بیر سؤز بوخچاسی‌نین ایتگین طالعی
(قیرخینجی ایللردن یادگار بیر شعر مجموعه‌سی‌نین تانیتیمی)
ائلدار موغانلی

•    اؤن سؤز
معاصر ادبیاتیمیزدا اؤزونه مخصوص سیاسی- اجتماعی یئری اولماقلا برابر، اؤزه‌ل ادبی- مدنی خاصیت‌لر داشییان دؤور، قیرخینجی ایل‌لر اولموشدور. بو آغیر ایل‌لرین ادبیاتیمیزدا خصوصیله پوئزیامیزدا بوراخدیغی درین و اوزون عؤمورلو ایزلرین بو گونده شاهدی‌ییک.
بو ایل‌لرده یازیب یارادان صنعتکارلار سایی‌نین آز اولماسینا باخمایاراق، اثرلرین کیفی دیری داهادا یوکسک اولموشدور. چوخ تاسفله بو دیرلی اثرلرین بیر چوخو، اؤز تاریخی دؤورونده نشر امکانی تاپماییب و یاخود گئنیش کوتله‌وی ایشیق اوزو گؤرمه‌ییبدیر. داها تاسفلی‌سی بودور کی بیر چوخ صنعتکارلارین ادبی- بدیعی اثرلری بو ایل‌لرده آرادان گئدیب و معین سیاسی و اجتماعی سبب‌لر اوزره، اونلاردان هئچ بیر ایز و نشان قالمایببدیر.
بو یازی واسطه‌سیله ادبی جمعیتیمیزه تانیتدیراجاغیمیز بیر شعر مجموعه‌سی، مولفی معلوم اولمایان و یاخود بیزه تانیش اولمایان، قیرخینجی ایل‌لرده “سراب” ماحالیندا  یازیب یارادان “تیکانلو” تخلصلو بیر شاعرین اثرلری‌دیر. بو اثرلرین نئجه تاپیلماسی و اونون ایتگین طالعی‌ حقینده سؤز آچمادان اؤنجه، قیرخینجی ایل‌لرین حال- هاواسینا اؤتری اولسادا قاییتماق، بلکه‌ده گرکلی اولار.
•    قیرخینجی ایل‌لر و ادبی- مدنی اتمسفر
قیرخینجی اون ایل‌لیگین معاصر ایران ادبی- مدنی انکشاف تاریخینده قویدوغو تاثیرینی علامتدار بیرتاریخی حادثه کیمی قید ائتمک اولار. بو اوندان عبارتدیر کی بو ایللرده صنعتین مختلف نوعلرینده الده ائدیلن نائلیت‌لر، اوزون عؤمورلوک ماهیته مالک اثرلر اولموش و سونراکی ایل‌لرده یارانان ادبیات و اینجه‌صنعت محصوللارینادا اؤز بلاواسطه ایزینی بوراخمیشدیر. بوگون اؤلکه و دونیا مقیاسیندا لاییقلی مؤوقع قازانان بعضی صنعتکارلاریمیزی‌دا، ائله بو اون‌ایل‌لیگین محصوللاری‌ کیمی حساب ائتمک اولار.
اؤلکه مقیاسینی نظره آلاراق، قیرخینجی اون ایل‌لیک مدنی انکشاف اعتباریله ان محصولدار ایل‌لردیر. بو ایل‌لرده ایستر فارس، ایسترسه‌ده ایران چرچیوه‌سینده یاشایان باشقا ملت‌لره منسوب صنعتکارلارین ان تاثیر ائدیجی، گوجلو و قالارغی اثرلری یارانیر. شعر، داستان- حکایه، ادبی تنقید، رساملیق، سینماچیلیق، تئاتر، موسیقی، هیکل‌تراشلیق و صنعتین باشقا نوعلری سرعتله انکشاف ائتمه‌یه‌ باشلاییر و بو اثرلرین اکثریتی خالقین و زحمتکش کوتله‌نین ایده‌یا و آماللارینی عکس ائتدیرمه‌یه و دیکتاتورانین چیرکینلیگینی اوزه چیخارماغا چالیشیر. شعرده احمدشاملو، هوشنگ ابتهاج سایه، فروغ فرخزاد، محمودآزاد، شفیعی کدکنی و مفتون امینی؛ ادبی تنقیدده رضا براهنی و دستغیب؛ حکایه‌چیلیکده احمد محمود، جمال میرصادقی، غلامحسین ساعدی، محمود دولت‌آبادی و بهرام صادقی؛ ترجمه ساحه‌سینده نجف دریابندری، محمد قاضی و به‌آذین، تئاتردا مهین اسکویی، عزت‌الله‌انتظامی، علی‌نصیریان، اکبر‌رادی، بهرام‌بیضایی، سعید‌سلطانپور، محسن یلفانی و ناصر رحمانی‌نژاد، مدرن سینماچیلیقدا ابراهیم گلستان، داریوش‌مهرجویی و مسعود‌کیمیایی، سینما تنقیدچیلیگینده پرویز دوایی، جمشید ارجمند، هژیر داریوش و هوشنگ حسامی کیمی ایران مقیاسیندا یازیب یارادان صنعتکارلارین قالارغی اثرلری بو ایل‌لرده یارانیر.
بو ایل‌لرده صنعتین بو نوع‌لریندن باشقا، اجتماعی علم‌لرین ایران شرایطینه اویغون نظری اساسلاری اوزره گئنیش فعالیت گؤستریلیر و بوتون اؤلکه مقیاسیندا شهرت قازانان دکتر امیرحسین آریانپور، دکتر علی‌اکبر ترابی، مصطفی رحیمی، داریوش آشوری، حمید حمید و باقر مؤمنی کیمی علمی شخصیت‌لرین اثرلری گنج نسلین طرفیندن جدی علاقه‌ایله قارشیلانیر. بو آرادا دکتر علی‌اکبرترابی و دکتر امیرحسین آریانپورون اثرلری اجتماعی- سیاسی مبارزه‌نی روحلاندیران، بیر چوخ گنج‌لری مبارزه‌یه سوق وئره‌ن، اونلارین داورانیش کاراکترلرینی و اجتماعی- سیاسی شعورلارینی بئجرمکده مهم رول اوینایان اثرلره چئوریلیر.
مطبوعات‌دا بو مدنی انکشاف آخیمیندان گئری قالمیر. “کتاب هفته”، “نگین”، “جهان‌نو”، “خوشه”، “آرش”، “فردوسی” و بو کیمی درگی و آلماناخلار موجود حقوقی توتوملارا دایاناراق، ادبی و مدنی اثرلرین یاییلماسیندا بویوک رول اویناییرلار. آذربایجانداایسه مهدآزادی‌نین “ویژه آدینه” هفته‌لیگی (۱۷ نومره- ۱۳۴۴ینجی ایلین مهر آییندان، ۱۳۴۵ینجی ایلین شهریور آیینا قده‌ر) آذربایجان ضیالیسی‌نین تفکور انکشافیندا قویدوغو درین تاثیرلریله تعریفله‌نیر و بیر مدنی- اجتماعی تربیه مکتبی کیمی، تهران ضیالی محفل‌لریله آذربایجاندا گئدن اجتماعی- مدنی حرکاتین کؤرپوسونه چئوریلیر؛ آذربایجان ضیالی‌لاری‌نین بیر سیرا اثرلری تهراندا نشر اولان “کتاب هفته” درگیسینده یاییلیر. “ویژه آدینه” هفته‌لیگی‌نین اصیل معنادا قوروجولاری صمد بهرنگی، بهروز دهقانی، علیرضا نابدل، کاظم سعادتی و مناف فلکی تبریزی اولموش و فعال امکداشلاریندان ، غلامحسین فرنود، رحیم رییس‌نیا، غلامحسین ساعدی، مفتون امینی و حسن روزپیکری آد آپارماق اولار.
آذربایجان ادبیاتی و اینجه‌صنعتی‌نین‌ده‌ ان پارلاق انکشاف دؤرو قیرخینجی ایللر اولموشدور. بو ایللرده آذربایجان ضیالیسی‌نین تهران چرچیوه‌سینده فعالیت گؤسترن ضیالی محفل‌لرله مستمر ایلگیسی و بو آرادا گؤرکملی آذربایجان ادبی- مدنی شخصیت‌لریندن غلامحسین ساعدی، مفتون امینی و محمدعلی فرزانه‌نین(خصوصیله ساعدی‌نین) بو علاقه‌نی یاراتماقدا ائتدیگی فعالیت‌لر دانیلمازدیر. صمدبهرنگی بو ایلگینی یارادان و تهران‌لا تبریز آرا ادبی- مدنی علاقه‌لرین گئنیشلنمه‌سینده مهم رول اوینایان آذربایجان ضیالیسی‌دیر.
بو ایل‌لرده‌دیر کی بو علاقه‌لرله یاناشی، گؤرکملی صنعتکارلاریمیزدان محمدعلی فرزانه، گنجعلی صباحی و حبیب ساهرین بیر پارا اثرلری‌ آذربایجان دیلینده‌ده محدود شکیلده یاییلیر. شاعرلریمیزین ایسه بیر چوخ انقلابی احوال- روحیه داشییان اثرلری بو دؤورون محصولاری کیمی یارانیر. اوجمله‌دن حبیب ساهر، علیرضا نابدل (اوختای)، مناف فلکی(تبریزی)،جعفر اردبیلچی، حبیب فرشباف (حبیب.ف)، بهروز دولت‌آبادی (چای اوغلو)، بهمن زمانی و… نین اثرلری.
بو ایللرین ان باشلیجا خصوصیت‌لری آذربایجان ضیالیسی‌نین خالق کوتله‌سی ایچینه دؤنوش پروسسی‌نین باشلانماسی (ایستر معلم‌چلیک صفتینده، ایسترسه‌ده اجتماعی تدقیق‌لر اوزره آپاریلان ایش پروسسینده،) و خالق کوتله‌سی ایچینده یاشاماقدا اولان معنوی ثروتیمیزی – شفاهی خالق ادبیاتی نمونه‌لرینی-  مکتوبلاشدیرماق ایشی اولموشدور.
بو ایللرده آذربایجان ضیالیسی معاصر تاریخیمیزده – بلکه‌ده ایلک دفعه اولاراق-  آزادلیق اوغروندا و استبداد علیهینه آپاردیقلاری مبارزه‌نی، ادبی- مدنی فعالیتلرله پارالل‌لشدیریب و جمعیتین سوسیال- اقتصادی دورومونا اویغون،  مناسب مدنی فعالیت متدو سویه‌سینه یوکسلتمیشدیر. بو مدنی فعالیت یولوایله بیر چوخ ضیالی، گرگین سیاسی مبارزه میدانینا آتیلمیش، گئریچیلیگه، بوغونتویا و عدالتسیزلیگه قارشی اهریمنی قوه‌لرله دؤیوش آپارمیشدیلار.
قیرخینجی ایللرین باشقا اجتماعی خصوصیت‌لریندن، جمعیتین داخیلینده (خصوصیله کندلرده) کئچن ضیالی حرکاتینا(خصوصیله معلم‌لره) رغبت و بو حرکاتین فعال‌لاری‌لا معین ساحه‌لرده ایش بیرلیگی آپارماق اولموشدور. بو ایش‌بیرلیگی‌نین نتیجه‌سینده بؤیوک بیر مدنی ارثین قورونوب ساخلانیلماسینا و مبارز بیر نسلین کند اوشاقلاری ایچیندن تربیه اولونماسینا زمین یاراندی. دونن آذربایجان معلمی‌نین کلاسلاریندا اشتراک ائده‌ن بالاجا شاگردلر، ایستر اللینجی ایللر عرفه‌سینده، ایسترسه‌ده بهمن انقلابیندا، ایران سویه‌سینده اولان قانلی- قادالی مبارزه‌ آخیمی‌نین بایراقدارلاریندان و شاهلیق و استبدادا قارشی مبارزه‌ده اؤز جانلارینی خالقلارین سعادتی و آزادلیغی اوغروندا فدا ائدنلردن اولدولار. صمد بهرنگی، بهروز دهقانی، کاظم سعادتی،فریدون قره‌چورلو، رحیم رییس‌نیا، حبیب فرشباف، غلامحسین فرنود، ، بهمن زمانی، بهروز حقی، حسن روزپیکر، بهروز دولت‌آبادی، عبدالحسین ناهیدآذر، حسینقلی کاتبی، علی کاتبی، محمد آرش، رضا انزابی‌نژاد، ابراهیم دارابی، حسین صدیق(دوزگون) و … کیمی کند معلم‌لری‌نین تربیه ائتدیگی انسانلار………
عمومیتله دئمک اولار کی، گئریچیلیگه قارشی مبارزه، یئنی مبارزه متدلارینا دوغرو آختاریش، تجربه اولونموش، آنجاق اجتماعی عملده اؤز چاتیشمامازلیغینی گؤسترن و جمعیتین داخلینده گئده‌ن اجتماعی- سیاسی آخیما اویغونلاشمایان مبارزه متدلاری‌لا معین و شفاف سینیر چکمک، غرب ادبیاتی‌نین نائلیتلری‌ایله تانیشلیق، باشقا ملت‌لرین (خصوصیله جنوبی امریکا ملت‌لری‌نین) سیاسی – اجتماعی مبارزه متدلارینی ایران شرایطینده اؤزلشدیرمک و یئنی مبارزه یوللاری آختارماق، رادیکال و انقلابی حرکتلره وورغونلوق، شفاهی خلق ادبیاتیمیزی توپلاییب، سندلشدیرمه، ملی معنویاتیمیزا ماراق و مدنی – اجتماعی منلیگیمیزه قاییدیش پروسسی، قیرخینجی ایللرده آذربایجاندا خلقی‌لیک یؤنمینده ادبیات و اینجه‌صنعته اوز گتیرن ضیالی حرکاتی‌نین ان قاباریق خصوصیتلریندن اولموشدور. بو خصوصیت‌لرین سوسیولوگو باخیمیندان تحلیلینه وارماق بو یازی‌نین موضوعسوندان آیری اولدوغو اوچون، اوندان واز کئچمک اولار. آنجاق بو موضوعنو باشقا بیر یازی ضمنینده آراشدیرماق، واجب بیر مسئله کیمی قارشیدا دورور.
•    مجموعه‌نین نئجه تاپیلماسی
قیرخینجی ایل‌لرین ادبی حال- هاواسی منی‌ده بیر چوخ اورتا نسله منسوب آذربایجان ادبیاتی وورغونلاری کیمی همیشه ماراقلاندیریبدیر. اوزون ایل‌لر بو ادبیاتین (خصوصیله شعرین)یارانما سیرلرینی اؤیرنمک هوه‌سینده اولسامدا، او دؤوردن آز ماتریال‌لار الده ائدیب، اوخویا بیلمیشم. سون زامانلار جدی بیر تدقیق فعالیتی اساسیندا، بو ایل‌لرین ادبی سیمالاری‌نین(شاعرلری‌نین) حیات و یارادیجیلیغی باره‌ده سندلی تدقیق فیکرینه دوشدوم. بو یولدادا بیر چوخ مانعه‌لر وار. عمومی مانعه‌لری نظره آلماساق، اساس مانعه بو ادبی سیمالارین واختیله سیاسی آکتیو  اولوب، انقلابی حرکاتدا اشتراک ائدیب، شهید اولدوقلاری و بو سببدن بیر چوخ اثرلری‌نین ایتیب، باتماسی‌دیر. نمونه اولاراق واختیله “کوتله‌لر شاعری”  آدلاندیریلان “مناف فلکی تبریزی” و “جعفر اردبیلچی”نین اثرلرینی بو ایتگی‌یه اوغرایان اثرلردن حساب ائتمک اولار.
دئدیگیم تدقیق اساسیند، اوزه‌ریمه گؤتوردوگوم  موضوعلاردان بیری، “کوتله‌لر شاعری مناف فلکی تبریزی‌نین حیات و یارادیجیلیغی” موضوعسو اولوبدور. بو موضوع حقینده بیر چوخ اوستادلاریمیزین، قیرخینجی ایل‌لر یادگاری اولان ادبی شخصیت‌لریمیزین، او دؤوردن قالان آق ساققال معلم‌لریمیزین وئردیگی معلوماتلاریندان فایدالانسامدا، هله موضوعیا کفایت قده‌ر سندلی و مکتوب ماتریال‌لار ییغیلمادیغی اوچون، اونو نتیجه‌لندیره بیلمه‌میشم.
بو تدقیق اسناسیندا چوخ محترم و عزیز بیر استادین خدمتینه چاتیب، اونونلا تدقیق ائتدیگیم موضوع حقینده فیکیر سؤیله‌مه‌گینی و بو یولدا منه یاردیمچی اولماغینی خواهش ائتدیم. قیرخینجی ایل‌لرده معلم‌چیلیک ائدیب و اونونلا یاناشی گؤزه‌ل شعرلر مؤللیفی اولان بو حؤرمتلی شخصیت، آچیق اوره‌کله یول گؤستریب و نهایت اؤز خصوصی آرشیویندن قیرخ ایل‌لیک بیر کیچیک دفترجه‌نی منه وئریب، – “گؤر بو سنه کؤمک ائده بیلر؟” دئدی. دفترچه‌نی بؤیوک سئوینجله آلیب، اونون ایچینده‌کی شعرلری دؤنه- دؤنه اوخودوم. نهایت بئله قناعته گلدیم کی بیر چوخ سبب‌لره گؤره بو شعرلر “مناف فلکی‌”دن اولا بیلمز. آنجاق، “تیکانلی” تخلص ائدن بو  شعرلر موللیفی‌نین کیم اولدوغودا، قارشیمدا دوران جدی بیر سورغویا چئوریلمیشدی.
•    مجموعه‌نین مشخصه‌لری
حقینده دانیشدیغیمیز شعر مجموعه‌سی، قیرخ واراقلی بیر کیجیک دفترده یئرلشن ال یازما شعرلردیر. مجموعه‌یه ۲۰ آذربایجانجا شعر، ۲ فارسجادان ترجمه شعرلر و بیر فارسجا شعر داخیلدیر. شعرلرین عنوانی مجموعه‌ده‌کی ترتیب‌لری اعتباریله بئله‌دیر: آیدینلیق نغمه‌سی، آیدین اوفوق، بیرگون، ایتگین گونش، قیلینج و قان، بئچه‌لر، عیسابالایا، کرک جان(م.امیددن ترجمه)، قوجا صنعتکار (عیسایا)، یوخو، ایستک، سینیق‌تار، آغ تار، قارانلیق جنوب، عزیز شاعر ب.ق.سهنده، تار، گئجه میز قورتاراجاق، گرک اولسون، ویت‌کنگ، اصرار (شاملودان ترجمه)، گیتارا، سئل، بیر ایل‌ده کئچدی، گاوآهن‌ها(شعرهای موج نو)
مجموعه‌یه داخل ائدیلن شعرلر فورم اعتباریله عمومیتله سربست فورمادادیرلار. دقیق دئسک، مجموعه‌نی وزن اعتباریله،  ۱ عروض، ۲ هجا و ۲۰ سربست فورماسیندا یازیلان شعرلر تشکیل ائدیر.
بو شعرلرین اوچو اتحافی شعرلردیر. ایکی شعر، او دؤورون توی- دوگون‌لری‌نین بزه‌یی اولان ائل صنعتکاری “عیسی بالا”یا، بیر شعر ایسه ملی شاعریمیز “سهند”ه اتحاف ائدیلیبدیر.
مجموعه‌نین ایلک شعری “آیدینلیق نغمه‌سی” و سون شعری “گاوآهن‌ها” عنوانلی فارسجا یازیلان شعردیر. بئله نظره گلیر کی، شاعرین فارسجا یازدیقلاری شعرلری بو مجموعه‌نین سون صحیفه‌سیندن باشلانیر. نییه کی بو صحیفه‌دن باشلانان شعرلره شاعر “شعرهای موج نو” آد وئریبدیر. آنجاق بو فرضیه‌نین ثبوتونا الده هئچ بیر سندلی ماتریال یوخدور و مجموعه بو صحیفه‌ده سونا چاتیر.
مجموعه‌یه داخیل ائدیلن شعرلرین یارانما تاریخی عمومیتله ۱۳۴۷نجی ایلین پاییز و قیش فصیل‌لرینی احتوا ائدیر. اونلاردان علاوه ۴ شعرین یارانما تاریخی قئید ائدیلمه‌ییب و ۲ شعرین تاریخی‌ایسه ۱۳۴۸نجی ایلین یاز و پاییز فصیل‌لری‌دیر.
•    مجموعه‌ده‌کی شعرلردن نمونه‌لر
بورادا مجموعه‌یه داخیل ائدیلن شعرلرین تحلیلی و یاخود ادبی تنقیدی باخیمیندان آنالیزینه هئچ بیر قصد یوخدور. بو صلاحیتدار ادبیان ایشچی‌لریمیزین بوینونا دوشن وظیفه‌دیر. آنجاق مختصر اولاراق دئیه بیله‌‌ریک کی شعرلرین بعضی بدیعی و فورم چاتیشمامازلیغی، دیل آخساقلیغی و فارس شعری‌نین قاباریق تاثیرینی نظره آلمایاراق، قئید ائتدیگیمیز کیمی قیرخینجی ایل‌لرین سیاسی اجتماعی موتیولرینه چئوریلن آزادلیق، اجتماعی عدالت، استبدادا قارشی مبارزه، سیلاحلی دؤیوش، رادیکال حرکتلره وورغونلوق ، غلبه‌یه اینام، مدنیتیمیزه ماراق، ملی آزادلیق و بو کیمی موضوعلار، مجموعه‌ده‌کی شعرلرین اساس غایه‌سینی تشکیل ائدیر. سانکی هر بیر شعر استبداد علیهینه بیر سیاسی دؤیوش بیان‌نامه‌سی‌دیر.
شعرلرده غلبه‌یه اینام و استبدادی یالنیز سیلاحلی دؤیوش یولو‌ایله دئوریلتمک اینامی چوخ آچیق- آیدین اؤزونو گؤستریر. شاعرین “ایشیق قانلی خنجرلردن/ آخار قارا گئجه‌لره”،”قمه‌لر قیندا قالماز”، “بیزه اؤلوم باشقا دیریم‌دی”،”بیز گئجه‌نی گئدیریک/ گوندوزه یئتیشیریک”، “بیر قدم گؤتورور بالا پارتیزان آزادلیغا”   “بیر گون اولار گونش دوغار/ بولود قونموش گئجه‌لره”، “اؤزوم دوستاغام اؤز وطنیمده”، “آچاجاق هر نه کی گول وار، آچاجاق”، “بیر بئچه بانلایاجاق/ دوغوراجاق گونشی”،  و بونلار کیمی مصراعلار و دفعه‌لرله بو شعرلرده ایشله‌نیلن قارانلیق، گونش، بولود، گئجه، شفق، بئچه، ، قیش، یاز، سازاق، چیچک، مئشه و بونلار کیمی اوبرازلار و مجازی معنادا ایشله‌نیلن سؤزلر،  دئدیگیمیز ادعایا آیدین ثبوت‌دور.
بو شعر مجموعه‌سی‌نین اهمیتی اونون بدیعی قووه‌سینده یوخ، ادبیات تاریخیمیزین سندلی بیر فاکتی کیمی، معین تاریخی بیر دؤورده یاشایان آذربایجان ضیالیسی‌نین تفکر چرچیوه‌سینی، ایده‌یا و آمال‌لارینی آیدینلاشدیرماسیندا‌دیر. بو مجموعه اونا گؤره اؤنم داشی‌ییر کی، قیرخینجی اون‌ایل‌لیک ادبی تاریخیمیزدن یادگار قالان چوخ آز ساییلی و قیرخ ایلدن سونرا ایشیق اوزو گؤرمک امکانینا مالک اولان پوئزیا نمونه‌لریمیزدن‌دیر. بو امیدله کی اونلارین ایتگین طالعی، یئنی معلومات‌لارلا و موللیفی‌نین کیم اولدوغو معین‌لشمک‌له کیملیک ایشیغیندان بهره‌لنسین.
طالعی ایتگین دوشموش بو سؤز بوخچاسیندان بیر نئچه شعر نمونه اولاراق آشاغیدا وئریلیر. نمونه وئریلن شعرلر و مصراعلارین یازی ترتیباتی اورژینال نسخه‌ده اولدوغو کیمی وئریلیر.‌‌ آنجاق یالنیز املا قایداسی امکان قده‌ر مجله‌نین یازی شیوه‌سینه اویغونلاشدیریلیبدیر.

آیدینلیق نغمه‌سی
(۱)

دنیز کیمی دالغالانیر کؤنولوم؛
باغیریرام قارالیقدان:
کی، “من حق آختاریرام”
آمما سؤزوم، باغلی آغزیمدا
قورویور.
قاچیرام من اوزاقلارا
ایشیق اؤلکه آختارماغا.
×××
نغمه‌لریم قارانلیغدا پارلاییر
باغیرماغیم بوغازیمی باغلاییر
“یئنه ظولوم تاپیرام”
×××
من دئییلدیم ایشیغلی دان:
“دالدا یئردن ایشیق دوشمز
ان قارانلیق گئجه‌لره،
ایشیق قانلی خنجرلردن
آخار قارا گئجه‌لره”.
47- پاییز

بیر گون
(۲)

دئیه‌جک
قیشقیراجاق
حاقین‌دا ایسته‌یه‌جک
گله‌جک
تئز گله‌جک
حاق قاپیسین‌دا آچاجاق
گله‌جک اؤلکه‌میزه
گونلریمیز
یاغاجاق
یاغمیریمیز
دئیه‌جک، سؤیله‌یه‌جک:
“گؤردونوز چیچک آچاجاق!”
یاغاجاق
هر نه کی کول وار یوواجاق
آچاجاق
هر نه کی گول وار آچاجاق.
47- پاییز

ایتگین گونش
(۳)

یئنه…
یئنه گونش یوخدور…
یئنه…
یئنه هاوا قارانلیغدیر…
یئنه…
یئنه قارا بولود یاغیر
چیچک‌لره کیم یاناجاق؟
×××
قول قانادلار باغلی‌دیر
اوره‌ک‌ایسه داغلی‌دیر
دئیین گونش هاردا قالیب؟
چیراغیمیز نییه سؤنور؟
یازیمیز
قیشا دؤنور.
بیر گون اولار گونش دوغار،
بولود قونموش گئجه‌لره
ایشیق آخار، یاغیش یاغار.
جان وئرمه‌ریک ایچه‌ریدن
بیر بالاجا ایشیقلیغا
دای قالماریق
یانا- یانا ….
47نجی ایلین مهر آیی- تیکانلو

بئچه‌لر
(۴)

بئچه واخت‌سیز
بانلاماز
اوخویاندا بئچه
قویار قاچار گئجه
آچیلار دان یئری
سؤکولر شفق.

بیر بئچه بانلایاجاق
بیر بئچه بانلایاجاق
اوخویاجاق نغمه‌نی
دوغوراجاق گونشی
قیشقیراجاق
انسانی.
×××
بیز، گئجه‌نین ان درینلیگیندن
قیشقیریریق
بیزه
اؤلوم باشقا دیریم‌دی
اؤلوم مینلر دیریم بئجه‌ریر.

اؤلنلر سسی
هئچ زامان یاتماز
توخوم تورپاغدا
هئچ زامان قالماز
قمه‌لر قیندا
هئچ زامان قالماز.

بیز، گئجه‌نین سونسوزلوغوندان
قیشقیریریق
بیز، گئجه‌نی دویموشوق
سویوق باخیشین
سویوق سازاغین
یالانچی اولدوزون
دویموشوق.

گؤزله‌ییریک گونشی
بئچه‌نین بانلاماغین
شفقین سؤکولمه‌سین
اوفوقون قیزارماسین.

داها ایندی
گئجه‌نین سونودو
و بئچه‌نین
بانلاماق واختی
قیش ۴۷

یوخو
(۵)

اوزاغام بو گئجه شیرین یوخودان
سنین خیالین یاخشی‌دیر یوخودان.

نه‌دیر یاتماق، یاخود یوخلاماق؟
آغیر سوکوت‌دیر،
دینمه‌مزلیک‌دیر.

یوخلادیرلار بیزی تار گئجه‌لرده
دینن اولمایاق
بیلمه‌یک نه وار؟
یوخلاتماق سیلاح‌دیر
دوزگون اولمایاق.
قیش ۴۷- سراب

ایستک
(۶)

دنیز گؤزلرینده
اوزمک ایسته‌ییرم
مهربان قلبینده
اولماق ایسته‌ییرم
دیلیم آغزیمدان
چیخماق ایسته‌ییر
او دوستاق دیلیم
او قورخماز دیلیم.

سؤزوم دوستاقدیر باغلی آغزیمدا
اؤزوم دوستاغام
اؤز وطنیمده.
سؤیله‌یه بیلمیرم آنا دیلیم‌لن
دیلیمی بیلمیر، سؤزومو دویمور
دانیشا بیلمیرم
راحاتلیقیلان.

پاپیروس تک یانیر
منیم اوره‌ییم
آلیشیر یانیر
آلیشیر کول اولور
کؤنول نغمه‌سی،
باغیرا بیلمیرم، قیشقیرا بیلمیرم
آیری دوشموشم
آیری دوشموشم.
قیش ۴۷- سراب

سینیق تار
(۷)

باخینیز،چوخداندیر
پاس باسان بیر تار
قالیبدیر توزلو رف بوجاغیندا.
اونون چاناغی توز ایچره بورونوب
دریسی ییرتیلیب
قیشقیرماز، باغیرماز
صنعتکار الینی اونوتموش چوخدان
ایشیغی سؤنن اوتاقدا قالمیش.

بیلمیرم صاحیبی نه واخت گله‌جک
مضرابی سیم اوزره اویناداجاقدیر؟

صاحیبی‌نین ائوی
چوخداندیر چاپیلمیش،
داغیلمیش.
تاری‌نین دریسی جیریلمیش
چاناغی سینمیش،
اوتاغی یاغیشلار آلتیندا
خارابا قالمیش.
گونشی بولودلار ایچره گیزلنمیش
… و تاری سینمیش.
نه قده‌ر باغیرماق ایسته‌ییر تاری
نه قده‌ر قیشقیرماق ایسته‌ییر تاری؟!

تارین صاحیبی بیر گون گله‌جک
اؤلسه‌ده گله‌جک،
ائل تاری چالینار.
47- قیش

ویت‌کنگ
(۸)

بیر قارا گئجه
بیر قارا مئشه
مئشه‌ده آغاج
آغاجدا مئیوه
مئیوه‌ده قووت.

بیر قارا گئجه
هر یئر مئشه‌لیک
آغاجلار اوجا
مئشه‌ده اینسان
بیر آریخ اینسان
قوینوندا توفنگ
ال‌لرینده گوج.

او بیر “ویت کنگ”
آتاسی اوردا
مئشه دالیندا
اوشاقلار اوچون
ناغیل‌لار دئییر
گؤیجک ناغیل‌لار
اینسان ناغیلی
دؤیوش ناغیلی.

اوشاقلار دینله‌ییر
آنا سؤزونو
صاباحکی دؤیوشه
آماده‌له‌نیر.

اوشاقلار آریخ
قول‌لاری ات‌سیز
قوچاق چیلپاق‌لار
یاشیل پاپاق‌لار.

بیر ساکیت گئجه
ساکیت‌راق مئشه
بیر ایستی گئجه
هر یان مئشه‌لیک
مئشه‌ده آغاج
آغاجدا مئیوه
مئیوه‌ده قووت
قوچاق چیلپاق‌لار
یاشیل پاپاق‌لار

بیر لحظه سوکوت
رادیولار آچیق
فیشقیراق سسی
مئشه‌یه دولور
بومبالار آچیلیر
مئشه بورونور-
گولله سسی‌لن.

نیشانه گلیر
بالا پارتیزان
دوشمانا طرف
مئشه قیشقیریر
قوشلار سؤیله‌ییر
باروت‌لار، زارنیق‌لار
کوگورت‌لر، توپ‌لار.
مئشه بونلارین
سسی‌ایله دولور.

لحظه‌لر کئچیر
مئشه ساکیت‌دیر
بیر قدم گؤتورور
بالا پارتیزان
آزاد اولماغا…
فروردین- ۴۸

ایضاح:
“قیرخینجی ایل‌لر” آذربایجان ضیالی حرکاتی‌له تانیش اولماق اوچون آشاغیداکی قایناقلارا مراجعت ائتمک اولار:
1.    بهرنگی؛ وجدان بیدار یک فرهنگ تبعیدی، رحیم رئیس‌نیا، نامه شماره ۳۱
2.    جنبش دانشجویی دانشگاه تبریز در دهه چهل، بهزاد کریمی، اینترنت
3.    زندگی دوشادوش مرگ، هژیر پلاسچی، نقدنو شماره ۱۶
4.    معلمان پیشرو در جنبش سیاهکل، یونس اورنگ خدیوی، اینترنت