اوزو خینالی ایللر (“قافلانتی”نین خاطیره‌لریندن- ۱)
حاضیرلایان: ائل اوغلو
……… ۱۳۲۴گونش ایلینده منیم اون ایکی یاشیم وار ایدی. آنجاق یاخشینی یاماندان سئچه بیلیردیم. یئنی یئتمه‌لیک عؤمرومون ایلکین گونلرینده ایدیم. دئمک اولار کی پؤهره‌له‌نیب، بوی آتیردیم. همین ایلین آذر آییندا آذربایجانین قهرمان اوغلو سید جعفرین رهبرلیگی ایله جنوبی آذربایجاندا ملّی حؤکومت یاراندی. او ایللر بویو تالاشدا ن سونرا، اؤز میللی بورجونو اؤده‌یه بیلدی. وطنیمیزین بیرلیک سئور اوغول و قیزلاری بیر داها دا اؤز اللرایله آزادلیق بایراغینی بوتون شهر و کندلریمیرده دالغالاندیردیلار. اؤلکه‌نین مرکزی اولان تبریز شهرینده ملی مجلیس قورولدو. بوتون شهرلریمیز و بیر چوخ کندلریمیزده یئنی مکتب لر آچیلدی. ایللر بویو اوخویوب یازماقدان محروم اولموش وطنداشلاریمیز اؤز آنا دیلیمیزده آچیلان مکتبلرده درس اوخوماغا باشلادیلار. بوتون مکتب اوشاقلاری آنا دیلیمیزده درس اوخودوقلارینا گؤره داها آرتیق سئوینیردیلر. الده ائتدییمیز آزادلیقدان ایلهاملار آلیب، قهرمان ائلیمیزین ایسارت زینجیرلرینی قیردیقلارینا گؤره شعرلر قوشدولار. اؤلکه‌نین الی قابارلی ایشچی و اکینچیلری داها اؤز اللرینین امگینه اؤزلری مالیک اولدولار. اورکلرین پاسی گونو- گوندن سیلینیردی. وطنیمیزین هر یئرینده توی – دوگونله اؤتن گونلرین شاهیدی اولدوق.آزادلیق بایرامی کیمی دوام ائدن شانلیک گونلرینین شاهیدی اولدوق. اؤز میللی حقوقلارینی الده ائتمیش وطنداشلاریمیز یئنی حیات قورماق آرزوسیله چیرمالانیب ،آبادلیغا باشلامیشدیلار. بیر چوخ سیّاحلارین و اؤلکه دن گؤروش ائدنلرین دئدیکلرینه گؤره،بیر ایل عؤمرو اولان میللی حؤکومت دؤورونده یارانان ایمکانلار آذربایجانیمیزدا ،آلتمیش ایل عرضینده اولان پهلویلر دؤوروندن داهادا آرتیق ایدی. آنجاق خالقیمیزی همیشه تالایان مالیکلر و سرمایادارلار بو وضعیّتی تحمل ائنمه‌ییب، فورصت آختاریردیلار. اونلار میللی حؤکومتی ییخماق ایسته‌ییردیلر. آنجاق خالق میللی حؤکومتین ایلکین دایاغی ایدی. پیشه‌وری‌نین باشچیللیغی ایله قورولان میللی حؤکومت، نهایت امپریالیستلرین قارا قووه‌لری و میلیتار اوردولاری طرفیندن تجهیز اولونموش شاه آرتئشی‌نین قانلی اللریله داغیلدی. آذربایجاندا مینلر نفردن آرتیق میللی حؤکومتین قوللوغوندا اولان گنج قووه لر اؤلدورولدولر. دار آغاجلاری شهر و کندلرده هفته لرله آسیلی قالدی. تاریخ داهادا نیفرتلی گونلرینی یاشادی. ۱۳۲۵ – اذر آیی نین ۲۱-نجی گونو آزادلیغیمیز تهراندان یوللانان قانلی چکمه‌لرله تالاندی. عؤمروموز – گونوموز قارا گلدی. فلاکت و بدبختلیگیمیز یئنی‌دن باشلاندی.
کندلرین اربابلاری بیر ده کندلره هجوم ائدیب، میللی حؤکومته یاردیم ائدن کندلی‌لری ایشکنجه ائتدیلر، وار یوخونو تالادیلار، یاشادیغی یئرلردن قوووب چیخارتدیلار. بیزیمده وار یوخوموزو الیمیزدن آلدیلار. قودوز خانین آداملاری بیزی یاشادیغیمیز کنددن چیخارتدیلار. عائله میز بیر آیری کنده کؤچدو. دؤرد ایل یئنی کؤچدوگوموز کندده قالدیق. اورادا اؤلوم – ظولوم حالیندا یاشادیق. اون آلتی یاشینا دولدوم. مینلرله آذربایجانلی کیمی تهرانا کؤچمگه مجبور اولدوم.
آتام قونشوموزدان آلتی تومن پول بورج آلدی، منه وئردی. آنام ایسه بیر یون یورغان گتیریب منه وئردی. او، یورغانی منه وئرنده دئدی : سنی آللاها تاپشیریررام. آنام- باجیم- تای توشلاریم آغلایا -آغلایا قالدیلار. سحر چاغی ایدی کنددن یولا دوشدوم. پیادا ایدیم. گؤزو یاشلی قالان ایستکلی لریم منی یولا سالدیلار.(آبان آیی ایدی) آخشاما قده‌ر پیادا یول گلیب میانایا چاتدیم. میانایا چاتاندان سونرا اوچ گون داییمین ائوینده قالدیم. بیر یوک ماشینینا مینیب دؤرد تومن پول وئریب، اون دؤرد ساحاتدان سونرا تهران شهرینه چاتدیم. دئمک ۱۳۲۹ گونش ایلیندن سونرا تهراندا یاشادیم.
میانادان ماشینا مینیب تهراندا، دخانیات قاباغی دئییلن بیر یئرده ماشیندان دوشدوم. او چئوره‌ده آوارا، سرگردان دولانیردیم. نه منی تانییان وار ایدی ، نه ده منیم دیلیمی بیلن . بیر نئچه ساحات سرگردان گزندن سونرا بیر تانیمادیغیم کیمسه‌یه راست گلدیم. ندنسه او مندن سوروشدو- : همشهری هارا گئدیرسن؟
ائله بیل سؤنمکده اولان چیراغیما یاغ تؤکدولر. دئدیم: تزه گلمیشم. بیر یئری ده تانیمیرام. دئدی من ده اوچ گون قاباق گلمیشم. چوخ دولاناندان سونرا، دوخانیات قاباغیندا « علی خان» کاراجی دئییلن بیر یئرده نئچه نفرله بیر اوتاقدا یاتیب گئجه له‌ییرم. هر گون ایکی قیران کرایه وئریرم. مندن سووای اللی – آلتمیش نفر ده اورادا قالیر. گوندوزلر گئدیب اؤلمه دیریل ایشله‌ییرلر، گئجه‌لر ایسه گلیب« علی خان» کاراجیندا گئجه‌له‌ییرلر. قالماغا یئرین اولماسا گئدک بیزیمله بیر منزیلده قال. سحر اولجاق گئدیب قار کوره‌یه‌ریک، چؤرک پولوموزو تاپاریق. غم ائله‌مه – دئدی.
من او همشهری‌یه احتیاط لا یاناشیردیم، اوندان چکینیردیم.بونا گؤره کی منه دئمیشدیلر تهراندا آدامی آلدادارلار.باشینا پاپاق قویارلار. اولوب اولانینی الیندن آلارلار. هله آدینی بیلمه دیگیم او آذربایجانلی جاوانلا بیرگه دانیشا- دانیشا « علی خان» کاراجینا چاتدیق. کاراجا چاتدیقدا اونون دوز دئدیگینی باشا دوشدوم. اورادا بیر چوخ آذربایجانلی فعله‌لر قالیردیلار. بؤیوک بیر سالونا اوخشایان اوتاقدا اللی -آلتمیش نفر ایشچی گئجه‌لر یاتیر و سحرلر ایش دالیسیجا گئدیردیلر. ایچری گیردیکده گؤردوم کی، اوچ بیر- دؤرد بیر اگله‌شیب صحبت ائدیرلر. کیمیسی بیر قارا سومون یاوان – یاوان شام ائله‌ییر، کیمیسی بیر دیرناق پنیری قویوب قاباغینا چؤرک یئییر.
بیزه ده بویورون چؤرک یئیین دئدیلر. فیکریم راحاتلاشدی کی من بورادا تک دئییلم. یئنیجه تانیش اولدوغوم وطنداشیم دئدی سن بورادا اگلش من گئدیم پنیر چؤرک آلیم گتیریم، بیرلیکده یئیه‌ک. او چؤرک آلیب گتیردی .یئییب یاتدیق. آمما یوخوموز گلمیردی، اوزاندیقدا یاواش یاواش دانیشیردیق. یاتاغیم بیرجه دنه یون یورغان ایدی. ائودن گلنده او یون یورغانی، آنام گئجه‌لر یئرین ایستی اولسون دئیه منه وئرمیشدی. بیز اونونلا یاواش یاواش دانیشیردیق. آدینی و دوغولدوغو شهرین آدینی بیلمک ایسته‌دیم. او دئدی: مرند شهرینه تابع اولان« آغ بولاق» آدلی بیرکندده آنادان اولوب، اورادا بویا باشا چاتمیشام. بیر ایل یاریم دیر کی،کندیمیزدن چیخمیشام. اول تبریزه گئتدیم. اورا دا ایش تاپمادیم. بو،بیر ایل یاریمدا قارنیمی دا دوز – عمللی دویورا بیلمه میشم. آدیم اکبر فامیلیم ایسه عباسی دیر. او اؤزونو تانیتدیراندان سونرا دئدی: سنین آدین نه دیر؟ هارالیسان. دئدیم – میانا بؤلگه سیندن اولان چاراویماق ماحالی‌نین حیدر آباد کندیندنم. ایندییه‌دک اؤز ماحالیمدا یاشامیشام. آدیم دا مرادعلی، فامیلیمسه قریشی‌دیر. او مایوس بیر حالدا دئدی : منیم علاجیم اولمادی، ناچار قالدیم، تهرانا گلدیم. سن نییه گلدین. دئدیم: منده مجبور قالدیم. آذربایجان میللی حؤکومتی داخیدیلاندان سونرا او ماحالین اربابلاری و خانلاری چوخ آدام اؤلدوردولر. اونلار گؤزومون قاباغیندا منیم ده عمیمی اؤلدوردولر. ائویمیزی چاپدیلار، وار- یوخوموزو الیمیزدن آلدیلار، عائله‌میزی‌ده یاشادیغیمیز کنددن قوووب، شوور آدلی بیر کنده سورگون ائتدیلر. اؤلوم ظولوم ایله اورادا قالدیق. یاوان چؤرکده تاپا بیلمیردیک. گلدیم بلکه تهراندا ایشله‌یم، بئش اون قیران تاپیب آپارام.
من سؤزلریمی قورتاراندان سونرا اکبر دریندن بیر آه چکدی. او سونرا دئدی: عجب؛ بورایا گلن اللی – آلتمیش نفرین هامیسی ائله بدبختلیکدن تهرانا گلیبدیر. بیر نفر ده اؤز خوشونا گلمه‌میشدیر. هر بیرینی دیندیرندن سونرا گؤرورسن کی، بیری – بیریندن یازیق آداملاردیرلار. اکبر سؤزونون داوامیندا- منیم ده آتامی سیّد جعفر باکی‌یه گئدندن سونرا اؤلدوردولر. اونو شاه جللادلاری توتوب آذرین اییرمی بیرینده اعدام ائتدیلر. دار آغاجیندان آسدیلار. باجیلاریمی قارداشلاریمی یئتیم قویدولار. بوردا قالان گنج فحله‌لرین چوخونون آتاسی دا منیم آتام تک شاه قوشونو آذربایجانا یوروش ائدندن سونرا اؤلدورولوبدورلر. بیر چوخونون آتاسی دا شوروی‌یه قاچیب. اوردا یاشاییر. بعضی‌لرینین ده آتا – عمی – داییلارینی دا تبریز و تهران زیندانیندا دوستاق ائتمیشلر. سؤزون سونو آللاه کریم دیر – دئدی.
اکبرباشینی آتیب یاتدی، من ده یورغون ایدیم، رؤویالاریملا بیرگه اویوب یاتدیم. صاباحیسی گون سحر آیاغا دوردوم. اکبر ده یوخودان آییلدی. او دئدی: من گئدیرم پنیر چؤرک آلام.سنده بو بالاجا چایدانی آپار بیر آز قورو چای تؤک ، قوی دم آلسین. ایشچیلر آخشامدان آلتی – یئتدی بؤیوک کیترییه (چایدان آ) سو تؤکوب، سحره دک آلیشیب یانان اودون پونجونون اوستونه قویموشدولار. چایدانلاردا کی سولار سحر اولونجا قایناییب حاضیر اولموشدو. هر اوچ نفر – دؤرد نفر، بیر قورو دمله‌ییب، ایچیب یورغان و اساسلاریمیزی جمع لشدیریب، بیر گوشه‌یه قویوب، ایش آختارماغا گئتدیک. قار کوره‌مکله، حوض سویو ، انبار سویو بوشالدماقلا ، روزنامه ساتماقلا. اون سکیز گون ایشله دیک.
هم منزل اولدوغوموز اللی آتمیش نفرین آراسیندا یالنیز اوچ نفر یاشلی آدام واریدی کی اونلارین دا یاشلاری ۳۴-۳۵ اولاردی. قالانی ایگیرمی ایکی-اوچ یاشدان آشاغا اولاردی. او موتده بیر نفر ده بیزی و یا آیریلارینی اینجیتمه دی . قارداشجاسینا یاشییردیق . هامی بیری بیرینه حؤرمت و محبت ائدیردی . ساغلام یولداشلیقلا ، ایشله ییب گئچینیردیک. بیر آیدان سونرا بیلدیم کی او اوچ نفر اورتا یاشلی آداملارین اوچو ده ملّی حؤکومتین فدایی‌لریندن ائیمیشلر. اونلار بئله گئچینیردیلر کی، ائله بیل اللی – آتمیش نفر هم منزل لر بیر عائله نین عضو دیرلر. همده کیمین پولو اولماسایدی اونا جیبب خرجلیگی وئریردیلر، ایش اولماسایدی ایش تاپیردیلار.
بو انسانی عمللر منی سئویندیریردی – داها آرتیق تازا تاپدیغیم دوستلاریما اینانیردیم. او اوچ اورتا یاشلی وطنداشلارین بیری نین آدی مشهدی مختار ایدی.
بیر گئجه دوروب آیاغا دئدی ، اوشاقلار . سیزه ایش تاپمیشام . سحر تئزدن دوروب “وزارت کار” ین ساختمانی نین قاباغینا گئدمه‌لی‌ییک. یئرینی ائله‌میشم، اورادا بیزه ایش وئره جکلر. هامیلقجا سئویندیک. سحر تئزدن آیاغا قالخیب شله ، شوله میزی حاضیرلایب یولا دوشدوک. همشهری لرله بیرگه شاهرضا خیاوانیندا درختی ایستگاهی دئییلن . یئرده اوچ دوکان واریدی، اورایا چاتاندا گودوم کی بیزدن سووای اوچ – دورد یوز نفر ده اوردا آدام واردیر. اکبر منه دئدی : باخ بونلارین هامیسی او بیری شهرلردن گلیب دیرلر ، بونلارین هامیسی آذربایجانلی دیرلار . بیر نئچه ساعاتدان سونرا ، اون ایکی یوک ماشینی گلدی ، ماشینلارا دولوشوب یولادوشدوک. بیلمیردیک بیزی هارایا آپاریرلار . ایکی ساعاتدان سونرا بیر بالا جا شهرجیگین قیراغیندا ماشینلاری ساخلاییب بیزی یئره دوشورتدولر . اکبر منیم له بیر ماشیندا ایدی ، سوروشدوم . اکبر بورا هارا دیر؟ او دئدی بورا ورامین دیر. بوتون ایشچی لر یئره دوشندن سونرا صفه دوزوب ایشچی‌لرین آدلارینی یازدیلار . هر اللی نفره ده بیر نفر (سرعمله) باشچی معین ائتدیلر . مسئوللار ، بورادان ایمام زاده جعفر آبادا دک یول چکه جکسیز . بیزیم هر گونوموزه ایکی تومن موزد معین ائتدیلر.
ایشه باشلادیق هر گون تهراندان بیزه چؤره ک گیتریردیلر . هره میزه ده بیر آز قند و یا چای وئریردیلر . ایکی آی بو سیاق ایشله‌دیک . پول وئرمیردیلر . هرگون ایشدن بوراخیلاندان سونرا گئدیب چؤلدن اودون ییغیب گیتریردیک. او اودونلاری ساتیب اونون پولو ایله گونده‌لیک خرجیمیزی اؤده‌ییردیک . ایکی آیدان سونرا ایش قورتاردی، بئکار قالدیق. آیلیق‌لاریمیزی وئرمه میشدن یئنه یوک ماشینلاری گلیب بیزی آپاردی . دئدیلر آیری یئره گئدیرسیز. بیر مدتدن سونرا یوک ماشینلارینین سوروجولری، کرج شهری نین یاخینلیقلاریندا هامیمیزی ماشینلاردان یئره سالدیلار. بیر آی مدتینده اورادا قالدیق. یئییب،یاتیب بئکار قالیردیق. بیرآیدان سونرا دئدیلر بوگون سیزلره آیلیق وئره‌جه‌ییک. نهایت گلبب هره میزه اوتوز تومن پول وئردیلر. دئدیلر کی، قاطار آذربایجانا گئدیر، قاطار حاظیردیر، بعضیلری مینیب گئتدی. من ، اکبر ، بیر میانالی و بیر نفرده سارابلی دوستوموز تهرانا قاییتدیق. یئنه دوخانیات کارخاناسینین یاخینلیغیندا بیر اوتاق کرایه ائله‌ییب ، اورادا قالدیق. آیا بیر تومن هره‌میزین کرایه‌سی ائله‌ییردی. گئجه‌لر اورادا قالیب ، گوندوزلر ایسه ایش آختارماغا گئدیردیک. بعضن ایشله‌ییب، بعضن ده بئکار قالیردیق.
بیر گون اکبر منه دئدی: علی یاخشی بیر ایش تاپمیشام……… ( آردی وار)
ایضاح: بو خاطیره‌لر «قافلانتی»نین دانیشیقلاری اساسیندا «ائل اوغلو» طرفیندن یازییا آلینیبدیر.
