دونیا شاعری آنا آخماتووا
(۱۸۸۹-۱۹۶۶)
حسن ایلدیریم
نه رحمت اومدوم ياد سمالاردان
نه ياد قانادينـين آلتينا گيرديم.
خالقـيم قارا گونه دوشدويو زامان
اورادا خالق چکني، منده چکيرديم.
آنا آخماتووا گؤرکملي روس شاعري، ۱۸۸۹-نجي ايل قارادنيز ساحيلينده اودسا ليمانـينـين ياخينليغيندا يئرلشن «بالشوي فانتان» قصبهسينده دونيايا گؤز آچدي. آتاسي گمي مهندسيايدي. آخماتووا آنا- باباسي احمد (روسجا: آخمات) تاتار ايدي. آنا بير ياشيندا ايکن عايلهسي چارسکوسلويا، لنينگرادين حومهلريندن ساييلان بير کنده کوچورلر. بو کند اشراف طبقهسينين استراحت يئري ايدي. مشهور کاترين سارايي چارسکوسلودادير. واختيله بويوک روس شاعري پوشکين گنجليک ايللريني بورادا کچيرميش ايدي. آخماتووا اوزونون قـيسا ترجمه-ي حاليندا بو حاقدا يازير:
«من چارلي چاپلين، کورتيزر سوناتي و ايفل قولـلهسي ايله ياشيدام. بير ياشيندا ايکن شاهليق کندينه کوچدوک. اورانـين باغ- باغاتلاري، يام- ياشيل گنيش پارکلاري، اوجسوز- بوجاقسيز اوتلاقلاري، جيدير دوزلري، چشيد- چشيد آتلار و… بونلارين هاميسي منيم يادداشيمدا هله ده ياشايير. بونلار حاقدا من چارسکوسلو حقینده يازديغـيم منظومهده سؤز آچميشام. ايلک دفه اوخوماغـي تولستويون يازديغـي اليفبادان اويرنميشم. بئش ياشيمدا فيرانسيزجا ديل آچميشام. چونکي من چوخ ائرکن اؤزومدن بؤيوک اوشاقلارين معليمهلرينه قولاق آسيب، بو ديلي اويرهنيرديم. ۱۱ ياشيمدا ايکن ايلک شعريمي يازديم. ۱۶ ايل اورادا ياشاديم. ۱۹۰۵-نجي ايلده آتاملا آنام آيريلديلار. آنام بيزي جنوبا آپاردي، بير ايل «کيف»ده درسيمي داوام ائتديرديم. چارسکوسلونون حسرتينده بوللو- بوللو ناشيجاسينا شعرلر يازديم…».
آنا آخماتووا ۱۹۱۰-نجي ايلده شاعر گوميلوولا ائولنير. بال آيلارينـي پاريس، روم و آوروپانـين باشقا شهرلرينده کچيريرلر. ۱۹۱۲-نجي ايلده ايلک شعر کتابي «آخشام» نشر اولونور. بو ايلده اونون يگانه بالاسي لو دونيايا گلير. هامان ايلده آخماتووا مندلشتام، پاسترناک، گوميلوو، تسوتايووا… «شاعرلر صينفي» آدلي ادبي جمعييت قورورلار. ۱۹۱۴-نجي ايلده «تسبح» آدلي شعر کتابي بوراخيلير. بو کتابلا آخماتووا اوخوجولارين ماراغـينـي قازانـير.
آخماتووانـين ايلک شعرلرينين باش مووضوسو سئوگيدير. آيريليق، حسرت، انتظار، يالقـيزليق، آلدانـيش، قـيسقانجليق کيمي دويغولارين بديعي ايفادهسي ييغجام، دقيق، آخيجي و گؤروملو صورتده ايفاده اولونور. اونلار صميميلييي و طبيعيلييي ايله داها آرتـيق اوخوجو اورهيينه يول تاپا بيلير. بو شعرلر هاميسي شاعرين شخصي حياتـيندا ياشاديقلاري آنلاردان سو ايچير. شاعرين ياشاديغـي حياتي، شعرلرينده ترنّوم اولونان حيس و دوشونجهلرله سيخ باغليدير. او ياشانتـيلارينـي تصويره چکميشدير. کؤنلونون ايچ اوزونون گوزگوسودور آخماتووانـين اثرلري. بو اثرلر، انساندا کؤورک حيسّلر اويادير. يالقـيز، اؤزونه قاپيلميش گنج بير عاشيقين، سئودالي عؤمرونون سئوگي ماجرالارينـي آنلادير.
۱۹۱۷-نجي ايلده آخماتووانـين «آغ قوشلارين قاتاري» آدلي شعر کتابي نشر اولونور. بورادا توپلانان شعرلر، شاعرين بوندان اوّل نشر اتديردييي شعرلرله تام فرقليدير. بو شعرلرده شاعرين اوسلوبو، دئييم طرزي دييشيلير، مصراعلاري ايتيلشير، سرتلشير. آخماتووا شاهيد اولدوغو فاجيعهلري، گؤردويو حادثهلري، يئنيدن شعرلرينده جانلانديرماق اوچون يئني- يئني ايفادهلره، سؤزلره احتياج دويور. ايلک شعرلرينين يومشاق آهنگي، ساده ايفاده طرزي، سئوگينين، فردي محبّتين ايفادهسي اوچون کيفايت ائديرديسه بورادا آرتـيق فاجعه و حماسهلرين ديليني تاپمالي ايدي. سسيني گورلانديرماق اوچون، آغ قوشلاري (قادين اورهييني) اژدهالارين آغزيندان خلاص ائتمک اوچون شاعره بئله گوجلو شعرلر لازيم ايدي.
«آغ قوشلارين قاتاري» کتابي او دؤور شاعرين ياراديجيليغـيندا بير دؤنوش نقطهسي اولسادا، آنجاق او دؤورون قـيزغـين اجتماعي – سياسي موناقشهلر، انقلابي احوال- روحيه، قووغالارين چاغـيندا اوخوجولاري بير او قدهر ماراقلانديرمادي. بو سس شاعرين دؤورونون سسي ايله اويوشا بيلمهدي.
بونلارين آردينجا آخماتووا بير نئچه شعر کتابي نشر ائتديردي. آنجاق اونون ياراديجيليغـينـين بو مرحلهسيني يئکونلاشديران، اوتوز ايلليک ادبي تجربهسينين محصولو اولان، دؤورون سسي، نفسي مصراعلاريندان دويولان اثري «مرثيه» منظومهسي ايدي. بو اثر آخماتووانـين ان مهم اثرلرينين بيري ساييلير. اونون اوزهرينده آخماتووا بئش ايل (۱۹۳۵-۱۹۴۰) چاليشميشدير. بو منظومه شاعرين شخصي عذابلاري ايله ميليونلار انسانين عذابلاري بير يئره ييغـيشير، بير- بيرينه قاريشير. اونلارين يوغرولماسيندان مرثيه منظومهسي يارانـير. آخماتووا و اونون خالقـينـين و انسانليغـين طالعي مرثيه اثرينده دولغون، جانلي، بديعي ايفادهسيني تاپا بيلميشدير. بو اثر، پارلاق، تام و بوتؤو بديعي صورتلرين عکس ائتديريلمهسي باخيميندان دقتي جلب ائدير. مرثیه منظومهسي ااجتماعي- سياسي بير اثر اولدوغو حالدا فلسفي بير اثردير.
محاربه دؤورو ۱۹۴۱-۴۶ ايلهدک شاعر، تاشکندده ياشايير. ۱۹۴۳-نجي ايلده سئچيلميش اثرلري، ۱۹۵۰-نجي ايلده صلح اوغروندا «آند»، «تانت»، ۱۹۶۱ شعرلر… کتابلاري نشر اولونور.
بؤيوک وطن محاربهسي ايللرينده آنا آخماتووانـين وطنداشليق حيسّلري ايله آشيلانميش شعرلري اصيل بير وطنسئور، خالقسئور شاعرين اورهييندن قوپان نيدالارين ايفاده ائدير. بو اثرلر خالق ايناملي، صاباح اوميدلي، وطن سئوگيلي، بير شاعرين نغمهلريديرلر. بو شعرلردهکي مبارزه عزمي، اينام گوجو قاباريق شکيلده اؤزونو گؤسترير. صلحسئور، انسانسئور شاعرين شعرلري دؤيوش جبههلرينده، دؤيوشچولرين دوداقلاريندا هيمن کيمي سسلهنير، وطن حدودلارينـي آشير. انسانليغـي، يئر کورهسيني قاپسايير. اونو ملی شاعر سويهسينه، بينالملل بير شاعر سويهسينه دوغرو يؤنلدير. آخماتووا الينه قلم آليب شعر يازماغا باشلايارکن شعريني، حياتـينـين ايدآل و آماللارينـين ترجومانـينا چئويرميشدير. شعر، آخماتووانـين ان مقدس سانديغـي بير وارليقدير.
آنا آخماتووا ۲۰ ايلدن (۱۹۴۰-۱۹۶۲) آرتـيق «قهرمانسيز منظومه» اثرينين اوزهرينده ايشلهميشدير. بو منظومه آخماتووانـين شاهاثري سانـيلير. آخماتووانـين بو ايري حجملي اثري، چوخ مرکّب بير اثردير. اونداکي مجازلار، ايهاملار، استعارهلر، رمزلر، شاعرين ياشاديغـي دؤورو، شخصي حياتـي، دوستلاري و يولداشلارينـين حياتـي ايله سيخ باغليدير. بو اثر، ۲۰-نجي عصر روس شعرينين ده، چوخ مهم و مرکب اثرلريندن بيريسيدير. شعر ۲۰-نجي عصرين اوّللريندن باشلاييب شاعرين ياشاديغـي دؤورونهجن ۶۰ ايلدن آرتـيق بير زامان کسيييني احاطه ائدير. بو سوره شاعرين وطنينده باش وئرن ااجتماعي، سياسي، انقلابي، مدني، بديعي حادثهلر «قهرمانسيز منظومه» اثرينين قايناقلارينـي تشکيل ائدير. منظومهنين باش قهرمانـي يوخدورسا، دئيه بيلريک کي، اونون قهرمانلاري، بلکه صنعت آداملاريدير. شاعرلر و هنرپيشهلردير… بير سؤزله شعرين مضمونو ااجتماعي حادثهلرين بديعي ياراديجيليق دونياسيندا جانلانان، سسلهنن صداسينـين عکس صداسيدير. ايکي آينا واحد بير شيي نئجه شئيلره، تصويرلرله تکثير ائدير، شئي- تصوير، تصوير- شئي بو کيمي بير بديعي قورولوش اوزره قورولوب بو منظومه.
آنا آخماتووانـين شعرينين ترجمهلري حقینده بير مسئلهيه توخونماق ايسترديم؛ بو سؤز دوزدور کي، شعر، ترجمهده بير چوخ شيي ايتيرير. باشقالاشادا بيلير، ترجمهده شعرين بير چوخ حصهسي اصلي ديلده اولدوغو کيمي، ترجمه اولونان ديلده اوخوجويا چاتمير. خصوصی ايله قورولوشجا ديلين اؤزلليکلري اوزهرينده قورولان شعرلر باشقا ديله ترجمه اولاندا دئمک اولور کي، بير چوخ بديعي ديريني ايتيرير. آنجاق، شعرلرين سطري ترجمهسيني دئييل، بلکه اونون روحونو، ماياسينـي، بديعي قورولوشونو، بديعي دوشونجهنين ايفاده فورماسينـي ايکينجي ديلده (مقصد ديلده) برپا ائده بيلسک، اونو بو ديلده يارادا بيلسک، شعرين اصلينه (مبدأ ديله) بير آز ياخينلاشمالي اولوروق.
من، آنا آخماتووا شعرلريني ايکينجي يا حتّا اوچونجو ديللرده ترجمهسيني اوخوموشام. ايللردير کي، بو شعرلر منيم معنوياتـيمدا ياشايير. من اؤز معنوياتـيمدا جانلانان، سسلهنن آنا آخماتووانـي آنا ديليميزه ترجمه ائديرم. بورادا ماراقلي بير احوالات ياديما دوشور: بير گون آنا آخماتووا بير نئچه شعريني آناسينا اوخويور و اونون بو شعرلر بارهسينده فيکريني بيلمک ايستهيير. آناسي کؤورهلير و دئيير: «قـيزيم شعرلردن بير شئي باشا دوشمهديم؛ يالنـيز اونو حيسّ ائتديم کي، منيم قـيزيمين قلبيني نه ايسه محکم سارسيديب». دئمک ايستهييرم کي، من ده آنا آخماتووانـين شعرلريندن دويدوغوم، آنلاديغـيم، دوشوندويومو مضمون و محتوانـي اوخوجولارا چاتديرماق ايستهييرم. اونلارين ترجمهسي ياخود اونلارين حقینده کي يوزوم- يوروملاريم، بونلارين هاميسي باياقکي فيکره اساسلانـير: منيم کؤنلومدهکي، خياليمداکي اؤزوم اوچون يارانان، جانلانان بير وارليق کيمي.
آنا آخماتووا شعرينين بديعي ديري اونون شاعرليک استعداديندان، باجاريغـيندان آسيليدير. اونون بو باجاريغـي اوزونو قاباريق شکيلده بروزه وئرمير. بلکه شعرلرين سادهلييينده دورولوب، صافلاشميش ايفادهلرده گيزلنيبدير. بو سادهليک، درينليک و مودروکليکدن دوغان سادهليکدير. اودور کي، شاعر بير جيزگي، بير ايشاره ايله دوشونجهلري ماديلشديرير، عينيلشديرير، لاپ ديء کي، شئيلشديرير.
اونون شعرلرينده کلاسيک روس شعرينين عنعنهسي، خصوصی ايله پوشکين ياراديجيليغـينـين گوجلو تأثيري واردير. بو تأثير، شاعر «مني»نين بديعي دوشونجهلري خالق ياراديجيليغـنـين، عنعنهسي بير- بيرينه قاريشير و بير- بيرينده ارييير و يئني ناخيشلار يارادير. اونون شعرلرينين اريشي خالق ياراديجيليغـي، آرغاجي ايسه کلاسيک روس شعري، خصوصی ايله پوشکين شعري و ناخيشلاري، گوللري، کوبهلري، گوشهلري، زنجيرهلريني روس طبيعتي، خصوصی ايله لنينگرادين طبيعتي، معمارليق آبيدهلري تشکيل ائدير. ايلمه- ايلمه توخونان شاعر اورهيينين سؤز- تصوير خالچاسينا چئويرير.
آخماتووا، شعرده اشيالاري، طبيعت عنصرلريني حادثهلرله قوووشوق صورتده نظاملايير و اونلاري، خاطرهلري، دويغو و دوشونجهلري ايله آهنگدار اولاراق تصويره چکير. بئله حاللاردا اونون تصويرلري جانلي، گؤروملو، ايفادهلري صميمي و شعرلريندن آلينان تأثيرات ايسه درين اولور، اورهکلريميزدهکي دويغولاري اويادير. اويانان دويغولار بير- بيريني ايزلهيير. و يئني- يئني دويغو و دوشونجهلر تداعيسينه سبب اولور و بئله بير اوغور قازانان شاعر، اوخوجولارين اورهيينده ياشايير. اونلارين دويغو و دوشونجهلرينين مونيسي و همدمي اولور. آنا آخماتووا، ايلک ياراديجيليق چاغلاريندان گؤسترميشدير کي، اونون بديعي سسي، سسلر ايچينده اؤزونه مخصوص بير سسدير. هئچ بير سسله دييشيک دوشن سس دئييل.
او، هم ده استعدادلي ترجمهچي، آراشديريجي ايدي. بير چوخ شرق و غرب شاعرلريندن روسجايا ترجمهلر ائتميشدير. پوشکين، لنینگرادين معمارليق آبيدهلري حقینده ماراقلي تدقيقات اثرلري واردير.
سونقان (XVI عصر) کوره شاعرينين بو سؤزلري سانکي آنا آخماتووا بارهسينده دئييليب: «من اورهييمي بير نئچه حصهيه پارچالاماق ايستهديم کي، اونون هر پارچاسي بير پارلاق اولدوز کيمي ايشيق ساچسين». نئجه کي، آخماتووا اؤز عؤمرونو، حياتـينـي صنعتينه، انسانليغا باغـيشلاياراق شعرلريني اورهيينين پارچالاري کيمي ميراث قويوب گئتدي. ايندي اونلار اولدوز کيمي روس شعرينده پارلاييرلار.
آخماتووانـين شعرلري چوخ اولکهلرده، دؤنه- دؤنه چاپ اولونور، اوخونور، سئويلير. آخماتووا ۱۹۶۴-نجي ايلده شوروي يازيچيلار بيرلييينين صدري سئچيلير. هامان ايلدن ايتاليانـين «آتنا- تاورمينا» شعر مکافاتـينـي قازانـير و آکسفورد دانشگاهينـين دعوتي ايله لندنه گئدير؛ او دانشگاهين فخري دوقتورلوق عنوانـينـي قازانـير. نهايت ۱۹۶۶-نجي ايلده اورهک خستهلييي نتيجهسينده ابدي اولاراق دونيايا گؤز يومور.
مني آناجاقسينـيز
هر شئي
كول اولوب،
تورپاغا دؤنهجك.
دؤنسون، نه وار كي!
من اوچوروملار باشيندا
نغمهلر اوخوموشام.
من گوزگولر دورولوغوندا
ياشاميشام.
تسلّينيز، سئوينجينيز،رؤويانـيز اولماسام دا
يئنه ده دؤنه- دؤنه
سطيرلريمين سوسموش نغمهلري تك،
كؤنلونوزده اويويان باخيشلاريم تك،
بوينومدا تيكانلي مفتيللري
پاس آتان گول چلنگينين
سولوب تؤكولن لچكلري تك.
آناجاقسيز مني.
***
سيغـيناقلاردا
باغلاردا
يئر آلتـي قازمالار
قازيلير.
آه، پترزبورگون يئتيملري
منيم بالالاريم!
يئر آلتـي سيغـيناقلاردا
هاوا دورغون،
نفسلر آغـير
آغريدان باشلار چاتلايير
گؤيدن بومبا ياغـير
سئچيلير بومبالارين سسيندن
كؤرپه بير اوشاغـين،
اينجه سسي!
***
بيزيم پئشه
بيزيم مقدس پئشه
ايللر بويو
عصيرلر اوزونو ياشاميش!
يئر اوزونه،
قارانليق چاغلاردا
او ايشيق ساچميش!
چونكي شعر:
ياشلارين
باشلارين تجروبهسيندن يوغرولموش
گؤز ياشلارين
گولوشلرين ايچينده
اؤلومه دوغرو گئدن
ايگيدين آياقلاريندان دوغولموش.
بوشونا دوغولماميش شاعر!
***
ايگيدليك
چوخ ياخشي بيليرم
بو برك آياقدا
بيزي ايگيدلييه چاغـيرير زامان
چاغـيريشا سس وئريب
سيناقدان كئچيب
آغـير دؤيوشلره يورويوروك بيز.
گؤيدن اود النسه، گوللـهلر ياغسا،
بيل كي، اينلهمهدن، بيل كي، قورخمادان
اوغروندا جان وئرسك،
يولوندا اؤلسك؛
اي دوغما «روس» ديلي
اولو «روس» ديلي
سني قوروياجاق اورهكلريميز.
سني قوروياراق پارلاق اينجي تك.
گلهجك سنينله وئريب گدهريك.
اي آزاد، اي شانلي، اي اؤلمز ديليم!
***
سني دوشونمک
دان يئري آغاراركن
سئوينه- سئوينه
يوخودان قالخيب
كابينين پنجرهسيندن
ياشيل دالغالارا باخماق
يادا توتقون بير هاوادا
خز كوركونه بورونوب گؤيرتهده
موتور سسينه قولاق آسماق
و داها
هچ نهيه دوشونمهمك
سنين،
– بخت اولدوزون اولان آدامين-
گؤروشوندن باشقا
دوزلوسو سرپينتيلري
و كولكلر
اوز- گؤزو اوخشايا- اوخشايا
آن به آن جاوانلاشماق!
***
كؤنلومدهکي خاطره
درين قويو ديبيندهكي آغ كپير كيمي.
نه اودا بيليرم
نه آتا بيليرم اونو.
او، منيم سئوينجيم
او، منيم كدريمدير.
گؤزلريمين ايچينه كيمسه باخسا
اونو گؤرهر.
يازيق باخان، اوزولر، آجييار
آغـير، غملي بير حكايه دينلهين آداما بنزهر.
نئجه كي،
تانريلار انسانلارين جانـينـي آليب،
داشلاشديرار.
سن ده ائلهجه
منيم کؤنلومده داشلاشيبسان
كدري ابديليك ياشاتماق اوچون!
قايناقلار
۱- ترانههاي گزين (از ۱۵ شاعر شوروي) ترجمهي پرويز، بنگاه نشريات پروگرس، مسکو ۱۹۷۵.
۲- تاريخ ادبيات روسيه، ج۲، د.س. ميرسکي، ترجمهي ابراهيم يونسي، انتشارات اميرکبير، ۱۳۵۵.
۳- مرثيههاي شمال (برگزيدهي شعرهاي آنا آخماتووا) ترجمهي عبدالعلي دستغيب، تهران، بابک، ۱۳۵۳.
۴- آلاچيق (شعر شاعران شوروي)، ترجمهي ايرج مهدويان، تهران، انتشارات رز، ۱۳۵۷.
۵- تنها جرعهي قهوهي تلخ (شعر شاعران زن روسيه)، ترجمهي بهنام پاوندپور، نشر بيستون، ۱۳۷۹.
۶- آنا آخماتووا، سام درايور، ترجمهي محمد مختاري، انتشارات کهکشان، ۱۳۷۵.
۷- خاطرهاي در درونم است! (اشعار عاشقانهي آنا آخماتووا)، ترجمهي احمدپوري، نشر چشمه، ۱۳۷۷.
۹- ۱۰ شاعر نامدار قرن بيستم، ترجمهي حشمت جزي، تهران، مرغ آمين، ۱۳۷۲.
۱۰- آنا آخماتووا، ايرج کابلي، کارنامه شماره ۵، خرداد، ۱۳۷۸.
۱۱- گولروخ عليبياووا، متين استعداد، آذربايجان ژورنالي، نومره ۶، ۱۹۸۹.
۱۲- Poem of Akhmatova, translated by Lyn Coffin, New York, 1983.