شعريميز بو گون *
ناصر داوران
((“آذربایجان مدرن شعری گئجهسی ” مراسیمینده کی چیخیشین متنی))
ساهر و اوختاي آذربايجان شعرينده بير دؤنوش نقطهسيديرلر.
ساهر شعرين كلاسيك دورومون پوزوب، پوئزياميزي سربستلييه دوغرو يؤنلتدي. بونونلا برابر، دانيشيق ديلين و يئني مضمونلاري شعريميزده نمايش ائتديرمهيه چاليشدي.
اوختاي ساهرين سنتلره قارشي چيخيشيني كامللشديردي. شعريميزين درينلييه دوغرو دئوريلمهسيني تمللندیردی. يئني باخيش گتيردي شعريميزه. آذربايجان مدرن شعري اونونلا دوغدو. اوختايين بو اؤزهلليكده شعري چوخ اولماسادا، يول آچدي پوئزياميزين مدرنلشمهسينه. يعني مدرن شعريميز قيلينجلا، كلاشينكفلا، مبارزهايله باشلادي. ادبي ديليميزين جيليزليغينا رغماَ، زحمت آداملارينين قورتولوشويلا مليتيميزين و كيمليييميزين قورونماسي گرهكليلييي يئني دوغموش مدرن شعريميزين مرامنامهسي مؤوقعيني تاپدي.
اوختايدان سونرا شعارچيليق قاباردي و ديلين تئخنيكالي ايش وئريمي، سادهلنميش و تك آنلاملي ديلين قاتيليغيندا آوازيدي.
سونرا انقلاب اولدو، سونرا محاربه باشلاندي و شعريميزين رئال حياتين كله- كؤتورلويون داشيماقدا، آددا ـ بوددا تشبثلردن آرتيق مدرن تجربهسي اولمادي. آنجاق ايتيب باتمادي پارتيزان شاعرين ايزي. يئتميشلرهدك پوئزياميزدا گؤزه گليم دهييشيكلر اولماسادا، يئني سسلر گئت- گئده چوخالير. باشقا باخيشلي گنج شاعرلر، عموميتله مليت-چيليك شعاريله مدرن ايشلره يؤنليرلر. عهدهچيليك پوئزياميزي ترك ائتمير، يعني مدرنيزمين ليبراليستي فلسفهدن آلديغي فرديتچيليك و انسانين چالپاشيق دونيادا يالقيزجا بوراخيلماسي پوئزياميزا يول آچا بيلمير.
بيزيم مدرن شعريميزين اؤزهلليكلريندن بيريده اؤزهل جمعيتيميزدن قايناقلانان همين مسألهدير. آنجاق اوختايين شعير مضمونونو اولوشدوران خلقيليكله مليتچيليك يئرين وئرير بير يؤنلولويه گنج شعريميزده. كئچميشدهكي بيرليك پوزولور، بعضاَ ادبي ترورلاردا باش وئرير. بئله بئله يارامازليقلار گؤره بيلهجهييميز ايشلرين قاباغين آلير بعضاَ. تجربهلر آمما درينلشمكده. زامان كئچديكجه يوكسك سويهلي شعيرلرين سايي آرتير. آز حجملي دفترلر يئني كيفيتله ايشيق اوزو گؤرور اوردا بوردا.
تنقيدچيلييين بوش يئري قاباريقلا گؤزه چارپير. يئني تئوريك اثرلر ياييلماليدير. تئورييه مسلح اولمايان تنقيدچي-نين گؤردويو ايش نقصانسيز اولماياجاق يقين. آختاريشلار چوخالير، ادبي نظريهلري عموميتله فارس ديلينده يازيلان و همين ديله چئوريلن كتابلاردان اؤيرهنمهليييك. توركجهميزده يئري بوشدور بو كيمي اثرلرين. بونولا بئله بعضي تنقيدي مقالهلر درگيلرده و سايتلاردا يئني احوال روحيه داشيياراق ياييلير و ادبي ـ تنقيدي دارتيشمالارا باعث اولور. بو مقالهلرين ايلك تنقيدي تجربهلر اولدوغونا گؤره آخساقليقلاري چوخ اولسادا، گونئي آذربايجان شعرينده يئني بير جيغير آچديقلارينا شبهه يوخ.
سونرا مدرن شعريميزله برابر، پست مدرن شعريميزين بايراغيدا اسمهيه باشلادي. يئنيچي گنج شاعرلرين بير سيراسي بو يؤنتهمي ايزلهديلر. بو شاعرلرين بير طرفدن تئوريك بيليملرينينن آزليغي، ديگر طرفدنايسه دونيا پست مدرن شعريله ايلگيلرينين دايازليغي اونلارين ياراديجيليقلاريني ائتكيلهيير.
بيزيم پست مدرن شعريميز، هله باخماياراق دونيا پست مدرن دوشونجهسينين انسانلارين معروض قالديغي چتينليكلره لاقيد اولماسينا، اجتماعي ـ ادبي پرنسيپلرين هاميسينا اعتناسيزليقلا ياناشيب، ادبي ديليميزيده ايستهمهدن و بيلمهدن باياغيليغا يؤنلدير. بير پارا يامان يوووزلاري، ياراماز سؤزلري شعريميزه آشيلاياراق، عموميتله آنلاشيلميش ادبي معيار ديليميزي پوزور. بير گون تبريز دانيشيغينين كئشييينده دورور، بير گون زنجان دئييمين قورويور، بير گونده استانبول توركجهسين.
منجه مصلحت اساسيندا دانيشيلمايان هر سؤزون قايناغي انسانلارين دونيا گؤروشودور. ائله پست مدرن شعريده بئلهدير. لاكن گنج شاعرلريميزه گلديكده، اونلارين چوخو هر شئيدن اول يئنيليك وورغونودورلار و بو چوخدا سئوينديريجيدير. ائله باخيشلارين تفاوتلي اولماسيدا سئوينديريجيدير؛ سئوينديريجي دئييل، گرهكليدير. انسانلارين فرقلي طبيعتلريني يامسيلايان بونجا مختلف ژانرلي شعير دفترلريميز بلكهده حياتين اؤزهلليكلرينه گوزگو توتور. بيزيم آوانگارد شعريميزين گلوباللاشميش پارلاق گلهجگيده، بير بيريميزي ائشيتمهيي باجارا بيلسك اگر، همين رنگارنگليكلردن دوغاجاق….
* ناصر داورانین “مدرن آذربایجان شعری” گئجهسیندهکی دانیشیغینین متنی