلین ایماژیسم مکتبینین نه دئمک ایسته‌دییینه بیرلیکده گؤز آتاق.
ایماژیست‌لر بونلاری دئییرلر ایمیش‌لر
– ییغجاملیق‌لا ایمگه شعیرده اولان دقیق و آچیق خیاللاری تاماملاندیریر
-ایماژیست‌لر، نماد اوستونده ایلگی‌له‌نن فیرانسا شاعیرلریندن، سربست چین شعیریندن، ژاپون هایکو شعیریندن ساده ایمگه‌لری گؤتورمه یه ماراق گؤرسه‌دیرلر
“بو حسابلا ، ایماژیسم مکتبی ده تقلیدی اولور. هر بیر قونویا بو تیپ باخیش گؤرستمک ، همت بی‌ین عفینه سیغیناراق ، چوخ آما چوخ گولونج‌دور. اوندا گرک هر یارانان بیر دوشونجه، دئوریم، تئوری ، ایسم‌دن سونرا، هئچ بیر شئی دارتیشیلیب اورتایا قویولمایا. ”
– سؤزو دوز دئمک یئرینه خیال ایمگه‌سی‌له بهره آلیرلار
– ایماژیست‌لرین باخیشیندا ایمگه موستقیل بیر قونودو. یانی، نظرده آلینان شئی ساده‌جه ایمگه‌دیر.
بونو دئمک اوچون بو بندلری یازدیم کی:”قارالاما” ساده‌جه ایمگه‌دن عیبارت دئییل. ایمگه دؤرد بؤلومدن ساده‌جه بیری‌دیر. قارالاما مانیفئستینی آچیقلاماق ایسته‌ییرسه‌نیز، بیر بؤلومو یوخ، دؤرد بؤلومو بیر گؤرمه‌لی‌سینیز.
بو قونو داها آیدین گؤرونسون دئیه، “قارالاما”آخینیندا گئدن ایمگه آنلاییشینین نئچه بؤلومونو سیزلره پایلاشماق زوروندایام
– ایمگه دوشونجه‌نین دورولماسی اوچون، ایلغیملارایله آنلاشا بیلر
– بیر دوشونجه‌نین نئچه یؤنلو ایمگه‌سل بیر وارلیق اولدوغونو گؤرمک ده اولار، حیس ائتمک ده
– ایمگه‌لرده تمل بیر تابو اولمادیغی ایچین من ایمگه‌لرین وار اولوشونداکی آنلاری لذت آلماق اوچون باشقا بیر دوشونورون دوشونجه‌سینه احتییاجیم یوخدور
– سیلگی‌لرین سیله بیلمه یئته‌نه‌یینی دوشونجه‌نین ذهنینده‌کی ایمگه‌لردن آلسانیز اگر سیلگی ساده‌جه سیلگی کیملییینی داشیماق ایله داشینیب زوروندا قالاجاق
. . .
بو یازدیقلاریمین هر هانکی بیر بندینین ایماژیست‌لردن، اوندان، بوندان یاخین بیر علاقه‌سی یوخدور. من همت شهبازی اوستادیمین ندن بونجا تله‌سیک بیر باخیشلا بو قونویا توخوندوغونو باشا دوشمورم. بیرده سئوگیلی اوستادین یازدیقلارینا دایاناراق، اؤز کیتابیندا ایمگه اوچون یازدیقلارینی بویورموشلار. کاش یازدیقلارینی بو یازی دا پایلاشاردیلار. ندن؟ چونکو ائله یازمیش‌لار، سانکی بیزدن قاباق بیزیم فیکیرلریمیزی یازمیش‌لار. من اؤز آدیما اوستاددان تشککورومو بیلدیریب، یازی‌لارینی اورتایا قویسونلار ایسته‌ییرم.
بیرده مانیفئسته یازیلان “نؤقطه قویمارام”جومله سینده بؤیوک بیر یانلیش آنلاشیلمالاری وار. بیزیم سؤزوموز گیرامر بابیندا یوخ، سینیرسیز و هر زامان یئنی‌له‌نن بیر قاورام‌دیر. بیزیم دوشونجه میزده، هر بیر ایمگه یئنی‌دن دوغمایا بویلودو. و ایمگه‌نی هئچ بیر زامان دورقون ساخلاماق ایسته‌میریک. نؤقطه قویماق یعنی بیر دوشونجه‌نی، ایمگه‌نی، دورومو، دورقون ساخلاماق. بیز ایمگه‌دن ساده‌جه ایمگه‌لییینی گؤزله‌میریک. ایمگه‌دن وئردییی ایماژدان باشقا، یئنی دوشونجه، یئنی آلان، یئنی باخیش، و یئنی وارلیق گؤزله‌ییریک.
من “ایز” یئرینه “گؤسترگه” اؤنردیغینیزه قارشیام. ندنی؟ ایز دوشونجه‌دن دوغولوب ایمگه‌له‌نن بیر وارلیق‌دیر. گؤسترگه ایسه دورقون بیر مووضع ده دوغادا دوشونجه ایزینی اونا باخیش آتسین دئیه یالوارماقدادیر. من یالواران بیرینه یاردیم ائده بیلرم آنجاق یالواران بیری اولمارام!
●
سایقی‌دیر تنقیدچیمیز، تکنیک بؤلومونو آچیقلایاندا، سمبولیزم له فوتوریست مکتبینه ایشاره ائدیرلر، آنجاق بونو آرتیرمالی‌یام کی یئنه ساده‌جه آد اولاراق اورتایا قویورلار. حال بو کی، هر بیر متن اؤزونه گؤره آز یادا چوخ تکنیک داشیییر و بونون هئچ بیر مکتبه ایلگی‌سی اولمادیغینی هر کس بیلیر. بیر قونو اورتایا قویولورسا، کلی سؤزجوک‌لرله اوینامایا گرک یوخدور.
شعیر اؤرنک‌لرینه گلیرسک، اونلاری ساده‌جه قورولوش و آنلام بابیندا آچیقلاییب‌لار حال بو کی:بیزیم سؤز آچدیغیمیز دوشونجه، ایمگه، تکنیک، و قارالاما باخیمیندان هئچ بیر شئی اورتایا قویماییب‌لار. و شعیرلری ده سوروملو گؤره‌رک ایستر ایسته‌مز “جیناس” مووضع‌سیندن قونویا توخونورلار. جیناس، شعیرین مین بیر قونوسوندان ساده‌جه بیریسی‌دیر.
سئوگیلی تنقیدچیمیز شعیرلرده کی فرم، ایچه ریک، و نئچه یؤنلو اولدوغونا ایشاره ائتمه‌دن “بایاتی”قالیبیندن سؤز آچیر آنجاق، بیز یازدیغیمیز کیمی: هر بیر قالیبه حؤکم وئره بیله‌ریک.
قارالاما بؤلومونو کئچدیینیزی آنلایا بیلمیرم دوغروسو. بو اوزدن سون بؤلومو اوخوجونون ویجدانینا بوراخاراق، نئچه سورویلا یازیما سون وئریرم :
۱٫
قارالاما مانیفئستینی هر بؤلومونو آیری گؤرمه‌یین ندنی ندیر؟
۲٫
“جهان وطنی”سؤزجویون هاراسی تقلیدی اولا بیلر؟
۳٫
یازدیقلاری متنده اؤرنک‌لرین یئرینین بوش اولماق ندنی ندیر؟
۴٫
قارالاما بؤلومونو ندن آچیقلاماییب‌لار؟
و باشقا سورولار کی انشالله بو یازی‌یا باخیشلارینی یازدیقدان سونرا اورتایا قویاجاغام.
سایقی و سئوگیلریمله
یک پاسخ
اسماعیل زاده جنابلاری.
یازیبسیز: من “ایز” یئرینه “گؤسترگه” اؤنردیغینیزه قارشیام.
بو جومله نی شهبازی جنابلاری نین یازیسندا گورمه دیم. اوردا “ایمگه” کلمه سینین ییرینه “گؤسترگه” دییبدیر. سیز بوردا “ایز” کلمه سین دییرسیز. آرتیق توضیح ویرسز یاخچیدیر.