اوزده- درین‌ده
صمد چایلی
پاییز گونلری‌ایدی. اوتاغمیزین سویوغون، هله‌لیک بیر پیله‌ته آلیردی. پنجره ایچینده‌کی شمعدانی‌لار، اوشوین گؤرونوردولر. اوتاغین یوخاری باشیندا چای بساطی قورولموشدو. سماورین دیبینه ییرتیق یاماقلی بیر دؤشکجه سالینمیش، دؤشکجه‌نین‌ده دیوار طرفینه یاسدیق قویولموشدور. من اوتاغین آشاغی باشیندا اوتوروب، تازا آلدیغیم دفتر- قلمی ورندازلاییردیم. آبانین گلیشین گؤزله‌ییردیم. قاپی آچیلدی، آبا ایچه‌ری گلدی. دؤشکجه قیراغینا یئتن کیمی، اییلیب ساغ الین یاسدیق اوسته قویدو. ائله‌کی الین برکیتدی، گؤوده‌سین دؤشکجه اوستونه بوراخدی. اوتورماق همین‌ده کوره‌یین یاسدیقا سؤیکه‌یرک، آیاقلارین دون‌به‌لن دوز، اوزاتدی. باخدی گؤردو دمله‌دیگی چای، دم آلیبدیر. دؤرد قات اولموش آغ دستمالی گؤتوروب، «چاینیک»ین قیرپین‌دان یاپیشدی. ایکی ایستیکان چای بوشالتدی. چای‌لار بوغلویا- بوغلویا ال اوزاتدی یاریمچیق قالمیش توخونماسین، یئردن گؤتوردو. توخونما میل‌لرین بیرین بیر الینه، او بیریسین‌ده، او بیری الینه آلدی. ایپی بارماق دولاناغیندان کئچیریب، توخونما توخوماغا باشلادی. بو چاغ، من ایسته‌دیگم چاغ‌ایدی. ائله اونا گؤره‌ده اونو سسله‌یرک، دئدیم:
– «آبا!»
او، خمک ایلمه‌لرینین بیرین بو میل اوجوندان، اوبیری میل اوجونا سوروشدوره- سوروشدوره جواب وئردی:
– «بعلی! نه ایستیرسن؟ سؤزلویه اوخشورسان؟». دئدیم:
– «بیلیرسن کی سن سئوه‌ن بیر مشقه دوشموشم؟ ایستیرم بایاتی ییغام. خصوصاً سندن ائشیتدیگم بایاتیلاری! نه اولار سن اوخویان لای‌لای‌لار دفتریمین ایلک بایاتیلاری اولالار؟»
آبا، سؤزلریمی اورکله دینله‌دی. توخونما میل‌لرین هم کلف‌دن، همده یاریمچیق توخونموش جوراب‌دان کئچیریب، هامیسین دیزلری اوسته قویدو. چایین سویوماسین دئیه، چایینی ایچدی. ایستکانی نعلبکی‌یه قویار ایکن، ال آتدی داغیلمیش ساچلارین قولاق سیوانی آرخاسینا سالدی. ائله‌کی گؤزلرینین اؤنو آرتیق آچیلدی باخیشین باخشیما دیکیب، دئدی:
– «نه اولاجاق آی بالا! دئدیکلریمی یازسان من‌ده سئوینرم. قلمینی گؤتور، دفترینی آچ. ایندی سنه هاردان دئییم؟ اوردان دئییم‌کی اون دؤرد ایل قاباق، سنی بله ییب قیچلاریم اوسته سالمیشدیم. ائله اوندادا توخونما توخویوردوم. عقیللی- باشلی یادمدا قالسا بو بایاتینی اوخویوردوم: لای- لای بئشیگیم لای‌لای- ائویم ائشیگیم لای- لای و…»
آبا او گوندن سونرا نئچه گونده بایاتی دئدی، من‌ده بایاتی یازدیم. ائله او گونلرین بیرینده ایکن، بیر اولای اوز وئردی. آبا بایاتینین ایکی مصراع‌سین دئییب، قالانی یادیندان چیخدی. الینی کیژگاهینا قویدو، فیکیرلشدی، هئی دئدی: دیلیمین اوجوندادی‌ها! بئنه‌ده بایاتینن قالانی یادینا دوشمه‌دی. بیردن فیکرینه بیر شئی دوشدو. سئویندیگیندن گؤزلری ایشیقلاندی. باش بارماغین قالدیریب دئدی:
– «عیبی یوخ! او بایاتی یادیما دوشمور دوشمه‌سین. عوضینده بیر بایاتی چشمه‌سی یادیما دوشدو.»
یاریمچیق بایاتینین قالانین گؤزله‌مه‌دن، سوروشدوم:
– «هانسی چشمه‌دن دانیشیرسان، آی آبا؟». دئدی:
– «سلمانی اوستا بهرام یادیندادی؟». هن، یوخ دئمه‌دن، جواب وئردیم:
– «بیلدیم نه‌یی تاپدین، آبا!» دئدی:
– «او ایللر کی سنی آپاراردیم اوستا بهرام باشینی قیرخسین، اونون نئجه بایاتی بیلمک‌لرین گؤره‌ردیم. سنی صندل اوسته اوتورداردی من‌ده قاپی قاباغیندا، یاداکی دوکانین بیر بوجاغیندا دایانیب سنه باخاردیم. اوستا بهرام توکلرینی قیرخا- قیرخا گؤزل بایاتیلار اوخویاردی. اوندان ساوایی هردن ده عاشیقلار کیمی سؤز دئیه‌ردی نغمه‌ده اوخویاردی. ایندی‌کی من بیلن بایاتیلاری یازدین، گئت اونون‌دا بایاتیلارین یاز گیلن»
اوستا بهرام منی گؤرجک گولومه‌ییب، دئدی:
– «اوغلان نه بیردن- بیره بوی آتمیسان. ائله بیل دوننکی اوشاق دئیلسن! دئه گؤره‌ک سن هارا بورا هارا؟»
اوستانی ساغلام گؤردویومدن، سئویندیم. اونا بایاتی ییغماغیمدان، آبانین تاپشیریقلاریندان دئدیم. اودا هئچ نه دانیشمادان ایسته‌گیمی قارشیلادی. او گون نئچه بایاتی دئییب، اوخودو. سون‌کی گونلرده ده چوخلو بایاتیلارلا سؤزلرینین آردین توتدو. ائله او گونلرین بیرینده‌یدیک کی، ایش ترسینه اولدو. بو دؤنه بایاتی اوستا بهرامی اوخودو. هاسی ده‌ییشدی. سسی حزینله‌شدی. باشیمی قالدیریب اوزونه باخدیم. یاناقلاریندان گؤز یاشی آخیردی. ایچین چکرک، آغلاییردی. من‌ده اونا قاریشدیم. دویونجا آغلادیق. سؤز دایاندی، ناغیلچی دوام ائله‌دی. ائله‌کی آغلاماقدان اوغوندوق، اوستا بهرام‌دان سوروشدوم:
– «ندن بئله نیسگیله، کده‌ره توتولدون، آی اوستا بهرام! هانسی درد یادینا دوشدو؟». جواب وئردی:
– «بوگون‌کی بایاتیلار اؤتن گونلریمی یادیما سالدی. اونونچون اؤزومو ساخلایا بیلمه‌دیم، آغلادیم.». دئدیم:
– «هانسی گونلردن دانیشیرسان اوستا بهرام! اولار‌کی بیراز آچیق دانیشاسان؟». دئدی:
– «منیم بو گونکو ایشیمه باخما اوغول! نییه‌کی منیم اصل ایشیم عاشیقلیق‌دی. فرقه زمانی تانینمیش عاشیقلار سیراسیندایدیم. گؤی مچید قاباغیندا کی قهوه‌خانادا، حسین جاوان کیمی عاشیق ایله یاریشاردیم. ائله‌کی فرقه داغیلدی، منیم‌ده سازیمی باشیمدا سیندیردیلار. دوستا‌قدان اونا گؤره بوراخیلدیم کی، داها عاشیقلیقدان ال چکم. چؤره‌ک آرخاسین‌دا سوروندوم. دللک لیک ایله مشغول اولدوم. آمما، سازیم سینسادا، سینه‌م بایاتی ایله، ائل سؤزو ایله دولو قالدی.»
«اوستا بهرام»ین سون بایاتیلارین یازان گون، قیش چاغی‌ایدی. ائله‌کی یازینی قورتاردیم، اوستا ایله ساغ اوللاشیب، دوکاندان دیشاری چیخدیم. هاوا آرتیق سویوموشدو. قورو شاختا اسیردی. بایاقکی آخشام، گئجه‌یه دؤنموشدو. آیاز گئجه سماسیندا اولدوزلار سایریشیردیلار. یئر قیروو باغلامیشدی. آدیملاریمی یاواش- یاواش آتیردیم. گلدیگیم یول، کؤرپویه چاتدی. یولومون قالانی چای قیراغنندایدی. باغ- باغاتلی چای قیراغینا دؤندوم. اوردا کی آغاجلاردا یارپاقلارین تؤکوب، اوشویوردولر. بوداقلار اوسته قیروو وایله‌شمیشدی. ائله بیل آغاجلاری‌دا تین وورموشدو. بیرآز ایره‌لی یئریدیم. یولومو ایشیقلاندیران اولدوز ایله چیراققاز چیراغی‌ایدی. یاخینی گؤرسه‌یدیم‌ده، اوزاغی گؤره بیلمیردیم. نئچه آددیم‌دا ایره‌لی آتدیم. چالا- چوققور بیر یئرده گیجه‌لن کیمی اولدوم. قان اییی گلیردی. داش- تورپاقلی یول، قانا بویانمیشدی. آیاق ساخلادیم. هایانا قولاق یاتیرتدیم، بیر سس گلمیردی. قو ووروردون قولاق توتوردو. بیرده‌ن، بیری دانیشدی. سس چایین ایچینده‌ن قاوزاندی. سدّ اوستوندن چایا بویلاندیم.ایکی‌آدام تولوق کیمی بیر شئی‌یی بوشالدیردیلار. خوشا گلمز قوخو چئوره‌نی بوروموشدو. یوخاریدان سوروشدوم:
– «بوردا نه اولوبدور؟بوقانی کیم تؤکوبدور؟ سیز اوردا نه قاییریرسیز؟»
ایکی آدامین بیری قوجا، بیری‌ده جوان‌ایدی. قوجا سورغوما جواب وئردی:
– «اوتور ده‌ییب بیر اینک یارالانمیشدی. اونون باشینی کسیبلر. قان، اینک قانی‌دی! بیزده اینه‌یین قارین- باغیرساغین ییغیریق. قورخما اوغول! اینک قانی قورخمالی اولماز. قورخولو قان، آدام قانی دیر!»
قوجانین دئدیکلریندن اوره‌ییم یئرینه گلدی. سدّ اوسته اتوروب چایداکیلاری گؤزله‌دیم. اونلار چایا ائنن پیلله‌لردن یوخاری چیخدیلار. چای قیراغینین ائنین اؤتوب، دیوار دیبی ایله یولا دوشدولر. من‌ده دده- بالایا قوشولدوم. دولو تلیسی ائولرینه کیمی یئرده سورودوک. حیه‌طده اللریمیزی یودوق. قوجا اللرین قورولویان چاغی دورو بیر سس ایله بایاتی اوخودو. اونو دینله‌ین کیمی، اؤزومو ساخلایا بیلمه‌دن تئز دئدیم:
– «دایی! بایاتی بیلرسن؟». جواب وئردی:
– «نییه بیلمیرم! نه چوخ بایاتی! بو یئرده دردلی سینه، بایاتی‌سیز اولماز! بیز بایاتی اوخوماساق، اوره‌ییمیز پاتلار.» در حال دئدیم:
– «ایندی بیر نئچه بایاتی دئیه بیلیرسن، من یازام؟». جواب وئردی:
– «ایندی کی اولماز! حدّدن آرتیق یورولموشام. صاباح گون اورتادان سونرا گل، نه قده‌ر دئسن بایاتی دئیییم سن‌ده ائشیتدیگینی یاز گیلن!»
آخشام چاغی، هله قاش قارالمامیشدی. دربند باشینداکی آچیق قاپیلی ائوین آستاناسیندا دایاندیم. ائو یییه‌سی سسله‌یرک چاخ- چاخی‌دا چیققیلداتدیم. قوجانین بویورون سسینه، دالانا گیردیم. اورداندا بیر پیلله حیه‌طه ائندیم. قوجا دهلیز قاپیسین آچیب منی جاغیردی:
– «بویور ایچه‌ری اوغول! هاوا سویوق‌دی، تؤ دئیرسن هاوا دا دونور.»
اوتاقدا اوتوروب، قوجانین آجی چایینا قوناق اولدوم. او، دیرسه‌یی ییرتیلمیش کؤینه‌گینین قوللارین، چیرمالامیشدی. ایپ جورابلارینین سؤکوک یئرلرینه، یاماق سالمیشدی. اؤزو کیلیم اوسته اوتورسادا، منی قوزو ده‌ریسی اوسته اتورماغا دعوت ائله‌دی. ائله‌کی اؤزوده یئر‌به‌یئر اولدو، کوره‌یین یاسدیغا دایادی، آیاقلارین تیر اورالتدی. سونرا دئدی:
– «ایندی دئه گؤره‌ک سن نه دئییرسن، من نه دئییرم؟» دئدیم:
– «باغیشلا کی سنی‌ده زحمته سالمیشام. نئچه‌ایدی بایاتی ییغیرام. سیزدن‌ده کؤمک ایستیرم.»
قوجا، ده‌رین معنالی بیر باخیشلا، گؤزلریمه باخدی. اوست- باشیما، یاستی- یاپالاق اللریمه نظر سالدی. آتامین ایشین سوروشدو. ائله‌کی ایشچی‌دی، دئدیم، باشین ترپه‌تدی. بیرآز توموخدو، سونرا سؤزه باشلادی:
– «دوزدو. من‌ده چوخلاری کیمی بایاتی بیلرم. سؤز اوندا ده‌ییل! سؤز بوندادیر‌کی بایاتی بوگون کی دردیمیزین هانسی دردین درمان ائده‌ر؟ بیزی یازیق ائله‌ین، اصل‌ده استثماردیر. ائله بیل اوتاقدا اتورموشوق، دام- داشا یاغیش یاغیر. دامیمیز سوزور. هر زادیمیز ایسلانماقدادیر. بو هاراسا‌تدا بیری‌ده بایاتی یازماق ایسته‌ییر. بیز دامجی‌نین قاباغین آلماساق، دام باشیمیزا اوچار. ایندی بایاتی- مایاتی ییغما واختینا اوخشامیر. من سنین یئرین اولسام چشمه‌نین گؤزه‌سینه فیکیرله‌شرم. یوخسا الیمیز لاپ بوشا چیخار! من دئمیرم بایاتی ییغماق پیش شئی‌دی اوغول! آمما دئیرم هر ایشین بیر واختی‌وار.»
قوجانین سؤزلری کوپون کیمی باشما ده‌یدی. ایندییه کیمی دفترده یازدیغیم بایاتیلارین سونونا بیر نقطه قویدوم. آشاغی سطیرده یازدیم:
– «بایاتی یازمامین آردینی، سونرالار توتمالی‌یام. تاریخ ۱/۱۱/۱۳۴۶٫»
یارین گون اورتا چاغی خیاوان قیراغیندایدیم. کتابچی کتاب ساتیردی. ایکی کتاب آلیب، ائومیزه قاییتدیم. کتابلاری واراقلایا- واراقلایا اوخوماغا باشلادیم. اوش- دؤرد گونده او الدن بو اله اولدوم. قوشباز کئچل اؤیره‌تدیکلرین، اؤیره‌تدی. گونئیلی معجز‌ده آنلاتدیقلارین، آنلاتدی.
