اوستاد شهریار و “روز ملی شعر و ادب ایران”!
محمدرضا کریمی
اوستاد شهریار، چاغداش آذربایجان ادبیاتی‌نین ان دهیرلی و اثر قویان شاعیری‌دیر، ۵۰ ایل تامام آذربایجان ادبیاتینی رهبرلیک ائدیب و دیلیمیزی دونیایا یاییبدیر. «حیدر بابایا سلام» اثری ائله شؤهرت قازاندی کی تورک میلتلری آراسیندا اؤزونه تایسیز یئر آچیب، بیر یئنی مکتب کیمی تورک ادبیاتیندا اورتایا قویولدو. اونون آردیجا شهریارین «سهندیه» شعر‌ی بیر شاه اثر کیمی آذربایجان ادبیاتینی داها جلوه‌لندیریب و مودرن شعر‌یمیز یئرینه دوشدو.
بوگون اوستاد شهریار هامی اوچون: کیچیک ـ بؤیوک، کیشی ـ قادین، شهرلی ـ کندلی، ساوادلی- ساوادسیزلارا تانینمیش بیر شاعیردیر و هامی حیدربابا ایله اونو تانیییر. یاخشیسی بوراسیدیر کی حتا فارسلار دا حیدربابانین دیلینی بیلمهییرسهلر ده، شهریاری حیدربابا شاعیری آدلاندیریرلار. شاعیر بو اثری یازماقلا، ادبیات تاریخیمیزده دؤنوش نوقطهسی یاراتدی و بیر مکتب اولوب، یوزلرجه شاعیر اونون یولون ایزله‌ییب و «حیدربابا» سایاغیندا شعرلر قوشوبلار. دوغرودان هانسی دهیرلی تانینمیش شاعیریمیز حیدربابایا بنزهتمه یازماییب؟ هانسی یئنی یئتمه شاعیر واردیر کی شاعیرلیک گوجونو حیدربابا سایاغیندا سیناماسین؟ یوزلرجه شعر‌دیوانی حیدربابایا بنزهتمه یازیلیب، یوزلر بنزهتمه چاپ اولوب، یوزلر بنزهتمهلر دفترلرده هله چاپ اولمامیش قالماقدادیر. بؤیوک شاعیرلریمیز جوشقون، محمد راحیم، سلیمان رستم، عباس بارز، دکتر کوشان، حتا علامه حبیب ساهر کیمی نهنگ شاعیر و ادبیاتچی اونا بنزهتمه یازیبدیر.
«حیدربابایا سلام» شهریارین اوشاقلیق خاطیرهلری اولاراق، عینی حالدا بیر میللتین فولکلورو، دب‌لری، عنعنه‌لری و اوره‌ک دؤیونتولریدیر.[۱]
شهریار بو اثری ائله گوزهل یارادیبدیر کی عوام اونون دوشونمه‌سینده قالماییر و ادیبلر، عالیم‌لر ده اوندا شعر صنعتینده بیر آخساقلیق گؤرمورلر و ایکی صینفین اورهیینه یاپیشیر. بوگون ایران و آذربایجانین باشا ـ باشیندا، ان اوزاق کندلردن، بؤیوک شهرلره قدهر، شهریارین آدی سئوگی و محبتله چکیلیر و حیدربابایا سلام شعر‌ی شهرلر و کندلریمیزده خالقیمیزین شبچره‌سینده دادلی ـ دادلی اوخونور. حیدربابایا سلام، کندی بوتون گوزه‌للیک‌لریله تصویره چکیب. بو تابلودا کندین سحر ـ آخشامی، گون چیخاندان گون باتانا قدهر، ایلک چیچکلر، نوروز گولو، قارچیچهیی تورپاقدان باش قالدیراندا، دوغال منظره‌لر: شلاله‌لر، میوه باغلاری، بوستانلار، آخشاملار اوستو اینک ـ داوار سورولری، کندلیلرین دیللرینده ازبر اولان ماهنیلار، کندین اهلی همان گئدیشلر ـ گلیشلریله، هابئله دانیشیقلاریلا، تویلاری ـ یاسلاری، هامیسی گؤزه‌للیک‌له چکیلمیشدیر. شهریار بو اثری یاراداندا ـ آنا یوردوندان اوزاق اولاراق ـ کئچمیشلری یادا سالماق اوچون تکجه اؤز بئینینه دایانمیش، آنجاق اونون شاعیرانه فیکیری و دویغوسو هئچ بیر شئیی اونوتمامیشدیر، حتّا کندین قارپیزی و خیارینین دادی داماغیندادیر. کندین باغلارینا قدم قویدوقدا ییلیرکی میرزا محمدین باغیندا الچه‌لر تورشا- شیریندیر؛ حتا بیر کهلیکین اوچوشو و یا دووشانین کول آلتیندا قاچیشی شاعیرین گؤزونده قاچا بیلمهمیشدیر.[۲]
حیدربابا بیر خالق تانیما اثریدیر. بو کیچیک اثرده کندین ۵۰دن آرتیق آداملاریلا تانیش اولوروق. شهریارین گوجو و باجاریغی اینسانلاری تانیتمادا او قدهر دیر کی هر کیمسهنی بیر مصرعده تانیتیرسا، ائله بیلیریک بیر عؤمردور اونو تانیییریق و یاخیندان گؤروموشوق، حتّا اونون دانیشیغی، گئدیشی، حتا سسی بیزیم اوچون تانیشدیر. اؤز آتاسی حاققیندا بئله دانیشیر:
منیم آتام سفره‌لی بیر کیشی ایدی
ائل الیندن دوتماق اونون ایشی ایدی
گؤزه‌للرین آخیره قالمیشی ایدی
اوندان سورا دؤنرگهلر دؤنوبلر
محبتین چیراغلاری سؤنوبلر.
شاعیر داییسی ـ آمیرغفّار حاققیندا بئله یازیر:
آمیرغفار سئیدلرین تاجیدی
شاهلار شیکار ائتمه‌سی قیقاجیدی
مرده شیرین، نامرده چوخ آجیدی
مظلوملارین حقّی اوسته اسردی
ظالیملری قیلیچ کیمی کسردی.
شاعیر، بو اثری یازاندان نئچه ایللر سونرا، بیر داها آنا وطنینه دؤنور و بو دفعه یاخیندان حیدربابا داغی ایله دانیشیر و ایکینجی حیدربابا یارانیر:
حیدربابا گلدیم سنی یوخلییام،
بیرده یاتام قوجاغیندا یوخلییام،
عؤمرو قووام بلکه بوردا حاخلییام
اوشاقلیغا دییه‌م بیزه گلسین بیر
آیدین گونلر آغلار یوزه گلسین بیر.[۳]
شاعیر ائله بیر زامان یوردونا قاییدیبدیر کی بیرینجی اثرده اونلاردان آد آپاردیغی کیمسه‌لر داها قالماییبلار، یئرلری بوشدور. بیرسیراسی یئددی کفن چورودوب و گنج قیزلار جانلاری اری‌ییب. شاعیر وطن دئییب گلمیشدیر بلکه اونون گؤزه‌للیکلرینی بیر داها گؤرسون، آمما ائلینین غملرینی گؤردوکده، وطنی بیر دوستاق گؤرور، قول ـ قانادی سینیر، اوشاقلیق دؤورانینا گؤزهل اوچوشلاری، نیسگیللی گؤز یاشلارینا چئوریلیر.
شاعیرین خیال قوشو قول ـ قاناد آچیر، مئیدانی گئن گؤره‌رک حیدربابا ایله اوره‌ک سؤزونو دانیشماق ایسته‌ییر. قاباقجا اوزاقدان دانیشیر آنجاق اوشاقلیق دؤورانینی خاطیرلاییردی. بو زامان سؤزلری نیسگیل، دیلک و آجی گؤز یاشلاریلا قاریشمیشدیر. آمما ایندی گؤز یاشلاری داها یاندیریجی و یوخ ائده‌ندیر چونکی کندلیلرین فلاکت و آجی گونلری ـ شاهین ادعالی اولان مدنیتی اونلاری سیخیر و شیرین خاطیرهلری یادا سالماق اوچون داها یئر قالمیر. خالقین پیس دورومو اونو اینجیدیر و قارقیشا دیل آچیر:
کتلی یازیق چیراغ تاپمیر یاندیرا،
گؤروم سیزون برقوز قالسین آندیرا،
کیم بو سؤزی اربابلارا قاندیرا؟،
نه دور آخر بو میللتین گوناهی،
دوتسون سیزی گؤروم مظلوملار آهی!
کندین جوانلاریندان ائشیتدیگی خبرلر چوخ آجیدیر چونکی بیرینین بورنوندان قان گله‌رک جانین الدن وئریر و کندده کیمسه یوخدور بورنون قانینی کسسین، او بیری آجلیقدان اؤلوب، اوچونجو اوتوراق اولوب و اوبیری قاچاق دوشوق و نهایت بو کی:
چؤره‌ک غمی چیخوب خالقین آیینا
هر کس قالیب اؤز جانینین هایینا.
شهریار، چاغداش ادبیاتیمیزدا بیر داغ کیمیدیر. شاه اثرلر یازیب، بوننان بئله کی حیدربابا آلقیشلاندی و خالق ایچینده اؤزونه دهیرلی بیر یئر تاپدی، آنجاق جسارتله «سهندیه» پوئماسینی شهریارین شاه اثری سایا بیله‌ریک. اوستاد اؤزو بئله دئییر: «حقیقتده هئچ دیلده سهندیه کیمی بیر اثر یارانماییب و هئچ بیر معیارلا اؤلچمک مومکون دئییلدیر[۴]». دوغرودان دا سهندیه، شهریارین شاعیرانه یارادیجیلیغی‌نین زیروه‌سیدیر و اؤزو دئمیشکن: «بیر ایلهامدان تؤره‌نن اثردیر کی ایلاهی شعشعه‌لر اونو ایشیقلاندیریر»[۵]. اوستاد سونونجو دانیشیغیندا نئچه سورغویا جاواب وئرمیشدیر. او دئییر شعر قوشماق شاعیرین اراده‌سیندن آسیلی دئییل و «اگر شعر یاراتماق شاعیرین گوجونه باغلی اولسایدی، او هرگون بیر سهندیه یاراتماق ایستردی.بیرحالداکی تکجه بیر دفعه باجارا بیلمیشدیر بئله بیر شعر یاراتسین». آمما هانسی عامیل بئله قالارقی بیر اثرین یارانماسینا سبب اولموشدور؟ شهریار بئله بیر سورغونون جوابیندا کی سهندیه‌نی خاص کیمسه اوچون قوشموشسونوز؟- دئییر: «هه! آذربایجان شاعیری مرحوم بولود قره‌چورلو-«سهند» تخلوص ائده‌ن شاعیردیرکی هامیدان آرتیق، حتا نیمادان چوخ منده تأثیر قویموشدور»[۶]. بو سوروغونون جوابیندا کی سهند شاعیرده نه گؤرموشسن کی نیمادا یوخودو؟- بئله دئییر: «هرکس هر شئیی اؤز باخیشیلا باخار. من سهندده گؤردویوم دئمه‌لی دئییلدیر. البتده کی سهند آزاده بیر شاعیر ایدی و سهندده اولان اخلاق و خصلت هئچ کیمسه ده یوخودو. اوخوموش اولسانیز حیدربابا شعر‌ینده دئییرم:
حیدر بابا مرد اوغوللار دوغ یئنه!
هه، سهند بیر مرد اوغول ایدی».[۷]
سهند بیر مکتوبوندا شهریارا ملی وارلیغیندان سؤز آچیب، شهریاری دوشونمه‌یه، یادلاردان اوزاقلاشماغا، اؤز ائلیندن موغایات اولماغا چاغیریر و بو چاغیریشی، شهریار شاعیر اوره‌ییله قبول ائدیر و نهایت “سهندیم” اثری یارانیر. دوغرودور آذربایجان شعر‌ی بوگون داها ایره‌لیله‌میش، یئنی شعرلر یارانمیشسادا، هله سهندیه‌نین دیرناغینا چاتان شعر‌یمیزین یئری بوشدور. هله ده آذربایجان مدرن شعر‌ی‌نین زیروه‌سینده سهندیه دایانیر.
آنجاق شهریاردان بوگون دانیشاندا، بیر چوخلو یانلیشلار میدانا گلیر. حتا بنیاد شهریارشناسی کیمی بیر اورگان، شهریار حاققیندا بیر ایلده ۴ کتاب حاضیرلاییر، بو ۴ کتابین وئردیگی معلوماتلار بیری – بیریله اوخومور! ایندی بئله یانلیشلار اورتایا گلدیکده، ۱۰۰ ایلدن سونرا نه‌لر اولاجاق؟!
نه یازیق کی بوگونوموزون مدنی فعاللاری دا شهریاری کیچیلتمکله بؤیومک ایسته‌ییرلر؟! بیر حالدا حسین منزوی،”این ترک پارسی گوی” کتابیندا شهریارلا عاشقانه قوووشور، اؤزونو اونون دیرناغینا چاتا بیلمه‌دیگینی سؤیلور، بیر حالدا کی هوشنگ ابتهاج – “سایه”، ایکی جیلدلیک اثرینی شهریار حاققیندا یازاراق، شهریاری حقلی اولاراق، “روز ملی شعر و ادب ایران” اوچون ان دوزگون سئچیلمیش سیما کیمی ده‌یرلندیریر و یوزلرجه خاطیره شهریاردان تعریف ائده‌رک، اونون چای قابیندان کئفله‌نن‌لرین ساییسینی یازماغا چالیشیر، بیزیم یازارلاریمیز شهریاری عادی (!) بیر آدام سایماغا چالیشیرلار!؟ حتا شهریارین رضاشاه درباری ایله گل – گئت ائتدیگینی و اونا قوللوقچو اولدوغونو – هانسی سندلره آرخالاناراق(؟) – یازیرلار! شهریارین یانلیشلارینی(!) سایماقدا یاریشا قاتیلیرلار. بیر باشقاسی دا اول قدَر اغراق ائدیر کی”حیدربابایا سلام” اثری نین ۴۰۰ دیله ترجمه‌سینی اورتایا آتیر!؟ هانسی بیر سندلرله بو سؤزلر اورتایا گلدیگین سوراندا، هامیسی لال قالیرلار. بئله بؤیوتمه و کیچیتمه‌لر، بیزه عار اولور. بیزه قارشی دورانلارا میدان وئریر. بو گونون – “روز ملی شهر و ادب ایران” – شهریارا آدلانماسینی دا راحاتلیقلا الیمیزده آلیرلار. دوغرودان بیز شهریارا و اؤز دیلیمیزه ظولم ائتمیریک؟
شهریاری عادی بیر آدام کیمی سایا بیلن‌لر اؤزلرینه دؤنوب دئسینلر گؤره‌ک: حیدربابانین بیر بندینی دئیه بیلمه‌دیکلری بیر حالدا، نئجه اونو عادی بیر آدام ساییرلار؟ اونون تورکجه شعرلری دونیانی حیرتده قویان بیر چاغدا، فارسیجا شعرلری ده دونیانی حیرته بوراخمیشدیر. “علی ای همای رحمت” شعر‌ی ائله تاثیر بوراخیر کی آیتاله مرعشی اوغلونو تبریزه گؤنده‌ریر بلکه حضرت علی‌نین سفاریشی‌نین سیررینی تاپسین. بئله شعر‌ی سؤیله‌مک، بیر عادی آدام دان گلرمی؟ رضاشاهدان خبریم یوخ، آنجاق ایکینجی پهلوی شاهی و فرح پهلوی و اونلارین امریله تهران شهرداری نئچه دفعه‌لر شهریارا تهراندا و تبریزده بینا آلماغا چالیشمیشلار؟ شهریار هامیسینی رد ائتمیشدیر. شاه تبریزی گلدیکده اوچ دفعه شهریاری شاه یانینا گتیرمه‌یه گئدیرلر و الی بوش قاییدیرلار، نهایت آذربایجان شعر‌یله شاها قارشی دورور. ایکی دفعه آیتاله خامنه‌ای رئیس جمهور اولاراق شهریارین گؤروشونه تبریزه گلیر و شهریارین ائوینه گئدیر. شهریارا آغ چک وئرمک‌لر بیر نئچه سندلرده واردیر و شهریار بونلاری آلماقدان چکینمیش و حتا چکی ده جانباز عائیله‌لرینه خرج ائتمه‌یی جایز بیلمیشدیر. یئنه، بو ایشلر و گئدیشلر بیر عادی آدامین ایشینه بنزه‌یر؟ شهریاری کیچیلدَنلر اؤزلری کیچیک آداملاردیرلار. بونا داها شوبهه یوخ.
شهریار بؤیوک همتلی شاعیردیر، عادی انسانلاردان داها یوخاری بیر شخصیته مالیکدیر. اونون دونیا گؤروشونده بشریته حؤرمت و بوتون انسانلاری سئومک ایلک پلاندا دایانیر، عینی حالدا اؤز خالقینا و ملتینه دریندن باغلی‌دیر و حسرت شعرلری ده یوکسک معنادا و یوخاری سویه‌ده‌دیر:
بیر اوچئیدیم بو چیرپینان یئل ایلن،
باغلاشئیدیم داغدان آشان سئل ایلن،
آغلاشئیدیم اوزاق دوشن اول ایلن،
بیر گؤرئیدیم آیریلیغی کیم سالدی
اؤلکه میزده کیم قیریلدی، کیم قالدی.
آنجاق اونون دونیا گؤروشونده انسانلارین بیر اولدوقلاری ایسته‌یی وار. او، ملتی‌نین آیریلیق دردینی بیله‌رک، دونیا میلت‌لرینه ده آیریلیق ایسته‌میر و گله‌جکدن خبر وئریر:
بیر گون اولی فاتحه بیز ساغ – سولا وئرریک،
دونیا هامی بیر ملت اولوب قول – قولا وئرریک،
قارداش اوزونه حسرت اولوب چکمم اوگون آه
خلقی اودا یاندیرماغا بیر تک قالی الله.
بو دونیا گؤروشو ده عادی خالقلاردان داها یوکسک بیر سویه‌ده‌دیر. هله لیک!
________________________________________
۱) اوستاد شهریار، حیدربابایا سلام، تبریز، ۱۳۴۷٫
۱) م . کریمی، سهندیه شهریار، زنجان، ۱۳۶۸٫
[۳] ) اوستاد شهریار، حیدربابایا سلام، ایکینجی جیلد، تبریز، ۱۳۴۴٫
۱) کیهان فرهنگی، شماره ۱، ۱۳۶۷٫
۲) م . کریمی، سهندیه شهریار، همان.
۱) شهریارین سون مصاحبه‌سی، کیهان فرهنگی، همان.
۲) م. کریمی، همان.
دقت: ایشیق سایتی بو یازی دا گئدن فیکیرلره دایر هر هانکی بیر باخیش و نظرلری یایماغا حاضیردیر.
