صمد وورغونون شعری اؤتری باخـیشدا
حسن ایلدیریم
صمد وورغون۲۰نجی عصر آذربایجان ادبیاتی‌نـین دونیا شهرتلی نماینده‌سی و کـئچمیش شوروی ادبیاتی‌نـین گؤرکملی سیمالاری‌نـین بیری ایدی.
اونون اثرلری بدیعی فیکیرلری‌نین دولغونلوغو، بدیعی قورولوشونون یـئـنی‌لییی و گوجلو عمومی‌لشدیرمه کــیـفیـت‌لری ایله، معاصر اینسانـین معنوی عالمینی زنگین‌لشدیرن اثرلردیر.
صمدوورغون اؤز یارادیجـیلـیق آختاریشلاریـندا، بؤیوک صنعت اثرلریندن اؤیرنمیش، اونلارین مترقی کیفیت‌لرینی منیمسه‌میش، دوغما خالقینـین سؤز صنعتی ایله هماهنگ سس‌لندیره‌رک اؤلمز اثرلر یاراتمیشدیر.
صمد وورغون اؤز یارادیجـیلـیغیلا، آذربایجان شعرینی، دؤورون اجتماعی، سیاسی، فلسفی ایده‌آل‌لارینی ترنّوم ائدن ملی بویالی، معاصر روحلو بدیعی حقیقته چئویرمیشدیر. او آذربایجان ادبیاتی تاریخینده یـئـنی بیر مرحله آچاراق، صمد وورغون ادبی مکتبی‌نی یاراتمیشدیر. بو گون‌ده، صمد وورغونون آدی ۲۰نجی عصرین ان بؤیوک شاعرلری‌نین آدی ایله قوشا چکیلیر. «لویی آراگون» دئمیشکن: «صمدوورغون تکجه شوروی ادبیاتی‌نـین یوخ، بلکه دونیا ادبیاتی‌نـین‌دا فخری‌دیر.»
شاعرین یارادیجـیلـیق اوفوق‌لری گـئنیش و سونسوز و موضوع دایره‌سی اولدوقجا احاطه‌لی‌دیر. اونون اثرلری ایستر مندرجه، فیکیر، احوال و روحیه چالارلاری و ایسترسه ده بدیعی قورولوشو و بیچیمی باخـیمـیندان رنگارنگ‌دیر. وورغون، ادبیاتـین مختلف نوع‌لرینده، دیرلی، بیتگین نمونه‌لر یاردا بیلمیشدیر.
اونون اثرلری قالدیردیغی مسئله‌لرین درین‌لییی و دوشوندورجولویو ایله اینسان معنویاتـینا درین ایزلر بوراخـیر. اینسانلارین روحونو چالخالایـیر، اونلاردا یاشاماق و یاراتماق هوسی اویادیر. بو اثرلر اوخوجونون گؤز‌لرینی آچـیر، فیکیرلرینی آیدین‌لادیر، اور‌یین تمیزله‌دیر. ماکسیم گورگی دئمیشکن: «اینساندا اینسان اویادیر.»
صمدوورغون عـینی حالدا بدیعی یارادیجـیلـیق‌لا برابر، علمی نظری مسئله‌لرله ده مشغول اولموشدو. او گؤرکملی ادبیات شوناس کیمی اوز مقاله‌لری، چـیخـیش‌لاری، قـئـیدلری ایله دؤورون اجتماعی فیکیرینه گوجلو تأثیر بوراخمیشدیر.
وورغون، سؤزون حقیقی معناسیندا، اوز دؤورونون ائولادی ایدی. اونون اثرلری معاصر حیاتـین، معاصر دؤورون آب هواسی ایله نفس آلـیردی. دئمک معاصرلیک اونون یارادیجـیلـیغی‌‌نـین اساس کـئیفیـتی، داها دوغروسو جوهری‌دیر.
شاعرین ان چوخ مراجعت ائـتدییی موضوع‌لار اینسانلا باغلی‌دیر. قوروب – یارادان امکچی اینسانـلار. سئوگی، محبت، دوستلوق و قارداشلـیق دونیاسی یارادان؛ صلح و امین آمانلـیق آرزولاری ایله یاشایان اینسانلا علاقه‌داردی. اینسانا لایـیق، عدالتلی، گؤزل دونیا یاراتماق اوغروندا مبارزه ائدن معاصر دؤورون اینسانی اونون شعرلری‌نین باش موضوعسودور.!
من صحبت آچسام‌دا یوز قرینه‌دن
بو گوندن آیـریلا بیلمه‌یه‌جه‌یم
صمدوورغون شعرینین یوکسک بدیعی عمومی‌لشدیرمه قابلیـتی، حقیقی فلسفی درین‌لییی صنعتی‌نین ایده‌آللی اولماسیندان آسیلی‌دیر. اونون اثرلری‌نین ماهیـتینی ایشیقلاندیران یالنـیز و یالنـیز بؤیوک ایده‌آل‌لار گونشی‌دیر. بو قوه، شاعری محدود گؤروش‌لردن، اؤترگی حیسّ‌‌لردن اوزاق‌لاشدیریر. اونا، معاصر حیاتـین درین‌لیک‌لرینه نظرسالماق اوچون جرعت و جسارت باغـیشلایـیر. شاعرین کؤنلونده‌کی پارلاق اینام، جوشغون احتراص‌لار اونون ایلهامینی گله‌جک اوفوق‌لره ساری قانادلاندیریر.
باهار دوشونجه‌لری شعرینده صمدوورغون، طبیعتین باهاری ایله، شاعر اوره‌‌یینی، بیر جوت آینا کیمی قارشی – قارشی‌یا قویاراق، اینسان طبیعیت گؤزللیکلریندن تؤره‌نن رومانتیک بیر دونیا یارادیر. بو دونیادا: اینسان آرزولاری، دویغو و دوشونجه‌لری، طبیعت گؤزلیک‌لرینده جانلانـیر و طبیعت گؤزل‌لیک‌لری ایسه، اینسان اورهیینه، اینسان کؤنلونه یـئنی –یـئنی، دویغولار آشی‌لایاراق، اونلاری بشریتین آرزولاری‌نـین ترجومانـینا چئویریر:
بیر جوت آلاگؤزلو گؤیرچین اولوب
گل یـئرکوره‌سی‌نین چیینینه قوناق،
شعرتک، دینله‌نیب، نغمه تک اؤتوب
دیلدن – دیله دوشک، ازبر اوخوناق
بیر جوت مشعل اولسون اور‌ه‌کلریمیز
بیرجوت اولدوز کیمی باش – باشا یاناق
صلحون، سعادتین کـئـشییینده بیز
گل قوشا دایاناق، قوشا دا یاناق!
مین ایل عؤمور سورسک سنین‌له قوشا
بیر جاندا دؤیونن ایکی اورهک تک
مین ایل نفس وئر‌ه‌ک تورپاغا، داشا
نسیل دن – نسیله تزه‌لشه‌ر‌ک
صمدوورغون یازیر: «هر صنعتکار اورهیینده آلوولانان مسلک عشقی اونا قول – قاناد وئرن ان بؤیوک قدرتدیر… بیز ده هر بیر حقیقی وطنداش امللرینین، آرزولاری‌نـین قانادلاری اوزه‌رینده اوچور، یوکسه‌لیر، انکشاف ائدیر. یـئنه‌ده یوکسلمک، یوکسلمک، یوکسلمک ایسته‌ییر. چونکی یوکسه‌لیش عشقی بیزیم اینسانلارین فطرتیندن دوغان، اونو انکشافا آپاران، ان بؤیوک عامیل‌دیر، بو عالی صنعت، حیات حقیقت‌لریندن و بشریـتی صاباحـین آزادلـیق دونیاسینا چاغـیران، بو شانلی امللر، انقلابی رومانتیکا دئـییل می؟»
استقبال ترانه‌سی شعری بو فیکیرلرین ان پارلاق بدیعی ایفاده‌سی دیر. بو شعرده شاعرین ایشیقلی، جوشغون، دان یـئری کیمی شفق‌لی دویغولاریلا، زامانـین معنوی ایستک و آرزولاری ایله بیر بیرینه ساریلـیر و اینسان کمالی‌‌نـین، اینسان ادراکینـین یاراتماغـینا قادر اولدوغو گؤزل بیر دونیانـین پارلاق سیماسینـین بدیعی صورتینی یارادیر.
کؤنوللر مولکونو توتموش، خوراماندیر بوتون دونیا…
امل، آرزو، خیال، سئودا
اؤتور بیر سازدا، بیر سیمده، بیر آهنگ بیر سعادتله
گولور تورپاق، گولور اینسان
او چـیخمیش یاس لباسیندان
سما شفاف
چیچکلر صاف
یـئرین قلبینده توی، بایرام
گولور صنعت
گولور ایلهام
گونش تک نورا غرق اولموش بوتون خلقت!
صمد وورغون اؤلکه‌سینی، اوبا – اوبا، اویماق– اویماق گزن، ائللرین طالعی ایله یاخـین‌دان بلد اولان صنعتکار ایدی. او خالقینـین گؤزل عادت و عنعنه‌لرینی آلقیشلایـیر. ایگیدلیک، آچـیق اور‌کلی‌لی‌لیک و قوناق پرورلی‌لیک کیمی نجیب خاصیت‌لرله ماراقلانـیر؛ خالق ایچینده خـئـیرخاهلـیق، اینسان پرورلیک، محبّت و صداقت کیمی حیسّ لرین گونو – گوندن آرتماسینا سئوینیردی. بئله لیکه، قوروب یارادان اینسالارین، تمیز نیـتلری، خوش امللری و فداکار ایش‌لری شاعرین ایلهام منبعینه چئویریلیردی. اونلارین بدیعی لووحه‌لرینی، یارادان شاعر، شعرلرینی خالق قارشیسیندا، شهرلرده، کند‌لرده اوخویور، اثرلری‌نین عکس صدالارینی دینله‌ییر و بدیعی دویغولارینی، خالقـین امل و ایستک‌لری ایله آهنگدارلـیغا، اویارلـیغا دوغرو یونلدیردی. بو اوزدن شعرلری‌نین ایفاده‌لری ساده‌لشیر، صاف‌لاشیر، درین‌لشیر و بوللورلاشیردی. صمد وورغون شعری بو یوللا، خالق اورهیینه یول تاپیر و ابدی اولاراق خالق معنویاتی‌‌نـین بیر پارچاسینا چئوریلیردی.
من ائللر اوغلویام ائللر جانـیم‌دیر
خیالـیم، صنعتیم، هیجانـیم‌دیر
چایلارین، آهنگی آخـیر قانـیمدا
چیچکلر اؤپوشور هر داستانـیمدا
دوغروداندا صمدوورغون صنعتی‌نین خلقی‌لییی‌نین مضمونو و ان بارز خصوصیت‌لری، دوغما خالقینـین حیاتی‌نـین ترنّومونده اؤزونو تام معنادا گؤستره بیلیر. وورغون شعرینین ایده‌یا آیدین‌لـیغی، فکیر سرراست‌لـیغی، فلسفی گـئرچک‌لییی، آذربایجان خالقینـین، معنوی مدنیـتی‌نین زنگین‌لییی، بشری‌لییی، یوکسک‌لییـیندن سو ایچیر. بوردا باشقا خالق‌لاریـن‌دا، معنوی دونیالاری‌نـین، بؤیوک و نجیب اینسانی آرزو و ایستک‌لری‌نین پایی آز دئـییل. خالق ایله بشریـتین آرزولاری اونون صنعتکار قلبینده بیر– بیرینه قاریشیر و ایده‌آل‌لاری ایله یوغرولور، عمومی‌لشیر، شعر‌لشیر:
قلبین اورهیین اودلارینا یانماسا بیر سؤز
دیللرده، آغـیزلاردا، او داستان اولا بیلمز
صمدوورغون شعری‌نـین بدیعی قایناق‌لاری‌دا، آذربایجانـین زنگین کلاسیک ادبیاتی، رنگارنک فولکلور خزینه‌سی و دونیا کلاسیک‌لری‌نین اؤلمز اثرلریندن مایالانمیش‌دیر. شاعر بو منبع‌لردن یارادیجی کیمی بهره‌لنیب، اونلاری منیمسه‌ییب، یاشاییب و یارادیجـیلـیق سوزگجنیدن کئچیریبدیر. منیمسنمیش بو تجروبه‌لر وورغون استعدادی‌نـین، وورغون شخصیـتی‌نین ایشیـغـیندا، بیچیم‌لنیب، و یـئنی یـئنی اثرلر شکیلنده یارانـیبلار.
صمدوورغون اثرلری، حیاتی‌لـییی، درین معناسی، مودروک فلسفی فیکیرلری، درین مضمونلاری ایله بیرلیکده، همده گؤزل بیچیملری‌له ده اینسانی مارا قلاندیریر.
وطن‌پرورلیک صمد وورغون شعرینین ان مهم کیـفیت‌لریندن‌دیر. اگر صمد وورغون شعرلریندن وطن‌له باغلی مضمونلاری، ایفاده‌لری چـیخارتساق، اونون یاردیجـیلـیغی‌نـین جانـینی آلمیشیق ، دئسک، یانلـیشماریق؛ چونکی وطن سئوگیسی، وورغون شعرینین قانـیدیر. قان‌سیز اینسان یاشایارمی؟ صمد وورغون خیالی‌نـین اوچوش نقطه‌سی وطن تورپاغی، اوچوش یـئری وطن گؤیلری‌دیر. وطن گؤزللیکلریندن قـیدالانان شاعر، وطنی سعادتـین اوجاغی، خوشبخت‌لییین یوردو سانـیر. اونون خالقی یالنـیز وطنی ایله معنا تاپیر. شاعرین فیکرینجه وطن، اینسانـین یاشادیغی، یاراتدیغی بیر مکاندیر. اینسانـین آرزو، امللرینین اینانج یـئری، گوونج اوجاغی‌دیر. شاعره گوره وطن‌سیز، یوردسوز اینسانلار عالمده مسلک‌سیز یاشایـیرلار. وجدان دا، ناموس دا، مسلک ده هامیسی وطن‌له معنالانـیر.
وطن یوردو، دوغما اوجاق، بختیار اینسان
سنین قارتال قانادینلا، من اوچاجاغام
حیات اوچون دوغولموشام، یارانـیشیمدان
شعر، صنعت عالمینده نور ساچاجاغام.
صمدوورغون خالقـیندان صحبت آچاندا وطنی‌نین طالعینی دوشونور. وطنیندن دانـیشاندا ایسه، خالقـینـین ایستک‌لری، آرزولاری، حیاتی، معنویاتی اونون خیالـیندا جانلانـیر. شاعر اوچون، خالق ایسه وطن‌له داها بارز شکیلده کیم‌لییینی نمایش ائـتدیره بیلیر. اونون اوچون وطن خالق ایله، خالق ایسه وطن ایله گؤزل بیر وحدت یارادیر. وطن آباد و بول نـعمتلی و خالق آزاد، خوشبخت اولاندا، شاعرده اؤزونو خوشبخت سانـیر. شاعرین گونلری گونشلی، کؤنلو ایلهاملی، اورهیی سئوینجلی اولاندا، پارلاق خیالی ایشیق ساچاراق، سعادت نغمه‌سی اوخویور:
موغانا سو گلیر، میله سو گلیر
آخـیشیب اؤز ائلی، اولوسو گلیر
تورپاغا اینسانـین آرزوسو گلیر
باغریما باسیرام آنا وطنی
بو اولفت ایلهاما چاغـیریر منی
بو شعر، ایلان مله‌ین موغان تورپاغـینی حیات اوجاغـینا چئویرن و تورپاغا اینسان آرزوسونو گتیرن وطنداشلارین محبّـتیندن، اینسان آرزولو تورپاغـین بؤیوک سئوگی‌سیندن یارانمیشدیر. ائله‌جه‌ده، بؤیوک ایلهامین، محصولو اولان و آذربایجان شعرینین اینجیسی سایـیلان، وورغونون شاه اثری «آذربایجان» شعری ده بئله ایلهام قایناغـیدان سو ایچیر:
ائل بیلیرکی، سن منیم سن
یوردوم، یووام مسکنیم سن
آنام، دوغما وطنیم سن
آیـیریلارمی کونول جاندان
آذربایجان، آذربایجان
آذربایجان شعری بدیعی بویالار، شیرین ملودی‌لار، صمیمی نیدالاردان توخونموشدور. بو شعر، شاعرین، وطن‌پرورلیک دویغولاری‌‌نـین، وطن سئوگی‌سینین، جوشغون، احتراصلی بدیعی‌لشمیش ایفاده‌سینین سیمفونیک تجسومودور. آذربایجان شعری خالقـین، وطنین، تاریخین، طبیعتین دوننی‌نی، بو گونونو، صاباحـینی ترنّوم ائدن بؤیوک بیر منظومه تأثیری باغـیشلایان بیر اثردیر. آذربایجان شعری شفق‌لی دویغو– دوشونجه‌لردن یوغرولموش و بؤیوک بیر اور‌کده، ایللر اوزونو سونسوز محبّـتین، تؤکنمز سئوگی‌نین،بؤیوک ایده‌آل‌لارین ایشیغـی ایله سیمفونی‌لشمیش‌دیر.
شعرین هر بندی، اثرین، عمومی قورولوشوندا کی رولو ایله برابر، اؤز – اؤزلویونده ده یـئـتگین و کامیل بیر شعر تأثیری باغیشلایـیر. بو بدیعی لووحه‌لر، پارچالار بیر بیرینه قوشولاندا، گؤزلریمیزین قارشیسیندا وطنین قوجاغـیندا باش وئرن تاریخی حادثه‌لرین، معنوی نائلیت‌لرین، طبیعی گؤزلیک‌لرین بؤیوک منظره‌سینی رسم ائدیر. خالقلا وطنین بیر بیرینه قوووشماسیندان بدیعی بیر حقیقت یارانـیر. شعر، سانکی بیر شاعرین دئـییل بیر خالقـین روحوندان قوپان حیسّ‌لر و دوشونجه‌لردیر و یاخود وطن تورپاغی‌نـین دیل آچمیش گؤزل‌لیک‌لری‌نین نغمه‌سی‌دیر.
سونسوز سئوگی ایله اورهیی دؤیونن شاعرده بؤیوک یاشاماق هوسی وار ایدی. اینسانلارلا بیرگه طبیعتین قویـنوندا، گؤزل و مهربان دوشونجه‌لرین ایستی قوجاغـیندا کـئچن آنلاری، شاعر اؤز عؤمرونون ان خوشبخت و سعادتلی آنلاری سانـیر. او بئله آنلاری عادی زامان اؤلچوسوندن چـیخاردیب، اؤز آرزولاری‌نـین اؤلچوسونده بیچیم‌له‌مک ایسته‌ییر. او، خیالـینی داها اوزاق اوفوق‌لره، انگین فضالارا اوچوراراق، دونیانـین بوتون گؤزل‌لیک‌لرینی، یاشادیغی لحظه‌لره سیغـیشدیرماق ایسته‌ییردی. او بو آنلار ایچینده، طبیعت گؤزل‌لیک‌لری‌نین، حیات عشقی‌نین درین ماهیـتینی درک ائده‌رک، کؤنلو یاشاماق عشقی ایله آلوولانـیردی. اونو اؤترگی حیسّ‌لر، اؤترگی سس‌لر، بیر آنلـیق یانان هوس‌لر ایلهاما گتیره بیلمیر. شاعرین باخیشلاری هر شئی‌ده حیکمت آرایـیردی. اورهیی سعادت عشقی ایله چیرپینـیردی. درین فیکیرلری، سونسوز گؤزل‌لیک‌لری ترنّوم ائدن بؤیوک صنعت اثرلری یاراتماق سئوگیسی اونون وجودونو بوروموشدو. “من تلسمیرم” کیمی اؤلمز بیر نغمه‌ده بو بؤیوک اورهیین، بو بؤیوک سئوگی‌نین پارلاق بدیعی تجسّومونون شاهدی‌ییک.
قوی دونیا بؤیوسون، زامان اوزانسین
بیر گونون عرضینده، آیلارلا یانسـین
آل گونش، گؤزوندن نور یاغا – یاغا
عؤمور کیتابینی تاماملاماغا
چوخدا جان آتماسین الیمده قلم،
من تلسمیرم! من تلسمیرم
صمد وورغون شعرلری‌نین جوهری، روحو، فلسفی درین‌لییی، بدیعی قورولوشونون بوتون گؤزل‌لیک‌لری اؤز تام‌لـیغـینی، بوتؤولویونو، بو شعرده، (من تلسمیرم) شعرینده تاپا بیلمیشدیر. بو شعر، شاعرین سون شعرلریدن بیری‌دیر. بو شعر صمد وورغون شعرینین زیروه‌سی اولدوغو حالدا، آذربایجان شعری‌نین‌ده نادر اینجی‌لریندن‌دیر.
صمدوورغون سؤزون حقیقی معناسیندا وورغون‌ایدی. گؤزل‌لییی، طبیعتی، اینسانی، دلیجه‌سینه سئویردی. اونون اثرلرینی اوخویان هر بیر کیمسه بونو آیدین و آچـیق دویا بیلر. او یاشایـیردی: یاراتماق اوچون، یالنـیز و یالنـیز یاراتماق اوچون… بدیعی بیر دیل ایله، بیر چوخ میصرالاریندا آچـیق آیدین بو حیسّی بیان ائدیردی، او یاشایـیردی دونیانی دریندن درک ائـتمک اوچون، ان عادی بیر شئی دن توتموش، اوجسوز بوجاقسیز عالم‌دن درین معنالار کشف ائـتمک اوچون. اونون آچـیق گؤرن فیلسوف گؤزلری تکجه گؤزل‌لیک‌لری، یاخشی‌لـیق‌لاری دئـییل، عـئـیبه‌جرلیک‌لری، پیس‌لیک‌لری، آلچاقلـیق‌لاری‌دا گؤروردو. یالانچی پهلوانلاری ، سئوگیسی، محبّتی یالان اولان شهرت دوشگون‌لری‌نین آلچاق عمللرینی طنز آتشینه توتوردو. ملت‌لر، خالق‌لار، اینسانلار آرا دوشمن‌چیلیک تؤره‌‌دن منفور سیمالاری درین نیفرت حیسّی‌لری ایله لعنتله‌ییردی. بؤیوک شاعر هر شئیی یاخشی گؤرور، یاخشی سئچیر، یاخشی تانـییـیردی. حیاتـین آجـیلـیق‌لارینی اودور، اؤز ایچیینده یانـیر، قوورولا قوورولا اونلاری اوریی‌نین درین قاتلاریندا گیزلدیردی، هئچ کیمه آغارتمیردی. بو اوزدن ائرکن قوجالـیردی. دردلر اونو ایچریدن یـئسه‌ده، آمما او اؤز اینامی‌نی ایتیرمیر، آیدین، اومید وئریجی، جان وئریجی نغمه‌لری ایله اینسانلارا اور‌ک – دیرک وئریر و اونلاری سئومه‌یه یاراتماغا سسله‌ییردی. مشهور «شاعر نه تـئز قوجالدین سن»شعری بئله آرخایـینلـیقلارین داخیلی سارسینـتی‌لارین، معنوی آرخایـینلـیقلارین یـیغجام، بدیعی ایفاده‌سی‌دیر:
ساچ آغاردی، آنجاق اورهک
آلوولودور اول کی تک
ساچ آغاردی آنجاق نه قم
الیمده دیر هله قلم…
بیلرم کی دئمییه‌جک
بیر سئوگیلیم، بیر ده وطن
شاعر نه تـئز قوجالدین سن!
شاعرین بو درین اینامی، اونون اورهیینده بسله‌دییی سئودگی‌دن دوغوردو. چونکی او، یاشادیغی عؤمرونو یالنـیز و یالنـیز خالقا، وطنه و بؤیوک آرزولارا حصر ائـتمیشدیر. او دونیا مالـیندان اؤترو یاخود شهرت نامینه یوخ، تکجه خالق اوچون یاشایـیب یارادیبدیر. اونا گؤره وورغونون ان مونیس اورهک همدمی اولان، دوغما خالقی، عزیز وطنی، گؤزل سئوگیلیسی اونو هامیدان یاخشی تانـیـیـیردئ. شاعر بو دویغولاری بو حیسّ‌لری دؤنه – دؤنه تکرار ائدیب، «اونوتماز بو اوبا بو ماحال منی»، «وورغونو دا سالار یادا/ دوز ایلقارلی بیزیم داغلار»، «وورغون اولدو دئمه‌یین بیر ابدی صنعتی وار» دوغرودان دا بؤیوک شاعر، اوز طالعین اوزو هامیدان یاخشی یوزا بیلمیشدیر. طبیعی‌دیر چونکی او گله‌جه‌یی گؤرن شاعردی.
وورغونون شعرینده کی حیاتی‌لیک و بشری‌لیک دویغولاری، سئوگی و محبّت حیسّ‌لری مودروک و نیک‌بین بدیعی فیکیرلر، ایندی ده دیلدن – دیله، ائلدن – ائله کئچه‌رک یاشایـیر.
هر کسین معنوی عالمینده، اؤزونون ایده‌آل‌لارینا، خیال دونیاسینا اویغون بیر شکلیده صمد وورغون جانلانـیر. صمد وورغون ایندی بیر چوخ منظومه‌لرده، حیکایه‌لرده، رسم اثرلرینده، موسیقی پارچالاریندا، عاشیقلارین سازیندا، مغنی‌لرین آوازیندا، بسته‌کار‌لارین ماهنی‌لاریندا یـئنی‌دن بدیعی بیر صورت کیمی یاشاماقدادیر.
آذربایجانـین بؤیوک بسته‌کاری فیکیرت امیر اوف خاطیره‌لرینده یازیر : «۱۹۵۴نجی ایلین یازی ایدی، صمد وورغون‌لا، مهدی حسین، تـئاتر سآلونوندا گزیردی، وورغون منی گؤرجک آیاق ساخلادی و منی یانـینا چاغـیردی: و اؤزونه مخصوص بیر صمیمیت‌له دئدی: دؤنن سنین سیمفونیک سویتانـیـنی ائشیتدیم، لاپ کپزین باشینا چیخمیشدین. شاعر منیم «آذربایجان» سیمفونیک سویتاما قولاق آسمیشدی. یـقین کی اونون «چوبان بایاتی‌سی» آدلانان ایکینجی حیصّه‌سیندن آلدیغی تأثیری «کپز»ین باشی آدلاندیریردی. او واخت اوتاندیم، اوره‌ییمده اولان سؤزو شاعره دئـیه‌بیلمه‌دیم. دئـیه بیلمه‌دیم کی، بو اثری سیزه حصر ائـتمیشم، اونو سیزین آذربایجان شعرینیزین تأثیری ایله یازمیشام.»
بیر چوخ صنعتکار صمد ووغونون دوهاسی‌نین ایشیـغـیندا، اونون آچدیغی بؤیوک یارادیجـیلـیق یول‌لاریندا آددیم‌لاییر و صمد وورغون شخصیتی‌نین، صنعتی‌نین ساچد‌یغی ایشیـغـین شعالاری آلتـیندا یـئنی یـئنی اثرلر یارادیر. ایندی او مین بیر قولو اولان بؤیوک بیر ایرماغا بنزه‌ییر، آخـیر آخـیر، هارالارا، هانسی یـئرآلتی سولارا قوشولاجاغـینی کیم بیلیر!
مقاله‌لری‌نین بیرینده وورغون یازیر: «منیم عزیزیم! من عصیرلر آراسیندان سنی گؤرورم… من فیکرن سنین‌له یاناشی آددیملایـیرام، سانکی سنین‌له نفس آلـیرام. ائله بیل سنین‌له ال اله وئریب ایشله‌ییرم. من سنین اوزاق گؤرن گؤزلری‌نین شعله‌سینده نه ایسه بیر یاخـین‌لـیق و دوغمالـیق گؤرورم. منه ائله گلیر کی، یـئنه ده یاشایـیر و یارادیرام…..»
دوغروسو بؤیوک یازیچی آلکساندر فادایوو دئمیشکن: «دوسلار! نه یاخشی کی، بو دونیادا صمد وورغون وار.» صمد وورغونون صمیمی دوستو ناظیم حیکمت، شاعرین اؤلوموندن بیر ایل سونرا باکییا گلیر و صمد وورغونا شعرینی او زامان یازیر:
نهایت شهرینه گله بیلدیم،
آمما گـئجیکدیم.
گؤروشه بیلمه‌دیک
بیر اؤلوم بویونجا گـئجیکدیم.
ضبط اولموش سسینی
دینله‌مک ایسته‌مه‌دیم صمد
اؤلولرین، بوسبوتون اؤلمه‌دن،
شکیللرینه باخمارام.
آمما گون گله‌جک
سنی ده سندن بوسبوتون آیـیراجاغام صمد.
عزیز خاطیره‌لر دونیاسینا گیره‌جکسن
قبرین اوسته گول دسته‌سی ده قویاجاغام
گؤزلریم یاشارمادان.
سونرا گون گله‌جک
سنین باشینا گلن ایش
منیم ده باشیما گله‌جک صمد!
باکی ۱۹۵۷
