قبیر آدرسی
نیگار خیاوی
۲۱ آذر مناسبتیله – بو اؤیکو دَیرلی اینسان محمد پورموسی جنابلارینا تقدیم اولونور.
ساعات قاباغیندا دوران قادینین الینده بیر شوشه گولاب، ایکی بوداق قیرمیزی قرنفیل وار. قاش- قاباقلی اولسادا آجیغلی دئییل، دالغیندی. باشینین، بدنینین حرکتلریندن تاکسی گؤزله‌ین آداملارا بنزه‌ییر.
تبریزده پاییزین سون گونلری قیشین زَلوو- زَلووو، قیشین پوفا- پوفو دئمکدیر. ایلین بو چاغیندا بو شهَرده قار دا یاغا بیلر، یاغیش دا. گون شاخارکن شاختالی بیر گون ده اولا بیلر، دونوق و بوز بیر گون ده. حتا بیر گونون ایچینده هاوانین بیر نئچه اوزونو گؤرمک ده اولار. بیزیم ناغیلیمیزا سئچدییمیز بوگون دونوق بوز بیر گون دیر. بئله بیر گونده عئینالی گؤرسنه‌جک اولسا، مور چالار توند بوز رنگده گؤرونر.
ایکی آددیم ایرهلیلهییب سولونا باخدی. باققال ماغازاسیندان گولاب آلاندا اللری تیتره‌ییردی. گول ساتان قادیندان گوللری آلیب پولونو اؤده‌ینده دال با دالا اودغونوردو. باشی گیجه‌لن کیمی ایدی.
اَییلیب هانسیسا درینلیییه باخیرمیش کیمی آیاغینین آلتینا باخدی. آیاغینین آلتینین بوشلوغو ایچینین آغیرلیغیندان می ایدی؟
اؤزونو زورلا چکیب چیخارتدی اوزون سورَن بیر سوکوتون بوجاقلاریندان. کیم دئییر، سوکوتون آنلامی راضیلیق دی؟ سوکوتون آنلامی نه راضیلیقدیر، نه ده تسلیم. ساواش یا باریش کیمی بیر شئی ده دئمک اولماز اونا. مرموزدور. سوکوت بایراغینین بللی- باشلی رنگی ده یوخدور، هئچ. بلکه ده اونا بیر بایراق دیکَلدیب بللی بیر رنگ سئچمک لازیم.
میندی تاکسی‌یا:” مشروطه خیاوانی!”
تاکسی آذر آیینین سوسقون خزللری آراسیندان یول آچاراق ایره‌لیله‌ییردی. خیابانداکی قاراقاباق آداملار قلمه‌لرین گوموشو گؤوده‌سیله بیرلیکده توولو- توولو گؤزونون قاباغیندان اؤتوشوردولر.
دامارلارینین سسینی ائشیدیردی، بوز بیلورلارینین اوستونه قاینار سو تؤکولورسه، نئجه اولور؟ ائله‌جه‌یدی دامارلارینین سسی: چیق چیق چیق. چیرتمک وورسایدین قانی چیرتلاردی.
گؤره‌سن آداملار ائشیدیرلر بو دامار سسلریمی؟
“باغیشلایین اؤز الیمده ده‌یی. اؤز الیمده ده‌یی. بیلیرسینیز صاباح نه گونودور؟”
باشینی قالدیریب جامین بوجاغیندان گؤیه باخدی، بوز بولودلار…
بو بوز بولودلار ناغیلیمیزین هاواسینی آغیرلاتماق قصدیله ناغیللاردا گلن او سیمبولیک بوز بولودلاردان دئییل. دوغرودان دا او گون بوز بولودلار گؤیده ایچ- ایچه چیتَنمیشدی. هاوا یاغیم- یاغیم دئییردی.
بوتون ووجودویلا آلتمیش یاشلی بیر سوکوت بایراغینین اوجقاریندا دالغالانیردی، سانکی.
خیاباندا صف چکن بو چینارلار، قلمه‌لر ، کؤهره‌لر قوجامان کؤک سالمیش سوکوتلاردیر سانکی. آلتمیش ایل بویونجا گؤیردیکجه باشی قیریلیب آتیلمیشدیر، گؤیردیکجه باشی قیریلیب آتیلمیشدیر. گؤزه گؤرونن بوداقلاری قورودولموشدور. لاکین بو چینارلار و کؤهره‌لرین گؤزه گؤرولمه‌ین حیصه‌لری زامان اؤتدوکجه، باشدان قیریلدیقجا درینلره دوغرو کؤک آتاراق سارماشیقلانیب، زوغلانیب، اوزو تورپاغا دوغرو، درینه دوغرو گؤیره- گؤیره اؤزلرینی گتیریب بو گونه یئتیرمیشدیلر.
“مشروطه خیاوانی‌دی، خانیم!”
“بلی، بلی! اللریز آغریماسین. بویورون!”دئییب و الینده دورگه‌له‌دییی یوز تومن‌لییی اوزالتدی سوروجویه.
قاراقاباق آداملارین و ماشینلارین توستولو سیقناللاری آراسیندان آتلایاراق خیاوانین ساغ الینه کئچدی.
آناسی گنج یاشلاریندا پیشه‌وری‌نین ماشین نئویسی اولموشدو میللی حؤکومت دؤورونده بیر ایل. فیرقه باسیلدیقدان سونرا آسیب-کسدی دوشدوکده، خیاوانلاردا دار آغاجلاری قورولموشدو. تیره- بورانلار باشلانمیشدی. دئموقراتلاری خیابانلارداکی چینارلارا، قلمه‌لره باغلاییب گولله‌لمیشدیلر.
“همین چینارلار، همین قلمه‌لر.”
بئله اولونجا، گنج قیزین نیشانلیسی اونون هله‌لیک آرازین او تایینا کئچمه‌سینی مصلحت گؤرموشدو: “سن گئت، من بوردا قالمالییام . هر شئی تئزلیکجه دوزه‌له‌جک. قاییداجاقسان ائولنجه‌ییک.”
آراز قیراغیندا بئله‌جه ویداعلاشمیشدیلار. و گنج قیز جانلارینی گوناهسیزجا گؤتوروب قاچانلارا قوشولوب کئچمیشدی آرازین او تایینا.
“اؤزوندن موغایات اول! من ده اؤزومدن بَرک- بَرک موغایات اولاجاغام.” پیشه‌وری‌نین باش مدعی العمومو (پراکورورو) اولان نیشانلیسی، آرازین بو تاییندان او تایینا باغیریب بونو دا علاوه ائتمیشدی سؤزلرینه.
هرگون، هر هفته اعدام خبرلری جانلارینی گؤتوروب قاچانلارین دیلینده آرازدان کئچیب یئتیشیریردی او تایا. دسته-دسته اعداملار. بیرگون ده گنج مدعی العمومون دارا آسیلما خبری آرازدان کئچیب گئتدی او تایا. مشروطه خیابانی. قاراقاباق آداملارین و قاراقاباق ماشینلارین توستولو سیقناللاری آراسیندان خیابانین ساغ الینه آتلادی. سونرا امامیه قبریستانینا دوغرو آددیملادی.
ساعاتا باخدی: اوچ. پاییزین سون گونلرینین ساعات اوچو او بیری ساعات اوچ‌لرله فرقلی اولور. ایللاه کی آذر آیینین اییرمی‌سینده.
قبریستانین هر ایکی قاپیسیندا بئش-آلتی الی سیلاحلی مامور دایانمیشدی، آرخایین- آرخایین دانیشیب گولوردولر. اونا ائله گلدی کی، اصلی قاپیدا دوران مامورلار داها جیددی و سَرت اولا بیلرلر، ایکینجی قاپییا دوغرو یؤنلدی. بو ایکینجی قاپی اصلینده قاپی دئییلدی، یا دا آرتیق بو گون قاپی ساییلمیردی. دئمک اولار، دیواردا قاپی کیمی آچیلمیش بیر گیره‌جکدی. بلکه داها کئچمیشملرده اصلی قاپی ائله بورایمیش. نه‌یسه، هر ایکی قاپی قبریستانین ایچه‌ریسینه گؤره بیرآز یوکسکده و بوتون قبیرلره مسلط دیر. بو یوکسلتیدن دوروب باخاندا، ایچریده دولاشان آداملاری راحاتجاسینا ایزلمک اولاردی.
یئرییه -یئرییه قیرمیزی قرنفیللری چانتاسینا یئرلشدیرمه‌یه چالیشدی. گولاب شوشه‌سینی تاکسیدا ایکن یئرلشدیرمیشدی. نییه اونلاری گیزلتمک ایستیردی؟ اؤزو ده بیلمیردی. اصلینده قبیر اوسته گئدن آدامین الینده بو کیمی شئیلرین گؤرولمه‌سی شک دوغوران اولا بیلمزدی. مامورلارین یانیندان سایمازیانا سوووشارکن اونلاردان بیریسی اونا ساتاشیب، سؤز آتماق قصدیله : “ساعت چنده خانوم؟” سوروشدوقدا دیکسیندی. اؤزونو قیوراق اله آلدی. قوندارما بیر تاسفله: “ساعاتیم یوخدو”، دئدی. باشینی دیک توتوب همیشه‌کی گلدییی قبریستانمیش کیمی آرخایین آددیملارینی مأمورلارین گؤزونه چکمک ایسته‌دی. نییه گلدییینی خاطیرلادیقدا آرخایین آددیملاری داها قاییملاندی.
بو آن قبریستانا آیاق باسان بو قادین، آناسینین ایلک سئوداسییلا ماراقلاندیغی اوزوندن آذربایجان تاریخی اوزرینده بیر هوسکار کیمی بیر پارا کیتابلار آراشدیریب اوخوموشدو. گیره‌جه‌یین اوچ آرالی پیلله‌کانینی ائنرکن ایچینده غرور، گئنیشلیک حیسسی دویدو.
” بو قبریستان تاریخیمیزین بیر حیصه‌سیدیر. ائله زیارتینه گلدیییم بو قبیر ده تاریخیمیزین بیر حیصه‌سیدیر.” تاریخین بؤیوک بیر دیلیمی دانیلمیشدی.
بو گونه کیمی هرزامان قبریستاندان خوفلاندیغینا گولومسه‌دی اؤزو- اؤزونه. باشینی دیک توتوب، اؤز الیله باسدیردیغی قبیرین زیارتینه گئدیرمیش کیمی ایرلیله‌دی: “بورانی اووجومون ایچی کیمی تانیرام من.”
دوردو و دوروشونا ائله گؤوه‌نجلی بیر ژئس وئردی کی، سانکی، اهلِ قوبورون هامیسینا بیر یئرلی و شریکلی بیر صالاوات گؤنده‌رمه حالیندادی. اصلینده او، آختاردیغی قبیره صالاوات گؤندرمه‌یه گلمه‌میشدی. اؤز گؤزویله او قبیرین وار اولماسینی گؤرمک ایستیردی. اؤزو ده بو شهَرده، تبریزین امامیه قبریستانیندا. غرورونون، گؤوَنجینین تاریخینی آراییردی. های -کویلرین ائشیینده دوروب گئرچکلری گؤرمک ایستیردی. و گؤره‌سن آرادیغی گئرچک همین بو قبیرمی ایدی؟ دونیانین هانکی نقطه‌سینده قبیر زیارتینه گیزلیجه گئدیلیر؟ هانکی خصوصیتده اولان قبیر باشینا گیزلیجه گئدیلیر؟ کیملرین قبیری زیارتینه گیزلیجه گئدیلیر؟ تاریخدن بؤیوک بیر دیلیم دانیلمیشدی.
هانکی طرفه چؤنمه‌لییدی؟
قبیرین آدرسینی یازدیغی کاغیذا گؤز گزدیردی و گؤزونون بوجاقلارینداکی باخیشیلاریلا، یازدیغی آدرسی و اؤزونون دوردوغو مؤوقعی یوخلاماغا چالیشدی.اؤیره‌ندییی نم- نیشانلارلا قبیرلرین آراسیندا دولانماغا باشلادی:
“او داش بینا وار هااا، اوننان اون سیرَم ترمینالا ساری گئدرسن،” گئتدی.
“اوردان اون ایکی سیرَم گونباتانا ساری،” گئتدی.
“باشی گونبز، دمیر چرچیوه‌لی بیر قبیرین قونشوسودور.” باخدی. اوجور قبیرلر چوخدو.
” قبیرین دؤره‌سینده آغاج زاد یوخدور. تکجه فریدونین قبیری اوستونده بؤیوک بیر آغاج وار…”
سون ایکی -اوچ ایل ایچینده آذر آیینین اییرمی بیرینده، بئش- اون نفر اورایا توپلاشیب، سسسیز- سمیرسیزجه فریدونین خاطیره‌سینی عزیزله‌میشدیلر. بو ایل ایسه، بئله بیر شار سالینمیشدی کی، دؤولت نه‌یین نه اولدوسونو باشا دوشوب و قبیر اوسته توپلاناجاق هر بیر ییغینجاغین قاباغینی آلماق ایستیر.
ائله بللی ایدی ده. الی سیلاحلی مامورلاری اورایا دوزمکدن بللی ایدی، ییغینجاغین قاباغینی آلماق فیکرینده‌دیرلر، اؤزو ده بیرگون قاباقدان قبریستانا مامور تؤکوب گؤزه سوخماق ایستیرلر. بیرگون قاباغا گلیب، صاباح اوچون قبیر اوسته توپلانماق ایسته‌ینلرین گؤزونون اودونو آلماق گؤستریسی‌دی بونلارین هامیسی. ائله بئله‌سینه بیر نئچه دقیقه بیر قبیرین اوسته اَییلیب اوتوردو.
قبریستانا گلن کیمسه، زیارتینه گلدییی قبیرین یئرینی یاخشیجا تانیمالیدیر، البته. بس بو آختاریش نه دئمکدی؟ اؤزوده او کؤک ده، آوارا- آوارا قبیرلرین آراسیندا گیجه‌لیب قالماق، لاپ شکه سالاندی. گئنه آیاغا قالخدی. باخدی مامورلارا. یوخ، او قدر ده پاپئی دئییلدیلر، اونلار.
“هانی بس، هارداسان آنامین نیشانلیسی؟”
قبیر داشلارینین یازیلارینی اوخویا- اوخویا اوزونو ائله چئویردی کی، قاپیدا دوران مامورلاری دا راحاتجاسینا گؤره بیلسین. بیرآز او یانا، بیرآز بو یانا ایرهلیلهییب گؤز دولاندیردی.
” هه، اودورها، اوردا دؤوره‌سینه یاشیل بئز چکیلمیش بیر قبیر گؤرونور.”
یاخینلاشدی. یوخ، بو دئییل، بوردا دا یوخدور. نئچه‌نجی دؤنه اولاراق داش بینانین قاباغینا قاییدیب باشدان باشلادی. اون سیرَم… اون ایکی سیرَم… اون بئش…
“بو یاخینلارداسان بیلیرم. آنامین وریندن بیرجوت قیرمیزی قرنفیل‌نن قیزیل گول عطیری گتیرمیشم سنه. قالخیز بیر طرفدن باشیوی، منی سسله! من سئوگیلیوین قیزییام…”
بوندان اؤنجه قبیریستاندان خوفلاندیغینا گولومسه‌دی اؤزونه بیرداها. نییه خوفلانیرمیشام من؟ ایندی نئجه‌ده راحات- راحات دولانیردی قبیرلرین آراسیندا. دونیانین ان گؤزل یئری ائله قبریستانمیش، دئیه‌سن. بیرداها باشدان باشلادی. وئریلن نیشانلاردان واز کئچیب، باشلادی بیر به بیر قبیرلرین یازیسینی اوخوماغا. یوخ. یوخ. هئچ بیری. هئچ بیری…
” آما بورداسان. ائله بو تورپاغین آ لتیندا. ایندی سکسن یئددی یاشین اولمالیدی.دوز آلتمیش ایل او گوندن کئچیر. نه اولور قالخ بیر طرفدن آیاغا، شاخ- شاخ دئه کی، من دیری‌یَم و هله ده اییرمی یئددی یاشیندا.”
قبیر سیرره چیخیب، گؤیلره چکیلمیشدی سانکی. قبریستان سسسیز بیر اونودولموشلوق نننی‌سینده باشینی داش بالیشلارا آتیب یاتمیشدی.
“… دئییرلر اعدام اولوندوغون سحرین آخشامیندان حاماملانیب، اؤزونو حاضیرلاییب‌میشسان. قارا پئنجک-شالوارینی گئیینیب، قیرمیزی فوقولونو تاخیبسان. پئنجک جیبیوه سول دؤشون اوسته بیر قاناد قیرمیزی قرنفیل سانجیبسان. سحر آلاتورانی گلیب سنی دوستاغدان آپاریبلار گولوستان باغی قاباغینا. بئله شَسلی، بئله دیک- دیک گئدیرمیشسن کی! گردَک اوتاغینا حاضیرلاشان بیر به‌ی کیمی گئدیرمیشسن. شینلییینی غرورو آلتیندا اؤرت- باسدیر ائلمک ایسته‌ین به‌ی کیمی… ائله‌سینه گئدیرمیشسن اعدام میدانینا… آدیوی قیزیما گؤتورموشم: فریدون! فریدون! فریدووون… اؤزونو گؤرست منه. بیر یاندان سسین گلسین ! آدیوی قیزیما گؤتورموشم… ائشیت بونو، فریدون!”
قبیرین آدرسینی وئرن تانیش،”تاپا بیلمه‌سن موسئیب آدلی بیر قبیرقازان وار، ائله قبریستانین کئشیکخاناسیندا اوتورار، اوندان سوروش. آما او دا هر آداما دئمز”، دئمیشدی.
– فریدونون قبیری هاردادی عمی؟
-فریدون… تانیمیرام.
-فریدون ایبراهیمی‌نی دئییرم. کؤهنه قبیردیر، آلتمیش ایل بوندان قاباغین قبیری.
-تانیمیرام دئدیم، قیزیم …
موسئیب عمی‌یه، ” آلتمیش ایلدی اونو آختاریرام من. نم- نیشانین بوردا وئریبلر منه. نیشانلیسییام”، دئمک ایسته‌دی. دییه‌سن دئدی ده. چونکو موسئیب عمی گؤزلرینی قیییب، آتدان-یوخاری تعجبله باخدی اونا.
دؤنوب، اوجبوجاغینی گوجله تخمین ائده بیلدییی قبریستاندا آوارا باخیشلارینی سهمانا سالماغا چالیشدی.
نیشانلی!؟ بو سؤزدن اؤزو ده دیکسینمیشدی. هاردان گلمیشدی آغلینا بو سؤز. او ساده‌جه آلتمیش ایل بوندان اؤنجه وطن اوغروندا جانینی قوربان وئرن بیر گنجین قبیر زیارتینه گلمیشدی. اؤزو ده آناسینین نیشانلیسی اولان گنج. ایندیسه، بو سونسوز قبیرلرین آراسیندا گیجه‌لیب قالمیشدی. یارپاق کیمی اَسیردی، پاییز بوداغیندان آسیلمیش یارپاق کیمی.
چانتاسینی آچیب باخدی.
“پای گتیرمیشم سنه، بیر بئله سئوگی، آنالیق، قادینلیق، باجیلیق گتیرمیشم سنه. ایندی نئجه قایتاریم اونلاری بیرده اؤزومنن!”
الینی بوغازی آلتینا سوردو، آز قالا بوغولوردو. داردان آسیلمیش فریدونون ساللاق آیاقلاری آلتیندا دورموشدو، سانکی. باش اؤرتوسونون دویونونو بوغازی آلتیندا بوشالتدی. هاوادا اعدام کندیرلرینین ایلگکلری لنگرلنیردی.
“سَریلیب بو تورپاغا اوووج- اوووج باشا سووورماق گرک…. گئدیرم ساعات قاباغیندا یاندیریلمیش کیتابلارین کولونو باشیما سووورام.”
الی گئتدی چانتاسینین ایچینه. قرنفیللری سیخیب اَزدی. گولاب شوشه‌سینی چیخاریب قاباغینداکی قبیرداشینا چیرپدی. بیر داها قبیرلرین یازیسینا گؤز گزدیردی. جانینا سویوق تَر اوتوردو.
” قبیری یوخا چیخارمیش اولسالار نئجه؟”
باشی آغیرلاندی. ایچینه دونیا بویدا بیر دویون دولاشمیشدی. سیخیملادیغی تورپاغی آغزینا تَپدی. قاباغینداکی قبیرین باشیندا اوتوروب، اوزونو داشینا سؤیکه‌دی.
“همین بو داشین آلتینداسان، هه. بو داشین آلتینداسان، بیلیرم. نه فرقی وار. بو تورپاغین یا آلتیندا یا دا اوستونده دولانیرسان. منیم کیمی. هامی کیمی. بو قبیرلرین هامیسینین آلتیندا سن یاتیبسان.”
آغزی قوپ- قورویدو. تورپاغین دادی، آغزیندا اؤلو دادی ایدی. باشلادی قاچماغا. مشروطه خیابانینا دوغرو قاچدی. اَینینده بیر گؤزونه گلینلیک دونو واریدی، بیر گؤزونه قیویریق چینلی کفن. ماشینلاری و ماشینلارین توستوسونو باسا- باسا خیابانین او بیری طرفینه آتلادی. هله بوداقلاردان قوپمامیش یارپاقلار لام- لام دایانمیشدی. کولک اسمیردی. هاوادا بیر عصبیلیک واردی. جانینی قیرمیزی بیر اَسینتی تیتره‌دیردی. بیر ماشین تعمیرگاهی قاباغیندا تعمیرکار کیشی‌یه، ” فریدون سن سنمی؟” دئیه باغیردی.
آیاقلارینی یئره چیرپیر، باشینی توکانلارین ایچینه اوزالدیب باغیریردی:
– من گلینم م م… فریدونون گلینی. من فریدونین یانیندان گلیرم م م…
گولوستان باغی قاباغیندایدی. نفسی چیگنیندن چیخیردی. تاکسی‌یا ال قووزادی:
_ امامیه‌قبریستانی…
تبریز.۱۳۸۴
