بو گونلرده آکادئمیک «نظامی جعفروو»ون لایحه رهبری اولدوغو «دیوان شیخ نظامی» کیتابی چاپدان چیخدی. تدقیقاتچی دوقتور صدیار وظیفهنین (ائلاوغلو)نون تاپیب اوزه چیخاردیغی الیازمانین اؤیرنیلمهسی، متخصصلرین مذاکرهسینه وئریلمهسی و الیازمانین مکمل تحلیلی استقامتینده مهم بیر آددیم آتیلدی.
نظامینین آذربایجان دیلینده (تورکجه) دیوانی حاقیندا ایلک صحبتلر هله ۱۹۷۰-جی ایللر، سووئتلر دؤورونده گوندمه گلمیشدی. او زامان مصرین خدویه کیتابخاناسیندا تاپیلمیش الیازما ایله علاقهدار خیلی صحبتلر گئتدی. کیتابی گؤرن ده دانیشیردی، گؤرمهین ده. هامی «نظامیشناس» اولموشدو. بیر نتیجهسی ده اولمادی، حتی کیتابین الیازماسینی تاپیب چاپ دا ائتمهدیلر. دئدیلر کی، بو تورکیهلی نظامیدیر. اولسون تورکیهلی نظامی، مگر او زامان کیتاب چاپ اولونمور. قونیهلی نظامی ده بیزیم اوچون اهمیتلی دئییل مگر؟
نهایت، مستقللیک ایللرینده کیتاب تاپیلدی، آذربایجانا گتیریلدی و چاپ دا اولوندو. تدقیقاتچی ائل اوغلونون زحمتلری ایله کیتابین متنشناسلیق تحلیلی ده ائدیلدی و معلوم اولدو کی، جاواب بیرمعنالی دئییل، کیتابین جدی تحلیله احتیاجی وار، سون قرارین وئریلمهسیندن اؤنجه جدی آراشدیرمالار آپاریلمالیدیر. ائلهجه ده نظامینین آدینا قئیدیاتا آلینمیش دیگر الیازمالاری دا تاپیلمالی، چاپ ائدیلمهلی، متنلر مقایسه و تحلیل ائدیلمهلیدیر.
نهایت نظامی گنجوینین آذربایجان (تورک) دیلینده دیوانینین یئنی بیر الیازماسی دا اوزه چیخدی. بو الیازمانی دا ائل اوغلونون زحمتلری ایله الده ائتدیک، کیتابین اوزو کؤچورولدو، چاپا حاضیرلاندی و نهایت ایلک نشری قارشیمیزدادیر. بوتون ادبیاتسئونلرین گؤزو آیدین اولسون.
سون یوز ایلده هر بیر آذربایجانلییا درس دئین ادبیات معلمی، نظامی گنجوی و اونون یارادیجیلیغی حاقیندا نه دئمهسیندن آسیلی اولمایاراق، مطلق قئید ائدیب کی، نظامی آذربایجانلیدیر و اونون آذربایجان دیلینده اثرلری اولوب، ایتیریلیب. بیر چوخ ادبیات درسی دئینلرین اولا بیلسین کی، شاعرین «پدر بر پدر مر مرا ترک بود – که هر یک به نیرو یکی گرگ بود» (آتام و اونون آتاسی تورک ایدیلر، هر بیری بیر قورد (جاناوار) کیمی ایدیلر) بیتیندن ده خبری اولمامیشدیر. لاکین بیر «ژنتیک کد» دایم بیزه خاطیرلادیردی کی، نظامینین آذربایجانجا دیوانی مطلق موجوددور و بیر گون اونو تاپیب اوزه چیخاراجاغیق.
یئنی تاپیلمیش الیازمانین ایلک صحیفهسینده شوبههلری آرادان گؤتورن «دیوان شیخ نظامی» سؤزلری یازیلیب و بو دا اونو گؤستریر کی، ادبیات عالمینده یالنیز بیر شیخ نظامی اولوب. قونیهلی نظامی ۲۸ یاشیندا دونیاسینی دهییشمیش بیر گنج شاعر ایدی و شیخ نظامی اولاراق آدلاندیریلا بیلمزدی.
نظامینین هر بیر آذربایجانلینین قلبینده خصوصی یئری وار. هر بیریمیز ائرکن یاشلاریمیزدان «کرپیج کسن کیشینین روایتی»نی، سلطان سنجره نصیحت ائدن قارینین حیات نمونهلری ایله تربیه اولونموشوق. اودور کی، نظامی اثرلریندن هر بیر آذربایجانلینین دا بیر گؤزلنتیسی وار. نظامینین آذربایجانجا دیوانی دئدیکده مکانیکی اولاراق «گئجه خلوتجه بیزه سئوگیلی یار گلمیش ایدی»، و یا «پنبهی داغ جنون ایچره نهاندیر بدنیم» کیمی، کلاسیک اوسلوبلو مصرالار تصوروموزده فورما و مدللر یارادیر. «آخی بیز نظامینی تانیییریق»، نظامی محض بئله اولمالیدیر دوشونجهسی ایستکلریمیزده کؤک سالیب. نظامینی یالنیز ترجومهلر واسطهسی ایله اوخوموش ادبیاتچیلار دا نظامی حاقیندا معینلشمیش، هئیکللشمیش، فورمالاشمیش بیر فیکیره مالیکدیرلر. دیوانین چاپا حاضیرلانماسی زامانی الده اولونان ایلک پارچالارلا صبیرسیزلیکله تانیش اولان ادبیاتسئورلرین باخیشلاریندا آنیندا بیر مایوسلوق اؤزونو گؤستریردی. حیس ولونور کی، حتی حاضیرلیقلی ادبیات بیلیجیسی بئله اؤز مایوسلوغونو گیزلهده بیلمیردی. سانکی، «نظامی اومیدلریمیزی دوغرولتمادی…»
سون ۱۰-۱۵ ایلده نظامی گنجوی حاقیندا یازیلان اثرلرده بیر تئندئنسیا اؤزونو گؤسترمکدهدیر. سانکی بو تدقیقاتچیلار آذربایجان اوخوجوسونو ایناندیرماغا چالیشیر کی، «نظامی تورکجه اثر یازماییب…» تدریجن بو فیکیرلر علمیلشیر، حتی زیانلی منبعلردن دلیل-ثبوتلار دا گتیریلیر. مگر آذربایجان اوخوجوسو ثبوت ائتمهلیدیر کی، بو الینده اولان «دیوان شیخ نظامی» همین گنجهلی نظامیدیر، یوخسا فارسلار، عربلر و بلوچلار بونو بیزیم اوچون ثبوت ائتمهلیدیر کی، بو دیوان او دیوان دئییل…
حاقیندا صحبت گئدن الیازمانین آیتالله گلپایگانینین شخصی کیتابخاناسیندا ساخلانیلماسی حاقیندا معلومات وئریلیب. ماراقلی فاکت اودور کی، بو گلپایگانی او کیتاب حاقیندا هئچ واخت و هئچ نه دئمهییب. ۱۸۹۸-جی ایلده اصفهان یاخینلیغیندا، گلپایگان دئییلن کندده آنادان اولموش بو شخص ۹۵ ایل یاشاییب و ۱۹۹۳-جو ایلده وفات ائدیب. اونون نظامی حاقیندا نسه دئمهسینی هئچ کیم خاطیرلامیر. اؤلوموندن سؤنرا شخصی کیتابخاناسی قوم شهرینده یئرلشن اسلام آکادئمیاسینین کیتابخاناسینا وئریلیر و اورادا بو شخصی کوللئکسیا بیبلیوگرافیالاشیر. کاتالوگدا کیتاب «نظامی تبریزی» کیمی قئید اولونور و بو دا اونو گؤستریر کی، کاتالوگلاشمانی ائدن ده فارسدیر و کیتابین ماهیتینی او قدر ده آنلاماییب. الیازامادا تورکجه شعرلری گؤروب آنلامادیغینا گؤره اونو عنعنهوی اولاراق تبریزه باغلاماق ایراندا بیر اصولدور.
آذربایجان شرقشناسلاری، تورکولوقلاری، دیلچی و ادبیاتشناس عالیملر بو «دیوان شیخ نظامی» الیازماسی حاقیندا اؤز فیکیرلرینی یقین کی، دئیهجکلر. بیز ادبیاتسئورلر اوچون دیوانین قونیهلی نظامی (قارامانلی نظامی) یا دا شیخ نظامییه (نظامی گنجوی) عاید اولماسیندان آسیلی اولمایاراق بو کیتاب عزیزدیر، مؤحترمدیر و بیزیم میللی-مدنی میراثیمیزدیر.
ادبیاتسئورلرین یادیندادیر، ۹۰-جی ایللرین اوللرینده قوربان سیدین «علی و نینو» اثری چاپ اولوناراق آذربایجاندا دؤوریهیه یئنیجه داخیل اولموشدو کی، بو اثرین یوسف وزیر چمنزمینلییه عاید اولماسی حاقیندا مذاکرهلر قیزیشدی. بو مذاکرهلر اوزون ایللر هئچ بیر نتیجه وئرمهسهده «علی و نینو» اثری میلیونلارلا تیراژلا دونیایا یاییلدی و یاییلدیقجا دا بیزی دونیادا تمثیل ائتدی، بیزیمله بیرلیکده هم «قوربان سید»ی، هم ده «یوسف وزیر چمنزمینلی»نی.
پرویز کاظمی
ایشیق
چئویرن: ایشیق
ترجمه: ایشیق
سسلندیرن: ایشیق
- یادداشت
- اوخوماق زامانی: 3 دقیقه
- https://ishiq.net/?p=36332
چاپ