شعریمیز و چاغداشلیغیمیز
ائل اوغلو
آذربایجان شعری اؤز چاغداشلیغینی همیشه قورویا بیلمیش و اؤن سیرادا دایاناراق، اؤز قاباقچیللیغینی ثبوتا یئتیرمیشدیر. قاباقچیل اونا گؤره دئییرم کی واختی گلنده اؤز فورماسینی تاپمیش و زنگینلیگینی بیر داها قوروموش و توپلومون ایستکلرینه اویغون ادبیات یاراتمیشدیر.
یاخشی بیلیریک کی، چاغداشلیغینی قورویا بیلمه‌ین ادبی عنصر آرادان گئدیر، نه دونیادا یاییلیر و نه ده قایناقلاندیغی بؤلگه‌ده اؤزونو مکممیللشدیریر. بیز آذربایجانا مخصوص اولان بایاتی فورماسینی بیر چوخ تورک دیللی اؤلکه‌لرده تاپیریق. ائله‌جه‌ده، گرایلی شعر فورماسینی دا، حال بو کی، تورک طایفالاریندان اولان «بایات»لار و «گرای» لار یالنیز آذربایجان تورپاقلاریندا اولموشلار و ایندی ده آذربایجان تورپاقلاریندا یاشاماقدادیرلار . بو ایسه اونو گؤستریر کی، آذربایجاندا یاشامیش و تورک طایفالاریندان اولموش« بایات»لارین و «گرای»لارین عنوانینی داشییان شعر فورمالاری اونلارین ادبیات‌لاریندا اولان نوفوذ و اوستونلوگونو ده گؤستریر. نئجه کی، ایسلام ایستعلاسیندان سونرا ایران ادبیاتیندا(دری – فارس دیلینده) یازیلان شعر قلیب‌لری و شعر فورمالارینین آدلاری تمامیله عرب کؤکلو کلمه‌لردن عیبارتدیرلر.
یاخشی بیلیریک کی، توپلومسال یاشاییشیمیزدا دگیشیک‌لیکلر اوز وئرنده، همیشه شعر دونیاسیدا، اؤز قابیغینی دگیشمیش کیمی گؤرونور، بونا گؤره کی، فلسفی حیات دگیشیلیر و هر بیر دگیشیکلیک هونر و ادبیات دونیاسیندا دا اؤزونو تظاهور ائدیر. اونونلا یاناشی صحنه ده اولان شعر عنصرلری ده، فلسفی ایستگه گؤره دگیشیلمگه مئییللی اولور.
شعریمیزین اؤن سیرادا اولوب، توپلومون ایره‌لیله‌ییشینده اؤنملی رولونو بلکه ده باشقا هونری نؤوعلرینده تظاهور ائتمه‌مه‌سینی‌ده تاپا بیلریک. بئله کی، تیاتر، رسامچیلیق و بیر سیرا آیری هونر نؤوعلری بیزده لازمی قدر اینکیشاف ائده بیلمه‌میش و یادا توپلومدا اولان اینانجلارا گؤره، اونلارین اینکیشاف یوللاری باغلانمیش و قاداغالانمیشدیر.
اوزون عصیرلر بویو خورافاتچیلارین فرمانیله یاساقلانمیش تیاتیر و رسامچیلیق و اونون داوامیندا گلن هونر نؤوعلری ده بعضی دؤورلرده آجیناجاقلی حیات یاشامیشلار. بیزیم بؤلگله ده، او دور کی لاپ اوزاق عصیرلردن بری شعریمیز یئگانه هونر نوعی اولموشدور کی ریندانه‌لیکله یاساقلیق عصیرلرینده ده اؤزونو یاشاتمیش و ایجتیماعی اینکیشافلا بیرگه یاشاماغی باجارمیشدیر. البتده، آشیقلاریمیز، شعریمیزی بیر نئچه هونری ژانرلا بیرلشدیرمیش و اونو خالق آراسینا آپارمیش و شعریمیزین دورومونو چاغداشلیق شرایطینده ساخلامیشدیر. بیز اونون همیشه معاصیرلیکده اولدوغونو ایسه بوتون ادبی دؤرلرده ائحتوا ائتدیی مضمونلاردا و هر عصرین روحونو اؤزونده ساخلادیغی ادبی ایرثینده گؤروروک.
مین ایللر یاشایان مالدارلیق و فئودالیزم دؤورلرینده اونون خالق حیاتیندا تاثیرینی و اینکیشافینی اؤیرنیریک. شعر یئگانه عنصر اولموشدور کی، بیز اونو راحاتجاسینا خالق آراسینا آپارا بیلمیشیک. بلکه ده بو شعرین اؤز مرموزلوقلاریندان یارانمیشدیر. او دور کی، یارادیجی آشیقلاریمیز و شاعر لریمیز اونو دائما چاغداشلاشدیرمیشلار. شعریمیز همیشه صحنه ده اولموش و عصرینین ایستکلرینه اویغون ادبیاتلا مئیدان دا قالا بیلن هونری عونصور اولموشدور.
اوزاق عصیرلردن قالان آتا سؤزلریمیزی آراشدیراندا اونلارین آراسیندا بیر چوخ شعر میصرعلری و تک بئیتلر تاپیریق. بو ایسه شعریمیزین خالق آراسیندا سینه‌لرده اولدوغونو، دیل ازبر اولدوغونو، کسرلی‌لیینی و احتیوا باخیمیندان دا اؤز اعتیبارینی گؤستریر.
یوز ایللر بویو خالقین میللی ذؤوقو گلیشدیکجه، شعریمیزده ماهیتینی چاغلاشدیران ادبی ایرثیمیز اولموشدور. هونری عونصورلری نظرده توتاندا، شعریمیز بو شانسی تاپا بیلمیشدیر کی، همیشه اؤز معاصیرلیینی قوروسون. دئدییمیز کیمی، ایلکین ائلمانلارینی آتالارسؤزونده تاپا بیلدییمیز آز هیجالاردان یارانمیش قدیم شعر نمونه‌لریمیز، هله ده وار، اؤزونو تک بیت و تک میصرعلرکیمی گونده‌لیک دانیشیقلاریمیزدا یاشادیر.
چاغداشلیغینی همیشه اؤز آنا دیلینده یوخ، بلکه ایستیلاسیندا اولدوغو ادبیاتلارین دا دیللرینده یاشادان آذربایجانیمیز گؤستریر کی، اونون قدرتلی شاعر لری ایسته‌نیلن واختدا نوفوذ جغرافیاسی گئنیش اولان باشقا خالقلارین دیللریله ده اؤز تفکورونو دونیایا پای وئره بیلمیشدیر.
تورک دیلیندن سونرا عرب و فارس دیللرینده دیوانلاری اولان شاعر لریمیز گؤستریرلر کی، آذربایجان یئتیرمه‌سی کیمی اؤز ضیالارینی دونیایا چیله مک ایسته میشلر و بو ایستگی یئرینه یئتیرمه‌یی‌ده قالارقی اولاراقدان باجارمیشلار. اونلار باشقا دیللرده ائله اثر یاراتمیشلار کی همان باشقالار اونلاری اؤزلرینه چیخماق ایسته‌میشلر و اونلارلا میللی وارلیقلارینا دا گؤونمیشلر .
چوخ اوزاق عصیرلردن سؤز آچاندا الیمیزده یازیلی ادبیاتیمیز او قدر چوخ اولماسا دا آتا سؤزلریمیزده تاپدیغیمیز میفیک دوشونجه‌لر بیزی ایناندیریر کی، شعریمیز اوزاق عصیرلردن بری بیزیم گوجلو اونسیت واسیطه‌میز اولموشدور. بیز هر بیر عصریمیزی آراشدیراندا، اونون چاغداشلیق ماهیتینی گلیشدیردیگی ادبیات دا تاپیریق. بیر چوخ محبت ناغیللاریمیز و اونلاردا اولان خالق شعرلری و او شعرلرین قلیب‌لری بیزه ایناندیریر کی، عصیردن – عصیره راحاتجا کئچن ادبی ایرثیمیز بو تاثیرلی آددیملاری یالنیز چاغداشلیغینی قوروماقلا آتا بیلیبدیر.
البتده بیز بونون داها دا قیزقینلیغینی آذربایجان تورپاقلاریندا میللی دؤولتلر یاراناندان سونرا تاپیریق. یاخشی بیلیریک کی یازیلی ادبیات مین ایلدن بری شرق ده و بیز تورکلر آراسیندا دیرچلمه‌یه باشلامیش و بیزیم ایلک میللی دؤولتیمیز ده صفوی‌لر دؤرو یارانمیش و اوندان بری ادبی اؤرنکلری داها دا چوخالمیش‌دیر.
بو گون آذربایجان شعرینه باخاندا اونو دونیا شعریله آیاقلاشماقدا گؤروروک. چوخ جمعیتلی دونیا خالقلارینین آراسیندا ائله بیر خالق تاپماق اولماز کی اوستاد شهریارین حیدر باباسی اونون دیلینه ترجومه اولماسین؛ ائله بو چاغداشلیغی یاشاماق دئمکدیر. دئمک حیدر بابایا سلام چاغداش بیر آذربایجان اینسانینین دوشونجه‌سی‌دیر. ائله بیر چاغداش دوشونجه دیر کی هئچ بیر خالق اونون یانیندان پای آلمامیش کئچیب گئده بیلمه‌دی. شعریمیزین سون شاه اثرلریندن داهادا آدلی- سانلیسی اولان بو اثر، کلاسیک شعر قلیب‌لریمیزین بیریندن اولسادا چاغداش بیر شعر و دوشونجه ماهیتی داشییر و آذربایجان اینسانینی کلاسیک قلیب ده معاصیر دوشونجه‌نین دانیشا بیلدیینی گؤستریر. هله آنادیلی مدرسه‌لرده و علم اوجاقلاریندا تدریس اولما حقوقونو الده ائتمه‌ین بیر خالقین بو کیمی ادبیاتی اولاندا باخ گؤر کی خوشبخت خالقلار کیمی دیلی و ادبیاتی بالالارینا تدریس اولسایدی، دیلیمیزده نه لر یارانا بیلردی؟!….
چاغداش دئدیکده همیشه مدرن ادبیاتمی؟ سوروسونا بئله جوابدا وئره بیلیریک. مدرنیزم، چاغداشلیقدا یئرلشه بیلن بیر ادبی دؤردور. ادبیاتیمیزین سون یوز ایلینه گلدیکده مدرنیزمله ده اؤز چاغداشلیغینی قورویانلاریمیز آز اولمامیشدیر. دوخسان بئش ایل اؤنجه تبریزده بوراخیلان تجدد ژورنالیندا ماراقلی بیر تیتراژلا قارشیلاشیریق. تبریزده یایینلانماغا باشلایان او نشریه‌نین هر ساییسندا تکرار اولاراق، بئله بیر تیتراژ گئدیرمیش” تجدد نشریه‌ای است برای دوستداران ادبیات تجدد خواه”. باخ، بو او زامانکی آذربایجان اینسانینین معاصیرلیگه قایغیسینی گؤستریر. دئمک بو مودئرنیزمه دوغرو یئنی بیر یوروش و اونون چؤزومونه زمین یارادان بیر مباحیصه اورگانی‌دیر. دئیه بیلریک کی، بو تیتراژ آذربایجان ادبیاتی‌نین ازلی و ابدی روحوندا دائمی اولموش و اولاجاقدیر.
یاخشی بیلیریک کی ایستانبولدا تحصیل آلیب و اورادا اورتا مکتبلرده تدریسله مشغول اولاندان سونرا تبریزه دؤنوب، اؤز دوغما شهرینده یئنی اوصوللا اداره اولونان مدرسه آچیب، تدریسله مشغول اولان «میرزا تقی خان رفعت»، تجدد روزنامه‌سینده مترقی و مودئرن شاعر جعفر خامنه‌ای‌نین سربست فورماسیندا یازدیغی شعرلرینی چاپ ائده‌رک، ایراندا ایلک دؤنه اولاراق مودئرن شعرین اؤرنکلرینی وئریر و اوندان سونرا تهراندا جریاندا اولان ادبی محفیللر سربست شعر فورماسیله تانیش اولوب، اونو بیر ادبی ایز اولاراق ایزله‌ییرلر و نهایت نیما یوشیج ین یاراتدیغی یئنی شعر قلیبی اورتایا چیخیر.
دئمک لازیمدیر کی، میرزاتقی خان رفعت ین مکتبینده درس اوخویان میرزا حبیب ساهرده همین نشریه‌لری اوخویارکن سربست یازماغا ماراقلانیر و بیرچوخ سربست شعرلر یازیر (اونوتمایاق کی همن دؤورلرده شیمالی آذربایجاندا دا سربست شعر قلیبی استانبول دا و باشقا – باشقا خارجی اؤلکه‌لرده تحصیل آلان شاعرلرین دقتینی اؤزونه چکمیشدیر و جنوبدا یاشایان شاعرلره ده، بیر قیدا منبعی ده اولوردو).
آذربایجان شعرینه باخاندا، او، چاغداشلیغی یالنیز قابیغ دگیشمکله یوخ, بلکه محتوا، مضمونچولوق، بدیعی‌لیک، یئنی فلسفی دوشونجه‌لرده یازماقلا، شعری بوتون ایجتیماعی قاتلارین قوللوغوندا یاشاتماقلا برابر، ایره‌لیله‌میشدی.
شرق اؤلکه‌لرینده ده سون یوز ایلده گئدن مودئرن و چاغداش شعرین خصوصیاتلارینی جنوب شعرینده تاپا بیلیریک. اوستاد شهریارین حیدر بابایه سلام اثری قابیغینی دگیشمه‌ییبسه، آنجاق معاصر اینسانین تاریخن اؤیرندیگی و مانوس اولدوغو عادت- عنعنعه‌نین بیر آغیتی کیمی مئیدانا چیخاندا، بوتون دونیا حئیرتلندی. بونا گؤره کی، چاغداش بیر اینسان او صحنه‌لردن اوزاقلاشیردی و اثر ده گؤستریلن اینسان، شاعر انه دوشونجه‌لرله بیر داها تاریخه قووشوردو.
دئمک کلاسیک آشیق شعرینین قلیب‌لریندن اولان او شعر قلیبی، معاصیر دوشونجه‌نی اؤزونده قوروماقلا چاغداشلیغین قوللوغوندا اولا بیلدی و چاغداش آذربایجان اینسانینین آغری -آجیلارینی و نیسگیللرینی بوگونه‌دک دونیانین ۵۵ دیلینه ترجومه اولاراق، او خالقلارین دا مدنی و ادبی دوشونجه لرینه‌ده هوپا بیلدی. بیز اونونلا بیر زاماندا یاییملانان حبیب ساهر شعرینده ده همن خصوصیتلرین باشقا نؤوعونو گؤروروک.
حبیب ساهر سربست شعرلریله چاغداش آذربایجان شعرینه مودئرن بیر روح چیله‌دی و گنجلره یول گؤستردی. او مودئرنیزمه ایلک ایز آچان جنوبلو شاعرلردن اولدو. ایندی آذربایجان شعرینده هئچ بیر مودئرنیست شاعر تاپا بیلمیریک کی، حبیب ساهری اوخومامیش اولسون. اگر حبیب ساهر اونلارین شعرلرینده تکرارلانمیرسا، بو داهادا اوغور علامتی‌دیر، بونا گؤره کی شاعرلریمیز باشقالارینا اوخشاماقدان قاچمیشلار و زیروه‌یه دیرمانان نزیک بیر جیغیرا بنزه‌سه‌لرده اؤزلری اولماق شرطیله زیروه‌یه دیرمانیرلار.
ائله بو نؤوع چالیشقانلیق اؤزوده، اونودولماز بیر اوغوردور. بونون علتی بودور کی سککیز یوز ایلدن آرتیق عؤمرو اولان آذربایجان غزلینه باخاندا، شاعرلرین تخللوصونو گؤتورنده، مثلا یئددی یوز ایل قاباقکی شاعرله یوز ایل قاباقکی شاعرین اثرینی آییرد ائله‌مک چوخ حاللاردا ممکن اولموردو، بونو باشا دوشن ادبی محیط اؤز چاغداشلارینی داها دا اوغورلا تربیه ائده بیلیر.
بیز بولود قاراچورلو(سهند)ین، علیرضانابدل(اوختای)ین، دوکتور حمید نطقی‌نین، سحرخانیم ین، نیگار خیاوی‌نین و… شعرلرینده هم کلاسیک قلیب، هم ده سربست فورماسی و آغ شعر جیزگیلری تاپیریق. بو ایسه بیزیم هله کلاسیزم‌دن تام یاخا قورتارمادیغیمیزی دا گؤستریر و اوندان آرالاشماغا مئییلی اولدوغوموزا دا ایشاره‌لردیر.
اؤتن اییرمی ایلدن بری آذربایحان شعری داها دا گئنیش میقیاسدا یاییلان هونری نؤوعلرین بیری اولموشدور (تاریخن اولدوغو کیمی). بیز ایندیکی جنوب شعرینده دونیایا داهادا مودئرن باخان یارادیجی آذربایجان اینسانی نین شعرینی گؤروروک. بیز بو یؤنو ایزله‌ینده، شاعرلریمیزی میللی مسئله‌لریمیزه گؤره داها دا مسئولیتلی تاپیریق. جنوب شعرینده یازان شاعرلر داها آرتیق توپلومسال، میللی مؤوضولاردا یازیرلار. یقین کی اونلارین یازدیقلاری مؤوضولاردا، آرزیلاری یئرینه یئتندن سونرا، گونون سون ایسته‌یینه یازیلان ادبیات قوللوقچولاری اولاجاقدیرلار.
