«هونر یاشاییشین گرچک آیناسی‌دیر.»
حسن ریاضی
حسن ریاضی حیاتلا ائرکن وداعلاشسا دا، نصیبی بیر ابدی یاشارلیق اولدو. مهربان و بؤیوک بیر اینسان کی، سسینی و نَفَسینی دویدوقدا، آدامین اینسانلیغا حؤرمتی آرتیردی. شعرلری و یازی‌لاری دوشونجه و دویغو ایله دولغون ایدی و باش‌یازارلیغی ایله چیخان «آذری» درگیسی‌نین ده‌یری آذربایجان مطبوعاتیندا زیروه‌لرده یئر آلیردی. اونون اثرلری بیر میراث‌دیر کی گله‌جک نسیل‌لره هدیه قالاراق، چاغداشلیغیمیزدا دا دؤنه – دؤنه اوخونوب ادبیات سئورلریمیزین آلقیشینی قازانمیشدیر. فارسجا و تورکجه یازی‌لاری بیر یانار مشعل کیمی ظولمت‌لری ایشیقلاندیریب اینسانلاری آیدینلیغا قاووشدوروردو.
بو نهنگ اینسان ائرکن حیاتی ترک ائتسه ده دیل و ادبیاتیمیز دوردوقجا، او دا یاشایاجاقدیر. اونون تلاش‌لاری او قده‌ر اوستون ده‌یره مالیکدیر کی اونلاری محک داشینا وورماق بو تئزلیک‌له مومکون دئییل. یازدیغی قیزیل صحیفه‌لرین عیارینی اؤلچمک اوچون هله چوخ زامانلار لازیمدیر. ایندیجه تکجه بیر جواهیر کیمی گؤرونورلر و چوخ تدقیق‌لر و آراشدیرمالار لازیمدی تا بو زنگین معده‌نین قیمتینه، ادبیات خادیم‌لریمیز اَل تاپالار.
بیر گون اولاجاق کی اونون باش یازارلیغی‌لا یاییلان «آذری» درگیسی «ملانصرالدین» قزئتی کیمی سطیر – سطیر اَرزیش تاپاجاقدیر. بو درگی یوزلرجه معاصر شاعر و یازیچیلاریمیزین اثرلرینی درج ائده‌رک آذربایجان ادبیاتی‌نین دیرچلمه‌سینده اساس رول اویناییبدیر. خصوصن دونیالارینی ده‌ییشیب و ده‌ییشمه‌میش ادبیات و اینجه صنعت وورغونلاری‌نین حاققیندا هر نومره اؤزه‌ل صایفالارلا و اونلارین رسمینی درگی‌نین اوز قاپاغیندا گتیرمکله، دونیالار قده‌ر گؤزه‌للییی و هونَری، چاغداش نسیله یئتیرمه‌یه جاندان چابا گؤستریردی.
حسن ریاضی اونودولماز بیر دوشونجه و یولون صاحیبی ایدی کی اوندان اؤنجه صمد بهرنگی، غلامحسین ساعدی و حبیب فرشباف کیمی اینسانلار، او داشلی قوملی یوللاردا آددیملامیشدی‌لار و بو دا اونلارین ادبیات و یارادیجیلیق ساحه‌سینده، سارسیلماز دوامچیسی اولموشدور. یادیمدان چیخماییب کی، بیر حکیم اولاراق، چانتا دولو داوا درمان‌لا سرطانی اولان مریض‌لرین تداویسینه چالیشیردی. خسته‌لره اومود قایناغی اولوب، خسته صاحیب‌لرینه یاردیمی کئچیردی. بو موضوعا کئچمیرم و گؤزومله گؤردویوم بو تَهَر ایش‌لریندن کی اؤرنک اولاراق نئچه‌سینی من «خوی»دا و اؤزه‌للیک‌له «پیرکندی» کندینده گؤرموشم- بیر به بیر سؤز آچماق ایسته‌میرم.
من اونون یارادیجیلیغینا داییر دانیشیرام و بوتون وارلیغیملا اَمینم کی او ایفراطی شعارلارا قاتیلمادان، تکجه اینسانلیغین آجی و دؤزولمز یؤن‌لرینه دیقّت یئتیریب، ائل- اوبانین سعادتی اوچون قلم چالیبدیر. آنا دیلیمیزین چیچکلنمه‌سی اوچون جان‌لا و باش‌لا خیدمت ائده‌رک مالیندان دا اسیرگه‌مه‌ییبدیر. یوخوسوز گئجه‌لری بو یولدا آز اولمایاراق «آذری» درگیسینی یایماق اوچون بوتون چتینلیک‌لره قاتلانیب، آمما یئنیلمه‌ییبدیر.
منجه «آذری» درگیسی‌نین مضمون چئشیدلییی چوخ اوستوندور و هر بیر ضیالی اونون صایفالارینی ورقلرکن، حسن ریاضی‌یه یاغدیران آلقیش‌لاری هئچ واخت کسیلمه‌یه‌جکدیر. اونوتمایاق کی بو درگی‌نین یولونا و اؤزه‌للیک‌له آدی‌نین «آذری» اولدوغو اوچون داش آتانلار چوخ اولسالاردا بو ایییت و آیدین اینسان سارسیلمادان یولونا دوام ائدیبدیر.
حسن ریاضی‌نی و اونون زنگین یارادیجلیغینی بیز هله سونرالار تانییاجاییق. نییه کی بو ائل- اوبانین آداما سانجی وئره‌ن بیر رسمی وار، اودا بوکی تا بیر صنعتکار دیری‌دیر سانکی هئچ وجودو یوخدور؛ حق اولمایان مینلر تؤهمت و تهدیده اوغرایار و بعضی قیسقانج اینسانلار ایسه اونو سایمازلار. حال بو کی، حسن ریاضی ایندی بیزی ترک ائدیب گئتسه ده، نه قویدوغو ایزلر اونودولاجاق و نه آدی‌له یادی حافیظه‌لردن سیلینه‌جک.
یئری وار بو آرادا رحمتلی «بهزاد بهزادی»نی ده یادا سالاق کی «آذری» کیمی بیر درگی‌نین تملینی قویماق‌لا و اونون باش یازارلیغینی دوقتور حسن ریاضی‌یه وئرمک‌له تورک دونیاسینی و هابئله فارسجا بیلن‌لری بو نازنین اینسانین یئته‌نک‌لری‌له داها آرتیق تانیش ائتمیشدی.
بیز بیر یولداش ایتیردیک، آمما دوشونجه و صنعت دونیاسی بیر جوشغون دنیز. گونش بو توپراقدا باتیب چیخسادا اونون اثرلری سؤنمز بیر ایشیق تک دونیانی همیشه آیدینلاداجاقدیر. او حیاتین قفسین سیندیریب کؤچسه‌ده منه رحمتلی دوستوم خوی‌لو عاشیق اصلان ین بو اینجه معنالی سؤزونو خاطیرلادیر کی، «گول اولاسان، بولبول اولاسان، قفس ده اولمایاسان.» نغمه‌لر صاحیبی اولان بو اینسان دا اؤز گئتمه‌سیله گؤرونمز، آمما توپلومدا آدامی سیخان و سارسیدان قارانلیق قفس‌لردن ده قورتولوب گئتدی.
حسن ریاضی(۱۴۰۰- ۱۳۳۷) چوخ اثرلرینی «ح ایلدیریم» ایمضاسی ایله یاییردی و «آذری» درگیسی ۱۳۸۲- نجی ایلدن چیخاراق، ۱۴۰۰-نجی ایله قده‌ر آخسامادان آردیجیل اولاراق گئنیش سویّه‌ده یاییلدی.
حسن ریاضی دئمیشکن : «هونر یاشاییشین گرچک آیناسی‌دیر و صنعتکارین ایجتیماعی باخیشی هرزاددان اؤنملی‌دیر.» بو اوزدن ایسه حسن ریاضی‌نین دوشونجه‌لری، اونون شعرلری و یازی‌لاری هر عصیرده قانادلانیب ایلدیریم کیمی شاخاراق اینسانلیغین زامان‌لا آخیشان یاشیللیق‌لارینا جان وئره‌رک، یاشانان ظولمت‌لری کسکین و پارلاق قیلیجی‌یلا یاراجاقدیر .
۳/۶/ ۱۴۰۰- – خوی
