دونیا شاعری آنا آخماتووا
(۱۸۸۹-۱۹۶۶)
حسن ایلدیریم

نه رحمت اومدوم یاد سمالاردان
نه یاد قانادی‎نـین آلتینا گیردیم.
خالقـیم قارا گونه دوشدویو زامان
اورادا خالق چکنی، من‌ده چکیردیم.

آنا آخماتووا گؤرکملی روس شاعری، ۱۸۸۹-نجی ایل قارادنیز ساحیلینده اودسا لیمانـی‎نـین یاخین‎لیغیندا یئرلشن «بالشوی فان‎تان» قصبه‎سینده دونیایا گؤز آچدی. آتاسی گمی مهندسی‌ایدی. آخماتووا آنا- باباسی‎ احمد (روسجا: آخمات) تاتار ایدی. آنا بیر یاشیندا ایکن عایله‎سی چارسکوسلویا، لنینگرادین حومه‎لریندن ساییلان بیر کنده کوچورلر. بو کند اشراف طبقه‎سی‎نین استراحت یئری ایدی. مشهور کاترین سارایی چارسکوسلودادیر. واختیله بویوک روس شاعری پوشکین گنج‎لیک ایل‎لرینی بورادا کچیرمیش ایدی. آخماتووا اوزونون قـیسا ترجمه‎-ی حالیندا بو حاقدا یازیر:

«من چارلی چاپلین، کورتیزر سوناتی و ایفل قولـله‎سی ایله یاشیدام. بیر یاشیندا ایکن شاهلیق کندینه کوچدوک. اورانـین باغ- باغاتلاری، یام- یاشیل گنیش پارک‎لاری، اوجسوز- بوجاق‎سیز اوتلاق‎لاری، جیدیر دوزلری، چشید- چشید آتلار و… بونلارین هامیسی منیم یادداشیمدا هله ده یاشاییر. بونلار حاقدا من چارسکوسلو حقینده یازدیغـیم منظومه‎ده سؤز آچمیشام. ایلک دفه اوخوماغـی تولستویون یازدیغـی الیفبادان اویرنمیشم. بئش یاشیمدا فیرانسیزجا دیل آچمیشام. چونکی من چوخ ائرکن اؤزومدن بؤیوک اوشاقلارین معلیمه‎لرینه قولاق آسیب، بو دیلی اویره‎نیردیم. ۱۱ یاشیمدا ایکن ایلک شعریمی یازدیم. ۱۶ ایل اورادا یاشادیم. ۱۹۰۵-نجی ایلده آتام‎لا آنام آیریلدیلار. آنام بیزی جنوبا آپاردی، بیر ایل «کیف»‎ده درسیمی داوام ائتدیردیم. چارسکوسلونون حسرتینده بوللو- بوللو ناشیجاسینا شعرلر یازدیم…».
آنا آخماتووا ۱۹۱۰-نجی ایلده شاعر گومیلوو‎لا ائولنیر. بال آیلارینـی‎ پاریس، روم و آوروپانـین باشقا شهرلرینده کچیریرلر. ۱۹۱۲-نجی ایلده ایلک شعر کتابی «آخشام» نشر اولونور. بو ایلده اونون یگانه بالاسی لو دونیایا گلیر. هامان ایلده آخماتووا مندلشتام، پاسترناک، گومیلوو، تسوتایووا… «شاعرلر صینفی» آدلی ادبی جمعییت قورورلار. ۱۹۱۴-نجی ایلده «تسبح» آدلی شعر کتابی بوراخیلیر. بو کتابلا آخماتووا اوخوجولارین ماراغـینـی قازانـیر.

آخماتووانـین ایلک شعرلری‎نین باش مووضوسو سئوگی‎دیر. آیریلیق، حسرت، انتظار، یالقـیزلیق، آلدانـیش، قـیسقانج‎لیق کیمی دویغولارین بدیعی ایفاده‎سی ییغجام، دقیق، آخیجی و گؤروملو صورتده ایفاده اولونور. اونلار صمیمی‎لییی و طبیعی‎لییی ایله داها آرتـیق اوخوجو اوره‎یینه یول تاپا بیلیر. بو شعرلر هامیسی شاعرین شخصی حیاتـیندا یاشادیقلاری آنلاردان سو ایچیر. شاعرین یاشادیغـی حیاتی، شعرلرینده ترنّوم اولونان حیس و دوشونجه‎لرله سیخ باغلی‎دیر. او یاشانتـی‎لارینـی تصویره چکمیشدیر. کؤنلونون ایچ اوزونون گوزگوسودور آخماتووانـین اثرلری. بو اثرلر، انساندا کؤورک حیسّ‎لر اویادیر. یالقـیز، اؤزونه قاپیلمیش گنج بیر عاشیقین، سئودالی عؤمرونون سئوگی ماجرالارینـی آنلادیر.

۱۹۱۷-نجی ایلده آخماتووانـین «آغ قوشلارین قاتاری» آدلی شعر کتابی‎ نشر اولونور. بورادا توپلانان شعرلر، شاعرین بوندان اوّل نشر اتدیردییی شعرلرله تام فرقلی‎دیر. بو شعرلرده شاعرین اوسلوبو، دئییم طرزی دییشیلیر، مصراعلاری ایتی‎لشیر، سرت‎لشیر. آخماتووا شاهید اولدوغو فاجیعه‎لری، گؤردویو حادثه‎لری، یئنی‎دن شعرلرینده جانلاندیرماق اوچون یئنی‎- یئنی ایفاده‎لره، سؤزلره احتیاج دویور. ایلک شعرلری‎نین یومشاق آهنگی، ساده ایفاده طرزی، سئوگی‎نین، فردی محبّتین ایفاده‎سی اوچون کیفایت ائدیردیسه بورادا آرتـیق فاجعه و حماسه‎لرین دیلینی تاپمالی ایدی. سسینی گورلاندیرماق اوچون، آغ قوشلاری (قادین اوره‎یینی) اژدهالارین آغزیندان خلاص ائتمک اوچون شاعره بئله گوجلو‎ شعرلر لازیم ایدی.

«آغ قوشلارین قاتاری» کتابی او دؤور شاعرین یارادیجیلیغـیندا بیر دؤنوش نقطه‎سی اولسادا، آنجاق او‎ دؤورون قـیزغـین اجتماعی – سیاسی موناقشه‎لر، انقلابی احوال- روحیه، قووغالارین چاغـیندا اوخوجولاری بیر او قده‎ر ماراقلاندیرمادی. بو سس شاعرین دؤورونون سسی ایله اویوشا بیلمه‎دی.

بونلارین آردینجا آخماتووا بیر نئچه شعر کتابی نشر ائتدیردی. آنجاق اونون یارادیجیلیغـی‎نـین بو مرحله‎سینی یئکونلاشدیران، اوتوز ایل‎لیک ادبی تجربه‎سی‎نین محصولو اولان، دؤورون سسی، نفسی مصراعلاریندان دویولان اثری «مرثیه» منظومه‎سی ایدی. بو اثر آخماتووانـین ان مهم اثرلری‎نین بیری ساییلیر. اونون اوزه‎رینده آخماتووا بئش ایل (۱۹۳۵-۱۹۴۰) چالیشمیش‎دیر. بو منظومه شاعرین شخصی عذاب‎لاری ایله میلیونلار انسانین عذاب‎لاری بیر یئره ییغـیشیر، بیر- بیرینه قاریشیر. اونلارین یوغرولماسیندان مرثیه منظومه‎سی یارانـیر. آخماتووا و اونون خالقـی‎نـین و انسانلیغـین طالعی مرثیه اثرینده دولغون، جانلی، بدیعی ایفاده‎سینی تاپا بیلمیشدیر. بو اثر، پارلاق، تام و بوتؤو بدیعی صورتلرین عکس ائتدیریلمه‎سی باخیمیندان دقتی جلب ائدیر. مرثیه منظومه‎سی ااجتماعی- سیاسی بیر اثر اولدوغو حالدا فلسفی بیر اثردیر.

محاربه دؤورو ۱۹۴۱-۴۶ ایله‎دک شاعر، تاشکندده یاشاییر. ۱۹۴۳-نجی ایلده سئچیلمیش اثرلری، ۱۹۵۰-نجی ایلده صلح اوغروندا «آند»، «تانت»، ۱۹۶۱ شعرلر… کتابلاری نشر اولونور.

بؤیوک وطن محاربه‎سی ایل‎لرینده آنا آخماتووانـین وطنداشلیق حیس‎ّلری ایله آشیلانمیش شعرلری اصیل بیر وطن‎سئور، خالق‎سئور شاعرین اوره‎ییندن قوپان نیدالارین ایفاده ائدیر. بو اثرلر خالق ایناملی، صاباح اومیدلی، وطن سئوگی‎لی، بیر شاعرین نغمه‎لری‎دیرلر. بو شعرلرده‎کی مبارزه عزمی، اینام گوجو قاباریق شکیلده اؤزونو گؤستریر. صلح‎سئور، انسان‎سئور شاعرین شعرلری دؤیوش جبهه‎لرینده، دؤیوشچولرین دوداقلاریندا هیمن کیمی سسله‎نیر، وطن حدودلارینـی آشیر. انسانلیغـی، یئر کوره‎سینی قاپساییر. اونو ملی شاعر سویه‎سینه، بین‎الملل بیر شاعر سویه‎سینه دوغرو یؤنلدیر. آخماتووا الینه قلم آلیب شعر یازماغا باشلایارکن شعرینی، حیاتـی‎نـین ایدآل و آمال‎لاری‎نـین ترجومانـینا چئویرمیشدیر. شعر، آخماتووانـین ان مقدس ساندیغـی بیر وارلیق‎دیر.

آنا آخماتووا ۲۰ ایلدن (۱۹۴۰-۱۹۶۲) آرتـیق «قهرمان‎سیز منظومه» اثری‎نین اوزه‎رینده ایشله‎میشدیر. بو منظومه‎ آخماتووانـین شاه‎اثری سانـیلیر. آخماتووانـین بو ایری حجملی اثری، چوخ مرکّب بیر اثردیر. اونداکی ‎مجازلار، ایهام‎لار، استعاره‎لر، رمزلر، شاعرین یاشادیغـی دؤورو، شخصی حیاتـی، دوستلاری و یولداشلاری‎نـین حیاتـی ایله سیخ باغلی‎دیر. بو اثر، ۲۰-نجی عصر روس شعری‎نین ده، چوخ مهم و‎ مرکب اثرلریندن بیریسی‎دیر. شعر ۲۰-نجی عصرین اوّل‎لریندن باشلاییب شاعرین یاشادیغـی دؤورونه‎جن ۶۰ ایلدن آرتـیق بیر زامان کسییینی احاطه ائدیر. بو سوره شاعرین وطنینده باش وئرن ااجتماعی، سیاسی، انقلابی، مدنی، بدیعی حادثه‎لر «قهرمان‎سیز منظومه» اثری‎نین قایناقلارینـی تشکیل ائدیر. منظومه‎نین باش قهرمانـی یوخدورسا، دئیه بیلریک کی، اونون قهرمانلاری، بلکه صنعت آداملاری‎دیر. شاعرلر و هنرپیشه‎‎لردیر… بیر سؤزله شعرین مضمونو ااجتماعی حادثه‎لرین بدیعی یارادیجیلیق دونیاسیندا جانلانان، سسله‎نن صداسی‎نـین عکس صداسی‎دیر. ایکی آینا واحد بیر شیی نئجه شئی‎لره، تصویرلرله تکثیر ائدیر، شئی- تصویر، تصویر- شئی بو کیمی بیر بدیعی قورولوش اوزره قورولوب بو منظومه.

آنا آخماتووانـین شعری‎نین ترجمه‎لری حقینده بیر مسئله‎یه توخونماق ایستردیم؛ بو سؤز دوزدور کی، شعر، ترجمه‎ده بیر چوخ شیی ایتیریر. باشقالاشادا بیلیر، ترجمه‎ده شعرین بیر چوخ حصه‎سی اصلی دیلده اولدوغو کیمی، ترجمه اولونان دیلده اوخوجویا چاتمیر. خصوصی ایله قورولوشجا دیلین اؤزل‎لیک‎لری اوزه‎رینده قورولان شعرلر باشقا دیله ترجمه اولاندا دئمک اولور کی، بیر چوخ بدیعی دیرینی ایتیریر. آنجاق، شعرلرین سطری ترجمه‎سینی دئییل، بلکه اونون روحونو، مایاسینـی، بدیعی قورولوشونو، بدیعی دوشونجه‎نین ایفاده فورماسینـی ایکینجی دیلده (مقصد دیلده) برپا ائده بیلسک، اونو بو دیلده یارادا بیلسک، شعرین اصلینه (مبدأ دیله) بیر آز یاخینلاشمالی اولوروق.

من، آنا آخماتووا شعرلرینی ایکینجی یا حتّا اوچونجو دیل‎لرده ترجمه‎سینی اوخوموشام. ایل‎لردیر کی، بو شعرلر منیم معنویاتـیمدا یاشاییر. من اؤز معنویاتـیمدا جانلانان، سسله‎نن آنا آخماتووانـی آنا دیلیمیزه ترجمه ائدیرم. بورادا ماراقلی بیر احوالات یادیما دوشور: بیر گون آنا آخماتووا بیر نئچه شعرینی آناسینا اوخویور و‎ اونون بو شعرلر باره‎سینده فیکرینی بیلمک ایسته‎ییر. آناسی کؤوره‎لیر و دئییر: «قـیزیم شعرلردن بیر شئی باشا دوشمه‎دیم؛ یالنـیز اونو حیسّ ائتدیم کی، منیم قـیزیمین قلبینی نه ایسه محکم سارسیدیب». دئمک ایسته‎ییرم کی، من ده آنا آخماتووانـین شعرلریندن دویدوغوم، آنلادیغـیم، دوشوندویومو مضمون و محتوانـی اوخوجولارا چاتدیرماق ایسته‎ییرم. اونلارین ترجمه‎سی یاخود اونلارین حقینده کی یوزوم- یوروملار‎یم، بونلارین هامیسی بایاقکی فیکره اساسلانـیر: منیم کؤنلومده‎کی، خیالیمداکی اؤزوم اوچون یارانان، جانلانان بیر وارلیق کیمی.

آنا آخماتووا شعری‎نین بدیعی دیری اونون شاعرلیک استعدادیندان، باجاریغـیندان آسیلی‎دیر. اونون بو باجاریغـی اوزونو قاباریق شکیلده بروزه وئرمیر. بلکه شعرلرین ساده‎لییینده دورولوب، صاف‎لاشمیش ایفاده‎لرده گیزلنیب‎دیر. بو ساده‎لیک، درین‎لیک و‎ مودروک‎لیکدن دوغان ساده‎لیک‎دیر. اودور کی، شاعر بیر جیزگی، بیر ایشاره ایله دوشونجه‎لری مادی‎لشدیریر، عینی‎لشدیریر، لاپ دی‎ء کی، شئی‎لشدیریر.
اونون شعرلرینده کلاسیک روس شعری‎نین عنعنه‎سی، خصوصی ایله پوشکین یارادیجیلیغـینـین گوجلو تأثیری واردیر. بو تأثیر، شاعر «منی»نین بدیعی دوشونجه‎لری خالق یارادیجیلیغـ‎نـین، عنعنه‎سی بیر- بیرینه قاریشیر و بیر- بیرینده اریییر و‎ یئنی ناخیشلار یارادیر. اونون شعرلری‎نین اریشی خالق یارادیجیلیغـی، آرغاجی ایسه کلاسیک روس شعری، خصوصی ایله پوشکین شعری و ناخیشلاری، گول‎لری، کوبه‎لری، گوشه‎لری، زنجیره‎لرینی روس طبیعتی‎، خصوصی ایله لنینگرادین طبیعتی، معمارلیق آبیده‎لری تشکیل ائدیر. ایلمه- ایلمه توخونان شاعر اوره‎یی‎نین سؤز- تصویر خالچاسینا چئویریر.

آخماتووا، شعرده اشیالاری، طبیعت عنصرلرینی حادثه‎لرله قوووشوق صورتده نظام‎لاییر و‎ اونلاری، خاطره‎لری، دویغو و‎ دوشونجه‎لری ایله آهنگدار اولاراق تصویره چکیر. بئله حال‎لاردا اونون تصویرلری جانلی، گؤروملو، ایفاده‎لری صمیمی و شعرلریندن آلینان تأثیرات ایسه درین اولور، اوره‎ک‎لریمیزده‎کی دویغولاری اویادیر. اویانان دویغولار بیر- بیرینی ایزله‎ییر. و یئنی- یئنی دویغو و دوشونجه‎لر تداعی‎سینه سبب اولور و بئله بیر اوغور قازانان شاعر، اوخوجولارین اوره‎یینده یاشاییر. اونلارین دویغو و‎ دوشونجه‎لری‎نین مونیسی و همدمی اولور. آنا آخماتووا، ایلک یارادیجیلیق چاغلاریندان گؤسترمیشدیر کی، اونون بدیعی سسی، سسلر ایچینده اؤزونه مخصوص بیر سس‎دیر. هئچ بیر سسله دییشیک دوشن سس دئییل.

او، هم ده استعدادلی ترجمه‎چی، آراشدیریجی ایدی. بیر چوخ شرق و‎ غرب شاعرلریندن روسجایا ترجمه‎لر ائتمیشدیر. پوشکین، لنینگرادین معمارلیق آبیده‎لری حقینده ماراقلی تدقیقات اثرلری واردیر.

سونقان (XVI عصر) کوره شاعری‎نین بو سؤزلری سانکی آنا آخماتووا باره‎سینده دئییلیب: «من اوره‎ییمی بیر نئچه حصه‎یه پارچالاماق ایسته‎دیم کی، اونون هر پارچاسی بیر پارلاق اولدوز کیمی ایشیق ساچسین». نئجه کی، آخماتووا اؤز عؤمرونو، حیاتـینـی صنعتینه، انسانلیغا باغـیشلایاراق شعرلرینی اوره‎یی‎نین پارچالاری کیمی میراث قویوب گئتدی. ایندی اونلار اولدوز کیمی روس شعرینده پارلاییرلار.
آخماتووانـین شعرلری چوخ اولکه‎لرده، دؤنه- دؤنه چاپ اولونور، اوخونور، سئویلیر. آخماتووا ۱۹۶۴-نجی ایلده شوروی یازیچی‎لار بیرلییی‎نین صدری سئچیلیر. هامان ایلدن ایتالیانـین «آتنا- تاورمینا» شعر مکافاتـینـی قازانـیر و آکسفورد دانشگاهی‎نـین دعوتی ایله لندنه گئدیر؛ او دانشگاهین فخری دوقتورلوق عنوانـینـی قازانـیر. نهایت ۱۹۶۶-نجی ایلده اوره‎ک خسته‎لییی نتیجه‎سینده ابدی اولاراق دونیایا گؤز یومور.

منی آناجاق‎سینـیز

هر شئی
کول اولوب،
تورپاغا دؤنه‌جک.
دؤنسون، نه وار کی!
من اوچوروم‌لار باشیندا
نغمه‌لر اوخوموشام.
من گوزگولر دورولوغوندا
یاشامیشام.
تسلّی‌نیز، سئوینجینیز،رؤویانـیز اولماسام دا
یئنه ده دؤنه- دؤنه
سطیرلری‌مین سوسموش نغمه‌لری تک،
کؤنلونوزده اویویان باخیش‌لاریم تک،
بوینومدا تیکانلی مفتیل‌لری
پاس آتان گول چلنگی‌نین
سولوب تؤکولن لچک‌لری تک.
آناجاق‌سیز منی.

***

سیغـیناقلاردا

باغلاردا
یئر آلتـی قازمالار
قازیلیر.
آه، پترزبورگون یئتیم‌لری
منیم بالالاریم!

یئر آلتـی سیغـیناق‌لاردا
هاوا دورغون،
نفس‌لر آغـیر
آغری‎دان باشلار چاتلاییر
گؤیدن بومبا یاغـیر
سئچیلیر بومبالارین سسیندن
کؤرپه بیر اوشاغـین،
اینجه سسی!

***

بیزیم پئشه

بیزیم مقدس پئشه
ایل‌لر بویو
عصیرلر اوزونو یاشامیش!
یئر اوزونه،
قارانلیق چاغلاردا
او ایشیق ساچمیش!
چونکی شعر:
یاش‌لارین
باش‌لارین تجروبه‌سیندن یوغرولموش
گؤز یاش‌لارین
گولوش‌لرین ایچینده
اؤلومه دوغرو گئدن
ایگیدین آیاق‌لاریندان دوغولموش.
بوشونا دوغولمامیش شاعر!

***

ایگیدلیک

چوخ یاخشی بیلیرم
بو برک آیاقدا
بیزی ایگیدلییه چاغـیریر زامان
چاغـیریشا سس وئریب
سیناقدان کئچیب
آغـیر دؤیوش‌لره یورویوروک بیز.
گؤیدن اود النسه، گوللـه‌لر یاغسا،
بیل کی، اینله‌مه‌دن، بیل کی، قورخمادان
اوغروندا جان وئرسک،
یولوندا اؤلسک؛
ای دوغما «روس» دیلی
اولو «روس» دیلی
سنی قورویاجاق اوره‌ک‌لریمیز.
سنی قورویاراق پارلاق اینجی تک.
گله‌جک سنینله وئریب گده‌ریک.
ای آزاد، ای شانلی، ای اؤلمز دیلیم!

***

سنی دوشونمک

دان یئری آغارارکن
سئوینه- سئوینه
یوخودان قالخیب
کابینین پنجره‌سیندن
یاشیل دالغالارا باخماق
یادا توتقون بیر هاوادا
خز کورکونه بورونوب گؤیرته‌ده
موتور سسینه قولاق آسماق
و داها
هچ نه‌یه دوشونمه‌مک
سنین،
– بخت اولدوزون اولان آدامین-
گؤروشوندن باشقا
دوزلوسو سرپینتی‌لری
و کولک‌لر
اوز- گؤزو اوخشایا- اوخشایا
آن به‌ آن جاوانلاشماق!

***

کؤنلومده‎کی خاطره

درین قویو دیبینده‌کی آغ کپیر کیمی.
نه اودا بیلیرم
نه آتا بیلیرم اونو.
او، منیم سئوینجیم
او، منیم کدریم‌دیر.
گؤزلریمین ایچینه کیمسه باخسا
اونو گؤره‌ر.
یازیق باخان، اوزولر، آجییار
آغـیر، غملی بیر حکایه دینله‌ین آداما بنزه‌ر.
نئجه کی،
تانری‌لار انسان‌لارین جانـینـی آلیب،
داشلاشدیرار.
سن ده ائله‌جه
منیم کؤنلومده داشلاشیب‌سان
کدری ابدی‌لیک یاشاتماق اوچون!

قایناقلار
۱- ترانه‎های گزین (از ۱۵ شاعر شوروی) ترجمه‎ی پرویز، بنگاه نشریات پروگرس، مسکو ۱۹۷۵.
۲- تاریخ ادبیات روسیه، ج۲، د.س. میرسکی، ترجمه‎ی ابراهیم یونسی، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۵.
۳- مرثیه‎های شمال (برگزیده‎ی شعرهای آنا آخماتووا) ترجمه‎ی عبدالعلی دستغیب، تهران، بابک، ۱۳۵۳.
۴- آلاچیق (شعر شاعران شوروی)، ترجمه‎ی ایرج مهدویان، تهران، انتشارات رز، ۱۳۵۷.
۵- تنها جرعه‎ی قهوه‎ی تلخ (شعر شاعران زن روسیه)، ترجمه‎ی بهنام پاوندپور، نشر بیستون، ۱۳۷۹.
۶- آنا آخماتووا، سام درایور، ترجمه‎ی محمد مختاری، انتشارات کهکشان، ۱۳۷۵.
۷- خاطره‎ای در درونم است! (اشعار عاشقانه‎ی آنا آخماتووا)، ترجمه‎ی احمدپوری، نشر چشمه، ۱۳۷۷.
۹- ۱۰ شاعر نامدار قرن بیستم، ترجمه‎ی حشمت جزی، تهران، مرغ آمین، ۱۳۷۲.
۱۰- آنا آخماتووا، ایرج کابلی، کارنامه شماره ۵، خرداد، ۱۳۷۸.
۱۱- گولروخ علی‎بی‎اووا، متین استعداد، آذربایجان ژورنالی، نومره ۶، ۱۹۸۹.
۱۲- Poem of Akhmatova, translated by Lyn Coffin, New York, 1983.