پیام انجمنها و شخصیتهای ادبی فرهنگی آذربایجان به مناسبت درگذشت «غلامحسین فرنود»
***
«ایشیق» آذربایجان ادبیات و اینجه صنعت سایتی
از جمع یاران یکی کم شد
«غلامحسین فرنود» یار «صمد» و «بهروز» به ابدیت پیوست
با کمال تاسف و اندوه «غلامحسین فرنود» انسان فرهیخته، معلم وارسته، نویسنده و مترجم مردمدار و روزنامهنگار چیرهدست آذربایجانی شنبه ۲۴ اسفند در سن ۷۹ سالگی جمع یاران خود را ترک کرد و به ابدیت پیوست.
«فرنود» بخشی از تاریخ جنبش روشنفکری آذربایجان و بویژه تبریز بود که برای پیشبرد مبارزه عدالت خواهانه و آزادیطلبانه با محوریت «صمد بهرنگی»، «بهروز دهقانی» و «کاظم سعادتی» در سالهای دهه ۴۰ شکل گرفت و جانهای شیفتهای همچون «علیرضا نابدل» و «مناف فلکی» را گرد خود آورد که پای در راه عمل گذاشتند و جانفدای خلق شدند.
شخصیت فردی و نگرش اجتماعی «فرنود» در چنین محفلی شکل گرفت؛ در انتشار «آدینه مهد آزادی» پرورش یافت و در مبارزه با سیاهی و تباهی رژیم ستمشاهی پختهتر شد. به همین سبب نیز بود که تا آخر عمر با منش اجتماعی قابل احترام و با مدنیت تحسینبرانگیز، پاسدار ارزشهای انسانی و آرمانهای بشری جمع یاران خود ماند و به دور از حاشیهسازیهای مرسوم، فرهیختگی انسان متعهد را در زندگی خود نیز به نمایش گذاشت.
«فرنود» در چهار دهه گذشته نیز از جمله شخصیتهای مرجع و مورد احترام ویژه جامعه ادبی و هنری آذربایجان بود. «آرش آزاد»، طنزپرداز معروف در باره وی چنین گفته است: «فرنود در بستری از دوران شکوفایی فرهنگی ایران ـ آذربایجان بالیده و به نسلی از روشنفکران و تحصیلکردگان و هنرمندانی از جمله صمد بهرنگی و غلامحسین ساعدی و رضا براهنی و… تعلق داشته است که اعتقاد راسخ به توان فرهنگ بومی برای بازتولید فرهنگ ملی خویش داشتند و به شناخت جهان پیرامون این فرهنگ اهمیت ویژهای میدادند؛ نسلی که هم و غم خویش را معطوف به گشودن دریچههایی به جهان بیرون از این فرهنگ میکردند. نسل فرنود ویژگیهایی داشت که متأسفانه پس از آنان تکرار نشده است. صراحت در بیان دیدگاه و صداقت در ارائه آن، جایگاهی به آنان داده که ایشان را از نسل پس از خود جدا کرده است. فرنود به باور خیلیها زنده نگهدارنده و صد البته رونقدهنده آن راه پرنشاط و خلاق بوده است. راز لذتبخش بودن همنشینی و همنفسی با فرنود هم، به اعتقاد من، همین است؛ چرا که ادبیات و هنر گریزگاهی است امن تا «غلامحسین فرنود»ها مراقبش هستند».
ما کوشندگان «ایشیق» – سایت ادبیات و هنر آذربایجان- درگذشت دور از انتظار استاد «غلامحسین فرنود» را به خانواده محترم ایشان، فرزندانش صبا و طاهر، جمع یارانش، جامعه ادبی و فرهنگی آذربایجان و مردم ایران تسلیت می گوئیم؛ یادش را گرامی میداریم و بر خاطرهاش درود میفرستیم.
«ایشیق» – سایت ادبیات و هنر آذربایجان
25/۱۲/۱۳۹۸
***
«آذری» فصلنامهسی
درگذشت متفکر برجسته، انسان والا، مبارز راه صلح و آزادی، نویسنده معلم آگاهیبخش ایران، دکتر غلامحسین فرنود را به مردم آذربایجان و ایران و همه کوشندگان آگاهیبخش و نویسندگان کشورمان تسلیت میگوییم.
مدیریت مجله آذری
***
«ادبیات سئونلر» گروهو
دونیا سندن کیملر کئچدی
ائلیمیزین شرفلی اوغلو، یازیچی، تدقیقاتچی، زحمتکئشلرین دایاغی «غلامحسین فرنود» بوگون ۹۸/۱۲/۲۴ گون اورتا چاغی تبریزده حیاتا گؤز یومدو.
«صمد بهرنگی»نین کروانینین اونودولماز، یورولماز یولچوسو، تانینمیش قلم صاحیبی، یازیچی، ترجمهچی، ژورنالیست، ائلینین یوردونون قایغیکئشی، سسیز سمیرسیز، تمناسیز بیرعومور زحمتکشلرین، وطنین سعادتی اوغوروندا چالیشان آدی-یادی قالارغی «غلامحسین فرنود» بیر عؤمور موباریزهدن، یازیب یاراتماقدان سونرا وطنیمیزین بو آغیر عذابلی گونلرینده اورهییمیزی یاندیردی؛ دوستلاریندان، سئونلریندن آیریلدی.
امینیک اونون حاقیندا آذربایجانین ضیالیلاری، قلم صاحابلاری، یول یولداشلاری مقاله ایله کیتابتله اونودولماز خاطیرهلریله یازیب، یارادیب و دانیشاجاقلار. یئری چتین دولسادا، چوخ بوش گؤرونسه ده، هر زامان اثرلری یولچولارین یولونو ایشیقلاندیراجاقدیر.
«ادبیات سئونلر» بو آجی ایتگینی اوستاد «غلامحسین فرنود»ون عائیلهسینه، سئونلرینه، قلمداشلارینا باش ساغلیغی وئریر. غلامحسین فرنودون قلمیندن قالارغی اثرلر بئلهدیر:
۱-دربساط نکتهدانان: مجموعه مقالات
۲-چشم شتر ترجمه: چنگیز آیتماتوف
۳-تاریخ جدید جهان: ترجمه و تالیف
۴-سرگذشت مادر: جمعآوری
۵- نژاد پرستی و جهانخواری: ترجمه
۶- وقایع ناصری: تصحیح
ابر دل باخته اثر ناطم حکمت برای کودکان: کؤچورمه
۷- قضیه سنجاق: مارک تواین
۸- رویا دختر پارتیزان: ترجمه شعر از زینال خلیل
۹- روباهی که برسرش کلاه رفت: ترجمه – لئون تولستوی …
«ادبیات سئونلر » گروهو
98/۱۲/۲۴
***
«صابر» ادبی انجومنی
اوستاد «فرنود» حیاتینی دییشدی…
اوستاد غلامحسین فرنود، ۸۰ ایل شرفلی یاشاییشدان سونرا، تبریزده حیاتینی دییشدی.
فرنود، تبریز ادبی، ژورنالیستی مکتبینین باشچیلاریندان و صمد بهرنگینین یاخین دوستلاریندان ایدی. او تبریزده، سس-سمیرسیز اوز ادبی اجتماعی مبارزهسینی داوام ائتدیرمیش و بیر چوخ نشریهلرین انتشاریندا دیرلی تاثیرینی بوراخمیشدیر. اوستاد فرنوددان یوزلرجه مقاله و ادبی یازی و اییرمییه یاخین کیتاب یادگار قالمیشدیر. اونون ان مهم ایشلریندن بیری، صمد بهرنگی، بهروز دهقانی و باشقا مبارز ادیبلرله ۴۰.نجی اون ایللرده منتشر ائتدییی مهدآزادی روزنامهسینین، «آدینه» آدلی اؤزل نمرهلری ایدی.
«صابر ادبی انجمنی»، اوستاد فرنودون ایتگیسینی بوتون آذربایجان سئور ائلیمیزه باش ساغلیغی وئررکن، وعد ائدیر ۱۳۹۹.نجو ایلینده قورولاجاق جلسهلرینده، غلامحسین فرنودون خاطیرهسینی عزیزلهسین.
«صابر» ادبی انجومنی
***
«نامه صدیق» فصلنامهسی
رودی که جاری نشد
با اندوه فراوان خبر یافتیم که غلامحسین فرنود از بازماندگان ادبیات متعهد آذربایجان روی در نقاب خاک کشید. او روزنامهنگار، مترجم و نویسندهی اندیشمند و در طنزنگاری قوی دست بود. اندک آثار ولی پرمحتوای بازمانده از او در میان آثار فارسی تاریخ نثر آذربایجان پیوسته خواهد درخشید.
از طرف خود و گروه نویسندگان فصلنامه این کوچ غمانگیز را به بازماندگان و دوستان آن مرحوم تسلیت عرض و آرزوی غفران الهی برایش داریم.
صاحب امتیاز و مدیر مسئول نشریهی «نامهی صدیق»، ائلدار محمدزاده صدیق
۱۳۹۸.۱۲.۲۵
***
آنا اوجاغی ادبیات اوجاغی
«غلامحسین فرنود» اینسان گلدی، اینسان گئتدی…
چوخ اللشدین سنه اصلان دئسینلر
قوچ اوغلان، یا ایگید ترلان دئسینلر
عزیزیم جهد ائله بونلاردان آرتیق
سنه اینسان فقط اینسان دئسینلر
«مفتون امینی»
«غلامحسین فرنود»ون شخصیتی، یوخاریدا گئدن شعرین ان گؤرکملی گؤستریسیدیر. او چوخ بؤیوک ادعانین صاحیبی دئییلدی. اینسان گلدی، اینسان گئتدی. بیر نورمال و منطقی اینسان ایدی. اصلینده واقعی بیر ادبیاتچی ایدی. چوخلو کیتاب تورکجهدن فارسجایا چئویردی. او جوملهدن:
-«نوه نتیجههای ملانصرالدین» کی تورکیه کاریکاتوریستلرینه مربوط ایدی.
-تولستویدان بیر بالاجا اوشاق کیتابی ترجمه ایلهدی :«روباهی که سرش کلاه رفت»
-سینما عالمینده بویوک نظریه صاحبی ایدی.
-ایرانین فارس ادبیاتیندا بؤیوک ایزلر بوراخدی. او جوملهدن: عبید زاکانی حاقیندا آیدینلاتمالارینا اشاره ائتمک اولار.
-یوزلر کیتابا تصحیح و ائدیتورلوق ائلهدی. او جوملهدن ۱۳۴۶ دا اوستاد مفتون امینینین «انارستان» کیتابینی چاپا حاضیرلادی و شمس یایین ائوینده یاییلدی. (بوکیتابین حروفچینلیغینی من ایله «نوروز» یاپمیشیق)
-«آدینه مهدآزادی» نشریهسینی ۱۳۴۴ باشلادی، سونرا صمد و دوستلاری اونون یاردیمینا گلدی. انقلابدان سونرا، یئنه «آدینه» اصولونا باغلی اولان ادبی صفحهنی دوام وئردی.
دوکتور غلامحسین فرنود، تورکیهدن دوکتورا آلماغینا رغما و صمد، بهروز، علیرضا و….کیمی دوستلارینا رغما، ایران تورکلری دیل و ادبیاتینا، گؤزلنیلن اؤنملی آددیملار آتمادی. او اصلینده بیر بؤیوک اینسانیدی کی مملکتینین شرایطیندن آسیلی اولانی دیشی، دیرناغی و جانی ایله دوشونوب، اصلا تشنج یاراتمادی. اؤلن گونه قدر ادبیاتین سینیرلارینی قورودو.
صمد فوت اولاندان سونرا، هرکسدن آرتیق اونون مطرح اولماسیندا چابا گوُستردی. آرش مجلهسی نومره ۳۸ (درباره صمد بهرنگی) او تلاشین نتبجهسیدیر. اما بهروز دهقانی ایله، صمدین کیتابلارینین امتیازی کونوسوندا سؤزه گلدی. نهایت بهروز دهقانی قویان قرارا بویون ایدی و صمدین کیتابلارینین تجدیدی چاپی، علی زاخری (ابن سینا) یایین ائوینین مدیریندن آلینیب، رحمتلیک مجید آغا ایروانی (شمس) یایین ائوینه وئریلدی. صمدین تام کیتابلارینی بو دؤنه «عباد»، «نوروز» و من حروفچینلیک ائلهدیک و بیر نئچهسی مهدآزادی مطبعهسینده (سید اسماعیل پیمان مدیرلیغی) و بیر نئچهسی خورشید مطبعهسینده (حاج حبیب خادمهاشمی حسینی) چاپ اولدو. دکترفرنودن، بهروز دهقانی ایله بو سؤزه گلمهسی، غلامحسین فرنود جنابلارینین اعدامدان و آغیر زیندانا محکوم اولماماسینا مهم ندن اولدو.
دکتر غلامحسین فرنود اؤلن گونه قدر ساغ، سول و آشیری تورکچو و فارسچی اولمادان، فارس دیلی محور اولاراق دونیا ادبیاتینین خدمتینده ایدی. ایران ادبیاتی ۶۰ ایل سوره ده بئله ایتگی گوُرمهمیشدی.
بو عالیم، فاضیل، مهربان، صادق و صمیمی اینسانین الدن وئرمهسینی دونیا ادبیاتچیلارینا باش ساغلیغی دئییریک.
حمید احمدزاده
۱۳۹۸/۱۳/۲۵
***
«طاهر فرنود»
آتا از سال ۹۲ که شریک زندگیش را از دست داد، دیگر آن آدم قبلی نبود. خیلی توی لاک خودش رفت. خیلی کم جایی میرفت. کم کسی را می دیدید. هیچ وقت احساساتش را خیلی بروز نمی داد. این هم از خلق و خوی آذربایجانیاش بود لابد؛ ولی هر کس میدیدش میفهمید آدم قبلی نیست. توی این چند سال، بعد رفتن مادر، خیلی سعی میکرد خونه مثل وقتی باشه که مادر بود.
شاید اگه اومده بودید خونهی ما دو جفت کفش زنونه را دیده بودید بالای قفسهی کفشها. کفشهای مادر از جاشون تکون نخورده بودن.
امروز ۲۴ اسفند سالگرد ازدواج آتا و آنا بود. صبح با دوستش میرن توی شاهگلی قدم میزنن و برمیگردن. برای خودش چایی دم میکنه، پنجره را باز میکنه تا هوای خونه عوض بشه و به آرامی میره پیشه آنا…
برای سالگرد آنا هر سال برنامهای داشت، ولی امسال خیلی درگیر مریضی و فوت تنها خواهرش شد و نتونست برنامهاش را عملی کنه. میخواست براش یک ویدئو ضبط بکنم با اسم «خوشبخت کیشینین احوالاتی» که فارسیش میشه «احوالات مرد خوشبخت». گفتم بهش واقعاً خودتو خوشبخت حس میکنی توی زندگی؟ گفت: من خیلی خوشبخت بودم که همسری چون مهری کنارم بود.
***
«رقیه کبیری»
تسلیت به فرهیختگان و جامعهی ادبی آذربایجان.
خبر غیر منتظره و تاسفبار بود. غلامحسین فرنود درگذشت.
غلامرضا طباطبایی مجد در بارهی او چنین نوشته: «ذهن زیبااندیش و زیبانگر، نگاهی زیبابین به او داده تا در بازآفرینی واقعیتهای بیرون ـ هر چند تلخ ـ تسامح و تساهل را به مدد بگیرد و انسانها را آن گونه که هستند قبول کند، نه آن گونه که باید باشند.»
یادش گرامی باد.
***
«ناصر داوران»
یئنى فیکیر باشین ساغ اولسون!
دکتر غلامحسین فرنود حیاتا گؤز یومدو؛ یعنى آذربایجان چاغداش و اؤنجول دوشونجهسینین نهنگ بیر اولدوزو سؤندو؛ یعنى الیمیزدن توتوب، آلیشیلمامیش یئریشلر اؤیرهدن معلملرین بیرى آذربایجان مکتبینى ترک ائتدى؛ یعنى تبریزین گلوباللاشما پروسئسى بیر داها چتینلییه اوغرادى؛ یعنى دکتر غلامحسین فرنودو ایندن بئله میراث قویدوغو فیکیرلرده، یازىلاردا دوشونمهلىییک. باشین ساغ اولسون فرنودسوز وطن!
***
«همت شهبازی»
هستند برخی از به اصطلاح محققان و نویسندگان و پژوهشگرانی که به عبث نامی برای خود دستوپا کردهاند. این گروه، پژوهشگران ماجراجویی هستند که همیشه میخواهند به دروغ هم که شده سر زبانها باقی بمانند، اما محققان و نویسندگانی هم هستند که نه تنها ماجراجو نیستند، بلکه اگر کسی هم به دنبال این کار باشد تا او را سر زبانها نگه دارد به شدت اظهار نارضایتی خود را به همچنین شخصی اعلام میکند. این گروه از محققان و پژوهشگران نستوه را که به اصطلاح بیشیله و پیله هستند و به دنبال ماجراجویی نیستند و سرشان به کار تحقیقاتی خودشان است، خیلی دوست دارم.
محقق، نویسنده و مترجم ارجمند آذربایجان «غلامحسین فرنود» از این گروه از محققان بود. ضایعه درگذشت این محقق صدیق، یار دیرین صمدبهرنگی بر جامعه پژوهشی آذربایجان تسلیت باد.
***
«حامد ایمان»
خیلیها از خاکی که در آن روییدهاند هیچ ندارند. بنابر این مرگ آنها ساده است چرا که فقط به یک جابجایی تن خلاصه میشود. اما مرگ برخیها این چنین نیست چرا که آنها ریشه انداختهاند در خاک خود و با مرگ خویش، تکهای از آن خاک را نیز کنده و با خود میبرند! و به همین خاطر است که برخی از مرگها این چنین سخت و سهمگین میگردند.
بدون تردید مرگ غلامحسین فرنود از جنس مرگهای سخت است چرا که او به همراه مرگ خویش بخشی از تاریخ این سرزمین را کند و با خود برد.
هنوز مرگ فرنود را در ذهنم زمزمه میکردم که رضا همراز عکسی از فرنود در آخرین روزهای شمس تبریز را رو کرد. عکس به سال اسفند ۸۰ در دفتر نشریه شمس تبریز. رضا عالی، فرنود را جهت انجام گفتگویی با هزار مصیبت کشیده بود دفتر نشریه. فرنود در آن زمان دوران نقاهت جراحی تومور مغزی خود را میگذراند.
عکس فرنود در دفتر نشریه و خود نشریهای را گفتگو در آن شماره منتشر شده بود را که دیدم منقلب شدم. سوالی که تیتر اول نشریه به قلم خود من میپرسید که “آیا به انتها رسیدهایم” هزاران غوغا را در ذهنم برانگیخت. میخواهم بنویسم اما نمی دانم چرا، نمیتوانم! همیشه پای شمس که به میان می آید، درمیمانم.
اکنون پس از نزدیک به دو دهه از این سوال، هنوز نمیدانم که به کجا رسیدهایم چرا که هنوز فاصله زیادی بین آنچه که میخواهم و آنچه که هست وجود دارد اما آنچه که میدانم این است که ما برای این که همواره خودمان باشیم، همیشه محکوم بودهایم که کار را از انتها آغاز کنیم!
***
«تقی قیصری»
غلامحسین فرنود هم رفت
از غلامحسین فرنود بسیار آموختیم. زمانی که دورهی دوم «آدینه» مهد آزادی را منتشر میکرد در صفحهی ترکیـش مطلب مینوشتم. قلم خاص خود را داشت و دلش گنجینهی تاریخ معاصر روشنفکری تبریز بود. از صمد بهرنگی تا بهروز دهقانی و سعادتی و مناف و …
یک بار با گلایه گفتم که شماها باید زندگینامهتان را بنویسید و در دیدار بعدی گفت که همین کار را میکند منتهی به جای نوشتن، طاهر (پسرشان) قطعاتی به صورت گفتوگو با او ضبط میکند. امیدوارم طاهر این گفتوگوها را منتشر کند.
با طاهر صحبت کردم. امروز رفتهاند شاهگؤلو برای قدم زدن و طرفهای ظهر بعد از برگشتن، در خانه به صورت ناگهانی به قول خودش غزل را خوانده است. میانهاش با مرگ عالی بود … هیچکس را به اندازهی او ندیدم که مرگ را آسان بگیرد. مرگش هم همینطوری سرپایی و … آسان، مثل آدمهای خوب بزرگ!
***
«احد واحدی»
زبان آدم نمی چرخد بگوید که فرنود هم رفت! فرنود از نسل دهه چهل بود که بخشی از آنها با افروختن آتشی شکوهمند در آن ظلمات و به خاکستر نشستن در آن وانفسای تاریکی پاسداری روشنایی را بجان خریدند مثل بهروز دهقانی، کاظم سعادتی، علیرضا نابدل، مناف فلکی و دهها آتش بجان دیگر و بخشی دیگر بر اساس زمینههای موجود اجتماعی آموزههای آنها و بشریت مترقی را چراغ راهنمای خود قرار داده و تربیت و اموزش نسلی را پیشه کردند مثل فرنود، رئیس نیا، حبیب فرشباف و دیگران. شاگردان آنان که امروزه دهه شصت زندگی را سپری کردهاند که خود امروزه از آن نهالهای باریک به درختان تنومندی تبدیل شدهاند که بیشترین فعالان فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه آذربایجان را تشکیل میدهند. فرنود یکی از سرآمدان نسل خود بود که بی هیاهو کار خود را میکرد و تاثیرش در همه جا آشکار بود، انتشار روزنامه (آدینه و…) و جنگ (ارک و…) باعث شناسایی و شکوفایی استعدادهای نهفته در بطن جامعه گردید؛ استعدادهایی که امروزه در عرصه ادبیات، تالیف، ترجمه و سایر رشتهها خود ارزشهای جامعه فرهنگی بویژه آذربایجان هستند. خودنمایی در ذات فرنود نبود؛ او گنجینهای بود ناپیدا که برای دسترسی به آن باید خود اهل تزویر و ریا نبودی. متفکری بود دانا و مشحون از ساحههای گوناگون ادبیات کهن و جدید و خود رابط بین فرهنگ فولکلوری و خلقی مردم با تمام اندیشههای نوین جهان. حیف بود فرنود به این زودی ما را تنها گذارد. یادش و نامش جاویدان باد.
***
«حمید دادیزاده»
در این بیدرکجای غربت که خبر ماندگار شدن غلامحسین فرنود را شنیدم توسن ذهنم بی اختیار مرا به سال ۱۳۵۲ پرتاب کرد که غ.فرنود با بردباری و مهارت و توانمندی کمک کرد که معلمی یلاقبا بتواند کتاب «آزادیهای سیاسی و قتل و عام اقتصادی در شیلی» را به چاپ رساند. فرنود با من زندگی میکند و هرگز اقتدار، جوانمردی و بزرگ منشی او را فراموش نمی کنم. همچون دکتر ترابی در آرزوی فرهنگستانی آزاد و غنی بود که تمام عمرش را در آنجا مصروف دانش و فرهنگ و خلاقیت کند. آزادهای بود که نشان از صمد داشت و همنشینی با زنده یادان بهروز و نابدل و دیگران. غ. فرنود همواره ظرفیتهای ادبی فرهنگی و نقد فراوانی داشت که استبداد مانع رشد آن شد. نمیدانم دیگر چه بگویم اما اشاره باید بکنم به بزرگواری و شخصیت والایش که بی قید و شرط، و بی آلایش و جوانمردانه در بحبوحه سالهای ۱۳۵۹-۶۰ به یاری یارانی گماشت که همچنان در سینه تاریخ ماندگار خواهد بود.
ترا من چشم در راهم،
من از یادت نمی کاهم.
عزیزیم آدی قالار،
میوهنین دادی قالار.
ایگیت اؤزی گئتسه ده،
یوردوندا آدی قالا ر.
عزیزییم بو داغا،
ائللر کؤچر بو داغا.
ائله کی من دؤزورم،
کیمسه دؤزمز بو داغا.
مئی داغلار، مزه داغلار،
یار سیزده گزه داغلار.
ساغالمامیش داغ اوستن،
چکیلدی تزه داغلار.