اصول سه گانه در گفتمان استاد بارز؛
جعفر خضوعی
به بهانه سومین سالگرد درگذشت استاد بارز- ۲۴ آبان

در شماره هشت نشریه گویا که دوم شهریور سال ۱۳۸۴ منتشر شد، گفتگویی با استاد بارز منتشر کردیم که گفتگویی تاریخی بود. در این گفتگو بارز در پاسخ به پرسش؛ « هر شاعر رسالتی دارد که روح کلی اشعار او را شکل می دهد. شما در این مسیر ادبی چه اصولی را مد نظر دارید؟»، گفت: « من زندگی نکرده ام، مگر به عشق سه اصل؛ دین، وطن و زبان که متأسفانه برای وضعیت هر سه نگرانم. البته زبانم در حال احتضار است و بیش ترین دغدغه خاطر مرا سال‌های اخیر پایمال شدن این زبان تاریخی و با شکوه به خود اختصاص داده است. امیدوارم آن قدر بیدار باشیم که تن به چنین خفت مرگبار ندهیم».
همانطور که بارز خود بیان داشته است؛ عشق ورزی به سه اصلِ؛ دین، وطن و زبان گفتمان شعری او را شکل داده است. زیبایی این عشق ورزی آنگاه برای ما قابل درک خواهد بود که مصادیق و نمود و بروز این عشق را در اشعار بارز دریابیم. البته هنوز همه آثار او منتشر نشده است و بدون دسترسی به همه اشعار بارز شناخت کامل و کافی از این گفتمان به دست نمی‌آید. با وجود این، مجموعه اشعار «یاسلی ساوالان» سند روشنی است و در جای جای آن می توان این اصول را که در کلمات قاب گرفته شده اند، به نظاره و مطالعه نشست.
بارز زبان مادری اش را دوست دارد و به آن عشق می ورزد و این عشق انگار پس از « مهجور»ی اش شدت می یابد. البته بارز آثاری به زبان فارسی نیز دارد و محترمش می دارد اما برای زبان مادری اش نگران، چه؛ آن را « در حال احتضار» می بیند، چنانکه می گوید؛ « بیش ترین دغدغه خاطر مرا در سال‌های اخیر پایمال شدن این زبان تاریخی و با شکوه به خود اختصاص داده است».
بارز من وورغونام اؤز سئوگیلیمه
اصیل فرهنگیمه، آنا دیلیمه….
بارز « معلم» هم بود و اصول « تعلیم» را خوب می دانست. معتقد است:
هر‌هانسی بیر دیلده اوشاق دیل آچا
اونا نه سؤز دئه سن تئر آنلار سؤزو
اوخودوغو کیتاب اؤز دیلی اولسا
گؤزو گؤرن کیمی روانلار سؤزو
دین باوری و اعتقاد دینی بارز اساساً در حیات فردی و اجتماعی او جلوه‌های ماندگاری داشته است و در پای صحبت بزرگان و ریش سفیدان روستای آیپیرزن و همراهان و یاران زندگی ایشان در این معنا، حرف برای شنیدن بسیار است. چه اینکه وی اساساً بر منبر محرم فراز می‌شده و برای اهالی روستا سخن از مکتب کربلا و فلسفه عاشورا و مرام حسین (ع) می‌گفته است.
در برخی غزلیات استاد بارز دریافت‌ها و شناخت‌ها و اندیشه‌های عرفانی نمود و بروز زیبایی دارد.
برای نمونه در غزلِ « سرمست جمال» می خوانیم:
گل آل قانادین اوسته منی، مالری گزدیر
هر یئرده کی من یوخدور او مأوالری گزدیر
یونس کیمی تقدیره مقدّر اگر اولسام
اوتدور بالیغین قارنینا، دریالری گزدیر
در کتاب یاسلی ساوالان با محبت و عشق به وفور مواجه می شویم و به ویژه عشق ورزی به وطن. می توان گفت در این کتاب « وطن» در صدر است. چندین شعر با عنوان « وطن» مزین است و حال و هوا و محتوای اشعارِ بسیارِ دیگری بر محوریت « وطن» استوار آمده است.
بارز در یک محیط کوهستانی و در دامن « شیور» زیسته و این نامِ عزیز در آثار بارز بسیار آمده است که شیور نامی از نام‌های زیبای وطن است. کوه، از کلیدواژه‌های شعر بارز است و او چون به خلق نظیره ای بر « حیدربابایه سلام» مشتاق شد، سلامش را تقدیم « ائل دایاقی» کرد. ائل دایاقی آغوش پرمهر وطن را برای بارز نمایندگی کرده است. چنانکه بارز خود گوید؛« من در زندگی، کوه ائل دایاقی را بیش تر از هر چیز دوست دارم. زیرا آنوقت که فراموش عالمی گشتم به آغوش وی پناه بردم و او مرا از خود نراند. از اینجاست که من همیشه به کوه ائل دایاقی مدیونم و هر حرفی در دل داشته باشم باو خواهم گفت». این عشق چنان ریشه دار بود که چون ۲۴ آبان سال ۱۳۹۰ شمسی در بیمارستان اهر بدرود حیات گفت و برای دفن او در گورستان آیت اله برقی اهر تمایل و تلاش بود و حتی ایجاد قطعه هنرمندان در این گورستان را سعی در میان آمد، اما گویا که « ائل دایاقی» بی صبرانه چشم انتظار فرزند خود بود و فرزندش نیز بی قرار خاک ائل دایاقی و چنین شد که در آغوش او آرام گرفت.
وطن دوستی از یک نگاه برای بارز جلوه ای از دین باوری است. در شعر« وطن محبتی» می گوید:
منیم الیمده اگر اولسا اختیار وطن
بو باشی ـ جانی، یقین ائیله رم نثار وطن
وطن محبّتی دین دندی گئت حدیثه باخ
سئوه ر وطن سئوه ن اشخاصی کردگار وطن
اَلین دُعایه گوتور اؤز چئویر سمایه ساری
کی ائتمه سین بیزه حق بیرده بیقرار وطن
وطن مادر است و بارز می گوید:
گؤز آچدیم قوینوندا گوردوم اؤزومو
سن منه بیر دوغما آناسان وطن
دلبستگی و وابستگی بارز به وطن فراتر از حد تصور بوده است. دفاع از وطن و حراست و حفاظت از مرزهای جغرافیایی و فرهنگی اش با نام بردن از قهرمان‌های بزرگ این سرزمین مانند؛ بابک، کوراوغلو، ستارخان، خیابانی و…. مرتباً مورد تصریح و تأکید قرار می گیرد.
ائلدن قووزانمیشام ائل اوغلویام من
بیر گونوم دونیادا ائلسیز اولماسین
آچیلسین لاله لر گولسون چمنلر
آرزیلار باغچاسی گولسوز اولماسین
و این:
گولسه خلقیم گوله رم، آغلاسا ائل آغلایارام
خالقیدان باشقا منیم اؤزگه هواداریم یوخ
باز می گوید:
ائلین ایستکی دیر منیم ایسته گیم
ائلدیر آرزیلاریم ائلدیر دیله گیم
ائلین سورفاسیندان گلیر چوره گیم
ائلیمه باغلی دیر هنریم منیم
در شعر دیگری آورده است:
بیرلیک تک آرخام وار دوزلوک تک ائلیم
« جیغاتی» چایی تک داشقین دیر سئلیم
تیکیلسه آغزیمدا، باغلانماز دیلیم
« بابک» مرامی دیر مرامیم منیم
و یا:
سن خیابانی کیمی قوربان وئریبسن خلقیوه
بیلمه ین بیلسین کی سن ستارخانلار یوردوسان
برای وطن می گوید:
جیسمیمده منیم تاب و توانیم وطنیمدیر
قانیم، ایلیگیم، روح و روانیم وطنیمدیر
آرزیم، دیله گیم، کعبه آمال و امیدیم
شأنیم، شرفیم، نام و نشانیم وطنیمدیر
و نمونه ای دیگر:
آذر ائلی اؤز یوردونو بیر لحظه اونوتماز
شاهید بونا قانلی در و دیوار وطن دی
ستارخان آدیلا بو غزل آخره چاتدی
احسن ائله ستاره کی سردار وطن دی
بارز در شعر « یوردوموز» می گوید:
لاله دن ـ گولدن ـ چیچکدن دلربادیر یوردوموز
بیر یاشیللانمیش چمن تک با صفادیر یوردوموز
داشلاری لعل بدخشان دیر سویو آب حیات
تورپاغی سورسان، سراسر کیمیادیر یوردوموز
شمس لر دوغموش یئتیرمیش شیخ شهاب الدین لری
قبله عرفان، دیار اولیا دیر یوردوموز
او در شعری با عنوان « حب الوطن» آورده است:
بیری اوره کدن اگر سئوسه وارلیغین ـ شرفین
باشین ـ جانین وئره ر آمما وطندن آیریلماز
وطن بیزه آنا تک سن قوجاقدا بسله میسن
اؤلر بالان ولی بیر لحظه سندن آیریلماز
و شعر دیگری را با عنوان « ای گوزل یوردوم» در این معنا چنین پایان می دهد:
بارزم، باغ وطنده خوشنوا بیر بولبولم
اؤز مقدس یوردوما جانیم نثار اولسون
اشعار جسورانه بارز در طغیان طاغوت پهلوی با وجود نشرشان در کتاب یاسلی ساوالان هنوز ناشناخته است. اشعاری مانند؛ « قلم» و « شهله نیر»، « نه دانیشیم، نه یازیم» و… در اوج زیبایی و استحکام سروده شده اند. متأسفانه آنها که بارز ستیزی نمودند در حق این شاعر ظلم کردند و او را چنان نشان دادند که نیات شان ترسیم می کرد و اهداف شان برآورده می شد. اشعار انتقادی بارز در دوره پهلوی که برآمده از عشق به وطن و دغدغه وطن بود، توجه ویژه ای می طلبد.
دیلیم دوداغیما دئینمیر سؤزون
گؤزده اؤز قونشوسو قاشدان شهله نیر
بدن دوغرانسادا باشین یولوندا
یئنه ده گؤز کیمی باشدان شهله نیر…(۱۳۵۶)
در شعر بلند؛ « نه دانیشیم، نه یازیم» می گوید:
بیر یئرده کی قان ایچنلر قان آلیر
جلّاد گلیر گوناهسیزدان جان آلیر
بیر یئرده کی اجل بیزدن سان آلیر
بئله یئرده نه دانیشیم، نه یازیم
بیر ئیرده کی غفلت باسیب اینسانی
خطرده دیر اینسانلارین وجدانی
بیر یئرده کی آخدیریرلار آلقانی
بئله یئرده نه دانیشیم، نه یازیم… (۱۳۵۶)
در شعر قلم:
گؤزلریندن تؤکولن قان ـ یاشا باخ مظلومین
ظالمین ظُلمینی افشاء ائله ای اودلو قلم
باش قاچیرتما یولو کج گئتمه، سنه اؤز خلقین
هر نه امر ائیله سه اجراء ائله ای اودلو قلم
سورمه لی گؤزلری تعریف ائله مک وقتی کئچیب
یاشلی گؤزلر بیزه املاء ائله ای اودلو قلم
هاردا بیر یاتمیش اگر اؤلسا چاغیر عُصیانه
خلقی آمادۀ دعوا ائله ای اودلو قلم
شور سال عالمه، قالدیر گؤیه نهضت علمین
شورش محشری برپا ائله ای اودلو قلم…( ۱۳۵۵)
بارز در بهمن ماه سال ۱۳۵۷ شعری دارد:
بهمن آیینین بیرگونو چیخماز یادیمیزدان
جانیم ائله بیر خوش گونه خوش ساعته قوربان
بیر لیک سسی یئردن گویه او گونده اوجالدی
گور سسلری افلاکه سالان وحدته قوربان
ظلمین قازیلیب ریشه سی ظالیم یئره گلدی
او ریشه نی یئردن قوپاران نهضته قوربان
استاد بارز شاعر وطن بود و مگر می شد که گوشه ای از جسم وطن زخم از تیغ خصم بردارد و بارز آه از نهاد نیارد و قلم در نیام دارد.
همزمان با یورش لشکر بعثی به میهن در سال ۱۳۵۹، بارز در شعری با عنوان « آنا توپراغی» چنین می گوید:
معتصم، حُکم ائدن او بارگاه دا
ایندیده حکم ائدیر آیری معتصم
عرب استیلاسی یادیندان چیخیب؟
نیه ترپنمیسن یئریندن عجم
باز می گوید:
تازه قورتارمیشدی غوغادن بلالی باشیمیز
آمما بیر اولماز بلایه دؤشدی ایرانیم یئنه
خلقیمین پاک قانی داملاردان ـ دوواردان گئتمه میش
چؤللره آخماقدادیر سئل ـ سو کیمی قانیم وطن
بومبالار پاتلیر، شهرلر خاکیله یکسان اولور
اود توتور داغ ـ داش یانیر کوه و بیابانیم یئنه
باز در همین موضوع می سراید:
بومبالار آلتیندا اود ـ توتوب یانماق
چیرکین دیریلیکدن افضلدیر منه
مین کره دوغرانسام آیاقدان باشا
یئنه بورجولویام آنا وطنه
شاعرِ وطن خبر تجاوز خصم به میهن شنیده است. ببین چگونه فریاد می کند:
وطن خطرده دیر آی وطن داشلار
چیرمایین قولوزو سلاحا دولون
گویدن نازل اولان بیر بلا کیمی
تؤکولون باغلایین دوشمانین یولون
منه ائل حقّینه بیر سلاح وئرین
قویون منده گئدیم بوگون مئیدانا
وطن سرحدینده اؤلنلر کیمی
خلقین یولوندا بویانیم قانا
شعر دیگری از استاد بارز با عنوان « ندن قورخار» در یاسلی ساوالان آمده است. این شعر دوم مهرماه سال ۱۳۵۹ سروده شده است.
او کس کی درسینی ازبر ائدیب ازل گوندن
آلینسا اوندان اگر امتحان ندن قورخار
بو داغ بو داش‌هامیسی ای جوان وطندی سنه
وطن آناسی دوغان ایلک جاوان، ندن قورخار
دؤیوشده گؤیدن اگر یاغسا قان ـ یاغیش یئرینه
او قانلا آغ کفنی آل اولان ندن قورخار
صداقتیله اوزوب اللرین حیاتیدن
وطن یولوندا وئرن باش و جان ندن قورخار
نه گوی هجومی بیزی سوسلادیر نه یئر دؤیوشو
دؤیوش اؤنونده ائدن قانه قان ندن قورخار
نه توپ و تانک بیزه کار ائدر نه بومب و راکت
فنون جنگی بیلن پهلوان ندن قورخار
وطن حماسه سین ائل دفترینده یاز « بارز»
حماسه شاعری ای قهرمان ندن قورخار
برای عناوین در صدر آمده، نمونه‌های شعری در یاسلی ساوالان بسیار است و تنها تعدادی در این گفتار آمد و چه جای شرح که اشعار بارز خود دلیل بارزند.