یالقیز چینار
آراز احمداوغلو
گئجه‌دیر. بیر اؤلکه‌نین گیله‌سینده گرگین و دیدرگین گزیشن گنجلر گلیر گئدیر، گاهدان کوچه باشینی کسنلرده گؤزه چارپیر. سکیلر داریسقاللیقدان یازیق آغاجلارین یاماجلارینا توخونور؛ بئتون سیمینت سینیق-سالخاق موزایکلر- کی چوخ واخت ماغازاچیلارین باییرا سپن سولارینی آیاقلانارکن سیچرادیب یولدان اؤتنلرین پوزوب بئزلرینه ایز- لکه سالیردی – گاهدان آز قالیر اونلارین بئلینه چیخسین. گاهدان بعضی قوخولار گلیب اسکی حاماملارین آیاغینی خاطیرلادارکن، آللاه وئردی خانین ایصفاهانداکی تولانبارچی پیشیگی‌نین یاتماسینی آنلادیر.
بورنونو توتاراق اوزونو چئویریرسن قوخولاردان قاچاسان، او حالدا گؤزون ساتاشیر اوست- اوسته یاپیشان اؤلو اعلانلارینا، اؤزل اوخول اعلانلارینا، ذولفعلی اوخوللاری رئکلاملارینا، عئینوللانین گؤز حکیملیگی اعلانینا، یدوللانین سینیقچی حکیملیگی اعلانینا و کئچمیش سئچکیلردن قالمیش قودرت خانلارین تخت اوچون ساواش رئکلاملارینا کی دام- دیوارلاری حتی ماغازالارین، تاکسیلارین، مینیکلرین جاملارینی، گونون، آیین، و اولدوزلارین اوزونو سووامیشدی. ایستر-ایسته مز اللر دال جیبلرین اوزرینه زووور- اورا دا اعلان یاپیشدیرماسینلار دئیه. خییاوانلاردا ماشین الیندن او تایا کئچمک اولمور؛ بیر یاندان دا ائله درین چالالار وار کی ماشینلار اونلاردان قاچماق ایسترکن بیر- بیرلرینه چارپیر و قالابالیق داها آرتیر. بو آندا خییاوان کناریندا گؤزله‌ین قوجالارا او تایا کئچمک فورصتی ال وئریر. بو شهر آنجاق بومبار دوماندان سونرا دوشمن الینه دوشموش بیر خارابالیغا اوخشاییر.
هره اؤز ایشینده ایدی بو خارابالیقدا، سانکی هامی اؤزوندن قاچماق ایسته ییردی. آمما طبیعت بئزیکمیشدی بو دورومدان. بئل بابا ائولرینه تله‌سن آداملارا قارشی دوروب گئری ایتله‌ییردی. کیمسه اونو باشا دوشموردو. او باغیریردی، قیشقیریردی، اؤزونو دام- دیوارا چیرپیردی آنجاق سونوندا نفسدن دوشوب درین آه چکمه‌یه باشلاییردی و بو آهلار داها سونرا اسنمه‌یه دؤنوب بوتون طبیعتی مورگوله‌مه‌یه چاغیریردی. آرتیق آغاجلار یاشلی اولدوقلارینا گؤره چینارلارین مصلحتی ایله اعتیصابا چیخمیشدیلار. چینارلاردان بیری:
“بیزلری بو خارابایا گتیریب اکمه‌دن اؤنجه سؤز وئردیلر یئریمیز گئنیش اولسون، هر گون سوواریلاق، آیاغیمیز آلتینا یاشیل چمن سریب یان-یؤوره‌میزه گول-چیچک اکسینلر. بیزلرده اونلاری کیشی سانیب ائویمیزدن اوبامیزدان اولدوق؛ دوزدور کی بیر-ایکی ایل اوول بیزلره بیرآز باخیب یئتیردیلر، آمما سونرا …”
بیر سؤیود چینارین سؤزونو کسیب بئله دئدی:
“ائشیتمیشم بو شهره یئنی بیر دسته گلیب، باشچیلاری قارینالتیلارینا بویوروب بیزلره آرتیقراق یئتیشسینلر …”
“دئدی- قودولارا باخمایین یولداشلار! من او دسته‌لردن باشچیلاردان چوخونو گؤروب یولا سالمیشام. بو شهرده آنجاق یاخشی گئدر یئرینه یامانی گلر. اینانماییرسینیز، صاباح باشچی جنابلاری گلرکن باخین، دؤوره‌میزده کی زیبیللری ییغیشدیرمایاجاقلار کی هئچ، بیرده شهرین زیر- زیبیلینی اؤرت- باسیر ائتمک اوچون هر نه بئیینسیز آبدال، ایشسیز وارسا توپارلاییب دؤوره‌میزه ییغاجاقلار، هله بعضی‌لری باش گؤزوموزدن دیرماشیب بوینوموزدا اودیه‌جکلر. خییاوانلارین دا چالالارینی گیزلتمک اوچون آل-الوان خالیلار سالاجاقلار. آیاغینیز آلتینداکی تورپاغا بیر باخسانیز، تپ-چئویر اولمادان هر گون او قدر باسیلیب کی داشا دؤنوب؛ نه سو کئچیر نه هاوا. نییه گونو- گوندن سارالیب بوزاریریق؟ هه … سؤیود قارداش! کسیلمه‌ییبسن آجیسینی بیلمیرسن. صاباح هر هاوا ایله اوینایان ساچاقلارین قول- قاناد اولارکن بیلرسن نه دئییرم، اونداکی کؤرپو قالیب چایین اوتاییندا!”
سؤیود قیزاریب اوتانقیجدان نئچه یارپاغی سیسقا بیر کولک ایله بیر اویانا بیر بو یانا بورولا- بورولا دوشوب زیبیللره قاریشدی. بو آندا بیر نئچه قاراغاجین اؤلوم خبری قورشون کیمی آغاجلارین اوره‌گینه سانجیلدی. هامی‌نین گؤزو او هوندور چینارا دیکیلدی. او قابا آغاج ایسه سیخینتیدان بوغولوردو، آنجاق قانباغی چاتلاییب جیریلیب نئچه پارچا الی، آیاغی، و کورکلری‌نین قالین قابیقلاریندان قوپوب تورپاغی اؤپه‌رک اونو لووقادان بیر آز قورتاردی؛ آخی او دایانیب دؤزمه‌لی ایدی. لاکین ایکی باشقا توت آغاجی بو درده دؤزه بیلمه‌ییب شاققیلتی ایله ایکی بؤلونوب حیرصدن چاتلادیلار.
“ائی اولو تانری! بیر فیرتانا، بیر سئل، بیر ترپم. آخی بیزیم سنجه دؤزوموموز یوخدو!” بیر باشقا قاراغاج اللرینی گؤیه آچاراق دئدی. گؤزلری قوروموشدو، آغلاماغا یاشی قالمامیشدی؛ بیرده “ایگیده آغلاماق آر اولسون”، دئییردی، آمما گنج یاشینا باخمایاراق ساچلاری تؤکولمه‌یه باشلامیشدی.
بیرینجی چینار دئدی:
“داریخمایین، دمیر قاپی‌نین تاختا قاپییا بیر گون ایشی دوشر. او جان بو جانا قوربان اولسون، بو قارا او قارالارا بنزه‌مز. اونلار بیر آش بیشیریم …”
آرتیق طبیعت جانلانیب چئوریلیش باشلانمیشدی. آداملار بونو باشا دوشه بیلمزدیلر، چونکو اونلار بو عظمتده چئوریلیشی آنجاق آردیجیل اولاراق زیبیله آتیلان کاغیذ پارچالاری ایله اؤلچوردولر. اونلار هر گون آخشام یاتمادان اؤنجه بو کاغیذلارین اوزه‌رینه سالینمیش قوندارما طبیعت صحنه‌لرینه باخیب سونرا ایسه بیر سیرا آنالمسیز عددلره باخیب یاشاملارینی اؤلچمک ایسته‌ییردیلر. اونلار بو ایشه آلیشمیشدیلار؛ هر گون، هر آی، و یا هر فصیلدن بیر بو کاغیذلاری دییشیب باشقاسینا باخیردیلار. یانیق قاپ-قارا آسفالت اونلار ایله آنا تورپاق آراسیندا ایللردی قارا پرده چکیب آرا آچمیشدی. لاکین او شهرده قالان یالقیز چینار چئوریلیشی تورپاقدان دویدو، آییلارکن
“یئنی باشقان ائشیتمیشدی آغاجلاری قیشدا داللایارلار، قولچوماقلارینا بویوردو آغاجلارین جانینا دوشسونلر. او باشی داشلیلار دا دئ دده‌مسن، آنام منه کور دئییب خیریلتییلا آغاجلاری دوغراییب نئچه‌لرین سوباسینی، نئچه‌لرین ده جیبینی دولدوردولار؛ اؤزلری آجیندان اؤلرکن. ایندی بیر سن سن بیر من، بیرده بئش-اون بوز سرچه.”
یازیق چینار بو دهشتلی فاجیعه‌دن باشی- قاشی آغاریب بئلی بوکولدو. گئجه گوندوز سئیرک باشنی اللری آراسیندا سیخیب فیکره دالدی. اونو بو حالدا گؤرن صبا یئلی بولودلاری، ایلدیرملاری، باشقا یئللری، کولکلری، سئویملی گون ایله بیرلیکده چینارین دؤوره‌سینده توپلانتییا چاغیردی. گرگین دانیشیقلار گئتدی، دردلشیب گنیشدیلر. بو آرادا هامیسی بو دورومدان بئزیکیب اوساندیقلارینی سؤیله‌دیلر. توپلانتی سونا گلمیشدی. اونلار سؤز وئردیلر ال-اله وئریب قوربان گئدن آغاجلارین اؤجونو ظالیم آداملاردان آلسینلار.
گونون ایستیسی دؤزولمز اولدو. کولکلر دیش بولودلاری دنیزلره داغلارا دوغرو سوروب قاییتمادیلار. ارکک بولودلار آداملاری آلداتماق اوچون گاهدان گلیب گونون اوزونو نئچه آردیجیل گون بیر داملا بئله یاغدیرمادان توتوردولار، گاهدان دا یوخ اولوب یئرلرینی آغ یئل ایله قیزغین گونشه وئریردیلر. ایلدیریملار گاهدان آداملارین ماشینی یاشاییشینا هوجوم ائدیب ائلئکتئریک جهازلارینی یاندیریر، حتی اونلارین اوست-اوسته قالانمیش کیبریت قوتوسونا بنزر ائولرینه ده رحم ائتمیردی. کولکلر اؤزلرینی کنارا چکدیگینه گؤره آداملارین تؤرتدیگی تین، هیس، توز-تورباق شهری آلت ائتمیشدی. فیرتانالار دونیاداکی زیر- زیبیل، نایلون پاکاتلار، توز- تورپاغینی ییغیب شهرده‌کی‌لره قاتاراق آداملارین اوز- گؤزونه چیرپیب قاتی- پنجره‌دن سوخولوب یاتاقلاردان، یورقان- دؤشکلردن بئله واز کئچمه‌دن دینجلیگی‌دیرلیگی اونلاردان آلمیشدی.
ظالیم آداملارین باشی سانکی اهلت داشینا دیمیشدی. اونلار اریمکده اولان آسفالتین الیندن قاچاراق یالقیز چینارا سیغینیب یالواریردیلار: آنلامامیشیق، باغیشلا بیزی، سؤز وئریریک بیر ده سیزه خور باخمایاق. آداملاردان بیر- ایکی سی آغاجلار حاققیندا گؤزل شئعرلر اوخویوب معروضه لر آپاردیلار. یالقیز چینار دیشلرینی قیجیردیب اؤز- اؤزونه دئدی:
“ردد اولون، یالتاق اؤلوپرستلر!”
او سؤز وئرمیشدی باریشان دئییلدی. هر گون قالان یارپاقلارینی تؤکوب کؤلگه‌سیندن آزالدیردی. بو آرادا بیرسیغیرچین اونون کؤکسونده اسکی چاغلاردان قالان بیر آغاج ده‌لن یوواسیندا هاردانسا گلیب سیغینیب بالالامیشدی. بیر گون قارغا سیغیرچی‌نین بالالارینی دوشونه‌رک چینارا بئلجه آغیز آچدی:
“منیم یاشیم سندن چوخ اولماسادا آز دئییل، یاخشی بیلیرم بو بروووت چؤلونده نئجه کئچینم. بوز سرچه‌لرده سن اولماسان هر دلیک دئشیکده سیغینیب بیر تهر یاشاییشی سورر. آنجاق بو قوناغیمیز نئجه؟ بس اونون بالالاری؟ بس سنین سخاوتین؟”
هامییا اؤیود وئرن چینار بو سؤزلری ائشیدیب گؤزلری یاشاردی. آمما باشینی آشاغی سالیب اوزونو اوندان گیزلتمک ایسته دی. دوشوندو ده:
“اشی گل بو داشی اتگیندن آت. یاشی قورونون اودونا یاندیرماق اولماز.”
باشینی قالدیریب یالنیز قوناغین بالالاری بویا-باشا چاتینجا یاشیل قالیب کؤلگه سالارام، دئدی قارغایا. بئلجه سینه اوبیر داها سؤزوندن قاچان آداملارا، بوردا منم بغداد دا خلیفه دئین اشرفی- مخلوقاتلارا اؤزلرینه قاییدیب سؤزلرینه ده‌یر وئریب اوستونده دورماق اوچون سون فورصتی وئردی.
۱۰ آبان۱۳۷۸
تبریز.
