تبریز آذربایجان تئاتری
ایلهام رحیملی
کؤچورن: احمد عسگرپور- (5)
1917. اشرف يوزباشوو باشدا اولماقلا، تفليسين آپاريجي آكتيورلاري ميرزهعلي عباساوو، ابراهيم اصفهاني، مصطفي مردانوو، پانفيليا تانائيليدي و باشقالاري سنتيابر آييندا تبريزه گليبلر. سنتيابرين 16 دا اوزئيير حاجي بئي اوون، آرشين مال آلان اوپئراسي، اشرف يوز باشوون قورولوشوندا گؤستريليب. تبريزده كي روس – فارس مكتبينين يوخسول شاگردلرينين نفعينه گؤستريلن تاماشادا روللاري مصطفي مردانوو (سلطان بئي)، ابراهيم اصفهاني( عسگر)، كافتارادزه ( گل چهره)، پانفيليا تانائيليدي ( آسيا)، اشرف يوز باشوو( ولي)، علي عليزاده( تئللي)، علي يئو ( سليمان) اويناييبلار. تاماشانين ديريژورو هاشم بئياوو اولوب.
بو تئاتر دستهسي سنتيابرين 24 ده قوربان بايرامي مناسبتيله ذولفقار بئي حاجيبئياوون “50 ياشيندا جاوان” موسيقيلي كمدياسيني تاماشاچيلارا تقديم ائديب. سنتيابرين 30 دا ايران شاهزادهسينين ساراييندا “آرشين مال آلان ” نين تكرار تاماشاسي اوينانيليب.
بوندان سونرا تئاتر دستهسي اشتراكچيسي چوخ اولان اوزئيير حاجي بئي اوون “او اولماسين بو اولسون” اوپئراسيني اوكتيابرين 6 دا جديدالاحداث خيريه صحنهسينده و عثمانلي دراماتورگو شمسالدين سامينين “دميرچي کاوه” قهرمانليق دراميني وليعهد ساراييندا تبريز تئاتر هوسكارلارينين اشتراكي ايله گؤستریب. دميرچي کاوه تاماشاسيندان توپلانان پول اورمو شهرينده كي دهشتلي تالان و يانغيندان زيان چكنلره گؤندهريليب. کاوه رولونو ميرزهعلي عباساوو ایفا ائدیب. هر ایکی تاماشانین قورولوشونو میرزهعلی عباساوو وئريب. تاماشالارا انضباطچي تبريز ساكنلري رئيس حشمتالسلطنه، مسئول مدير ميرزه اسداللهخان مراغهاي اولوب لار.
آپرئل و ماي آيلاريندا صدقي روحالله تهراندا و رشت ده اولوب. نجف بئي وزير اوون “مصيبت فخرالدین” فاجیعهسيندن علاوه رشت شهرينده تبديل اولونموش “بيزيم كرايهنشين اؤزونو اؤلدوردو”، (واخسي، ددهوه لعنت) آدي ايله مسخرهسيني و ايرانلي مروانين داهي محمد فضولينين پوئماسي اساسيندا موسيقي ترتيب ائتديگي ” ليلي و مجنون ” اوپئراسيني اويناييبلار. خواجه آواديسين تئاتريندا گؤستريلن “ليلي و مجنون ” بير پردهدن عبارت ايدي و موسيقيسي اويارسيز و سررشتهسيز ترتيب اولونموشدو. لاكين بو فاكت يئرلي مؤلفين اوپئرا ژانرينا مراجعت ائتمهسي باخيميندان نظره چارپاندير.
صدقي روحالله ایيون آييندا تبريزه گليب رشتده اوينانيلان تاماشالار بورادا دا تكرار اولونوب. عيني زاماندا صدقي روحاللهنين ترجمه – تبديل ائتديي “پرويز بئي ياخود فداكار حريت” و هاشمبئي وزيروون “ائو تربيهسينين بير شكلي” دراملاري اوينانيليب. تاماشالار جمعيت خيريه بيناسيندا گؤستريليب. تاماشالاردا استفاده اولونان گئييملرين اكثريتي و صحنه ترتيبي اوچون لازم اولان لوازماتي تبريزين تئاتر هوسكارلاري تاپيب گتيريبلر. صدقي روحالله اورادا قاسترولو باشا ووراندا تئاتر هوسكارلارينا خيلي گریم، پاريك، دوزلتمهبيغ، ساققال و رئكويزيت اشيالاري وئريب.
نريمان نريمانوون “نادرشاه” فاجیعهسينين تاماشاسي بير نئچه دفعه گؤستريليب. تبريزين هوسكار آكتيورلاريندان قولو (رضا قولو خان)، خليل برادري ( صياح)، عبدالحسين ( كندلي)، م. عظيم زاده ( حيدر خان)، ر. قولوزاده ( ميرزه مهدي خان) افتخار ( سرباز باشي) ، ح. عليزاده ( مسافر)، احمد وكيلي ( علي اشرف بئي)، حاجي خان چلبي ( شاه طهماسب و سرباز) بو تاماشادا فعال اشتراك ائديبلر.
صمد مولوي (عبدالصمد ممد اوغلو رضايئو) صدقي روحاللهنين قاسترول تاماشاسيندا ايلك دفعه صحنهيه چيخيب. نادرشاه فاجیعهسيني قورولوشوندا صدقي روحالله نادرشاه رولونو، صمد مولوي ايسه گلجهان(ايكينجي تاماشادا بو رولو علي عليزاده اويناييب) ابرازيني ايفا ائديبلر. بونونلادا او تبريز تئاتر هوسكارلارينين سيراسيندا قوشولوب مختلف روللار اويناماقلا ياناشي، اؤزوده تاماشالار حاضیرلاييب.1920 جي ايلده جليل ممدقليزاده نين ” اؤلولر ” فاجیعهسينی تاماشايا حاضیرلاييب. اؤزو حاجي بخشعلي رولونو اويناييب. تاماشا گؤستريلنده نادانلارلا تئاتر دستهسي آراسيندا جدي ناراضيليق باش وئريب. دموكراتيك قوهلره رغبت بسلهديينه گؤره ايزلندييي اوچون و بو حادثهدن سونرا او، تبريزي ترك ائتمك مجبوريتينده قاليب. ائله همين ايل نخچوان شهرينه كؤچوب. بورادا دا تئاتر دستهسينه قوشولوب. نئچه نئچه گنجين حياتيني عؤمورلوك تئاتر صنعتينه باغلاييب. نخجوان دولت موسيقي درام تئاترينين ياراديجيليق سالنامهسينده شرفلي يئر توتوب. آذربايجان رئسپوبليكاسينين خالق آرتيستي فخري آدينا لايق گؤرونوب.
“مولوي”، اونون صحنه تخلصودور. سؤزون عربجه بير نئچه معناسي وار. مولانا جلال الدين رومينين ياراتديغي صوفي طريقتينين آديدير. همچنين طريقت درويشي، بيليكلي آدام ، باشا قويولان سارغي معنالاري دا وار.
بو ايلين سونوندا اردبيل شهرينده دموكرات پارتياسي عضولري اولان گنجلر كيچيك بير درام دستهسي ياراديبلار. اونلار فداكار چاليشقانليقلاري ايله هفتهده بير دفعه خالقي معارفه، پاك اخلاقلا، علمين ضياسينا سسلهين تاماشالار اويناماغا باشلاييبلار.
حسينقلي سارابسكي و بابا قوبينسكينين كيچيك دستهلري باشقا – باشقا وقتلرده انزلي شهرينده اولوبلار. تاماشانين اويناماسيندا اونلارا يئرلي آكتيورلار كمكليك گؤستريبلر.
1918. مارت آييندا ائرمني داشناكلاري باكي دا وحشيجهسينه قيرغينلار تؤرهدنده شهرين تئاتر دستهلري پرهن پرهن دوشوبلر. عباسميرزه شريفزاده بؤيوك تئاتر هيئتي ايله حاجیترخانا گئديب. اوزئيير حاجي بئياوون رهبرليك ائتديگي “مديريت”ين خيلي عضوي ايرانين انزلي شهرينه گليب. هوسكار درام درنهيينين رهبري اولان بابا قوبيسكي و اونون صنعت دوستلاري ا. كريمسكي، عباس مليك اوو، آپرئل و ماي آيلاريندا انزليده اولوبلار. يئرلي هوسكارلاري توپلاياراق عمدیه تئاتريندا ميرمحمود كاظماوفسكينين “موللا جبي” و ميرزهممد آخوندزاده نين “حيلهگر عبدل” مسخرهلريني اويناييبلار.
ايروان شهرينده تؤرهديلن قيرغينلارينداندا باش گؤتوروب ايرانا گلنلر چوخ اولوب. قديم آذربايجان خانليغينین پايتختينده تئاتر صنعتينين ترقيسينده بؤيوك ايشلر گؤرموش يونس نوري بير نئچه دوستو ايله ايرانين خوي شهرينه قاچقين دوشوب. او دؤرد ايله ياخين بورادا ياشاييب، شهرين صحنه صنعتينه ماراقلي گنجلريني اؤز اطرافينا توپلایاراق، دسته ياراديب. اونلارلا بيرليكده مسخرهلر، مضحكهلر، ودئويللر، كمديالار حاضیرلاييب. بير قايدا اولاراق خالق بايراملاريندا تاماشالار، اويونلار حاضیرلاييب.
1919. باهاردا باكيدان تبريزه گلميش تئاتر هئیتی خياباني طرفيندن ممنونيتله قارشيلانميشدي. اكثريت آذربايجان گنجلريندن عبارت اولان همين آرتيستلر، اقتصادي جهتدن چتينليك چكيرديلر. تاماشالاري حاضیرلاماق اوچون وسائط يوخ ايدي. بونا گؤره ده آرتيستلرين احوال – روحيهسي دوشگون ايدي. بوندان خبردار اولان خياباني، آرتيستلري قبول ائتميش و روحدان دوشمهمهيه چاغيرميشدي.
سيز بليطلرين ساتيليب، ساتيلماديغينا باخمايين. تاماشاني حاضیرلايين، اوينايين. قوي جاماعات گليب، باخسين. پول مسئلهسي حاققيندا دوشونمهيين، اونو من يئر به يئر ائدهرم- دئيه، آرتيستلرين هوسله ايشلمهسينه يارديم ائديردي. شيخ اؤز نیطقلرينده تئاترين اهميتيندن بحث ائديب اهاليني تاماشالارا جلب ائديردي.
صدقي روحاللهنين تبريزه نوبتي سفرينده آرتيق خيلي يئرلي تئاتر هوسكاري واردي. حتي اونلارين بير قيسمي اوللر صدقي روحاللهنين قورولوش وئردييي تاماشالاردا اشتراك ائتميشديلر. بونا گؤره ده خيريه صحنهسينده مايين 28 ده گؤستريلن نادرشاه افشار (نريمان نريمان اوو) ایيونون بیرینده ده اوينانيلان “داغيلان تيفاق” و ايیونون 4 ده تقديم اولونان “بختسيز جاوان”، همچنين “پري جادو” ( عبدالرحيمبئي حقوئردييئو) “ليلي مجنون” (اوزئيير يئي حاجي بئيوو) “جهالت” (حسينقلی سارابسكي) تاماشالاريندا نه اينكي ائپيزود، حتي آپاريجي روللاري دا تبريزين آكتيورلاري ايفا ائديبلر. همين تاماشالاردا اشتراك ائدن باكيلي و تبريزلي هيئت آوگوستون 11 ده عبدالرحيمبئي حقوئردييئوين “پري جادو” فاجیعهسيني تاماشايا حاضیرلاييب.
ایيون آيينين 25 ده اوينانيلان “ليلي و مجنون” اوپئراسيندا صدقي روحالله اساس قهرمان مجنون، تبريزين تئاتر فدائيسي سعيد مؤیدزاده ايسه ابن سلام روللاريندا چيخيش ائديبلر.