باشاریلی میصراعلار، آما باشاریسیز شعرلر شاعیری
“بولود مرادی‌نین” یوخولاری یاتاقدان ائندیرمک” آدلی شعر توپلوسونا دایر…
افراسیاب نوراللهی
“دیلجه سوسوب،
بدنجه دانیشیلان بیر چاغدا،
بیلیرم، آسان آنلاشیلمایاجاق”
عصمت اؤزه‌ل
دیلیمیزین، ائلیمیزین ائله بیر گونودورکی، ساده‌جه بیر مزار داشینا قازیلان بیر بند تورکجه شعر، ساچلاری فشئن بیر یئنی یئتمه‌نین شیکسته بسته تورکجه یازدیغی بیر مئساژا عینادی، هر گون دوغولان کؤرپه‌لریمیزین ثبت احوال اداره‌لرینده بئش آلتی آی یوبانان تورکجه آدلارینین حیکایه‌لری، ساده‌جه بیر املاک چینین، بیر آلیش وئریش مرکزینین و … تورکجه رئکلاملاری بیزی اؤیله‌سینه سئویندیریرکی… حله قالسین بو کیتاب کیتاب شعرلریمیزین و حیکایه‌لریمیزین بیزه وئردییی سئوینج! حله قالسین!…
آما بو او دئمک دئییل کی، بوسئوینجین حئسابینا بیر سیرا جیددیه آلیناجاق شئیلری جیددیه آلمایاق! بو دوغرو دئییلدیر. شعر، پوئزیا، ادبیات ائله بیر یئردیرکی، اورا شوخلوق گؤتورمز. اورا جیددییه آلینمالیدیر. بونو هامی قلمه اینانانلار بؤیله‌سینه ایسترلر. او اوزدنده ادبی محیطلرده، حتی تنقیددن اؤز آراسیندا اینجیین‌لرده، اوزه واری تنقیدی سئودیک‌لرینی دئیرلر. البت دوغرو تنقیدی. ایچینده غرض، ایچینده حسادت اولان تنقید البته کی، یالان کیمی قویروغو چاغال اولار. اولا بیلر غرضسیز بیر منتقد دوغرو اولمایان شئیلرده سؤیله‌سین، البت بودا سئچیلر و …
ادبی محیطیمیزه قدم قویان هر بیر ایمضا، هر بیر کیتاب بیزی سئویندیردییی کیمی، سایین دوستوموز بولود مرادی جنابلارینین دا بو کیتابی بیزی اؤیله‌سینه سئویندیردی. مجازی دونیادان خبرینی آلدیم. حله کیتابی آلمامیشدیم، بولود بی‌یین “اوخوجوما ریپورتاژ” آدلی بیر پایلاشیمینی گؤردوم. ماراقلا اوخودوم. اوخوجولارینی آییرمیشدیلار و منیم اوخوجو طبقه‌م بونلار و بونلار دئمیشدیلر و … دوغروسو ماراقلاندیم، هم کیتابی تئز اوخوماغا، هم اؤزومون هانسی اوخوجو گروپونا عاید اولدوغوما!.. خلاصه کی، کیتابی آلدیم و باشلادیم اوخوماغا. هر شئیدن قاباق کیتابین آدینا دئیه‌جک بیر شئیلریم وار؛ من ائله بیلیردیم کیتابین آدی “یوخولاری یاتاقدان ائندیرک” دیر. آما کیتابی گؤرونجه گؤردوم آدی “یوخولاری یاتاقدان ائندیرمک”دیر. باخین اگر بو آدلاری بیر بیرینین یانینا قویوب هر ایکیسینی ایکی اوچ دفعه تکرار اوخوسانیز، البته کی او فرقی دویاجاقسینیز. “ائندیرک”فعلی، یعنی بولود بی اؤزو بو ایشی گؤرور و باشقالارینیندا گؤرمه‌سینی ایسته ییر. آما “ائندیرمک” فعلی خنثی بیر آنلام داشییر. یعنی یوخولاری یاتاقدان ائندیرمک دویوروسو وار، آما هئچ حله اؤزونه ده قبوللاندیرا بیلمه‌ییب کی، بو ایش اولسون یا اولماسین. آیریجا بیر کیتاب آدی کیمی قولاقلاردا سسلنمه‌سیده بیر او قدر یاخشی حیس‌لر دوغورمور. کئشگه بو کیتابین آدی “یوخولاری یاتاقدان ائندیرک”اولایدی!..
باشلادیم اوخوماغا. من خصوصیله گنجلییمیزی چوخ جیددی اوخویارام. بو اؤز آرامدا اؤزومله تعهدومه قاییدیر. بیرده دئییم کی، من ائله بئله‌سینه شعردن بیلمه‌ین، چوخ اوخومایان و شعرین آغیرلیغی آلتیندا قالان بیریسی دئییلم. بیلدیینیز کیمی شعرین اؤزونون ذاتی بیر آغیرلیغی وار، او آغیرلیق، شاعیرین بئجریسیزلییندن شعره یوکله‌دییی آغیرلیقدان باشقادیر. بو جمله‌نین بیر داحا آلتینی چیزمک ایسته‌ییرم؛ شاعیرین بئجریسیزلییندن شعره یوکله‌دییی آغیرلیق!… بو گون او تای آذربایجان، تورکیه معاصیر شاعیرلرینین شعرلرینی یا ایلک اوخدوغومدا تام قاورایارام یادا ایکینجی دفعه اوخودوغومدا. من اوخوجولوقدا نه‌یم ، نه قدرم اؤزوم ان یاخشی بیلیرم، بونلاری سیز اوخوجولاردا اؤزوم ساریدان گووه‌ن یاراتماق اوچون دئییرم ساده‌جه. یوخسا بئله شئیلرین یئری دئییلدیر بورا اصلا.
اؤز اؤزومه دئییرم؛ الهی اگر من بیلمیرم، بس اوندا نییه مثلا نجیب فاضل قیسا کوره‌کین “ساکاریا” شعرینی ازبردن بیلیرم، اونون اوزون اوزادی تحیلیلینه واریرام! بس اوندا نییه عصمتی اؤزه‌لی، اردم بایازیدی، آتیلا ایلهانی، ناظیمی، سئزایی نی و …. اوتاییمیزین بوتون آلتمیشینجیلارینی و بوتون گنجلیینی تام اولدوغو کیمی قاوراییب، اولدوغو کیمی بیله بیلیرم. آما بو تاییمیزدا بعضی ایمضالاردا ایلیشیب قالیرام؟! من امینم سیزده عیناً بو حیس‌لری یاشییرسیز بو گنجلریمیزی اوخورکن. حله امینم کی، سیز من قدر جیددی ده اولاماسینیز بو ایشده. چون من بو اوخوماقلاردان لذت دن اؤته‌ده بیر شئی دالیندایام، آما سیز ساده‌جه اوخویوب، لذت آلیب و گنجلییمیزه اؤیونمک اوچون وارسینیز و بیر شئیلر آلماق اوچون همده.
آنلاشا بیلمه‌ییمیزه دستک اولسون دئیه، شعردن بیر آنلاتی وئرمک ایسته ییرم؛ باخین، شاعیرین بیر سوبیئکت دونیاسی اولار. یعنی ساده دیلله دئسک، بیر تخییل عالمی اولار، او عالمده شاعیرین مثلا “سئوگی” دن اؤزه ل بیر آنلاتیسی اولار و گلر ایچینده یاشادیغی جمعیتین “ادبی دیل”ی واسیطه سیله و بیرده اوخوجولارا تانیش بو اوبیئکت‌لره سؤیکنرک، او آنلاتینی اؤز جمعیتینه و اوخوجوسونا اؤتورمک ایستر. اگر بو پروسه‌نی باشارا بیلرسه، دئملی باشاریلی بیر اثر اورتایا قویوبدور، یوخ اگر باشارا بیلمزسه دئملی، باشاریلی بیر اثر اورتایا قویا بیلمه‌ییبدیر. نئجه کی، ائله بو کیتابین اؤزونده بولود بی یین “سئوگی” دن بیر آنلاتیسی وار. دئییر؛ “سئوگی بیر آپارتماندیر”. سونرا گلیر بو خالقین ادبی دیلی و تداعی، تخییل دیلی واسیطه‌سیله بونو آنلاتماغا و جمعیته اؤتورمه‌یه چالیشیر. آما گؤردویونوز کیمی ایلک باشدا یاخشی باشلاسادا،
“سنسیزلیک مشقی‌یم!
قارالاییرام یوللاری
دؤنه دؤنه
ازبرله‌ییرم ال‌لریمی ایتمه‌یم… یادیما گل!
هر گون بیر دورنا ائرته‌سی، هر آن یالنیزلیق سونراسی‌یام …”
سونرادان او بئجه‌رینی ایتیریر و اوخوجویلا، آنلاتیسی آراسیندا کی ایلمه‌لری و ایلیشگیلری قیریر. دئمک اولار بو چاتیشمازلیق بولود بی یین بو کیتابیندا یئر آلان شعرلرینین یوزده چوخوندا واردیر.
گنجلییمیزی اوخورکن، همشه بئله بیر آرزوم اولار؛ کئشگه الیمدن توتاجاق شعرلر اولا بو کیتابدا و او شعرلری بو کیتابدان آیری و اؤزه‌ل شکیلده ادبی محیطیمیزه تقدیم ائده بیلک! اوللدن بئش اون شعر اوخوموشدوم، ائله بیر شعرلره راستلامایاجاغیمین قورخوسو منی آلدی و دوشوندویوم کیمی، نه یازیق کی، ائله بیر شعرلره راستلامادیم دا. دئمیرم یوخ ایدی، واردی. عهده‌سیندن گلدییی شعرلرده واردی، آما سیرادان دیرلار. آما بول بول باشاریلی میصراعلارلا دولودور بو کیتاب. بیر داحا وورغولاییرام بول بول باشاریلی میصراعلار! بو میصراعلار هر تک تکی اؤزلویونده بیر دونیادیر. هم بدیعی جهتدن ساییلار، هم دوشوندوروجودورلر. ائله کی، شعری اوخورکن، شعرلر دئییل، مصراعلار سنی آلیب گؤتورور. بو البته کی، یالنیز میصراعلاری نظرده آلدیقدا بؤیوک باشاریدی، آما بو میصراعلارین باشینی بیر یئره ییغیب و شعر ائدجک بوتؤو بیر آنلام یا یوخدور، یادا وار، آما شاعیر باشارماییب‌دیر. البت میصراع ایله، شعر آراسیندا بیر تعادل و تناسب اولمالیدیر. اگر گوجونو میصراع‌یا وورارسان‌سا، البته کی، شعر گوجوسوز و آلینماز حالا گلر! و من یئری گلمیشکن او میصراعلاردان بیر نئچه‌سینی ادبی محیطیمیزه تقدیم ائدیرم؛
سن یئریینده بایراق دا عاشیق دورور/ چیخماز بیر جمله‌دیر آنا گؤزلرین – اوخوجوسو و کاتیبی‌یم/ و عشق دیک دابان باشماقلاری ایله، دانشکده‌نین پیلله‌لرینده قوجالاجاق/ اورمونون سوقاتی آجی دوزدور ایندن بئله!/ گؤرسم پئرفئسیونال لیمون رنگینده گونش‌لرینی/ سسیم‌می قاناییر؟ بیزه نه اولدو یار(البت بو میصراع‌نین شعری اؤزو باشاریلی بیر شعردیر)/ باش تاپمادیم گؤزلریندن چتین ایدی دونیا کیمی/ یومما، گؤزلرین تورپاغین بیوگرافیسیدیر/ اؤنملی‌دیر گئجه کیمی سحره، دلی کیمی شهره/ گؤیلومدن کئچیرسن چیخ گل یادیما/ اؤلوم قوجا بیر تاکسی دیر یاشیل چیراقلاری سئچمز گؤزو/ شعر سونسوز بیر تدفین آخشامی‌دیر یالنیز/ داریخمیشام سنه چیخماز بیر کوچه کیمی/ بارماقلاریمین هره‌سینه بیر آد وئریرم، هامیسینی سنین آدینلا چاغیریرام/ نغمه‌سینی ایتیرمیش بیر قوش دور اومودوم/ اللریمه باخ: نه ال آتدی گوندوزون یاریمچیق بیناسینا، نه باشماق تایی هانسی‌سا قیرخ ال‌لی پرئزدئنته/ گؤیدن آیریلماز دنیز، بیربیریمیزدن بیز/ قونور اشیالارین اوستونه، گؤزومه سسیمه کؤینه‌ییمه…/ هر چاغیردیقجا سنی بیر جئیران دوغولور/ نه زامان نه رنگ ده بیر شعر اولسام/ آچیق قالیر سطیرلرین سونو یارالارین باشی/ منیم اؤلوموم بارماقلاریمدان باشلاناجاق، سنین اؤلومون ساچلاریندان/ داشیندیغیم بو دیشی چیچک‌لر، داشیندیغیم قوش‌لار، داشیندیغیم سس‌لر(عمومیتله بو داشیندیغیم عیباره‌لری دهشت افاده‌لردیرلر)/ باجارمادیغیم بیر دیلده جاوابسان اللریمه، گؤزلریمه/ … یعنی دئدییم کیمی بول بول باشاریلی میصراعلار! بلکه بیر کیتاب باشاریلی میصراعلاردا دئسک یانیلمامیشیق! چوخ حاللاردا بو میصراعلارین باشلارینی بیر یئره ییغان شعرلرده اولوب، آما عمومیتله، شعردن چوخ، شعر دیلینده سایاقلامالارا بنزه‌ییر! هر میصراع اؤزو دوغرو بیر افاده، آما چوخ حاللاردا بیر بیرینه اویمایان، بیر بیرینه یاخین گلمه‌ین سایاقلامالارا بنزه‌ییرلر دوغروسو!
بعضاً میصراعلاری آشیر و “بند”لشیر او باشاریلار. مثلا؛
“…
یوخلاییر دؤشه‌مه‌نی تاپماییر آختاردیغینی قادین
یالقیزلیق اییسی گلیر اوتاقدان
اییله‌ییر یاتاغینی سوسور
بیر آزدان اوردان اودا گئده‌جک
یوخولارینین قالانی بالینجینین ایچینده آغریماغا داوام ائده جک …” (کیمسه‌نین ناغیلی یوخ شعریندن)
یا
“…
قوپوز یونورام گئجه گوندوز
نوت لاری دوزورم گؤزوندن آخان میرواری کیمی ..” (قوپوز یونورام شعریندن)
یا
“…
گؤیون دمیر یوللاری وار جین‌لر ایله شاعیرلر تانییار یالنیز
اوردا سنی گؤزلمک‌له مشهورام
بایرام سفره‌سی آچارام واغزالدا چای دملرم
پاییز تؤکر ایچریک یارپاق یارپاق اورمو چؤللرینی اونوتمادان
یای دا قاتیلار بیزه بوغدا باشاقلاری ایله بیر ساری کؤینک قونار واغزالا
هر قونودان دئییب اؤتریک ساعاتلارا عیناد
گونده لیک ایشیمیزدیر حیات …” (اؤلومه باخمایاراق شعریندن)
و …
بلکه بیریلری بو میصراعلاری اوخورکن،
“ماشینلاردایام ال‌لریمدن یاپیشیب دوشمه‌یم قیشا”
“بیز خیاباندان قیشی میندیریب آپارمادیق ائوه”
“بیر قیشدان میندیرسین تبریزی هر قیشدا ائندیرسین او شورگؤز تاکسی”
واقیف صمد اوغلونون “بیر آخشام تاکسی‌دن ائندیک پاییزا” مشهور میصراعسینی خاطیرلایا و اونون گؤرونمز تاثیرینی و پلاگیات اولدوغونو دوشونه! آما بولودون شعر دیلینی اینجه‌له‌یینجه، باشا دوشرکی، بئله حاللار بولودون شعر دیلینده بول بول دور و بو تاثیردن، فیلاندان یارانان بیر شئی دئییلدیر.
بیرده بولودون اؤزونه مخصوص بیر شعر دیلیمی دئییم، بیر دئییم طرزیمی دئییم، بیر چوخ شعرلرده و میصراعلاردا اؤزونو باشاریلا گؤستریر و اودا شعره بیر ریتم و آهنگ گتیریر و چوخ گؤزه‌ل‌دیر. مثلا “گؤزلرین” شعرینده بئله میصراعلاردا اؤزونو دوغرولدور؛
“بارماقلاریندان قاغایی سیچراییر شعریمه قاغایی”
“یاغیش یاغیر یئنی الیفبادا یاغیش”
اؤیله جامید بیر قارانلیق گؤزلرین اؤیله”
…
یعنی بیر کلمه‌نین عینی میصراع دا تکرار گئتمه‌سی و اونون یاراتدیغی اؤزه‌للییی دئییرم. عمومیتله بو “گؤزلرین” شعری منی چوخ ساخلادی. بعضی اوفاجیق سرپمه‌لری گؤزه آلماساق بو شعر ساییلیر بیر شعردیر و ده باشاریلی.
بولودون میصراعلاریندان واز کئچمک اولمور. دئسم کی، بعضی میصراعلاری وار، اؤزو بیر شعر قدردیر، بلکه یانیلمامیش اولارام. اؤرنک اوچون بو میصراعلار؛
ایشیق ساخلاییر ساغی سولو، عاشیق ساخلاییر یولو/ اؤیله جامید بیر قارانلیق گؤزلرین اؤیله/آتیلمیش بایراق دیر روزگار الینده بو آیاغیمادک اوزانان ساچلاریم!/ سنه گؤره یازدیم گؤزلریمی، آیاغیمی، الیمی/ سنه گؤره یازدیم دونیانی/ هر گون بیر دورنا ائرته سی، هر آن یالقیزلیق سونراسی یام/ ساچلارینا دالدیقجا چوخالیر بارماقلاریم/ آرخامدان آتیلیر داشیندیغیم کؤلگه لر/ اون هئجه لی بیر هایکودور ال لرین!/ ….
بیرده بیزیم ادبی محیطلریمیزده بعضی یانلیش تابلو‌لار وار؛ مثلا بیر سیرا هماهنگ دوستلوقلارین اؤزلرینی حددیندن چوخ رئکلام و منم‌لیک اوبیئکتینه چئویرمه‌لریدیر. بونلارین یئنی یئتمه قلملریمیزه جیددی آسیب‌لری ده‌ییر و ده‌یمکده‌دیر. صحبتیمیز قونوسو اولان سایین دوستوموزدا ائله دوستلوقلاردان ساییلیر. اورتایا قویدوغو اثرلرده کی، بئله جیددی چاتیشمازلیقلارلا اوز به اوزدور. او بیری طرفدن دئدییمیز یئنی یئتمه نسیل او رئکلام و تبلیغات سایه سینده بونلاردان باشقا بیر کس گؤرمور و بونلارین آغیزلارینا باخیر، کیتابلارینین یولونو گؤزله‌ییر، سونرا شعردن بونلار وئردیک‌لرینی بیلیر و گلیر کیتابلارینی و اثرلرینی اوخورکن آچیب آغاردا بیلمه‌یه‌جک سورونلار و سورغولارلا اوزله‌شیر نتیجه ده ایسه، نه ائده‌جه‌یینی بیلمیر و بیر استعداد کیمی جاییر قویور چیخیر گئدیر. نه یازیق کی، بونلار بو گونوموزون ان جیددی ادبی پرابلئملری و یانلیش تابلو لاریدیر و بو تابلو لار سیندیریلمالیدیر. بو همن عصمت اؤزه‌ل ین یوخاریدا گتیردییمیز؛”دیلجه سوسوب/ بدنجه دانیشیلان بیر چاغدا/بیلیرم، آسان آنلاشیلمایاجاق” سؤزونون و دویوروسونون بیزیم ادبی محیطلریمیزده اولان گئرچک مصداقی دیر. کئشگه، بدنجه دانیشمالاریمیز اولمایادی! کئشگه!…
۴/۵/۹۴
یک پاسخ
دستک اولدوغونوز اوچون درین تشکرلریمی بیلدیریر و ایچدن سایغیلاریمی ایله تیرم… چوخ ساغ اولون