دادینا دئییل، آدینادی…
ابوالفضل جمالی
(عین‌الله نعلبندی‌نین اونودولماز خاطیره‌سینه – سندلی حیکایه)
(1) زغانو
عین‌الله شال- شرفينی بوینونا ساری‌ییب، ايپ جورابلارينی آیاقلارینا چکیب، یون پاپاغينی قولاقلاریناجان ائندیریب، برکیدیب، کنددن چیخا- چیخدا معلّیم آغزی باغلی قاردون بیر قوطونو گیزلیجه اونون چانتاسینا قویدو. او ایسه آياغين اوزنگي‌یه قویوب، قمر آتين بئلينه قوندو. او گون عین‌الله «گَل عنبرات» ماحاليندا بير نئچه كنده باش چكمه‌لی‌یدی .
زنگ‌آوادان اوزاقلاشيب، ميصيرخان آغاجليغيندان كئچندن سونرا، «باليقلي بند»ين اوستونه ياتمیش چَرچَري گؤرجك، جانينا اوشوتمه اؤتدو. بونونلا بئله دايانمایيب، احتياطلي اولاراق آتي ایره‌لی سوردو. آت هر دؤنه آياقلارينی گؤتوروب يئره قويدوقدا، دونموش قارين خاریلتيسي يَهرين جورولتوسونه قاریشیب، شاختانین شدّتینی نئچه قات ائله‌ییردی. عین‌الله وضعيتي بئله گؤرجك اوره‌یی‌نین دؤیونتوسو چوخالیب ايضطرابي آرتیردی. اؤز- اؤزونه دئيیردی: «ظاليم‌اوغلو ظالیم، آدام بو هاوادا دا يولا چيخار؟ بير آز قالايدين زنگ‌آوادا دااا». مگر حبيب دؤنه- دؤنه سنه دئمه‌دی کی: « عيني، ايندي سنین گئتمه‌یین مصلحت دئیيل. قوي گون چيخسين، شاختانین شاققي سينسين، سورا گئدرسن دا. بو زامان هاوا یامان سویوق اولار…» و دالیسیجا آرتیرمیشدی: «منه باخ، اگر گؤردون باليقلي بنده چَرچَر ياتيب، مطلق قايیت کنده هاااا».
ایندیسه عین‌الله كروانسارا چوخورون كئچدیکده يقين ائديردی كي، بعلي بو چرچرين سويوغو كروان قيران سويوغودور و بو باره‌ده هر نه ائشیدیب‌سه، دوغرودور. او شوبهه‌لی بیر حالدا اؤزو- اؤزوندن سوروشوردو: گؤره‌سن زغانووا چاتا بيللم، يوخسا قايیديم زنگ‌آوايا؟ سونرا فيكیرله‌شيب گؤردو کی، يولون ياريسيندان چوخو اؤتوشوبدور. بیر ده کی، زنگ‌آوايا قايیتماق او ساده‌ليكده دئيیل. چونکی بو زامان كولك نارين قارلاری آتين آياق یئرلرینه باسیب، دولدوروب و آیاق ايزلري ايتيبدير. بونونلا بئله، دوشونوردو کی شوبهه‌لي فيكیرلشمك آدامي هيچ بير مقصده چاتديرا بيلمز. اونا گؤره اؤزونه اوره‌ک- دیره‌ک وئردی کی: «يولچو يولدا گره‌ك».
عینی آتين باشینی زغانو کندینه دوغرو چئویردی. گئت‌هاگئت گئدیب، زغانو داغي‌نین دؤشونده تك‌بيتَن پیر آغاجي‌نین توشونا يئتيشدیکده، بيلدي كي، زغانووا او قده‌ر یول قالماییب. اوره‌یی قئییمله‌شیب، آتی سوردو. اوزاقدان كندين مدرسه‌سی‌نين سوبا بوروسوندان چیخان توستونو گؤرجك جاني بير آز قيزیشیب، قمر آتي مدرسه‌یه دوغرو سوردو.
چيرچير گوَن‌يله زغانو مدرسه‌سی‌نين اودون سوباسینی تَه‌زه‌جه آليشديرميشدیلار. اوشاقلارین هامیسی شاختانین زوروندان سوبانین دؤوره‌سینه توپلانمیشدیلار. كيمیسي الينی قيزديريب سونرا اوشودويو قولاقلارینی اللري‌نين ايچینه آلیردی. او بیریسی آياق‌قابی‌لارينا دولموش قاري بوشالديب، شاختا ویرمیش آياقلارينی جيریق و ايسلاق جورابلاریلا بیرگه سوبایا طرف توتوب آياقلارينی قيزدیريردي. سوبانین هَنيرتيسي ياش جورابلارا ديديكجه قوخولو بوخار کیلاسین هاواسینی بورویوردو.
بوراجان كندين غیررسمی معلّیمي، پولادخان نوه‌سي، هاوانين آرتیق سويوق اولدوغوندان ساری، علي‌بَی كنديندن آت بئلینده یولا دوشوب، گليب زغانووا چاتماميشدي هله. او هر گون اؤز آتي‌نان علي‌بَی‌دن گليب، بو کندده درس وئریب، سونرا اؤز کندینه قايیداردي.
بو زامان اوشلاقلار مدرسه‌نين پنجره‌سيندن باخیب گؤردولركي، باشقا بير یاد آتلي مدرسه‌یه ياخينلاشیر. عین‌الله گلیب کنده چاتدی، اونون قاشلارينا قيروو اوتوروب، قاره بیغلاريندان بوز آسلانيردی. آتدان ائنیب، چانتاسینی یئره قويدو. سونرا بیر کندلینی چاغیریب آتينی اونا وئريب، تاپيشيردي كي: «قادان آليم، بو آتا ياخشي باخارسان. پَیه‌نيز سويوق اولماسين ها… آت چَرلر!». كندلي «گؤزوم اوسته آغا مودير، لاپ آرخايين اولون»،- دئییب، آتین جیلووونو اونون الیندن آلدی.
عین‌الله چانتاسینی گؤتوروب مدرسه‌یه ساری یوللاندی. او، مدرسه‌دن ایچری گیرنده حيس ائتدي كي، چانتا همیشه‌کیندن بير آز آغیردیر. اؤز- اؤزونه دئدی كي، گؤره‌سن نه اوچون چانتان بئله آغيرلاشيب!؟ بلکه سويوق كولك مني جاندان ساليب؟ بلکه ده يورقونلوقداندی کی بئله حيس ائدیرم!؟ آنجاق نه قدر فیکیرلشدی، نه‌سه، سورغولارینا قانع ائدیجی بير جاواب تاپمادی. او، كيلاسا گيرمه‌دن اؤنجه، باشلیغين آچيب، الجك‌لرينی چيخارديب، پوتونلاري‌نین قارينی تميزله‌یيب، سونرا سالام دئیه‌رک کیلاسا گیردی. اوشاقلارین هاميسی بیرلیکده آیاغا قالخديلار.
عینی اؤزونو سوبانین یاخینلیغینا وئردي. ايستي يامان ياپيشيردي. قیزیشدیقجا، آت اوستونده شاختادان کیریمیش قیچلاری جانلانیردی.
اوشاقلارين بيربَه‌بير آدلارينی سوروشماغا باشلادی. معلّیمين گلیب یئتیشمه‌دی‌یینه باخماياراق، ياواش- ياواش دانيشیب، درسه باشلادی:
– اوشاقلار كيتابلاريزی آچین!
اوشاقلار کیتابلارینی آچیب، سس‌سیزجه قولاق وئردیلر.
بابا، دَده
مادر، نَه‌نَه
نان دا ديئر چؤره‌یه
قولاغا، گوش
سيچانا، موش
اوشاقلار بو شيپ- شيرين دوغما سؤزلري ائشيدیب ياواش- ياواش، نئجه دئیرلر، دونلاري آچيلدي. دوداقلار قاچيب، گؤزلر ايشيلدادي.
عین‌الله اوشاقلاردا درسه گؤره بو قده‌ر هوسی گؤروب، ايسته‌دي دئدییی سؤزلری قارا تخته‌نین اوزه‌رینده یازسین، لاکین تخته‌نین اَتک سکّیسینده یازماغا بیر گچ تاپمادی. ال آتيب چانتاسيندان بير ایکی یازی گچی چیخارتسین، بیردن چانتانين ایچینده گؤزو، باغلي بير قوطويا ساتاشدی. گچي چانتادان گؤتوروب تخته‌ده یازارکن آنجاق فیکری قالدی او باغلي قوطونون یانیندا. گؤره‌سن قوطونون ایچینده بو نه اولا بیلر؟ اونو كيم منیم چانتاما قویوب؟ نه زامان قویوب کی من بیلمه‌میشم؟ منيم کی بئله بير شئيیم يوخ‌يدي آخی..!
اوشاقلار ایسه ياواشدان بير- بيرلریله پيچيلداشيرديلار:
– نه قشه درس وئرير بو آغا.
– دئیه‌سن بو دا زنگ‌آواداكي او معلّیم كيمي درسي توركجه معنا ائدير.
– منيم کی چوخ خوشوما گلير.
– هَه‌يه واللاه!.. بئله درس وئرمك آداما چوخ ياپيشير…
اوشاقلار داها آرتیق هوسله‌نيب، تخته‌ده يازيلان سؤزلري دفترلرينده يازماغا باشلادیلار. آنجاق كيلاسين بیر كونجونه سیغینیب سس‌سیز- سمیرسیز اوتوران عليش بئكار- بئکف اوتوروب، هيچ نه يازيب- پوزموردو…
عین‌الله درس دئدییی زامانین بوتونو آنجاق چانتاسينداكي قوطونو دوشونوردو. قوطونون ایچینده نه اولا بیلر؟ اوشاقلار مشقلرين يازان فاصيله‌ده دئدي قوي آچيم گؤروم قوطوداكي نه‌دي؟ قوطونو آچیب، گؤزو، يازيلي بير كاغيذا دوشدو. خطيّ گؤرجک، اونو تانيدي. بو خط حبيب‌ين خطيّ‌دير. كاغیذين اوزه‌رينده يازیلميشدي: «عزيز عيني، بو دفتر- خودكارلاری وئررسن يوخسول اوشاقلارا».
او، اوشاقلارين بيربَه‌بير مشق‌لرينه باخيب، علیشه یئتیشجک گؤردو او هيچ نه يازماییب. سوروشدو: عليش، بالا بس سن نيیه هئچ نه يازماییبسان؟ علیش اوتانا- اوتانا آیاغا قالخیب، باخدي سولا، باخدی ساغا، اجازه وار آي آغا؟،- دئدی.
عین‌الله سوروشدو: نه‌دي موشکولون، منیم بالام؟
عليش ياواشجا سؤيله‌دي :
– منيم دَدم نه ولادي بئكاردي. ايندي ده كي، نؤكردي. نه دفتر وار، نه خودكار. من ده قالميشام بئكار.
و داليسيجا آرتیردی: قوي عميم اوغلو يازیب قورتارسين. سورا اونون دفترين آلیب، ياري بؤلومونده ده من اؤز مشق‌لريمي يازارام.
عین‌الله اوره‌یینده حبیبین ایشینی دوشونوب، گؤزلری یاشالدی. سونرا تئز قوطودان بير دفتر، بير خودكار چیخاردیب عليشه وئريب، دئدي:
– باخ بو دفتر، بو خودكار. مندن سنه يادگار. ياخشي اوخو، ياخشي ياز. قيش كؤچنده گلر ياز.
سونرا او بيري اوشاقلارا دا، هره‌‌سينه بير خودكار وئريب، دئدي:
– عزيز بالالار، گؤروم نئجه درس اوخوياجاقسيز..!
نیمکت اوسته اوتوران اوشلاقلار، قوللاري‌نان بير- بيرلرینی دوتمه‌له‌ییب یاواشجا پیچیلداشدیلار:
– اَيه، بو زنگ‌آوا مودیری اولمايا؟ دؤوره كندلرده فقط زنگ‌آوا مدیری بو ايشلردن گؤرر.
– يوخ، او دئييل. من اونو تانيیرام، ائله بو پاييزدا ددم‌نن گئتميشديك زنگ‌آوايا دَن دارتماغا، اورادا گؤردوم اونو. بويو بوندان آزجا اوجادي، اؤزو ده گؤي‌گوزدو، باشي‌نين توكو ده بونونکی كيمي قيوريم دئیيل. بیرآز دا آغ‌رؤووشدو.
عین‌الله كيلاسين پنجره‌سيندن باییرا باخاندا، گؤردو بير گؤي‌دمير آتلي قدم يئريشي‌له قاري يارا- يارا مدرسه‌يه ساري دؤندو. اؤز یانیندا دئدي بو آدام پولاد خان نوه‌سی اولاجاق.
اونون حدسي دوغرويدو. زغانو كندي‌نين غيررسمي معلّیمي آت بئلینده مدرسه‌یه طرف گلیردی. او هر گون آتینی مینیب، درس وئرمک مقصدیله علی‌بَی کندیندن زغانووا گلیب، قاییداردی. معلّیم پولاد خان نوه‌سی‌نین آتی‌نین شکل- شماییلی، دوروشوغو، یئریشییی لاپ تاماشا ائلمه‌لی ایدی. اوجا‌بويلو، دؤشو تپرلي، بادام قولاق، بوينويلا قويروغون كمان تک گؤیه قالديرمیش، کؤهلن و غریبه بير آت. آنجاق بوينوندان ناخيشلي بیر داغداغان و گؤز مونجوغو دا آسيلمیشدي.
عینی اؤز- اؤزونه دئدي غيررسمي معلّیمین بئلنچی بير آتی هاردان اولا بیلر!؟ گؤره‌سن بونون حكمتی نه‌دي؟ من کی، بئله بير آت نه ولادي گؤرمه‌ميشم. يالنيز اوشاقليق چاغلاریمدا آتام، اَفي، نالبندليك ائدن زامان، قاراداغين خان- بَي‌لري بو جور آتلاري واخت- وعده‌سينده اَهره گتيريب اَفي‌یه ناللادارديلار. او دؤنمده ائشيتميشديم كي، اَن ياخشي آتلار آنجاق پولادخان اوشاقلاريندا تاپيلار. یقین کی، معلّیمین آتی دا ائله او آتلارين تؤرمه‌سیندن اولا بيلر.
معلّیم مدرسه‌يه ياخينلاشيب، گؤردو کی، اوشاقلارين گونده‌لیک جيغان- ويغان سسيندن هئچ بیر خبر یوخدور، كيلاس چوخ ساكيتدي. ديشاريدان بير آز قولاق وئریب، گؤردو كيلاسدان درس وئرمك سسي گلير. او آن احوالاتي پوزولوب، اَل گيردي اوره‌یينه کی، اولمايا منيم يئريمه رسمي معلم گؤنده‌ريبلر!؟ داها بوندان آرتيق دؤزه بيلمه‌دي. قاپيني ادب- ارکانلا دؤيوب، ایچری گیریب «سلام عرض ائلیرم»،- دئدی. اوشاقلار آیاغا قالخديلار .
عین‌الله معلّیمین سلامينا علیک دئيیب، آرتیردی: من عین‌الله نعلبندي، «گَل عنبرات» كندلري‌نین «راهنما و بازرسي». اؤزوم ده اهر اوشاغی‌يام. معلّیم، بازرس سؤزونو ائشيتجک ديسكينيب، رنگي قاچدي. آنجاق بیر آز کئچمیش دوشوندو کی يوخ، اونون يئرينه آيري معلّیم گلمه‌يیب، و بو گلن آدام دا یالنیز راهنما و بازرسدي. تئز اؤزونو اَله آلیب، دئدی: بنده احد فولادي، پولادخان نوه‌سی. عین‌الله احده دئدي: چوخ ساغ اولون كي بو سويوقدا علي‌بَي كنديندن دوروب زغانووا گليب و اوشاقلارا درس وئريرسیز. احدين بير آز قيريشيغي آچيليب، دئدي: تمنا ائديرم، بو بنده‌نين وظيفه‌سي‌دي. اوسته‌لیک، سيز جنابلاري گؤرمك بنده‌يه بؤیوک بیر فخردیر. علي‌َبي كندينده بنده‌نين دؤولتسراسي همیشه سيزين اوزوزه آچيقدي. بو گون کیلاس قورتاراندان سونرا ایفتیخار وئریب، بویورون گئدك بنده‌يه قوناق اولون. عین‌الله احده ساغ اول دئیيب و آرتیردی کی، بو گون هيبت‌بَي، شيخیملي، ايشيقلي، چيراقلي و بير نئچه باشقا كنده باش چكمه‌لي‌یم .
(2) اهر شهری، چای قیراغی، سلیمانی کاراژی، ابیش چایخاناسی
سامانچی قیزی‌نین شکیلی چایخانادا دوواردان آسیلمیشدی. کؤمور ساماواری‌نین باشیندا چینی چای‌نیکده تاپ‌تازا دملنمیش عقاب چای‌نین عطری چایخانانی بوروموشدو. گیله‌نار رنگلی چایلار، آرمودی ایسته‌کانلاردا، آدامین اوزونه گولوب، قاش-گؤز آتیردیلار. دؤوره کندلی‌لردن نئچه‌سی آلیش- وئریشدن سونرا چایخانایا توپلانمیشدیلار. کیمیسی اَندیرگان اوراغی، کیمیسی ده دریاز آلماقدان دانیشیردیلار. بعضی‌لری ده دوواردان آسیلمیش سامانچی قیزی‌نین شکلینه واله اولموشدولار.
عین‌الله ایسه بلکه بیر زنگ‌آوالی تاپیب «معلومات عمومی» کیتابینی او کندده آلتینجی کیلاسی اوخویان اوغلانا گؤندرمک اوچون چایخانایا گلمیشدی. او، نهایت قوش اسدی تاپدی. اونا تاپشیردی کی، او اوغلان‌جیغازی تاپیب، کیتابی اونا وئریب، دئیرسن کی، باخ ائله بو کیتابی دوز- عمللی اوخوسا، یقین کی امتحاندان چیخار. و آرتیرمیشدی: دئدی‌ییم اوغلان، یا یول اوسته «داشلی‌سلو»دا قویون اوتاریر، یا دا گؤزه‌لرده‌دی. آنجاق سسله‌سن گلیب سندن آلار.
(3)تبریز شهری، صفی بازاری، درزی ضیانین دوکانی
نئچه گوندن سونرا عین‌الله‌نین یولو تبریزه دوشموشدو. او گئدیب صفی بازاریندا «خیاط برین» تابلوسو اولان بیر درزی دوکانیندا ضیا درزینی تاپمیشدی. ضیا عینینی گؤرجک تئز آیاغا قالخیب، درزیلیک چارخینی سؤندوروب، اونو باغرینا باسمیشدی. خوش- و- بئشدن سونرا حبیبین احوالیندان خبر آلمیشدی. عینی‌نین خبرلری خوش ایدی: زنگ‌آوادا حبیبین کئفی ساز، داماغی چاغدی. بیر نئچه گون بوندان قاباق گؤرموشم اونو، آنجاق کی، گوم-گوم گومبولداییر. سونرا عینی ضیادان مجید آغانی سوروشموشدو. ضیا دئمیشدی: او دا پیس دئییل، یاخشیدیر. ایندی خبر گؤنده‌ررم گلر، گئده‌ریک پاساژا!
آخشام اوستو مجید آغا عینی‌نین گلمه‌سینی ائشیتجک ایش پالتارلارینی دَییشیب، کرواتین تاخیب، اوچو ده بیرلیکده پاساژدا بیر میزین باشیندا اوتورموشدولار. نئچه ایسته‌کان بیر- بیرینه دَیندن سونرا شیرین بیر صؤحبت گول ائله‌میشدی. درزی ضیا دئمیشدی: عین‌الله، سنین همیشه قاراداغدان و قاراداغلی‌لاردان دانیشماغا تازا سؤزلرین اولار. ایندی لاپ واختی‌دی. گؤروب- ائشیتدیکلریندن بیر آز بیزه دئه!
عین‌الله دئمیشدی:
– بیرگون بنده‌یه دئدیم کی…
– بنده کیم اولا، عینی؟
عین‌الله زنگ‌آوادان چیخیب زغانووا گئتمه‌یین و اورادا پولاد خان نوه‌سی احد فولادی‌له تانیش اولدوغونو یئرلی- یاتافلی اونلارا دانیشمیشدی.
ضیا: «هه… ایندی یادیما دوشدو. نه دئمیشدین اونا؟
دئدیم کی: آقای فولادی بو زاماندا رسمی معلّیم‌لره نئچه آیلیق وئریرلر کی، غیررسمی‌لره نه وئرسینلر؟ من هر نه جور حساب- کیتاب ائلیرم، سنین بو ایشیندن باش چیخاردا بیلمیرم.
احد سوروشدو: جناب، منیم هانسی ایشیمی بویورورسوز؟
دئدیم: باخین، سنین ایل باشینادک آلدیغین آیلیق، آتی‌وین ایکی آی آرپا خرجینی اؤده‌مز. سنسه هر گون، آتلانیب علی‌بَی‌دن زغانووا گلیرسن. آی جانیم، بیر دئه گؤروم نه حکمت وار سنین بو ایشینده، آخی؟ واللاه، من کی باشا دوشمورم.
“بنده” دئدی: آغای نالبندی، دوزدو کی، ایرَسمی دئییلم، آمما بنده‌نین کی، دادینا دئییل آدینادی، قوی دئسینلر میرزه‌دی.
استوللار بوشالميشدي، ساعات اون ايكیني اون ديقه كئچیشينی نشان وئريردي.
او گئجه هر اوچو ده سرخوشجاسینا دئییب- گوله‌رک، پاساژدان قاییتمیشدیلار…
ایضاح:
1- یازی‌دا آدی چکیلن “حبیب” سئویملی آذربایجان شاعری و اجتماعی شخصیتی و بو گونلرده 70 یاشینی قئید ائتدیگیمیز اوستاد حبیب فرشباف‌دیر. حبیب فرشباف 1342ینجی ایلدن قاراداغ کندلرینده معللیم‌لیک ائتمیشدیر.
2- یازی‌دا آدی چکیلن “احد فولادی” همن زامان غیررسمی کند معللیمی اولان خان اوغلو اولموشدور.
3- یازی‌دا آدی چکیلن “مجیدآغا” حبیب فرشبافین بؤیوک قارداشی “مجیدآقا فرشباف”دیر.
4- یازی‌دا آدی چکیلن “ضیا” تبریز بازاریندا درزیلیک ائده‌ن صمیمی انسان و حبیب فرشبافین دوستو “ضیا موسوی”دیر.
5- یازینین موللیفی “ابوالفضل جمالی” قیرخینجی ایللرین اول‌لرینده “زنگ‌آوا” کندینده اوستاد حبیب فرشبافین نئچه ایل شاگیردی اولوبدور.
4 پاسخ
چوخ عالی یازیلب من فخر ادیرم سیزین کیمی یازیچیلارا
Hörmetli abulfazl Camali,
Chox sevimli ve mehebbetli ve semimi bir hekaye yazmisiniz, gözel amma hayif ki hekaye qissadir ve Siz bildiyiniz Ehvalat choxdur yaxshi olardi ki Hekayenin davami olardi…..ve birede bu ki isterdim Böyük Müellimlerin Shexsiyyetini ve onlarin eziyyet chekdiklerini ve nehayet Onlarin insanliq etdiklerni ve en Esasi olan onlarin Temennasiz bashqa insanlara yardim etdiklerini ve “INSANLiQ” yolunu bashqalarina gösterdiklerini Qeleme adiqiniz üchün Minnetdarliqimi bildirem
Hörmetle Mesud
alllariza saghlikh. chokh gozal ve doghro yazilib. eyni manim atamdi ve khatiralarimizi tazaladiz. omid eyninin oghlo arezo gizi ve shahlada khanimi sizdan ve habib amimnan tashakor eliyillar. kash rahmatlih nasir dayimda bo matni okhomosh oleydi.allah ikisinada rahmat elasin.
چوخ گوزل یازمیشسنز، عینی منیم بیب اوغلوم اولاردی، الاه رحمت اله سین