ديلين جمعیت حياتيندا روْلو
عادل بابایئو *
جمعيت حياتينين ائلهبير ساحهسي يوخدوركي، اورادا ديلدن استفاده ائديلمهسين. جمعيت اؤزونون مؤجودلوغو گلیشمهسی اوچون ديله بوْرجلودور. اگر ديل اولماسايدي، اينسانلار نهاينكي چاغداش اينكشاف مرحلهسينه چاتابيلمزديلر، هابئله كوْللئكتيو (=اشتراكي، گروهي) شكيلدهده بيرلشه بيلمزدير. يعني ديل ـ اونسيّت اولماسا، اينسانلار اؤزلري نه فرد، نهجمعيت عضوو اولا بيليردي. بشريتين اينكيشافيندا چوْخلو كشفلر اولموشدور. لاكين بوتون بشريتين كشفلرينين هئچبيري اؤز اؤنمينه گؤره ديلله موقايسه ائديله بيلمز. اصلينده ديل و جمعيت قارشيليقلي آسيليليق موناسيبتيندهدير. ديل جمعيتين وارليغي اوچون هانسي روْلو اوْيناميرسا، جمعيتده ديلين ياشاماسي و اينكشافي اوچون همين روْلو اوينايير. اگر ديل اولماسا، اينسانلار بيرـ بيريني باشادوشمهسه، مختليف اقليملردن اولان اينسانلار آراسيندا نئجه موناسيبتلر ياراندي؟ ديل اولماسا، اينسانلار بيرـ بيريايله يالنيز حئيوانلارين اولدوغو سوييهده آنلاشا بيلرديلر. بو ايسه اينسان جمعيتينين، بشريتين عمومي اينكيشافيني تأمين ائدهبيلمزدي. بوحاقدا ماراقلي بير فاكتي خاطيرلاماق يئرينه دوشردي.
هيند يازيچيسي «بالوانتي هارش» سؤیلهییر كي، «بئش اؤلكهنين (چين، ژاپون، كوره ، ويئتنام و هيندوستان ) يازيچيلاري مسكوادا اولاركن بير يئرده بير ايسطولدا ناهار ائديرديلر. همين گونه كيمي بيز بيرـ بيريميزله شخصاً تانيش دئييلديك، يالنيز ديليميزه ترجمه ائديلهرك قزئت و ژورناللاردا درج ائديلن اثرلريميزه گؤره بيرـ بيريميزي تانیيرديق. گؤروشده اشتراك ائدهن يازيچيلار بيرـ بيرينين آرخاسينجا قالخاراق ساغليقلار دئيير، ايكي كيشي و اوچ قاديندان عبارت ترجمهچيلر ايسه اونلارين دئديكلريني بيزه چاتديريرديلار. بيز باشيميزين اشارهسيله راضيليغيميزي بيلديرير، بيرـ بيريميزين اليني سيخير، قوجاقلايير، اؤپور، دونيا يازيچي لارينين ساغليغينا، خالقلار آراسيندا صلح و دوستلوق شرفينه ساغليقلار دئييرديك.
اگر بيزيمله ترجمهچيلر اولماسايدي اوندا بيز باشقا بير ديلينـ حركت ديلينين، ال ديلينين كؤمهيينه محتاج اولارديق. بئش مختليف اؤلكهنين بوش ديلي الين بارماقلاري كيمي بيرـ بيريندن آيريلدي. لاكين ترجمهچيلر همين بئش بارماغي بيرلشديرير، بيرـبيرينه محبت و احتراملا باغلاييرديلار. ترجمهچيم مني هر يئرده موشايعت ائديردي. منيمله بالئته، تئاتر تاماشالارينا، ميتينگه، كونفئرانسا، وردیش اويونلاري اولان يئرلره، ماغازالارا گئديردي. مني ماراقلانديران هرشئيي او، يورولمادان ترجمه ائديردي. آنجاق بير دفه ندنسه ترجمهچيم يوخ ايدي و من ناهار ائتدييم زامان سو ايچمك ايستهديم. چونكي من بير هيندلي كيمي چوخلو سو ايچيرم، ائلهبيل قيداليق قورشاغين ايستيليیي منيم سوموكلريمه چؤكموشدو. لاكين من نه ايستهدييمي ايسطوْلا خدمت ائدن آداما باشا سالا بيلمهديم. ايستكاني گؤتوروب آغزيما ياخينلاشديرديم. خدمتچي گئديب چاخير گتيردي. من اؤز ديليميزده اونا دئديم: «چوخ ساغ اوْل، ايستهميرم». بوندان سونرا اوْ، اوّلجه منه آراق گتيردي، من اونودا قايتارديم. سونرا ايسه قهوه، معدني سو، مئيوه شيرهسي، بير سؤزله عقلينه هرنه گلدي گتيريب وئردي. يالنيز بيرجه عادي سويو گتيرمهدي. اشاره ديلي منيم محض نه دئمك ايستهدييم اونا چاتديرا بيلمهدي.»(1)
بو ميثال ديلين جمعيت، گئنيش معنادا بشريت اوچون نه درجهده بؤيوك اؤنمینه ماليك اوْلدوغونو چوخ آيدين شكيلده گؤسترير. ايندي يئر اوزونده اوچمينه قدر ديل واردير. بونلار واسيطهسيله يئر كورهسينين بوتون گوشهلرينده اولان آداملار بيرـ بيريله اونسيّت يارادا بيلير.
بيرخالقين حياتيندا ديل هانسي روْلو اوْينايير؟ ياخشي دئييلميشدير كي ديل ملت وارليغينين بيرينجي بلكهده يئگانه عاميليدير. خالقين مستقلليگي فوْرمالاشميش اولماسي اونون آنا ديلينين وارليغيندان آسيليدير. اگر بير خالقين آنا ديلي يوخدورسا، همين خالق ياشايا بيلمز. بورادا آنا ديلي ايله آنا وطني موقايسه ائتمك اولار.
وطنين ملت و يا خالق اوچون اهميتيني كيچيلتمهدن دئمك اولاركي، اونلارين وارليغي اوچون ديل داها واجيبدير. بئله كي، تاريخ نئچهـ نئچه وطنسيز خالق تانيير، آمما اونلار آنا ديللري اساسيندا نهاينكي اؤز ملي وارليقلاريني قورويوب ساخلاميشلار، ها بئله ملي مدنيتلرينيده ياراتميشلار؛ و ياخود بير خالقي اؤز اؤلكهسيندن باشقا يئره كؤچورسن اوْ، اؤلمز، اؤز ديلي اساسيندا اؤزونون تاريخيني، ادبياتيني، علميني و… ياشادا بيلر. بونون عكسينه اولاراق بيرخالقين هر شئيي وار. اونو مادي جهتدن ماكسيموم تأمين ائت، وطني لالهزارا چئوير، آمما آنا ديليني اليندن آل. همين خالق اينسان كيمي ياشايار، آمما ملت اولاراق اؤلر. ديلين بير نفر اوچونده اؤنمي واردير. دوغرودور، ديل عمومي جمعيته مخصوصدور. بونونلا بئله، آيريـ آيري فردين جمعيت عضوو اولا بيلمهسي اوچون اونون ديليني بيلمهسي واجيب شرطدير.
ديل بيلمك آيريجا گؤتورولموش بير فرد اوچون نه كيمي اهميته ماليكدير. اولاً، ناحاق يئرده دئميرلركي، ديل هنر صاحيبي خزينهسينين آچاريدير. نئچه ديل بيلسن بير او سايدا آدامسان و… بس، عموميتله دانيشا بيلمهينلر، لاللار جمعيتده نه كيمي موقع توتورلار؟
اتك يازي:
* : یازینی عرب الیفباسینا کؤچورن: همت شهبازی
1) باخ: ا.س.بايراموف، اينسان دانيشماغي و فيكيرلشمهيي نئجه اؤيرنميشدير، صص 9ـ 28