“آلمالیقسیز کوچه‌لر”ین “سنسیزلیک”لری
افراسیاب نورالهی
غالبا تنقیدی نوتلار هانسیسا بیر مکتوب اثرین اوزرینده ایشله‌نیلیر. یعنی کیتاب شکلی آلمیش و یا هانسیسا بیر درگی یا قزئته‌ده چاپ اولموش و یا فیلم و سی‌دی کیمی اوخوجولارین، دینله‌ییجیلرین آلینه چاتمیش اثرلر اوزرینده یازیلیر. بودا، اثرین اورجینالی اوخوجولارین اللرینده وار -دئیه، یادا اوخوجولار، ایسته‌نیلن مقامدا آسانجاسینا ال تاپابیلرلر -دئیه، بئله اولور. اوزره‌ینده دایاناجاغیمیز، صؤحبتیمیز قونوسو بو مؤوضوع ایسه، هم بو سیرادان ساییلیر هم ساییلمیر! یعنی نئت اولاراق، کیمسه‌دن اؤرنک گتیرمه‌مکدیر قصدیمیز. داها دوغروسو ادبی محیطلریمیزده داها چوخ بولونان، گؤزه چارپان بیر “ترکیب” می، دئییم، “سؤز”مو دئییم، اونون اوزرینده بیر آز صؤحبتلر آچماقدیر قصدیمیز.
بو سؤز، “سنسیزلیک” سؤزودور. دئسم کی، یعنی آرتیق بیر ویروس حالینی آلمیشدیر، بلکه بیر آز اغراق اولار. آما دوستلار، بیلدیینیز کیمی هم فئیس صایفالاریندا، هم سایتلاردا، همده باشقا یئرلرده بو “سنسیزلیک” عنوانلی شعرلر دولودور. یعنی بو آرتیق دانیلماز بیر وضعیتدیر. بو اوزدن، بو قناعتله بو صؤحبتلر معنا تاپیر. یوخسا آنلامسیز بیر شئی اولاردی. یعنی ان آزی بیز بو قناعتله بونا باشلادیق، دئمک ایسته‌ییرم.
آما چؤزومونه گلرسک، بیرینجی نؤوبه‌ده من بونو شاعیرین “لغات گنجینه”سیله، یا داها دوغروسو “سؤز داغارجیغیلا” ایلگیلندیرمک ایستردیم. هر شاعیرین سؤز داغارجیغی اولمالی، بیلیرسیز. بو هر کسده، اوللر اولا بیلسین بیلمه‌دن اولور، آما سونرالار بو بیلرکدن داوام ائدیر.
یعنی شاعیر هر سؤزو آسانجاسینا سؤز داغارجیغینا بوراخمیر. حتی اولورکی، بیلمه‌دییی واختلار، سؤز داغارجیغینا، بعضی وارد اولان سؤزلری، سونرالار بیر دفعه‌لیک قیراغادا قویسون. نییه‌کی، هر شاعیر اوچون سؤز جانلی مخلوقدور. یعنی جانی وار. اونونلا اوتورور، دورور، دانیشیر، اونو افاده ائدیر، اونو تمثیل ائدیر، پورتره‌سینی چیزیر و بیر سؤزله دئسک، اونو یاشادیر. البت بو قارشیلیقلی بیر مساله‌دیر. یعنی سؤز، او شاعیرلری یاشادیرکی، اونلار او سؤزو یاشادا بیلسین! بئله‌کی، سؤزده یئرینی سئومه‌لیدی. یوخسا آلینماز و هئی بیر جانلی و یئرینده بولونمایان مخلوق کیمی اذیت چکر. او زاماندیر کی، آرتیق شاعیرده بوندان اوممامالیدیر. بو، یعنی بو یئرینی سئومک مساله‌سی، بیزیم، عصیرلر اوستوندن کئچمه‌سینه باخمایاراق، اوزونه توز قوندورمایان کلاسیک مشهور اؤرنک‌لریمیزدن توت تا بایاتیلاریمیزا قدر صدق ائدیر. یعنی سؤزون بؤیوک‌لویو داها چوخ اونو هاردا، نه تورلو ایشلتمه‌سیله اله گلیر. نه یازیق کی، دیلیمیزین بو گون ان باشاریلی قولو اولا اولا، بوراسی چوخ قاورانیلمیر. هامی تله‌سیر ائله‌بیل. البت بونودا آراشدیرماق لازیمدی. یعنی اولا بیلسین بیر آزدا بو سوسیال شبکه‌لر و گونده‌لیک پایلاشیملار اوزوندندی، نه‌ایسه.
“سنسیزلیک” سؤزوده، اگر ایشله‌نیلیرسه، همده اؤزه‌ل و حتی عنوان کیمی ایشله‌نیلیرسه، دئملی بو او شاعیرین سؤز داغارجیغینا آلینمیشدیر. ایندی اؤزلری بیلیرلر بو بیلرکدندی یا بیلمه دن بئله اولوب! آما هر نه ایسه بو قدرینجه هم اوخوجونو اوزر، بئزدیرر، همده او شاعیرین انرژیسینی و واختینی بیهوده هدر ائدیر، بوراسی بو قدر.
دیگر طرفدن باخارساق، یعنی بیر آز بو سؤزون اؤزونه، ترکیبنه، قورولوشونونا باخارساق، بلکه باشقا شئیلرده اورتایا چیخار، بو سؤز اصلینده (سن+سیز+لیک) دن ترکیب اولونوب. “سن” نه‌دیر؟ “سن” شاعیری ترک ائتمیش معشوقه آنلامیندا گلیر و ایندی شاعیرین یاشادیغی اؤلکه‌نین عرفی محدودیتلریندنمی، یوخسا بیر اخلاقی باغلیلیقدانمی یادا سئودانین گیزلی باشلانیب، گیزلی بیتمه‌سیندنمی دیرکی، بو قدر مجهول بیر سؤزله افاده اولونماسینا گتیریب چیخارتمیشدیر. همده بیر مخاطب کیمی. “سیز” نه‌دیر؟ “سیز” سؤزو بورادا مستقل آلینا بیلمز، بلاواسیطه سنله ایلگیلیدیر. یعنی “سن”ین اولماماسی آنلامیندا. “اوست اوسته “سنسیزلیک” یعنی او “سن”ین ترک ائدیب گئتمیش یئری. یاخشی، هر ترکیبین ماهیتی او ترکیبی اولوشدوران سؤزلرین و آرتیرمالارین هر تک تکینین ماهیتیندن آسیلیدیر. یعنی چوخدا بو قدر اوستونده مانور وئرمه‌لی و حتی سؤز داغارجیغینا بئله آلینمالی قدرده دئییلدیر بو ترکیب! حله قالسین کی بئله مئیدان اوخوماسی. بونا تای دؤرد بئش ایل بوندان قاباق خصوصیله خیاو بؤلگه‌سینین شاعیرلری بیر ترکیبده بولوناردیلار کی، یادیمدادیر، “آلمالیقسیز کوچه‌لر” ترکیبی. نه ایسه کی ایندی بیر او قدر گؤرونمور. یعنی دئمک ایستیرم بو سیرا ترکیبلر، دئمیریک اولماسین، آما بو قدرینجه اولونجا ، یعنی بیر آزدا بیر شئیلرین یئرینین بوش اولماسینداندیر بلکه‌ده. مثلا شعرده فلسفه‌نین، مثلا دونیا گؤروشونون ضعیف‌لییی، بو گونون شعرینین نبضینی توتا بیلمه‌مک، مثلا زورلامالار یعنی زورلا شعر یازماق و بو تیپلی آنلاملارین یئرینین بوش اولماسی. بیر تهر بایاق دئدییم کیمی تلسمه وار سانکی هامیدا. سانکی گونده لیک پایلاشیم اولمالی گویا. نه یازیق کی، بونو باشقا شئیلرله‌‌ده دولدورماق اولار و بو یوخدور. مثلا، هانسیسا بیر رمانی و یا بیر اؤزه‌ل کیتابی اوخور کن اوندان فایدالی پارچالاردا پایلاشماق اولار و یا بونا تای …
سونا وارمادان، بیرده بیر شئیده علاوه ائتمک ایستردیم؛ بعضی کلمه‌لر، اؤز عاید اولدوغو دیللرین پؤئزیاسیندا، اولغون و توتارلی آلینارلار. مثلا بیزیم پؤئزیامیردا “داغ” و “داغلار” سؤزو ائله اولغون و توتارلی گؤرونورکی، آدام حئیران قالیر. و ائله بو مساله نین اؤزوده سبب اولوب کی، بیزده شاعیرلر زامان زامان داغلارا مراجعت ائتسینلر و گؤزه ل گؤزه ل بدیعی اثرلر یاراتسینلار. باخسانیز، بو سؤز فارس پوئزیاسیندا یوخدو. وارسا اگر، جیلیز و سیرادان سایلیر. بو “سنسیزلیک” سؤزو ایسه، فارسجا ترجومه‌سی “بی تو” اولان بو سؤزده فارس ادبیاتیندا اولغون و توتارلی آلینان کلمه‌لردندی. ائله کی، فریدون مشیری‌نین او مشهور “بی تو مهتاب شبی باز از آن کوچه گذشتم …” شعرینی ده اؤرنک گتیرمک اولار. اونوتمایاق کی، بو “بی تو” سؤزو اگر فارس ادبیاتیندا او قدر اولغون آلینیرسا، بو او دئمک دئییل کی، بونون تورکجه ترجمه‌سی ده بیزده او قدر آلیناجاق! اؤزه للیکله گنج یازارلاریمیز ان آزی بئله بئله حاللاری دوشونملی و دیلندیرمه‌لیدیرلر.
نه ایسه کی، بونو یاری ظارافات یاری جیددی بیرافاده ایله بیتیرمک ایستیرم، اودا بوکی؛ او “سن” اؤزو نه‌ایدی کی، یعنی اؤزو سنه نه گون آغلادی کی، ایندی اونون بوش یئرینی افاده ائله‌ین ایچی بوش بو “سنسیزلیک” سؤزده بیر گون آغلاسین سنه!…
آذر ۹۳
