انسانلارین دوداغیندا گولوش گولو اکن شاعر
حسن ایلدیریم
هئچ زادیم یوخ واقعیت‌ده، گئده‌ک خولیالارا
هرنه واردیر کله‌ده فکر و خیال، قوربان سنه!
“خط فقر” آلتیندایام، هم «خط قرمز» قورخودور
خط‌دن ال چک، تا دئییم، ای یار خال قوربان سنه!
گولوش انسان روحوندان دوغان، انسان شعوروندان ایشیق ساچان اصیل بشری خاصیت‌دیر. انسانی گولوش‌سوز تصور اتئمک ممکن دئییل؛ چونکی دائما یوکسلن، یئنی‌لشن، کامل‌لشن. تمیزلشن، اوجالان انسان، گولوش‌سوز، بو کیفیت‌لره ال تاپا بیلمز.
آنجاق، یوخاریدا سایدیغیمیز خاصیت و کیفیت‌لر، ساده‌جه دوغمور؛ اونلارین متضادلاری اولان گئری‌لیک، بایاغی‌لیق، ناقص‌لیک، پیس‌لیک, یارامازلیق و اسکیک‌لیک‌لرله چارپیشان انسان، اونلاری طنز آتشی‌له کوله دؤندره-دؤندره حیات یولونو ایشیق‌لاندیریر؛ آیدینلاشدیریر؛ گؤزل گله‌جگه دوغرو یول آچیر .
سایدیغمیز بو تضادلی خاصیت‌لر، انسانین اؤزایچینده، هم‌ده یاشادیغی اطراف- محیط‌ده موجوددور. اودور کی گولوشون فردی و اجتماعی خاراکتر داشیماسی‌دا بو سببدندیر .
گولوش اوستاسی داخلی عالمی زنگین اولان، معنوی عالمی تمیز اولان، دولغون دوشونجه‌لی، بؤیوک آماللی یارادیجی انسان‌دیر.
دونیانین بؤیوک گولوش اوستالاری، بؤیوک قایغی‌کش انسانلار اولموشلار. اونلار ایچ‌لرینه آغلایاراق بیزلری گولدوره بیلمیشلر. ان قدیم زامان‌لاردان باشلامیش،ازوپ ((EZOP ،عبید زاکانی، ملانصرالدین، میرزه فتحعلی، کریلوف، میرزه جلیل، میرزه علی‌اکبر صابر، میرزه علی معجز، افراشته‌لرین معاصر دوامچی‌لاری: عمران صلاحی، ساپلاق، آرش آزاد، میرزه شهرک، مجید یالقیز و باشقالاری‌دا یوخاریدا سایدیغیمیز نجیب یارادیجی کیفیت‌لره مالک اولموشلار.
تانینمیش ساتیریک، دیرلی سوز اوستادی – آرش آزاد-ین شیرین لهجه‌لی، دادلی- دوزلو افاده‌لری، مزه‌لی احوالاتلارلا دولغون شعرلری، آذربایجان ساتیریک شعرینی زنگین‌لشدیرن، اونون تاثیر دایره‌سینی گنیش‌لندیرن، سانباللی یارادیجیلیق نمونه‌لری‌دیرلر.
آرش آزاد، هرشئی‌دن اول، اؤز یولونو، اؤز استعدادینی تانییان و ساتیرا یارادیجیلیغی‌نین سیرلرینه بلد اولان صنعتکاردیر.
ساتیرا یارادیجیسی اوچون یانان اوره‌ک، اوزاق گؤره‌ن گؤز، دؤنمز اراده، یئنیلمز جسارت و بیرده‌کی سؤز صنعتین‌ده، باجاریق لازیم‌دیر. بونلارین بیر چوخو آرش آزاد منلیگینده جمعلشه بیلمیشدیر.
اؤز دؤرونو، عصرینی تانیمایان، دوزگون ایده‌آل‌لاری اولمایان، حیات یوللاریندا بودره‌ین،دارگونده، برک آیاقدا گؤزلری آلاجالاشانلاردا ساتیرا استعدادی اولسادا، آنجاق اونلار ،خالقین دردینه ده‌ین حقیقی ساتیرا اثرلری یارادا بیلمزلر. آرش دوزگون یولونو تاپیب، اؤز صنعت ائده‌آلینی معین‌لشدیریب و الینه قلم آلیب و سینه‌سینده قوور ائدن ائل دردینی، انسان دردینی، ایچینده آلیشا- آلیشا دوداغنیدا گولوش چیچک‌لرینه چئویریر و بیز اوخوجولارین دوداقلارینا قوندورور:
من شاعرم درد آشنای عصر خویشم
خدمت به مردم بود آئین و کیشم
سوغاتی‌ام طنز متین و انتقادی است
کندو صفت، سرشار شهد و نوش و نیشم
آرش آزاد صابر ادبی مکتبی‌نین استعدادلی دوامچیسی‌دیر. او بؤیوک سؤز اوستالاری، صابر و معجزله فخر ائده‌رک، اؤز صنعت ائده‌یاللارینی، اونلارین دوشونجه و فیکیر دونیالارینا اویغونلاشدیریر و بؤیوک ساتیریک‌لرین، ارث قویوب گئتدیگی اؤلمز عنعنه‌لرینی دوام ائتدیره‌رک ، افتخار حسی‌له یازیر:
زیر قدم مردم محروم چو خاکیم
در چشم بد دشمن مردم، همه خاریم
شد قسمت ما گر به جهان یک دل پر خون
چون جام، به مردم لب پرخنده بیاریم
هر لحظه دراندیشه و در سعی و تلاشیم
تا بر لب مردم گل لبخند بکاریم
درمکتب آزادگی صابر و معجز
شاگردیم و پی مقصدشان راهسپاریم
بؤیوک ساتیریک‌لرین، دردلری‌ده بؤیوک اولموشدور. چونکو اوره‌ک نه قده‌ر بؤیوک اولورسا، اونون دردی‌ده بیر او قده‌ر بؤیوک اولور. خالقا، انسانلیغا خوش آنلار بخش ائتمک، اونلاری سئویندیرمک، گولدورمک، دوشوندورمک آرزوسودا یالنیز و یالنیز بو بؤیوک اوره‌ک‌لردن دوغا بیلیر .
اولو صابر دونیایا غم پنجره‌سیندن باخا- باخا، اؤلمز میرزه جلیل “ آنلاماق دردی، بؤیوک درددیر” دئیه- دئیه یازدیلار و یاشادیلار. آرش‌ده اولو سلف‌لری‌نین یولونو دوام ائتدیره‌رک بئله یازیر:
رحم کن برجان من ، ای مهربان ، چیزی نفهم
تا که باشم بنده راحت در جهان، چیزی نفهم
جان مخلص، می دهم بر تو لقب های کلان
سرفراز ، ای مقتدر ، ای قهرمان، چیزی نفهم
این نه فهمیدن به سود ما و هم یاران ماست
تا نگردد سود اینجانب زیان ، چیزی نفهمم
تا تو نادانی ، همیشه نان من در روغن است
می دهم من ، بر تو هم یک لقمه نان ، چیزی نفهم
بو پارچا بؤیوک صابرین مشهور سوآل و جواب شعری‌ایله نه گؤزه‌ل سسلشه بیلیر:
– قانما !- باجارمام! منی معذور دوت .
بویله‌جه تکلیف محالی اونوت
قابل امکانمی اولور قانماماق؟!
مجمر نار ایچره اولوب یانماماق ؟!
خالقین، ملتین ساغلام روحلو یاشاماسی، انسانلارین آچیق گؤزلو اولماسی، ساتیریک‌لرین اصیل ایستک‌لری‌دیر. اونلار اؤز آمال و ایستک‌لرینه چاتماق اوچون، هر جوره یارامازلیق‌لاری، پیس‌لیک‌لری، ایکی اوزلولوگو، آلچاقلیغی، چاپغینچی‌لیغی، زوراکارلیغی، بیر سؤزله انسانا یاراشمایان بوتون عیبه‌جرلیک‌لری طنز آتشینه توتور، اونلاری افشا ائدیر تا انسان گؤزه‌ل یاشاسین؛ آزاد یاشاسین.
اصیل ساتیرا اوستادلاری دوغرو و دوزگون دموکرات انسانلاردیر. فیکیر آزادلیغی، اجتماعی آزادلیق، بشره لایق اولان آزادلیق دونیانین بزه‌یی‌دیر. آزاد اولمایان انسان کوله اولور؛ یازیق اولور؛ انسانلیق‌دان اوزاقلاشیر؛ جیلیزلاشیر. اونا گؤره‌ده بؤیوک ساتیریک‌لر همیشه آزادلیق جارچیسی اولموشلار. آرش آزاددا بو عنعنه‌نی دوام ائتدیرمیشدیر.
منیم قراریمی الدن او نازلی یار آپاردیر
چون “انحصارطلب” اولموشدور، هرنه وار آپاریر
قراری‌دی منه “آزادلیق” ائیله‌سین هدیه
بیر آزدا کی واریدی قبلا، ایندی یار آپاریر
بیلیر کی ،گئتمه‌رم “آزادلیق” اولسا آردینجا
سالیب بو بوینوما نامرئی بیر مهار آپاریر
آزادلیغی بوغان هیئوه‌ره‌لرین ایرنج سیماسینی، پیس اوزونو، آلچاق منلیگینی، بیر سؤزله انسان جیلدینه گیرمیش شیطانلارین صیفتینی چوخ دوزگون و دولغون افاده ائده‌رک یازیر:
ای عزیزان! دشمن نوع بشر آزادی است
مایه هر فتنه و هرگونه شر، آزادی است
دست و پا و مغز خود را زودتر زنجیر کن
چون برای چشم و گوش و سر، خطر آزادی است
صحبت از ویروس و میکروب ، پیش ما هرگز مکن
چون که صدها بار از آنها هم بتر آزادی است.
طنز انسانین اعتراض حس‌یندن دوغور. بو حس جیلیز یوخ، بلکه سیناقلاردان کئچمیش، جیلالانمیش، ایتی‌لنمیش، اجتماعی یؤن آلمیش حس‌لردیر. بو حس‌لر عادیجه افاده یوخ، بلکه صنعت بیچیمینده، اصیل ساتیرا اوصولوندا افاده اولوناندا، انسانین اعتراضلارینی، عصیانلارینی، مبارزه‌لرینی یاخشی گؤستره بیلیر. اودور کی طنزین اساس مقصد و آمالی اجتماعی حاقسیزلیق‌لاری، گئری‌لیک‌لری، یارامازلیق‌لاری افشا ائتمک‌دیر. بو مقصدله او جامعه‌نین یاخشیلاشماسینا، یوکسلمه‌سینه، معنوی زنگین‌لشمه‌سینه کمک ائدیر:
یئدی یوز خروار شعاردان هفدیرم ات یاخشی‌دیر
اللی تون بوش وعده‌دن، بیر ذره همت یاخشی‌دیر
ایش تاپیلمیر، پول دا یوخدور، آج قالیب یوخسول جوان
وئرسه حاکیم لر بونا بوللو نصیحت یاخشی‌دیر
اوزلولوک، سالوس، یالان، انسان اوچون سرمایه‌دیر
کیم دئییر علم و تخصص، یا کی غیرت یاخشی‌دیر
ساتیریک شاعرین دونیا گؤروشو نه قده‌ر درین، گنیش اولورسا، حادثه‌لری بیر او قده‌ر دوزگون، معنالی و تاثیرلی شکیلده جانلاندیریب، اوخوجولارینا، مخاطب‌لرینه چاتدیرا بیلیر. او اجتماعی تضادلارین کؤکونو یاخشی و دوزگون گؤره بیلنده، دئمک او تضادلارین حقیقی ماهیتینی یاخشی قاورایا بیلیر و اونلاردان چیخاردیغی معنادا، ساتیریک بیچیمده اولاندا داها تاثیرلی و اوزون عؤمورلو اولا بیلیر.
میرزه جلیلین، صابرین، معجزین بوگون بیزیمله یاشادیقلاری‌نین سیرری‌ده بیر یؤنوده محض بوندادیر. اصیل صنعت اثری دؤرونون آب و هواسینی داشیماقلا، ابدی یاشار اولور. او خالقین معنوی ثروتینی نسل‌دن- نسله کئچیریر و یاشادیر.
منجه آرش‌ین‌ده بو قبیلدن اولان شعرلری یاخود سطیرلری واردیر. او بعضا حادثه‌لرین مغزینه وارا بیلیب، اونلارین ایچ اوزلرینی گؤره بیلیب و بیزه‌ده اوستالیقلا جانلاندیرا بیلیب‌دیر. مثال اوچون:
هم سنه قوربان اولوم، هم ده الینده گزنه
گؤستریر سیز ایکینیز حق یولو هر لحظه منه
زورلو قول، یاخشی بیچاق اولماسا، کیم گؤستره‌جک
رستگارلیق یولونو جامعه‌ده مرد و زنه
بیر قیزیلدان چوماق ایستر، قاشی آلماسدان اولا
داها بیرفتح مدالی، اولونا هدیه سنه
بیر “چوماق هفته سی “ هر ایلده گره‌ک تعیین اولا
«شخصی پوش» یا کی«فشار» هفته‌سی، یا هر نمنه!
باخین سانکی بوشعر تازه تندیردن چیخیب‌دیر :
من اولدوم نوکر دشمن، سن اولدون یار اهریمن
نه دن اوز وئردی بوحالت، نه سن بیلدین، نه من بیلدیم
بیزی امریکا آزدیردی، بیر آزجا طنز یازدیردی
هایاندان گلدی بو بدعت؟ نه سن بیلدین، نه من بیلدیم
نئچه میلیون دولار آلدی، آلیب آرش جیبه سالدی
بیر عالم ییغدی وار – دولت، نه سن بیلدین، نه من بیلدیم
آرش آزاد محصولدار شاعرایدی. چونکو او مطبوعات‌لا سیخ باغلی‌ایدی. بو اوزدن اونون یارادیجیلیغیندا مطبوعاتچی‌لیق درین تاثیر بوراخمیشدیر. ایستر مضمون، ایستر فورما رنگارنگ‌لیگی اونون اثرلرینده چوخ آچیق و آیدین گؤزه چارپیر.
آرش شعرین مختلف فورمالاریندان، بدیعی افاده واسطه‌لری‌نین مختلف نوع‌لاریندان او جمله‌دن: کیچیلتمه، شیشیرتمه، نقیضه،کنایه ، طعنه، استهزا و باشقا ساتیرایا خاص اولان افاده واسطه‌لریندن؛ خصوصا فارسجا ساتیریک شعرلرینده نقیضه‌دن بول- بول استفاده ائدیردی. بودا اونون فارس دیللی مطبوعاتی، اوجمله‌دن: “گل‌آقا” نشریه‌سی‌ایله سیخ امکداش‌لیغیندان ایره‌لی گلیردی. آرش فارسجا یئنی شعر یازان شاعرلرین ان مشهور و چوخ یاییلمیش شعرلرینه نقیضه‌لر یازمیش‌دیر و چوخ‌دا گؤزه‌ل آلینمیشدیر بو اثرلر.
آرش‌ین بو دؤرد میصراعسی‌ایله سؤزومه سون قویورام:
باش داشیما یازدیرین:
عؤمور بویو نیسگیل‌ایلن، یول‌لارا گؤز تیکیب، گئتدیم
بیر کؤنول‌لوک محبتین حسرتینی چکیب، گئتدیم
تک‌لیگیمده گؤزدن قان- یاش آخیتسام‌دا، سئوینیرم
انسانلارین دوداغیندا گولوش گولو اکیب، گئتدیم.
تهران: ۲۷ مرداد ۱۳۸۹
