“خودافرین سؤیکندیی ساحیللر قایا
دیکه‌لنه دیرک اولماز، آشانا چیین
گؤزلولرین گؤزلرینین قاباغینداجا
سووالی یوخ، جاوابی یوخ یئیه‌سیزلیین”
(ممد آراز)
لاپ اوشاق واختلاریمدان بو سؤزجویو- خودافرین سؤزجویونو- ائشیدینجه، نه تورلو بیر سؤزجوک اولدوغونو دوشونوردومسه، ایلک دؤنه یازیلی فورماسینی- یانی بو فورمایی “خدا آفرین”- گؤرونجه اؤزوم ده بیلمه‌دن همشه چالیشمیشام، بو فورما اوزره چؤزوم بو سؤزجویو.
یادیما گلیر؛ بیرینجی صینیفی بیتیرمیشدیم. آرتیق سؤزجوک‌لری هؤججو هؤججو اوخویور، یازیردیم. حرف‌لرین، اؤزه‌للیکله “آ” اوّل، “ا” غیر اوّل حرفلرینین نه اولدوغونو یاخشی بیلیردیم. “آ” اوّل دئیینجه، “آ” حرفی ایله باشلانان سؤزجوکلرین اوّلینده گلیرکن، باشی پاپاقلی اولدوغونو، سؤزجویون اورتالاریندا و آخریندا گلدیکده ایسه پاپاقسیز اولدوغونو دئییردیک. ” خدا آفرین” سؤزجویونه گلدیکده ایسه، همشه منده بیر جاوابلانمایان سورو اولوردو؛ نه دن بو سؤزجویون اورتاسیندا باشی پاپاخلی “آ ” دورور؟- دئییردیم. ایندلیکده ده بو سورویا معین جاوابلاریم اولسادا، یئنه ده اؤز یئرینده دیر او سورغوم و او باشی پاپاخلی ” آ ” حرفی. و گؤرنور، آرتیق لاتینجایا چئویریله‌نه‌دک دئییل، لاتینجایا دئوریله‌نه‌دک ده دوراجاق اؤز یئرینده، دوراجاق اؤز سؤزونون اوستونده او باشی پاپاخلی کیشی! و طبیعی‌دیر کی؛ باشقا خدا آفرینلی‌لرده، آیری آیری یئرلرده بو سؤزجویو ائشیدینجه بیر تورلو دوشونرلرسه، یازیلی فورماسینی گؤرونجه ده اؤزلری‌ده بیلمه‌دن بیر آیری تورلو دوشونمه‌یه یؤنه‌لرلر و چالیشارلار بو سؤزجویو، ائله بو فورما اوزره چؤزوب و بیر سیرا جاوابلامالارا داحا دوغروسو اویدورمالارا چاتالار. هئچ اولمازسا، ” خدا ” و ” آفرین” سؤزجوکلرینه آیریب، آللاه یاراتمیش، آللاهین آفرین دئدییی بیر یئر کیمی یوزوملارلا اؤزلرینی راضیشلادیرمایا یؤنلته‌لر. دئمک، بو و بوسایاق سؤزجوکلره گلینجه، سؤزجویون یازیلی فورماسی اونون ایچ مفهومونو داشییا بیلمیرسه، طبیعی‌دیر کی؛ بئله بئله حاللار ایرلی گله بیلر و بو بیر آزدا شاهلیق رئژیمی دؤورونون معین فارسلاشدیرما سیاستیندن ایرلی گلسه‌ده، داحا چوخ فارس دیلینین و عینی ایله عرب گرافیکاسینین معین چاتیشمازلیق‌لاریندان‌دا دوغور. و سئویندیریجی حال بو کی؛ حتیّ بئله اولدوقدادا، “خدا آفرین” و عینی ایله بیرچوخ سؤزجوکلریمیز، بورادادا، بو سوزجک لردن آلنی آچیق کئچیب وبو گونوموزه گلیب چاتمیشدی! بئله کی؛ حتیّ ” خدا” و “آفرین” سؤزجوکلرینه آییریلدیقدادا، یئنه ده آللاه یاراتمیش، آللاهین آفرین دئدییی بیر یئر کیمی معنالار تام دوغرولمور و معین شوبهه‌لر دوغورور. و سورغوچویو کریشکن قویاراق، راضیلاشمادان، واز کئچمه یه یؤنلدیر.
بس نه تورلو بیر سؤزجوک دور بو؟
– دئیردیم، هر نه دیرسه یالنیز “خدا” و “آفرین” سؤزجوک لرینین بیرلشمه سیندن دوغان بیر سؤزجوک دئییلدیر.
بو گون شیفاهی و یازیلی ایرثلریمیز ده، بیری بیریندن آیری، بیری بیریندن فرقلی و بیری بیریندن گؤزل روایت‌لر، یوزوملار و چؤزه‌مه‌لر وار بو حاقدا. بیلدیینز کیمی؛ بو یئرده، یانی”خدا آفرین” آدلانان بو یئرده ایکی تاریخی کؤرپوده- آراز چاینین اوزرینده- وار کی؛ خدا آفرین کؤرپولری آدیلا مشهوردور، اؤزللیکله بیریسی. دئییرلر؛ خودو آدلی بیر اوستا اولور و بو کؤرپویون اینشاسینی اونا تاپشیریرلار. دئییرلر؛ خودو اوستانین گؤستریشی ایله بیر سورو جئیرانین دؤوره سینی آلیب، آرازین بیر تاییندان، او بیریسی تایا کئچیرمک ایسته ییرلر . سورو آراز بویو گلیر و او کؤرپولر سالینان یئرلره گلینجه، سودان دیشارییا باش قووزامیش، بعضاً ده باشی سویون اوزه رینه قده ر چاتمیش، کیچیک کیچیک آدالارا بنزر یئرلی داشلارین اوزه ریله آپپیلا آپپیلا آدلاییر و او بیریسی تایا کئچیر. بونو گؤرن خودو اوستا، کؤرپویون بناسینی مس بو داشلارین اوزرینده قورماغی قرار وئریر. ایش تاماما یئتدیکدن سونرا، کؤرپولرین آچیلیش تؤره‌نی زامانی، کؤرپویو آچماغا گلن آذربایجان شاهلیغی، کؤرپویو گؤرونجه، تکرار، “خودو آفرین”، “خودو آفرین”،… سؤزجوک‌لری ایله سئوینجینی پایلاشمایا باشلاییر و ائله اوردان دا، دئییرلر؛ بو کؤرپویون آدی”خودافرین”و بو یئرینده آدی اونونلا بیرگه چکیلیر
باشقا بیر یوزومدا دئیلیر؛ ایپک یولو زامانی خوتای (ختن) عطیری چین اؤلکه‌لریندن گتیریلیب بورالاردا دا، آل وئر اولونورموش. دئییرلر؛ او واخت بونون لاپ آپاریجی بازارلاریندان بیریسی اولور بو یئر. ائله کی؛- نه ایسته ییر سینیز؟- خوتای وئرین – سیز نه ایسته ییر سینیز؟- خوتای وئرین جاوابلامالاری او قدر اؤنم داشییرکی؛ اوزون سوره چکدییندن بو گونکو، “خودافرین” شکلینه دولور.
بیر روایت ده دئییلر؛ بو یئرده چایین قوزئی تاییندا، خودو آدلی بیر اوغول، گونئی تاییندا ایسه “آفرین” آدلی بیر قیز اولور. بونلار بیربیرلرینی سئویر و آداخلانیرلار. گونلرین بیرینده، خودو چایی اوزه اوزه کئچیب، آداخلیسینین گؤروشونه گلدیی زامان، آخیر. بونو ایزله‌ین “آفرین” ده آداخلیسینی نیجات وئرسین- دئیه اؤزونو سویا وورور و عینی قضایا اوغراییر. بو اولایین شاهیدی اولان خالق، بونلارین خاطیره سین عزیز توتسونلار- دئیه و بیر ده بئله بئله حادیثه‌لر باشقا اوغول و قیزلارینین حیاتلاریندا اوز وئرمه سین – دئیه، بو کؤرپویو سالیر و آدینی‌دا “خودوآفرین” قویورلار.
و بیر سیرا روایت‌لر، چؤزه‌مه‌لر و یوزوملار داحا وار کی؛ بورادا، اونلاری سؤیله‌مکدن ساده جه اولاراق واز کئچیرم. آما بو او دئمک دئییل کی؛ چوخلوغوندان چکینیرم. عکسینه بو چوخلوغو بیر یئترسیزلیک دئییل، بلکه یئیری‌لیک حئساب ائدیر و بو سؤزجویون و عینی ایله دیلیمیزین نه کیمی پتانسیل‌لره صاحیب اولدوغو کیمی بیر شئی قبول ائدیرم. و طبیعی کی؛ بونلاردان اؤنم داشییانی و اؤنمسیز ساییلانی وار البت. بو گون بو یئرده، بونلاردان داحا چوخ اؤنم داشییانی؛ بیرسی خودو اوستایا آذربایجان شاهلیغی ساریدان “خودو آفرین” سؤزلرین دئییلدیی، او بیرسیی ایسه؛ یانی داحا اؤنملی اولانی ایسه؛ خودو و آفرین سئوگیلی‌لرین سئوگیلرینه عاید تراژیک داستاندان عیبارت اولان دیر. من بونلاری بیر آراشدیرما کیمی دئییل، بلکه بیر آز سونرا ایرلی سوره جه ییم؛ مقصده اویغون بیر گیریش کیمی قبول ائدیر وبو قونودا اساسلی و اطرافلی آراشدیرمایی، بو یؤنده چالیشقانلاریمیزدان اومماقلا برابر دئییردیم، بوراسی بو قدر.
آما خدا آفرین نه تورلو بیر یئردیر؟
بو سورغویو و بوندان اؤنجه وئردییم و آزاجیق‌دا جاوابلادیغیم “خدا آفرین نه تورلو بیر سؤزجوک دور؟”سورغویو جاوابلاما دئییل، داحا دوغروسو طرح ائتمک نییتینده ایدیم، ساده جه اولاراق بیر آز دوشونه‌لیم- دئیه. بیر خدا آفرینلی کیمی، بو حاقدا دانیشماق منیم اوچون اولدوقجا چتین، اولدوقجا آغیردیر. بو او دئمک دئییل کی؛ من خدا آفرینی بیلمیرم، عکسینه، داحا چوخ بیلدییمدن‌دیر بوراسی. آما دئمک مجبوریتینده قالارسام، بیر ایکی جومله ده دئیردیم؛ بو یئرده جاماهات ایسته ین هر نه اولور، آما دا هئچ اولمور و جاماهات ایسته مه ین هئچ نه اولمور آما دا هر نه اولور! یانی جاماهات سایانلار دئییل جاماهات سایمایانلار اولور بورادا! و بئله باخارساق بونو بلکه ده گونئییمیزدن بیر اؤرنک کیمی ده گؤتورمک اولار.
ایندی بو آرادا مقصدلی اولاراق، بو یئرین وارلیق‌لاریندان یالنیز بیریسی حاقدا آچیقلاما وئرمک نیتینده‌ییم. بیلدیینیز کیمی، شاهلیق رئژیمی دووریندن باشلاییب، بیر سیرا معین ندن لره گؤره اوزون سوره یئرده قالمیش خدا آفرین الکتریک سدّینین اینشاسی، بو بئش اون ایل عرضینده یئنه بیر سیرا معین ندن لره گؤره یئنیدن ایشه باشلامیشدیر وایندیلیکده بیتمک اوزره اولان بو سدّ ائله بیر یئرده اینشا اولوب کی؛ اونون گؤزلریندن فیشقیران سو سینیق کؤرپونون بینووره‌لرینی ائله دویور کی؛ آدام دئییر؛ باخ بو ساهات گؤتورر بو کؤپویو. و بیر دوست دئمیشکن بونو گؤره‌ن هر بیر کسه ائله گلر کی؛ سانکی بونجا هزینه‌یی بورادا مس بو کؤرپویو آرادان آپارماقدان اؤترو خرجله‌ییب‌لر. و بوگون یئنه قورولماق اوزره اولان دیگر سدّ ایسه اگر آرخاسینا سو جمع‌لنر‌سه عینی تهلکه‌یی یبر آز اوندان آشاغیدا یئرلشن خدا آفرین کؤرپوسونه دوغور. باخمایاراق کی؛ بو سدلرین بورادا یانی بو چایین اوزه‌رینده وورولماسی بو یئره و عینی ایله اؤلکه‌یه نه قدر یارارلی دیر. آما نه‌یین باهاسینا؟باهاسیز اولمازدیمی؟ ساده‌جه اولاراق بیر آز یوخاریلیق، بیر آز آشاغیلیق اولمازدیمی؟ اولسا اولسا ساده جه بیر آز مادی هزینه‌لریمیز آرتاردی، اودا بو معنوی دیرلریمیزین، بو معنوی آبیده‌لریمیزین باشلارینین ساغلیغینا! آما گؤرونور باشلارینین ساغلیغینا دئییل، باش ساغلیغینادیر بوراسی!
بو گون بونلاری گؤرونجه و بیر پارا بونونلا باغلی یئرلی جاماهاتین اؤزه للیکله او یئر یوردلارینی سو توتان، سو آپاران کندلی‌لرین باشلارینا گتیریلن احوالاتلاری گؤرونجه یادیما اولو “ممد آراز” دوشور؛ “خودافرین سو آلتیندا قالاجاق- دئدین/یول سؤکمه یین موبارکدیر، یولداش مهندیس/بیر قولاق وئر؛ او هارایدی، هایدی، نعره دی/داش دیلینی آنلامازسان، ای داش مهندیس…” یادیما دوشور. یا “ممد آراز آرازدا سون قارالتی/الیم چاتماز، اونوم یئتمز” میصراعلاری ائشیدینجه، “سینیق کؤرپو آرازدا سون قارالتی/الیم چاتماز، اونوم یئتمز” میصراعلاری گلیر آغلیما. و یا “خودافرین هاراییندا قالان من” و…
سون دا دئیردیم؛ بونلار، داحا دوغروسو بو دویوملار، بو اؤن گؤره‌نلیک‌لر،بلکه خودافرینین، عینی ایله آذربایجانیمیزین بیر ممدآرازی اوچون، بیر شاعیر “من”ی اوچون یئترلی و یئرینده دیر.آما بیر ایقتیصادتچی، سیاستچی، تاریخچی، دیلچی و … “من”ی اوچون ساده جه اولاراق بیر آیدینلاتماقدان و یؤن وئرمکدن باشقا بیر شئی دئییلدیر. و بؤیوک بؤیوک ایشلر، تدقیقاتلار طلب ائدیر.بو یولدا هر کسه باشاریلار دیله‌ییریک.
یاز- ۱۳۸۹
