حبیب فرشباف ؛ اينجه حيسلر، ظريف مصراعلار شاعیري
صابر نبیاوغلو
هله قديم زامانلاردان سؤز صاحيبينین قلم محصولونو قيمتلنديرمك ايچون بير معيارين گؤتورولمهسي اعتبارلي حساب اولونموشدور. هر بير ياراديجينين اثرينه موناسيبت بيلديرمك اونون نهدن يازمالي اولدوغونو دئييل، نهدن و نئجه يازديغي ادبي تحليله جلب ائديلمهليدير. بونون سببيني ايضاح ائتمك ايچون ايسه همين فيكرين بطنينده چوخ دوغرو و جيددي حساب ائديلن بير مولاحيظه يووارلانير. اودا اوندان عیبارتدير کی هر بير يازيچي يا شاعير نهدن و نئجه يازمالي اولدوغونو، اونون ياشاديغي دؤورده منسوب اولدوغو خالقين حياتي، اونون ايستك و آرزولاري ايجتيماعي – سياسي باخيمدان قارشيسيندا دوران پروبلئملري بير اوستاد سليقهسي ايله معينلشديرير.
بيزه بئله گليركي بو مولاحيظهنين دوغرولوغونو تصديق ائتمك ايچون بؤيوكلي – كيچيكلي گونئيلي يازارلارين هر بير نومايندهسينين قلم محصوللاريندان بول- بول نمونهلر تاپماق اولار. ايشين باشقا بير طرفي ده قئيد اولونماليدير كي ياراديجيليق عالمينه گلن يئني نسيللر اؤز سلفلرينين بو عنعنهسينه صاديق قالميش و اونو دؤورون، زامانين طلبي سوييهسينده دوام ائتديرمك ايچون اؤزلريني بورجلو حساب ائتميشلر.
هئچ بير تردده يول وئرمهدن ايدعا ائتمك اولار كي بئله سؤز صنعتكالاريندان بيري ده قلم محصوللاري هم گونئي هم ده قوزئي اوخوجولارينا ياخشي تانيش اولان حبيب فرشبافدير
بيز حبيب معلليمين تقديماتچيلاري سيراسيندا هاميدان قاباق اونون اؤزونون مولاحيظهلريني حؤرمتلي اوخوجولاريميزا تقديم ائتمك ايسترديك. هر شئيدن اول اونلارين اوبيئكتيوليكلرينه و تواضعكار ماهيتلرينه گؤره :
” 1323- جو ايلده (1944) تبريز شهرينده آنادان اولدوم، ديپلوما قدهر تحصيل آلديم، سونرا معلليم آدي ايله قاراداغا يوللانديم. اون ايلدن آرتيق قاراداغ كندلرينده قالديم، اؤيرتديكلريمدن قات- قات آرتيق قاراداغليلاردان اؤيرنديم. دؤنه – دؤنه دونيا گؤروش آتالارين، آت بئلينده عؤمور سورموش بابالارين مجليسينده اولدوم، اونلارين سؤزلرين قلمه آلديم، بونلار آديما شاعير دئديلر.”
شاعيرين تقديميندن آيدين اولدوغو كيمي اونون عؤمرونون ان ايشيقلي دؤورونون اون ايلي حيات طرزي پيسيكولوژي عالملريايله اؤزلرينه مخصوص دونيا باخيشينا ماليك اولان قاراداغ كندليلرينين آراسيندا كئچير. حياتلاريني اؤز حالال زحمتلري ايله تامین ائدهن اينسانلار آراسينداكي موناسيبتلره باخيشلاريندا بير صميميت و پاكليق اولان زحمت آداملاري ايله اونسيتدن آلديغي تاثرات مين بير ايرماقلا اونون شعر دونياسينا آخيب گلير.
بيزه بئله گلير كي حبيبين دوغما وطن تورپاغينا، اونون كئشمه كئشلي طالعينه موناسيبتين فورمالاشماسيندا بو اونسيتين چوخ خيرخواه رولو اولموشدور. شاعير حيات حاديثهلرينه موناسيبتده اؤز گلهجكلريني قورماقدا اينسانلاري بو طوفانلي، قاسيرغالي دونيادا قارشیيا چيخان چتينليكلره سينه گرمهيه دعوت ائديرسه، بو اونون همين ائل آغ ساققاللاريندان، ائل باشبيلنلريندن آلديغي تعليمين ايفادهسي ايدي:
گئنيش بير عماندير غوغالي حيات
داغ تك قاسيرغالار گلير قات با قات
ديزين قوجاقلاييب اوتورما هئيهات
نجات ساحيلينه اوزهسن گرگ
شاعير معاصيرلريني داها جيددي حيات پروبلملرينی حل ائتمهيه سسلهيركنده اونون منطيقيني اريش- آرقاجيني، مودروك ائل ذكاسي و چوخ چالارلي حياتين اؤزوندن آلديغي درس تشكيل ائدير:
ازلدن دوزلره آخماز صاف سولار
داشدان – داشا دهييب گليب دورولار
شيب – شيرين اولسادا شيرين آرزولار
اجييا-آغرييا دؤزهسن گرك
وطن دئديكلري مقدس آنايا، اونون علويتینه و گؤزلليگينه، بشره بخش ائتدييي سايا گلمز نعمتلرینه شعر يازمايان گونئيلي قلم صاحيبي تاپماق چتيندير. گؤزهل دئييرلر كي اصلينده شعر محبتين ائولاديدير. بو محبتين ازهلي و ابدي چاغلايان چئشمهلريندن بيري ده وطن تورپاغي اولموشدور.
بو موضوعدا يازيلان شعرلرين يارانماسيندا ايكي عاميلين اويناديغي تاثيرلي رولو گؤرمهمك همين اثرلری دوزگون قيمتلنديرمك ايچون بير مانيعه اولا بيلردي. بو عاميلين بير طرفي وطنين ياشاديغي گونلرين ماهيتي ايله باغليدير. وطن هميشه وطندير. اونون قدسيت و بوتؤولويو هميشه مقدس توتولماليدير؛ آمما او اگر هر جور تهلوكه و ياد باخيشلاردان كناردا ياشاميرسا، بو حالين اؤزو اونا حصر ائديلهجك شعرين ادبي – بديعي رنگ و بوياسيني معينلشديرير. اگر وطن قايغيسيز و تهلوكهسيز گونلريني ياشاييرسا بو دؤورونده اؤزونه مخصوص تصوير و ترننوم واسيطهلري فورمالاشير.
حبيب فرشباف هم شاهليق دؤورونون تعقيب و سيخينتيلي گونلريني ياشاميش، هم ده اونون سقوطوندان سونرا خالقدا يارانان احوال- روحيهنين شاهيدي اولموشدور. اونون وطن محبتي آدلي شعريني اوخوياركن دوشونمهلي اولورسان بو شاعير وطنينه، دوغما تورپاغينا، بو يئرلرين ازهلي و ابدي ساكينلري اولان اينسانلارين طالعلرينه نه قدهر پاك حيسلرله باغليدير. شاعيرين بو اثرينده هم وطنه اؤولاد محبتي، هم ده اونون نعمتلريندن آلينان ذؤوقون ماهيتي اوغورلو پوئتيك رنگ و بويالارلا اؤز حلليني تاپميشدير:
عادي يارپاق قدهر عؤمروم اولايدي
بيرجه يارپاق كيمي ياشايايديم من
بوتون چيچكلرله گؤيرتيلرله
ايلك باهار موژدهسين داشييايديم من
عادي يارپاق قدهر عؤمروم اولايدي
پاييز چؤكن زامان چمنه – باغا
گؤيرتمك نامينه بيرجه يارپاغي
گوج اولا بيلئيديم آنا تورپاغا
حبيب فرشبافين حياتا پوئتيك باخيشينين ساغلام و اوبيئكتيو تفككورو طرفيندن تقدير ائديلن چالارلاري آز دئييل. بو دا اينسان شرفي و دؤزومونو اولو توتماق غايهسيدير. شاعيرين معاصير نسل ايچون مقبول سسلهنهجك ان عمده بشري كيفيت حاق و عدالت اوغروندا موباريز اولماق، هر قولو زورلو و غددارين ايستهيينه باش ايمهمك غايهسيدير.
شاعيرين ائتيك-ائستتيك باخيشلارينا گؤره دونيانين شرفي حساب ائديلن اينسان ائله خالق ائديلميشدير كي او حيات دا چوخ چتين سيناقلارا دؤزوب، داوام گتيرمهيه قاديردير؛ لاكين اونون مقبول حساب ائده بيلمهجگي كيفيتلرده واردير. عادي اينسان چاغريلان وارليغين عدالتسيزليگه بويون ايمهسي حاكميت تاختيندا اوتوروب يئري گؤيو اؤز ارادهسينه تابع ائتديرمك خولياسي ايله ياشايان، اؤزوندن راضي ايختيار صاحيبلري قارشيسيندا مطيعليك اولاردي. دؤزوملو – داواملي اينسان و اونون اؤز لياقتيني قوروماق قابيليتي شانينه قوشولان نغمهلرين چوخ آيدين و مقبول سسلهنن بديعي آخاري واردير:
هاوا قيرخ درجه سويودو بيردن
اينسان ياشادي
هاوا قيرخ درجه قيزيشدي يئنه ده
اينسان ياشادي
تكجه يارپاق اولدو كئچينهجگي
اينسان ياشادي
قارا تورپاق اولدو يورغان – دؤشهگي
اينسان ياشادي
تكجه كلمه بويدا عدالتسيزليگه
نه آليشا بيلدي، نه دؤزه بيلدي
لاكين ايشين باشقا طرفي ده واردير. بودا كلاسيك پوئزيانين هميشه ياشاماغا قادير اولان عنعنهلري سيراسينا داخيلدير. اينسان اوغلو اونون بشري لياقتينه بسلهنن اوميدلري داشلارا چيرپيپ، چيليك-چيليك ائتمهمهلي، اونا اولان اعتيباري اؤزونون جيليز عمللري ايله يئره وورماماليدير.
حبيب فرشبافين بو موضوعيا قاييتماسي گؤستريركي كلاسيك ادبياتدا ديو عنواني ايله شؤهرت تاپان اخلاقي كيفيت و باخيشلار هله ده اؤز سربستليكلريني الدن وئرمهميشدير.
بو پروبلمين بديعي حللينده شاعيرين سوژتلي شعر فورماسيني سئچمهسيده چوخ تاثير باغيشلايير. بو قبيل شعرلرده سانكي اوخوجو بيلاواسيطه حادثهنين ايشتراكچيسينا چئوريلير، اونون مسئلهيه موناسيبتي فعاللاشير. بو يوللادا شعرين اوخوجو اوزهرينده كي تاثير گوجو خيلي آرتير. شاعير همين موضوعيا حصر ائتديگي اثريني ائله بئلهده آدلانديرميشدير “اعتيبار”:
توز دومانيين ايچيندن
بير آتلي ياخينلاشير
پيادا سالام وئريب
باشلايير يالوارماغا
مني ده ال تركينه
يورولموشام آي آغا
گل مين آ قارداش
آتيم ترك گؤتورمهيير
سن آتي مين من ده كي
يئرييیم ياواش- ياواش
ياخشي فورصت دير دئيه
آتا بير قامچي وئريب
اؤز دؤندهرير مئشهيه
بيردن بيره باغيرير…
-دايان- دايان چاغيرير
آتي آپاريرسان آپار
حالالين اولسون
آنجاق تكجه بير سؤزوم
تكجه بير خواهيشيم وار
بو سيرري هئچ بير زامان
قويما اولسون آشكار
الدن گئتسه اينسانين
اينسانا اعتيباري
كيمسه آلماز تركينه
يورغون ييادالاري.
گونئي شعرلرينده منسوب اولدوقلاري تورپاغا عزملي بير محبت واردير. بو ثبوتا آزآجيق بئله احتياجي اولمايان بير حقيقتدير، لاكين بوراسي دا معلوم دور كي هر هانسي بير اوبيئكتين بديعي ترننومونو وئرمك ايچون سادهجه سئومك، سادهجه محبت بسلهمك هله كيفايت دئييل، دويوب دوشوندوكلريني اوغورلو ميصراعلارا چئويرمك ايچون بو گؤزلليكلرين اوياتديغي تاثراتي ياشاماق ضروري پروسسدير. حبيب فرشباف خزرين، ساوالانين بو يئرلرين باهارينين حتا خزانينين وورغونودير. اونون بو سئوگيسي ميصراعلارا چئوريلركن قلبلرينده وطن محبتي اولان اوخوجولارينين دا حيسلريني ريقته گتيرير. شاعيرين خزره اولان محبتيني سئوگيليسينه بسلهديگي عشق ايله عينيلشديرمهسي ماراقلي بديعي دئتالدير:
خزر
اي خزر
سنين گؤزلليگيني وصف ائتمك ايچون
واقيفين قوشماسي گرگ دير
فضولينين غزلي
سئويرهم سني ده خزريم كيمي
هر گون حياتينين اوفوقلريندن
نازلانا – نازلانا قيزيل گونش بويلانسين
باخت اولدوزون آيلي گئجه ده خزرين سولاري تك
پارلاق اولسون
ائل ايچينده آدين تميز
اوزون آغ آپپاغ اولسون
بير شاعير كيمي حبيبين ياراديجيليق عالمينده وطن محبتي، خالق سئوگيسي ايله بير سيرادا دايانان باشقا بير اوبيئكتده واردير. بو علويت مجسمهسينين عنواني ايكيجه سؤزله ايفاده ائديلير: آنا ديل.
ییرمینجی عصر شاعيرين منسوب اولدوغو تورپاغين موباريزهلر و دؤيوشلرله زنگين اولان عموم سالنامهسينين چوخ شرفلي صحيفهلريني تشكيل ائدير. بو دؤيوش ميدانيندا خالقين وارليغيني اينكار ائدهن، اونون ميللي مدنيتينه، آنا ديلينه شوونيست عينکي آرخاسيندان باخان قووهلر عليهينه موباريزه آپاريجي مؤوقع توتموشدور. دوغما ديلي وارليغين اعتيبارلي تصديق سندي حساب ائدهن آزادليق اوردوسو عسگرلري جرگهسينده قلم صاحيبلري بير قايدا اولاراق اؤن سيرادا گئتميشلر.
حبيب معلليم همين موضوعيا حصر ائتديگي شعرلرينده آنا ديليني صنعتكارين ايلهاميني جوشدوران عظیم بير قووه، معنا و حيكمت خزينهسي، عدالت و حقيقتين جارجيسي حساب ائدير. شاعير بوتون وارليغي قدسيت و پاكليقدان يوغرولان دوغما ديلينه اولان محبتيني، سئوگيسينه بسلهديگي علوي حيسلرله قوشا توتور. بوتون بونلارلا ياناشي آنا ديلينين سيماسيندا خالقين باسيلماز آرخاسيني، دؤيوش ميدانلاريندا هونرلر گؤسترهن ائل قهرمانلاريني، بابكلري، كوراوغلولاري گؤرور:
ايلهام بولاغينين قاينايان گؤزو
آنا محبتلي آنا ديليم دير
عدالت جارجيسي، حقيقت سؤزلو
معنالي حيكمتلي آنا ديليمدير
حبيب فرشبافين عالمينده مودروكليگه، ذكايا، باشقالاري ايله اونسيتده ادب قايدالارينا حؤرمت ائتمهيه صميمي بير چاغيريش واردير. اونون بو غايهسي كيچيك حجملي لاكونيك شعرلرينده داها اوغورلو شكيلده اؤزونون بديعي حلليني تاپير.
بو بير حقيقت دير كي چوخ دانيشماق، باشقالارينا اؤز فيكريني اظهار ائتمهيه ايمكان وئرمهمك عادي داورانيش نورمالاري طرفيندن بينيلمهين بير صيفتدير. فرشبافين پوئتيك دونياسيندا نئجه دئيرلر بو خستهليگه توتولان آدامين جيددي نوقصان حساب ائديلهجك باشقا بير عيبي ده واردير، بودا همين شخصين اؤزونو هاميدان آغيللي حساب ائتمهسيدير. بس بونا سبب نهدير ؟ شاعيرين بو سؤالا وئرديگي جاواب اوغورلو بير پوئتيك تاپينتي كيمي سسلهنير:
گؤرن مندن چوخ بيلن تاپيلارمي دونيادا ؟
چوخ دانيشان :
– يوخ دئدي
اؤز وئرديگي سوالا
باخديم حيرتده قالديم
دئديم
– نئجه دير بو ايش
گؤردوم يازيق حاقليدير
اخي او عؤمور بويو
هئچ كسي دينلهمهميش
حبيب فرشباف معاصير گونئي پوئزياسينين اؤزونه مخصوص پوئتيك سسي و نفسي اولان نومايندهلريندن بيريدير. بو صميمي و قودرتلي شاعيره حصر ائتديگيميز قيسا صؤحبتيميزي بورادا باشا چاتديريريق. قلم دوستوموزا يئني- يئني ياراديجيليق اوغورلاري قازانماغي آرزولاييريق.
31/مارت /2001