معجز هويتي و آناديلي
محمدعلی نقابي
ميرزا علي معجز هويتينه فيکير وئرديکده، آيدينجاسينا گؤروروک که بشر طالعي‌نين خوشبختلييي، دوزگون انسانجا و راحات ياشاما يوللاري شاعرين ادبي طنز ياراديجيليغي‌نين متنينده جوشماقداداير.
معنوي وارليغي‌ايله ابديله‌شن اولو شاعر ۱۲۵۲- نجي گونش ايلينده- اسفند آيي‌نين ۷ سينده- او گونگو شبستر قصبه‌سينده دونيايا گؤز آچدي. آتاسي حاج آقا و آناسي زهرا اونون آديني علي قويدولار. او بويا- باشا چاتديقدان سونرا ايلک تحصيليني کؤهنه اوصول مکتبده آلاراق، ۱۲۶۸ ده تام گنجليک چاغلاريندا مسافير کاروانينا قوشولاراق جلفا مرزيندن و نخجوان- ايروان- تفليس و باطوم شهرلريندن کئچيب، بوخار گميسي‌نه مينه‌رک قارا دنيز يولو ايله تاريخي و افسانه‌لر دياري ساييلان استانبولا گئتميشدير.
روايت و تخمينلره گؤره “علي بي” صحافلار چارسيسيندا کتاب ايشي ايله مشغول و والده خانيندا اقامت ائتميشدير.
يئني تورک ادبیاتي‌نين ارکاني «ثروت فنون» مجله‌سيندن هابئله ناميق کامال، توفيق فکرت، محمد عاکف اثرلريندن تاثير‌له‌نيب و الهام آلان علي بي، ايلک شعرلريني عثمانلي پايتختينده سؤيله‌ميشدير.
۱۶ ايل غربتده قالاراق وطن حسرتينه دؤزموش و ۱۲۸۴ ده دوغما ديارينا قاييتميشدير. ايلک اؤنجه محتوالي و دولغون نوحه و سونرالار اجتماعي ياراديجيليغينا باشلاميشدير.
اسلام دينينه و بؤيوکلرينه حؤرمت بسله‌ين طنز شاعري کسگين قلمي و سارسيلماز اينامي ايله يورولمادان او گونون جامعه‌سينده‌کي جهالت، خرافات، اؤز باشياناليق، قادين و يا سمبوليک آديله تکذبان ساوادسيزليغي، ايکي اوزلولوک، خارجي استثمار عليهينه روان و دولغون شعرلر يازميش و ادبي اينجي‌لر ياراداراق، جامعه‌نين طوفانلي دنيزينده دالغالارا قارشي اوزموشدور.
گولر اوز و شيرين کلام شاعر، اؤز ياراديجيليق ايللرينده جهالت هيولاسي‌نين قارشيسيندا اسکندر سدّي کيمي دايانميش و هئچ چکينمه‌دن حق سؤزونو دوشوندوروجو آجي گولوش يولو ايله دئميش و جهالت دوٍنياسي‌نين نه قده‌ر قورخونج بير قارانليق اولدوغونو خالقين باشا دوشه بيله‌جه‌يي بير ديل‌ايله بئله بيان ائتميشدي:
الهي ايلديريم گؤندر، جهالت پرده‌سين ياندير،
قارانليقدا قاليبدير خلق عالم بير ايشيقلاندير.
۲۸ ايل دوغما يوردو شبسترده قان قارداشي صابر اثرلريندن الهام آلاراق اؤز آنا ديلينده ساده و اجتماعي طنز شعرلرله معنوي معجزه‌لر يارادان چاليشقان شاعر ۱۳۱۲ -نجي ايلين مرداد آيي سيرالاريندا باجاناغي حاج خليل مهدوي نادر (مديرالنظاره)نين دعوتينه گؤره نوبار قاپيلي حيات يولداشي سريه خانيم ايله شبستردن شاهرودا ساري يوللانميشدير.
بير ايل دوغما ديار حسرتينه دؤزن شاعر، ان سون بو فاني دونيادا ۲۲۱۰۵ گون ياشاديقدان سونرا، ۶۱ ياشيندا ديريليک يوکون چيگنيندن آتميش و شاهرودون کؤهنه مزار قبرستانليغيندا تورپاغا تاپشيريلاراق ابديته قاووشموشدور. شاعرين کيم اولدوغو مزار داشيندا قاباريق حالدا بئله قازيلميشدير: «هذا مرقد مرحوم علي معجز ولد حاجي آقا شبستري ۱۳۱۳».
۱۳۴۶ دا شاعرين مزاري، مريدلري طرفيندن نبش قبر اولوناراق شبستره گتيريليب و امانت اولاراق يوسفي‌نين باغيندا باسديريلميشدير. دئديکلره گؤره ۱۳۷۰ ده معجز وورغونلاري اونون سوموکلريني و مزار داشيني امانت يئريندن چيخارداراق اؤز ائولرينده ساخلاماقداديرلار.
هويتي ايله ياراديجيليغي وحدت تشکيل ائدن شاعرين شعرلري ياشاما شعري اولوب و اؤز زاماني‌نين گوزگوسو ساييلماقدادير، اونون ادبي اثرلرينده جنوبي آذربايجانين اجتماعي مسئله‌لري عکس ائتديريلميش و خالقين عنعنه و فولکلورو جانلانميشدير.
ديريلييينده «حاماملاريميز» آدلي شعري تبريزده چيخان ملاّنصرالدين مجله‌سي‌نين ۵- ينجي نومره‌سينده چاپ ائديلميشدير.
معجز فاني دونياني ترک ائتديکدن ۱۱ ايل سونرا هويتيني و ادبي ياراديجيليغيني ايلک دفعه ششگلانلي غلام محمدلي ۱۳۲۴ ده تبريزده چاپ ائتديردييي «ميرزا علي معجز- سئچيلميش اثرلري» کيتابي واسطه‌سيله مطبوعات عالمينه تانيتديرميشدير. بونو دا قيد ائتمک لازيمدير کي معجزين ايلک چاپيندا محمد نخجواني‌نين همتي و آنا ديلينه خدمتي تقديره لايق و بؤيوک اهميّته مالکدير.
ميرزا علي معجزين عطير ساچان و اوره‌ک قانيله يازديغي اجتماعي و فلسفي شعرلريني ياخشي باشا دوشوب، ايچ ائيله‌مک اوچون اونون ۱۹۴۵- ۴۸- ۴۹- ۵۳- ۵۴- ۵۵- ۵۶- ۵۸- ۵۹- ۷۸- ۷۹- ۸۲- نجي ميلادي ايللرده چاپدان بوراخيلان ۱۲ جيلدليک جيبي و رقعي اثرلريني دؤنه- دؤنه سئوه- سئوه اوخوماق گره‌کدير.
ايندي‌يه‌دک مطبوعات عالمينده معجز هويتي و اثرلري حاققيندا شمالي و جنوبي آذربايجاندا، تورکيه‌ده آلمانيادا، امريکادا، تورکجه، فارسجا و انگليسجه ۱۸۰ مورد مقاله، مطلب و شعر يازيلميش، هابئله ۱۳۳۷ شمسي‌ده لطيفه عمر اووا، ۱۳۶۱ ده فرمان خليل‌اوف و ۱۳۷۴ ده هادي سلطان الغرايي اؤز دانشگاه رساله‌لريني آذريجه، روسجا و انگليسجه، معجز ياراديجيليغي و شخصيّتي باره‌ده يازميشلار.
معجز پرستشکاري «پاوئل پانچينکو» ۱۳۳۵ ده شاعرين سئچيلميش اثرلريندن روسجايا ترجمه ائتميش و اثر “سيتيخي ايزبرانني” آديندا آذربايجان دولت نشرياتي طرفيندن چاپدان بوراخيلميشدير.
دولغون و سازنده اثرلريله اؤز آديني و هويتيني ابدي‌لشديرن آزاد فيکيرلي معجز، عؤمور بويو کؤهنه قفالرين زهيرلي اوخلارينا و سپديکلري چاخيرلارا معروض قالديغي حاقدا، فارسجا بئله دئميشدير:
اي دوست نه جنّم و نه شيطانم من
از بنده مترس هيچ، انسانم من
پنهان شده‌ام ز ترس تکفير، اينجا
در زير زمين جريده مي‌خوانم من
مظلوملار بلندگوسو ساييلان آلچاق کؤنوللو شاعر عؤمور بويو يورولمادان، چکينمه‌دن، اوسانمادان جسارتله رئاليسم سبکينده ۴۰ مين بئيته ياخين درين مضمونلو شعر و بير چوخ مزاحلي دوست مکتوبو يازميش و ايندي‌يه-دک او اثرلرين ياريسي، هابئله شاعرين ۱۲۴ ورقده ۲۸۰۰ بئيت‌ليک ال يازمالاري، 500 فوتو شکلي و ۷۰۰ بئيت فارسجا شعرلري معنوي و زنگين اولاراق علاقمندلرين الينه چاتميشدير.
اطمينان و جسارتله دئمک اولار که جنوبي آذربايجان ادبي طنزي‌نين پايه‌لريني گوجلو دوشونجه و دونيا گؤروشونه مالک اولان معجز مؤحکملنديرميشدير. او نئچه يوز ايلدن بير دفعه پارلايان اولدوز تک، آذربايجان ادبیات گؤيلرينه ايشيق ساچميشدير.
او زامانين شرايطيندن آسيلي اولاراق معجز ياراديجيليغي‌نين چيچکلنمه و آچيقجا افشاگرليک دوورو ۱۳۰۷دن ۱۳۱۳ -ينجي ايله قده‌ر اولموشدور.اؤز جامعه‌سي‌نين ايچيندن قالخان و دوغما دياريندا يئدييي دوز- چؤره‌يي ياددان چيخارتمايان گؤرکملي شاعر، انسانليق و وظيفه‌شناسليق نامينه و رنگين و زنگين آنا ديليني گؤز به‌به‌يي کيمي قوروموش و اؤزونو يوردونون برکتلي تورپاغينا معنوي بورجلو سايديغي اوچون اثرلريني دوغما ديلده يازاراق آذربايجان ديلينه و خالقينا اوره‌کدن باغلي اولدوغونو ثبوته چاتديرميشدير.
نابغه و تجربي جامعه‌شناس شاعر، فارسجا يازديغي قيسسا ترجمة حاليندا دئيير:
«من ملاحظه ائتديم کي آذربايجان اهاليسي‌نين ان چوخو تورک ديللي‌ديرلر و فارسجا شعرلردن پاي آپارا بيلميه-جکلر و منيم‌ده مقصديم مطلبي آنديرماق‌ايدي کي آرواد و کيشي باشا دوشسونلر. اونا گؤره شعرلريمي اؤز آنا ديليمده يازديم».
شعرلري‌نين بيرينده تورک ديلي‌نين نئجه تحقير ائديلديييني، حتّي بعضي تورک سويلولارين داها بو ديلين بؤيوکلر ديلي يوخ، بلکه اوشاقلار ديلي اولدوغونو ظنّ ائدنلره قارشي بئله دئيير:
ديليم تورکي، سؤزوم ساده، اؤزو صهبايه دلداده
منيم تک شاعرين البت اولور، کاساد بازاري
دونن شعريله بير نامه آپارديم شاه ايرانه
دئدي: ترکي نمي‌دانم، مرا تو بچّه پنداري؟
اؤزو تورک اوغلو تورک، آمما دئيير تورکي جهالتدير،
خدايا مضمحل قيل تختدن بو آل قاجاري!
اوميدين کسمه معجز ياز آنان تعليم ائده‌ن ديلده
گزر بير ارمغان تک دفترين بيل، چين و تاتاري
شاعرلر مجليسي‌نين تانينميش شاعرلريندن ساييلان ابوالقاسم کامل «معجز حاققيندا خاطيره‌لريم» باشليغي آلتيندا بئله يازير:
“بير گون شبسترده بير رفيقيمين ائوينده قوناق ايديک، ميرزاعلي معجزده اوردايدي. صحبت زاماني ائو صاحيبي‌نين کيچيک اوغلو مکتبدن گلدي، من اوشاغا درسلري حاققيندا سئوال وئرديم. بو وقت معجز اوشاغا مراجعت ائديب دئدي:- “بالا آل بو شعري اؤز کتابي‌نين حاشيه‌سينه ياز”! من شعري آليب اوخودوم، بو ايکي بيتدن عبارت‌ايدي:
اؤز شيرين ديليوي اوخويان گونلر
من کيمي شعر، غزل توخويان گونلر
ساغ قالسام دييه‌رم «مرحبا سنه!»
اوندا بيل يئترسن طور ايمنه
حاضير جاواب شاعرين اوستده‌کي شعريندن بئله نتيجه آلماق اولور که هر ملتيّن آنا ديلي او ملتيّن هويتيني، وارليغيني و باش اوجاليغيني تعيين ائديب و بؤيوک حياتي اهميّته مالکدير.
طور ايمن سؤزونه گلديکده، اونون تانينمش آديندان بللي‌دير که قورخو- دهشت اثري اولمايان امنيّت و آسوده‌ليک داغي اولوب و چوخ گئنيش معنايه مالکدير. بيليندييي کيمي داغ هئچ کسين مالکيتينده اولماديغي اوچون هرانسانا ؤزونو او محيطده آزاد حسّ ائده‌ر.
طور ايمن داغي‌نين زيروه‌سينه چاتان ميللت‌لر حيات بويو آزادليق، حريّت و دموکراسي ايله آيين- شايين بير محيطده ياشاييب، عؤمور سوررلر. او جامعه‌ده دوغماليق- اؤگئي‌ليک يئلي اسمز، بلکه قارداشليق، آزادليق و امين- آمانليق برقرار اولوب و صولح بايراغي يوکسکلرده دالغالانار.
علوي طبعه و گئنيش انسان سئورليک دوشونجه‌سينه مالک اولان گولر اوزلو شاعر، ياشاييش دؤورونده مادي سيخينتي‌لارا معروض قالميشسادا، شرفلي و يوکسک معنوي حيات سورموشدور.
اؤلومسوز شاعرين هويّتيني و آنا ديلينه قارشي بسله‌دييي مناسيبتي بئلنچي بير کيچيک مقاله‌ده يوخ، بلکه حجميللي اثرلر ياراتماقلا ده‌يرلنديرمک لازيمدير.
سؤزومو، معنوي وارليغي قلبيمده يئر سالان شاعرين بير بئيت شعريله سونا چاتديريرام:
ملّت اگر آنلايا معجزين افکاريني
معجزين افکارينا واله و حئيران اولار.
2 پاسخ
از این نویسنده تاکنون ده جلد کتاب به چاپ رسیده است
کتاب شبسترلی معجزین حیاتی در۲۸۴ صفحه به زبان مادری توسط این نویسنده شهیر چاپ و منتشر گردید.کتابی ارزشمند و تحقیق شده و با استفاده از ادبیات غنی.