تبریز آذربایجان تئاتری
ایلهام رحیملی
کؤچورن: احمد عسگرپور- (5)
1917. اشرف یوزباشوو باشدا اولماقلا، تفلیسین آپاریجی آکتیورلاری میرزه‌علی عباس‌اوو، ابراهیم اصفهانی، مصطفی مردانوو، پانفیلیا تانائیلیدی و باشقالاری سنتیابر آییندا تبریزه گلیبلر. سنتیابرین 16 دا اوزئییر حاجی بئی اوون، آرشین مال آلان اوپئراسی، اشرف یوز باشوون قورولوشوندا گؤستریلیب. تبریزده کی روس – فارس مکتبی‌نین یوخسول شاگردلری‌نین نفعینه گؤستریلن تاماشادا رول‌لاری مصطفی مردانوو (سلطان بئی)، ابراهیم اصفهانی( عسگر)، کافتارادزه ( گل چهره)، پانفیلیا تانائیلیدی ( آسیا)، اشرف یوز باشوو( ولی)، علی علیزاده( تئللی)، علی یئو ( سلیمان) اویناییبلار. تاماشانین دیریژورو هاشم بئی‌اوو اولوب.
بو تئاتر دسته‌سی سنتیابرین 24 ده قوربان بایرامی مناسبتیله ذولفقار بئی حاجی‌بئی‌اوون “50 یاشیندا جاوان” موسیقیلی کمدیاسینی تاماشاچی‌لارا تقدیم ائدیب. سنتیابرین 30 دا ایران شاهزاده‌سینین ساراییندا “آرشین مال آلان ” نین تکرار تاماشاسی اوینانیلیب.
بوندان سونرا تئاتر دسته‌سی اشتراکچیسی چوخ اولان اوزئییر حاجی بئی اوون “او اولماسین بو اولسون” اوپئراسینی اوکتیابرین 6 دا جدیدالاحداث خیریه صحنه‌سینده و عثمانلی دراماتورگو شمس‌الدین سامی‌نین “دمیرچی کاوه” قهرمانلیق درامی‌نی ولیعهد ساراییندا تبریز تئاتر هوسکارلارینین اشتراکی ایله گؤستریب. دمیرچی کاوه تاماشاسیندان توپلانان پول اورمو شهرینده کی دهشتلی تالان و یانغیندان زیان چکن‌لره گؤنده‌ریلیب. کاوه رولونو میرزه‌علی عباس‌اوو ایفا ائدیب. هر ایکی تاماشانین قورولوشونو میرزه‌علی عباس‌اوو وئریب. تاماشالارا انضباطچی تبریز ساکن‌لری رئیس حشمت‌السلطنه، مسئول مدیر میرزه اسدالله‌خان مراغه‌ای اولوب لار.
آپرئل و مای آیلاریندا صدقی روح‌الله تهراندا و رشت ده اولوب. نجف بئی وزیر اوون “مصیبت فخرالدین” فاجیعه‌سیندن علاوه رشت شهرینده تبدیل اولونموش “بیزیم کرایه‌نشین اؤزونو اؤلدوردو”، (واخسی، دده‌وه لعنت) آدی ایله مسخره‌سینی و ایرانلی مروانین داهی محمد فضولی‌نین پوئماسی اساسیندا موسیقی ترتیب ائتدیگی ” لیلی و مجنون ” اوپئراسینی اویناییبلار. خواجه آوادی‌سین تئاتریندا گؤستریلن “لیلی و مجنون ” بیر پرده‌دن عبارت ایدی و موسیقی‌سی اویارسیز و سررشته‌سیز ترتیب اولونموشدو. لاکین بو فاکت یئرلی مؤلفین اوپئرا ژانرینا مراجعت ائتمه‌سی باخیمیندان نظره چارپاندیر.
صدقی روح‌الله اییون آییندا تبریزه گلیب رشت‌ده اوینانیلان تاماشالار بورادا دا تکرار اولونوب. عینی زامان‌دا صدقی روح‌الله‌نین ترجمه – تبدیل ائتدیی “پرویز بئی یاخود فداکار حریت” و هاشم‌بئی وزیروون “ائو تربیه‌سینین بیر شکلی” درام‌لاری اوینانیلیب. تاماشالار جمعیت خیریه بیناسیندا گؤستریلیب. تاماشالاردا استفاده اولونان گئییم‌لرین اکثریتی و صحنه ترتیبی اوچون لازم اولان لوازماتی تبریزین تئاتر هوسکارلاری تاپیب گتیریبلر. صدقی روح‌الله اورادا قاسترولو باشا ووران‌دا تئاتر هوسکارلارینا خیلی گریم، پاریک، دوزلتمه‌بیغ، ساققال و رئکویزیت اشیالاری وئریب.
نریمان نریمانوون “نادرشاه” فاجیعه‌سی‌نین تاماشاسی بیر نئچه دفعه گؤستریلیب. تبریزین هوسکار آکتیورلاریندان قولو (رضا قولو خان)، خلیل برادری ( صیاح)، عبدالحسین ( کندلی)، م. عظیم زاده ( حیدر خان)، ر. قولوزاده ( میرزه مهدی خان) افتخار ( سرباز باشی) ، ح. علیزاده ( مسافر)، احمد وکیلی ( علی اشرف بئی)، حاجی خان چلبی ( شاه طهماسب و سرباز) بو تاماشادا فعال اشتراک ائدیبلر.
صمد مولوی (عبدالصمد ممد اوغلو رضایئو) صدقی روح‌الله‌نین قاسترول تاماشاسیندا ایلک دفعه صحنه‌یه چیخیب. نادرشاه فاجیعه‌سینی قورولوشوندا صدقی روح‌الله نادرشاه رولونو، صمد مولوی ایسه گل‌جهان(ایکینجی تاماشادا بو رولو علی علیزاده اویناییب) ابرازینی ایفا ائدیبلر. بونونلادا او تبریز تئاتر هوسکارلارینین سیراسیندا قوشولوب مختلف رول‌لار اویناماقلا یاناشی، اؤزوده تاماشالار حاضیرلاییب.1920 جی ایلده جلیل ممد‌قلی‌زاده نین ” اؤلولر ” فاجیعه‌سینی تاماشایا حاضیرلاییب. اؤزو حاجی بخشعلی رولونو اویناییب. تاماشا گؤستریلنده نادان‌لارلا تئاتر دسته‌سی آراسیندا جدی ناراضیلیق باش وئریب. دموکراتیک قوه‌لره رغبت بسله‌دیینه گؤره ایزلندییی اوچون و بو حادثه‌دن سونرا او، تبریزی ترک ائتمک مجبوریتینده قالیب. ائله همین ایل نخچوان شهرینه کؤچوب. بورادا دا تئاتر دسته‌سینه قوشولوب. نئچه نئچه گنجین حیاتینی عؤمورلوک تئاتر صنعتینه باغلاییب. نخجوان دولت موسیقی درام تئاتری‌نین یارادیجیلیق سالنامه‌سینده شرفلی یئر توتوب. آذربایجان رئسپوبلیکاسی‌نین خالق آرتیستی فخری آدینا لایق گؤرونوب.
“مولوی”، اونون صحنه تخلصودور. سؤزون عربجه بیر نئچه معناسی وار. مولانا جلال الدین رومی‌نین یاراتدیغی صوفی طریقتی‌نین آدی‌دیر. همچنین طریقت درویشی، بیلیکلی آدام ، باشا قویولان سارغی معنالاری دا وار.
بو ایلین سونوندا اردبیل شهرینده دموکرات پارتیاسی عضولری اولان گنج‌لر کیچیک بیر درام دسته‌سی یارادیبلار. اونلار فداکار چالیشقانلیقلاری ایله هفته‌ده بیر دفعه خالقی معارفه، پاک اخلاق‌لا، علمین ضیاسینا سسله‌ین تاماشالار اویناماغا باشلاییبلار.
حسینقلی سارابسکی و بابا قوبینسکی‌نین کیچیک دسته‌لری باشقا – باشقا وقت‌لرده انزلی شهرینده اولوبلار. تاماشانین اویناماسیندا اونلارا یئرلی آکتیورلار کمک‌لیک گؤستریبلر.
1918. مارت آییندا ائرمنی داشناکلاری باکی دا وحشیجه‌سینه قیرغینلار تؤره‌دنده شهرین تئاتر دسته‌لری پره‌ن پره‌ن دوشوبلر. عباس‌میرزه شریف‌زاده بؤیوک تئاتر هیئتی ایله حاجی‌ترخانا گئدیب. اوزئییر حاجی بئی‌اوون رهبرلیک ائتدیگی “مدیریت”ین خیلی عضوی ایرانین انزلی شهرینه گلیب. هوسکار درام درنه‌یینین رهبری اولان بابا قوبیسکی و اونون صنعت دوستلاری ا. کریمسکی، عباس ملیک اوو، آپرئل و مای آیلاریندا انزلی‌ده اولوبلار. یئرلی هوسکارلاری توپلایاراق عمدیه تئاتریندا میرمحمود کاظم‌اوفسکی‌نین “موللا جبی” و میرزه‌ممد آخوندزاده نین “حیله‌گر عبدل” مسخره‌لرینی اویناییبلار.
ایروان شهرینده تؤره‌دیلن قیرغینلاریندان‌دا باش گؤتوروب ایرانا گلنلر چوخ اولوب. قدیم آذربایجان خانلیغی‌نین پایتختین‌ده تئاتر صنعتینین ترقیسینده بؤیوک ایشلر گؤرموش یونس نوری بیر نئچه دوستو ایله ایرانین خوی شهرینه قاچقین دوشوب. او دؤرد ایله یاخین بورادا یاشاییب، شهرین صحنه صنعتینه ماراقلی گنج‌لرینی اؤز اطرافینا توپلایاراق، دسته یارادیب. اونلارلا بیرلیکده مسخره‌لر، مضحکه‌لر، ودئویل‌لر، کمدیالار حاضیرلاییب. بیر قایدا اولاراق خالق بایراملاریندا تاماشالار، اویونلار حاضیرلاییب.
1919. باهاردا باکی‌دان تبریزه گلمیش تئاتر هئیتی خیابانی طرفیندن ممنونیتله قارشیلانمیشدی. اکثریت آذربایجان گنج‌لریندن عبارت اولان همین آرتیست‌لر، اقتصادی جهتدن چتین‌لیک چکیردیلر. تاماشالاری حاضیرلاماق اوچون وسائط یوخ ایدی. بونا گؤره ده آرتیست‌لرین احوال – روحیه‌سی دوشگون ایدی. بوندان خبردار اولان خیابانی، آرتیست‌لری قبول ائتمیش و روحدان دوشمه‌مه‌یه چاغیرمیشدی.
سیز بلیط‌لرین ساتیلیب، ساتیلمادیغینا باخمایین. تاماشانی حاضیرلایین، اوینایین. قوی جاماعات گلیب، باخسین. پول مسئله‌سی حاققیندا دوشونمه‌یین، اونو من یئر به یئر ائده‌رم- دئیه، آرتیست‌لرین هوسله ایشلمه‌سینه یاردیم ائدیردی. شیخ اؤز نیطق‌لرینده تئاترین اهمیتیندن بحث ائدیب اهالینی تاماشالارا جلب ائدیردی.
صدقی روح‌الله‌نین تبریزه نوبتی سفرینده آرتیق خیلی یئرلی تئاتر هوسکاری واردی. حتی اونلارین بیر قیسمی اول‌لر صدقی روح‌الله‌نین قورولوش وئردییی تاماشالاردا اشتراک ائتمیشدیلر. بونا گؤره ده خیریه صحنه‌سینده مایین 28 ده گؤستریلن نادرشاه افشار (نریمان نریمان اوو) اییونون بیرینده ده اوینانیلان “داغیلان تیفاق” و اییونون 4 ده تقدیم اولونان “بختسیز جاوان”، همچنین “پری جادو” ( عبدالرحیم‌بئی حقوئردی‌یئو) “لیلی مجنون” (اوزئییر یئی حاجی بئی‌وو) “جهالت” (حسینقلی سارابسکی) تاماشالاریندا نه اینکی ائپیزود، حتی آپاریجی رول‌لاری دا تبریزین آکتیورلاری ایفا ائدیبلر. همین تاماشالاردا اشتراک ائدن باکیلی و تبریزلی هیئت آوگوستون 11 ده عبدالرحیم‌بئی حقوئردی‌یئوین “پری جادو” فاجیعه‌سینی تاماشایا حاضیرلاییب.
اییون آیینین 25 ده اوینانیلان “لیلی و مجنون” اوپئراسیندا صدقی روح‌الله اساس قهرمان مجنون، تبریزین تئاتر فدائیسی سعید مؤیدزاده ایسه ابن سلام روللاریندا چیخیش ائدیبلر.
